H. Robert Jauss Czytelnik jako instancja nowej historii literatury
1. Historia literatury zbyt długo przemilczała czytelnika, słuchacza, odbiorcę - zajmowała się autorami i dziełami.
- padła teza, że lit. Procesem historycznym staje się dopiero dzieki pośrednictwu czytelnika (1967 roku). Dla niego historia literatury utknęła na manowcach pozytywizmu i strukturalizmu.
-dyskusja rozgorzała nad dzielkiem Historia literatury jako wyzwanie rzucone nauce o literaturze 1967r. - spór trwał między dwoma obozami, które odrzucały teorię recepcji.
- swoje założenia wywodzi z hemeneutycznego priorytetu recepcji ( pogodzenie sytsyemu i procesu - czyli synchronii i diachronii) - chodzi o to, by pomysleć strukturę, jako proces ( np. Ricoeur - hermeneutyka ponownego odzyskania sensu)
Założenia:
- odpowiedź na pytanie, na co odpowiada tekst literacki, i dlaczego w różnym czasie, jest róznie rozumiane - wymaga rekonstrukcji wewnatrzliterackiego horyzontu oczekiwania, analizy pozaliterackich oczekiwań, norm i ról, zapośredniczonych przez świat zycia praktycznego, które orientują uprzednio estetyczne zainteresowania warstw czytelniczych. (łączy estetyke recepcji z socjologią nauki). Sam zauważa, że w tej jego propozycji (wczesne rozważania ) nie ma hermeneutycznego wyjasnienia procesu recepcji ( przyjecie dzieła przr publiczność rozgrywa się na n apłaszczyźnie refleksji sądu estetycznego, na przedrefleksyjnej płaszczyxnie sądu estetycznego.
- nastepny krok jaki podjął to była próba ujecia swoistości i wyników doświadczenia estetycznego: ujęcia historycznego - jako procesu wyzwolenia od platonizmu i trzech rodzajów doświadczenia praktyki estetycznej:
a) produktywnej
b) receptywnej
c) komunikatywnej (katharsis)
Chce praktyki esteycznej, która pozwoli na zniesienie granic miedzy sztuką afirmujacą i emancypatorską (innowacja, reprodukcja). Przezwyciężyc wyłącznie estetyczne i socjologiczne traktowanie sztuki, stworzyc nowe podstawy historii lit.
2. RECEPCJA
- często analiza jest paradygmatem empirycznych badan recepcji ( podaje przykład doświadczenia Hillmana na krótkim tekście z Brechta - uczniowie mieli interpretować - trzyzdaniowy fragment)
- Sytuacja recepcyjna jest tu sztuczna, bo tekst został wyrwany z kontekstu ( nie można tu mówić o interpretacji w sensie rozumiejacej recepcji
- brak tu wczesniejszego rozeznania - to typowa metoda empirycznego pedagoga literatury - potem uczniów skonfrontuje z zamierzonym znaczeniem tekstu, aby umozliwic uczniowi wgląd „w strukture jego wyobrażeń i ich przyczyny”
-nie wiemy skąd bierze zamierzone znaczenie tekstu
-analiza recepcji tekstów literackich zasługuje na miano empirycznej dopiero wtedy, gdy potrafi sprostać charakterowi estetycznie zapośredniczonego doświadczenia - tego nie czyni Hillman ( dla niego rcepcja to: przyjęcie uwarunkowań nie istniejących w tekście, opuszczenie pewnych, które istnieją, subiketywność odbiorcy ujawnia się w momencie dokonywania tych działań) Dla Hillmana zamierzone znaczenie tekstu, to rzecz dana, empirycznie stwierdzalna. Wazne dla całego procesu recepcji jest jest ujmowanie struktur, sygnałów, w ramach których postrzega się treść tekstu i oczekuje się spełnienia jego znaczenia. Czytelnik kieruje się wskazówkami - zarysowuje horyzont oczekiwań teksu.
- formuła recepcji, która ma sprostać estetycznemu pochodzeniu tekstu, nie może spajać obydwu stron relacji - tekst-czytelnik. Działania warunkowanego przez tekst i jednoczesnie recepcji warunkowanej przez adresata - zaposredniczenie powinno być procesem stapiania horyzontu ( hermeneutyka, gadamer?)
-jak ustalic horyzont oczekiwań? Porzucic przeciwieństwo empiryzmu i hermeneutyki - chodzi o to, by zadawac pytania czytelnikowi - model obserwacji trial and error - gra pytan miedzy czytelnikiem a tekstem - rozumienie tekstu staje się dostepne kontroli o tyle, o ile gra ta jest uświadamiana. Czyli przedmiot do którego kieruje pytania znajdują, lub nie znajduja odpowiedzi. Na podstawie odpowiedzi innych, którzy mój sąd estetyczny albo potwierdzają, albo ngują. Połączenie horyzontów nastepuje, gdy zadaje pytanie tekstowi, ale odpowiedx jest ważna tak samo dla mnie jak i dla sensu tekstu.
- ten ostatni krok, nie jest ustalaniem tezy, która potem jest jedyna słuszną. O estetyczności tekstu decyduje wielość interpretacji Chodzi o to, by ni zawieżac „pedagogom literatury” - zwrócic się do doświadczenia estetycznego.
3. TEZY DO DALSZEJ DEBATY O CZYTELNIKU
- bezproduktywne wydaje mu się stosowanie w literaturze opozycji Idelaistyczny\materialistyczny. Ortodoksyjni stawiaja dzieło nad czytelnikiem - nowy frpnt to stawianie na pierwszym miejscu tego, w jaki sposób doświadczaja dzieła czytelnicy. W miejsce genezy - historie recepcji i znaczenia dzieła.
- Adorno, Gadamer, Lukacs - rózne teorie, ale skupiaja się jednostkowej kontemplacji czytelnika. Artystyczny char, dzieła okreslają wartości estetyczne: forma jako całość, synteza części w jedność. Idealny czytelnik oczekuje sensu jako niepowtarzalnego objawienia tekstu, znika za swa interpretacją.
- nowa historia literatury przedstawia się jako proces, gdzie czytelnik jako czynny (choc kolektywny podmiot), staje wobec indywidualnie produkujacego auora i nie może być już pomijany jako instancja pośrednicząca ( bo oddziaływanie dzieła sztuki zakłada recepcję)
- nie może jednak istnieć autonomiczna historia czytelnika ( zbyt mały nacisk położono na podział rodzajów recepcji) - by uwzglednic potrzeby estetyczne wszystkich - prowadzi to wtedy do obalania kanonów, może wywoływac zmiany!
- trzy płasszczyzny tworzenia kanonu dzieki lekturze
a) refleksyjna na szczycie autorskim,
b)normujaca ( np. instytucje kultury)
C)przedrefleksyjan zorientowana na czytelnika (udergroundowa).
Pokazuje, że teoria aktywnego czytelnika rodziła się w epoce, gdzie wolność pisania była apelem do wolności czytajacego obywatela ( np. u ROUSSEAU, od Don Kichota po Emme Bovary)
- pojecie horyzontu oczekiwań - stawia wymóg analizy obustronnej relacji:
a)oddziaływania tekstu - jako elementu konkretyzacji sensu uwarunkowanej przez tekst
b) recepcji - jako elementu tej konkretyzacji uwarunkowanej przez adresata - także jao procesu stapiania dwóch horyzontów
czytelnik zaczyna rozumiec dzieło w miarę, jak dokonuje wsteponej orientacji -m czyli ustanawia wewnatrzliteracki horyzont oczekiwań. Postawa zawsze jest receptywna i aktywna!
Skłoni tekst do mówienia o tyle, na ile pozwola mu jego wstepne prkatyczno-zyciowe doświadczenia i oczekiwanie, doświadczenia literackie.
- wyższość czytelnika zakładanego implicite - przyjecie podziału na
a) wewnatrzliteracki horyzont oczekiwań
b) praktyczno-zyciowy horyzont oczekiwań
Ułatwia uproszczenie typologii ról czytelniczych ( idealny, normalny, fikcyjny, realny, zakładany) do stosunku czytelnika zakładanego implicite wobec istniejacego explicite. Wymogiem hermenutycznej analizy doswiadczenia czytelniczego, jest oddzielenie kodu społecznie i historycznie okreslonego typu czytelnika od kodu literacko wytyczonej roli czytelnika. Bardziej dostepna jest rola czytelnika implicite, te role rekonstruujemy najpierw, ułatwi dojscie do wstepnego rozuminia tekstu. ( wyzszość tego czyetlnika). Przycinanie roli tego czyetlnika może prowadzic do pisania : ksiażek kucharskich, mów partyjnych, katechizmów - ale dowcipas z niego)
-zachowanie zwane czytaniem nie polega jednak tylko na tym, że czytelnik przejmuje rolę czytelnicza wpisana w jakąś powieść i łączy ze swoim horyzontem doswiadczenia. Takie teksty jak np. homiletyczne czytamy na zasadzie ich odbioru jako aktu, a nie wyznaczonej roli.
- odbiór plurale tantum -0 np. w produkcjach seryjnych - polega na nie pograżaniu się w dziela jako dziele, ale jako konwencji (np. kryminalne) Powieśc taka istnieje dla czytelnika jako sposób czytania. - tu włacza się semiotyka - dzieło rysuje się tutaj jako znak ( także w XIX w. Powieści w odcinkach)
potem cos pisze społ. Burzuazyjnym, ale chyba nas to nie obchodzi.......