Hopfinger Maryla, Między reprodukcją, a symulacją rzeczywistości. Problemy audiowizualności i percepcji, [w:], Kultura audiowizualna u progu XXI wieku, IBL -Wydawnictwo, Warszawa 1997.

Uwagi wstępne.

Lata sześćdziesiąte - Stefan Żółtkiewicz - kategoria typu i stylu kultury. Sposoby komunikowania się ludzi, a więc również posługiwanie się różnymi technikami komunikacji - współkształtuje „rzeczową infrastrukturę” kultury, wyznacza jej typ, a obecny w danej kulturze repertuar wartości i ich hierarchie określają styl tej kultury.

Wiek XX

Ukształtowanie typu kultury:

1. Sprzyja określonej strukturze preferencji w odbiorze.

2. Nakierowuje kodowanie na niektóre obszary i wymiary realności.

3. Tworzy rodzaj filtru - przez który patrzeć mogą uczestnicy kultury i konstruować mają znaczenie.

4. Trwałe skutki antropologiczne - wpływ na percepcje, która jes funkcja doświadczenie i wiedzy.

Audiowizualność wg. Hopfinger to cech gat. Wyposażenia antropologicznego - modyfikowanego inaczej przez kulturę oralną, pisma czy druki i inaczej przez kulturę współczesną.

Poprzednie epoki charakteryzują się rytmem długiego trwania → zmiany w XX wieku dokonują się szybko → ostatnio coraz szybciej.

Rozdział rozprawiać będzie o przemianach materii komunikacyjnej (rozwój techniki). Przekształcenie postaw komunikowania w odniesieniu do uczestników kult., jak i do ich kult. środowiska.

Zmiany następują w trzech fazach:

1. Kultury multimedialnej percepcji elektronicznej.

2. Audiowizualnej kultury i audiowizualnej percepcji.

3. Kształtowania się audiowizualnego typu kultury i percepcji kinowej.

Werbalny typ kultury i percepcja typograficzna.

Do wieku XIX (charakterystyka):

• Warunki cywilizacyjne - preindustrialne i preurbanizacyjne.

• Przewaga pracy na roli (zależność od przyrody).

• Rytm zsynchronizowany w porami roku.

• Stacjonarny tryb życia, przemieszanie się w przestrzeni powolne i nieczęste.

• Pisanie i czytanie ograniczone do wybranych grup społecznych.

• Czas i przestrzeń - ciągłość, stabilność, statyczność, powtarzalność.

• Powolny obieg informacji.

Wynalazek Gutenberga → przyczyna ukształtowania jęz. naturalnego jako systemu semiotycznego.

Nowy typ kultury oparty na słowie drukowanym → typ kultury werbalnej, który preferuje jęz. pisany jako główny instrument poznania i komunikacji.

Tekst pisany

Technika druku pogłębiła przewagę czynnika wizualnego. Dwa porządki świata → preferowany porządek werbalny → werbalny oraz niewerbalny.

Żywe słowo - główny sposób porozumiewania się (teatr, kontakt) - nie znano techniki zapisu mowy. Kryteria wartościowania i hierarchie właściwe kulturze (słowo drukowane), są mocno zakorzenione w tradycji od XIX do XX wieku.

Wiek XIX dał początek również innym technikom kumunikac.

• Fotografia (1839) - umożliwia mechaniczne powtórzenie fragmentu sfery niewerbalnej. „Fotografiści” chcieli upodobnić swoje dzieła do malarstwa (portret, pejzaż, sfery rodzajowe.

Krytycy podkreślając związek z maszyną, kwestionowali artystyczne aspiracje tej techniki. Stanisław Witkiewicz - polski krytyk, pierwszy potraktował aparat fotograficzny jako narzędzie twórcze doceniając przy tym artystyczne możliwości fotografii.

Walory fotografii odkrywano stopniowo, podobni stopniowo zmieniał się mechanizm odbioru oraz funkcja realności. Ewolucja fotografii odsłaniało stopniowo jej możliwości dotyczące rejestracji rzeczywistości, a przechodzenie w artystyczną kreację.

• Telegraf 1840

• Telefon 1876

• Fonograf i gramofon 1878 - 1888

W wszystkie wynalazki dają statyczny zapis wizualny sfery niewerbalnej, co więcej pozwalają przesyłać na odległość słowo pisane i mówione. Potrafią utrwalić dziwię i obrazy mechaniczne.

-wynalezienie kinematografu dało początek dynamicznym przemianom komunikacji społ.

Kształtowanie się audiowizualnego typu kultury oraz percepcji kinowej.

Koniec XIX w., pierwsza połowa XX w. ( charakterystyka) :

• Industrializacja, mechanizacja pracy, standaryzacja produkcji,

• Urbanizacja - przemieszanie się ludzi do miast, powst. wlk. skupisk miejskich (kominy, fabryki, huty, dworce kolejowe, światła wlk. miasta),

• Transport - koleje żelazne, samochody, samoloty,

• Upowszechnienie elektryczności - ręczny zegarek,

• Peiper - nowy widnokrąg, słuchokrąg i 3M (miasto, masa, maszyna),

• Rozwój demokracji i totalizmu,

• Dwie wojny światowe,

• Obowiązkowa alfabetyzacja i rozwój szkolnictwa.

• Przyspieszenie obiegu informacji

Kino zwielokrotniło iluzyjność fotografii - zatrzymanie i powtórzenie ruchu co daje wrażenie realności (kino związek ze stw. fikcyjnego świata, kreacją). Rozwój kina w epoce słowa drukowanego - to kontekst kształtowania się języka filmu i pragmatyki kinowej. Literatura i kult. liter. Stały się dla filmu głównym układem odniesienia, źródłem wzorów i norm. Wg. Hopfinger kino „uczyło się szybko” - dowód - dojrzała poetyka filmu niemego.

Kino nieme

Udźwięcznienie kina → proces do jego audiowizualizacji → jest ona oparta na technice, więc wymagała zabiegów estetycznych, zmierzających do połączenia różnych skład. W zintegrowaną całość znaczeniową i artystyczną. Techniczna rejestracja obrazu → nowy obraz ludzi i świata. Technika filmowa połączyła po raz pierwszy wymiar wzroku i słuchu.

Wynalazek radia → pierwsze radiostacja lata dwudzieste. Radio rejestrowało i odtwarzało zdarzenia dźwiękowe → pojedyncze programy ale też złożone zawierające informacje i fikcje. To poszerzał doznania słuchowe uczestników kultury. Udoskonala się tez technika poprzedniego wieku → odtwarzanie i nagrywanie monofonicznego dźwięku na płytach gramofonowych.

1920 - dalekopisy,

1927 - pierwsza rozmowa międzykontynentalna (Anglia - USA).

Ewolucja tez przechodzi fotografia:

• Aparat mniejszy bardziej zautomatyzowany,

• Doskonali się technika,

• Nowe funkcje (prasowa, reklamowa, dokumentacyjna),

• Eksperymenty z fot. artystyczną.

Pojawia się literatura wizualna, koncepcje nowej typologii, druku funkcjonalnego, dążą one do wizualizacji tekstów drukowanych - poetyckich, edukacyjnych, propagandowych.

Audiowizualna kultura i audiowizualna percepcja.

Druga połowa XX wieku (charakterystyka):

• Warunki cywilizacyjne późno industrialne, postindustrialne, rozwój elektrowni, miniaturyzacja, de standaryzacja,

• Podbój kosmosu,

• Próby nuklearne

• Ruch zielonych i walka o ochronę środowiska,

• Kwestionowanie idei postępu,

• Upowszechnianie się średniego wykształcenia,

• Wzrost roli środków masowego przekazu w obiegu info. i w wypełnianiu wolnego czasu.

Typ kultury ma już charakter audiowizualny, przewaga praktyki i tekstów audiowizualnych stało się faktem kultury. Komunikacja społ. zdominowana technikami rejestrującymi i odtwarzającymi wizualne aspekty i wymiary świata jak i zachowania ludzi. Ten typ spaja wymiary wizualne i audio wizualne, aspekty werbalne i niewerbalne. Przekazy audiowizualne sytuują się w centrum kultury.

Język naturalny pełni funkcje metajęzykową. Słowo i obraz ulegają zdynamizowaniu. Zmienia się globalna pozycja literatury (konkurencja z formami audiowizualnymi). Teksty pisane publikowane w książkach i czasopismach tracą centralna pozycję.

Film rozwija się w stronę audiowizualności → obrazy zyskują kolor, a dźwięk postać stereofoniczną. Język filmu → giętki, sprawny, bogaty. Popularność kina i rosnący prestiż społeczny.

• Kino polskie - wówczas przy znikomym zapleczu technicznym rozwinęło i skomplikowało swój język. Sięgnęło po ambitną problematykę - wykorzystało warunki polityczne by spierać się z naszą tradycja literacką.

Partnerstwo i współpraca filmu i literatury (literatura wykorzystywała doświadczenia filmowe → kiedy chciała współbrzmieć z procesami audiowizualizacji stawiała na scenariusze czy powieściowe wersje gat. filmowych, ale kiedy chciała zachować odrębność szukała rozwiązań w wartościach literackich → literatura abstrakcyjna, autoteliczna)

Telewizja staje się dynamiczniejsza - wkracza do mieszkań prywatnych, zajmuje wolny czas (dostarcza wiadomości z kraju i ze świata, emituje programy publicystyczne, transmituje imprezy sportowe i kulturalny, nadaje filmy). Stawia na różne gatunki i na całodzienny program, wciąż go wydłużając. Stała się potężną instytucja codziennego życia.

Źródłem telewizji audiowizualnej jest technika zapisu. Telewizja pokonała przestrzeń, a w końcu i czas. Dzięki komunikacji satelitarnej zaistniała możliwość przesyłania audycji telewizyjnych na różną odległość.

-rozwija się telewizja lokalna,

- system kablowy - za opłatą wybrane audycje satelitarne i lokalne.

Drugo połowa wieku to innowacje techniczne:

• Faks - drogą telefoniczną szybkie nadanie na dowaloną odległość info. do indywidualnego adresata.

• Kserokopiarka - czarno - biała, kopiuje tekst drukowany i towarzyszący mu obraz w dowolnej ilości egz. → potem kserokopiarka kolorowa.

Kolor zyskuje prawo obywatelstwa i staje się normą.

Doskonalą się techniki utrwalające i odtwarzające dźwięk:

• Płyta długogrająca - pozwala zmieścić na jednym krążku pełny długi utwór muzyczny

• Płyta stereofoniczna, a także przenośne radia tranzystorowe.

• Kasety magnetofonowe, potem walkmany (pozwalające słuchać muzyki poza domem)

• Aparatura hi-fi - lepsze jakościowo odtwarzanie nagrań.

• Magnetowid - technika wideo - urzeczywistnił on marzenia kinematografów, by zatrzymać obraz, oglądać go w wybranym tempie, dowolnie cofać i powtarzać. Umożliwia to obcowanie z filmem podobnie jak z książką,

• Kamera wideo (lata 80) - pozwala amatorom kręcić własne filmy.

Ważną cechą tej audiowizualności jest jej fotograficzność (dotyczy strony wizualnej ale też audialnej). Status komunikacyjny tych przekazów polega na stałej oscylacji między siłą iluzji w przywoływaniu i uobecnianiu świata realnego, a wewnętrzna świadomością przekazu oraz intencji znaczeniotwórczych autora.

Film, telewizja, wideo → mówienie, czytanie, pisanie.

Uczestnicy kultury połowy XX w. nastawieni są na wydobywanie z napływających info. Aspektów audialnych i wizualnych i na zestawienie ich z wspólna całość znaczeniową.

Postawa aktywna i krytyczna → percepcja całościowa, relacyjny styl myślenia, wysoka kompetencja komunikacyjna.

Postawa pasywna i bezrefleksyjna → percepcja fragmentaryczna, mozaikowy styl myślenia, niewielkie kompetencja komunikacyjne.

W kulturze audiowizualnej uczestniczą wszyscy niezależnie od tego , jak są przygotowani, nieprzygotowani nie maja szans na sukces komunikacyjny.

Kultura multimedialna i percepcja elektroniczna.

Zmiana kultury z werbalnego na audiowizualny jest widoczna. Dziś audiowizualny typ kultury wzbogacony multimedialnymi środkami elektronicznymi ma większy zasięg, a wpływy są rozleglejsze.

• Komputer osobisty (lata 80) - ułatwia kierowanie procesami produkcji, zarządzania admin., operacje finansowe, zabiegi medyczne ect. Służą użytkownikom indywidualnym w pracy, domu- edukacji i zabawie. Komputer okazał się niezastąpiony w redagowaniu tekstów, opracowaniach edytorskich, w przygotowaniach tekstu do druku

• Komunikacja poprzez modem miedzy innymi komputerami (poprzez siec telefoniczną), w różnych punktach na świeci.

• Zapis informacji umożliwia dyskietka, bądź dysk twardy (nie przenośny).

Słowo drukowane wys. we wszystkich programach i jest ich podstawowym składnikiem. (gry komputerowe - grafika wspomagana słowem)

• Teletekst, telegazeta, view data - operują głównie tekstem pisanym.

• Powstają cyfrowe wersje technik (płyty kompaktowe, aparaty, diskmany, cyfrowe radio telewizja.

• Komputer PC przekształca się w MPC ( który łączy komputer z kamerą, magnetowidem czy telewizorem). Czytnik CD- ROM. Możliwe sterowanie komputerem za pomocą głosu, słowa pisanego.

Multimedialne kontakty stwarzają bogata ofertę - hipertekst nie tylko zawiera informacje w języku pisanym, mówionym, obrazowym, audiowizualnym, ale pozwala odbiorcy zestawić, porównać, analizować te informacje. Nie wymusza jednokierunkowej lektury, umożliwia dowolny kierunek czytania.

XX wiek - świadek ewolucji w stronę audiowizualności najpierw kina, potem komputera. Kino opierało się na tekście werbalnym, dążyło do integracji elementów w całość znaczeniową i estetyczną. Komputer pozwala na posługiwanie się różnymi sposobami społ. komunikacji - kategoria użytkownika czynnego.

• Symulacje komputerowe, wideo konferencje, sensory ruchu, stereoskopowe okulary, przestrzeń trójwymiarowa.

Audiowizualność elektroniczna bazuje na obrazach cyfrowych (fotografia - obrazy analogowe). Obraz elektroniczny potrafi naśladować relacje fotograficzne.

Zjawisko abstrakcyjności w sztuce, muzyce, literaturze.

Kultura multimedialna posługuje się różnymi rodzajami znaków, wszelkimi znakami znanymi społecznej komunikacji., przeformułowuje dotychczasowe doświadczenie multimedialne i przyjęte sposoby komunikowania. Percepcja jest gotowa zaakceptować przekazy zbudowane z różnych znaków oraz używać ich pragmatycznie w zależności od celów komunikacyjnych - staje się ona multimedialne.

Jest pod urokiem i presją werbalnego typu kultury.

Upowszechnienie dźwiękowej i fotograficznej reprodukcji rzeczywistości

Rozwija się pod znakiem audiowizualności.

Dobiega końca pod wpływem kultury elektronicznej i multimedialnej.

Początek techniki symulowania i wirtualizowania rzeczywistości.

zautonomizowany

Ciszę niemego ekranu rozprasza muzyka towarzysząca projekcji

Statyczny

Rządzony logiką przyczynowo - skutkową

Wzór dla innych systemów semiotycznych

Uporządkowany liniowo

Zakłada dystans między autorem, a czytelnikiem oraz miedzy czytelnikiem, a tekstem

Ruchoma fotografia jest materią podst.

Struktura przekazu

Dopowiedzenie zdarzeń ekranowych.

Pisemne obj.

Wstawki jęz.

---