System rozliczeń pieniężnych Polsce

I. ROZLICZENIA PIENIĘŻNE

1. Rozliczenia pieniężne polegają na przemieszczaniu zasobów pieniężnych
w postaci strumieni pieniężnych.

1. fizyczne przemieszczanie banknotów i bilonu - są to rozliczenia gotówkowe.

2. Zapisy na kontach bankowych - są to rozliczenia bezgotówkowe.

2. Formy rozliczeń gotówkowych

1. bankowy dowód wpłaty

2. czek gotówkowy

3. Formy rozliczeń bezgotówkowych

1. polecenie przelewu

2. czek rozrachunkowy

3. akredytywa

4. rozliczenia planowe

5. okresowe rozliczenia saldami

4. Od 1994r. istnieje obowiązek bezgotówkowego rozliczania transakcji między podmiotami gospodarczymi. Podmioty gospodarcze mają obowiązek posiadania r-ku bankowego i zawiadamiania o tym właściwego urzędu skarbowego.

5. W formie bezgotówkowej podmioty gospodarcze rozliczają się gdy:

1. suma jednorazowej transakcji przekracza 3.000 ECU

2. w m-cu poprzednim wystawiono fakturę, przekraczającą 10.000 ECU, to tryb bezgotówkowy obowiązuje już przy kwocie 1.000 ECU.

3. Brak r-ku lub brak powiadomienia urzędu skarbowego podlega karze do 100.000 zł

6. Charakterystyka form rozliczeń bezgotówkowych:

1. polecenie przelewu - właściciel rachunku bankowego wydaje bankowi dyspozycję, aby obciążył jego rachunek i przelał określoną kwotę na wskazany r-k wierzyciela (beneficjenta) w dowolnym banku.

2. czek rozrachunkowy - jest pisemnym zleceniem obciążenia r-ku wystawcy czeku i przelania tej kwoty na r-k osoby wskazanej na czeku.

3. akredytywa - polega na zarezerwowaniu przez bank określonych środków dłużnika z przeznaczeniem ich na uregulowanie wierzytelności dostawcy po spełnieniu przez niego warunków ustalonych przez dłużnika.

4. Akredytywa jest stosowana najczęściej do rozliczeń z nieznanymi kontrahentami; dostawcy zapewnia natychmiastowe otrzymanie należności, a odbiorca otrzyma dostawę spełniającą wszystkie ustalone warunki.

5. rozliczenia planowe - polegają na okresowym np. co 5 dni przelewaniu przez odbiorcę na rzecz dostawcy określonej kwoty wynikającej
   z planowej wartości dostaw; różnice między przekazywanymi wpłatami
   a wart. dostaw rozlicza się w dłuższym czasie np. co miesiąc.

6. Okresowe rozliczanie saldami - polegają na zastąpieniu regulowania poszczególnych należności ewidencjonowaniem wzajemnych świadczeń i wyrównaniem salda wzajemnych roszczeń; ta forma może być stosowana pomiędzy kontrahentami wzajemnie świadczącymi sobie usługi, roboty, dostawy.

7. Charakterystyka form rozliczeń gotówkowych:

1. bankowy dowód wpłaty - służy do dokonywania wpłat gotówkowych do kas dziennych banku.

2. Czek gotówkowy jest dyspozycją wypłacenia określonej kwoty wydaną bankowi przez posiadacza r-ku bankowego

II. OBRÓT PŁATNICZY

Środki płatnicze stanowią pieniądz gotówkowy oraz pieniądz bankowy, tak na rachunkach banku centralnego (pieniądz żyrowy), jak i na rachunkach innych banków. Pieniądz bankowy jest uznawany za element zasobów pieniężnych (prawo do należności).

Pieniądz gotówkowy występuje w formie bilonu i banknotów. Bilon może być emitowany bądź przez bank centralny, bądź przez organy rządowe.
W niektórych krajach obowiązek przyjmowania bilonu przy transakcjach jest ograniczony do określonej sumy.

Przy obrotach gotówkowych następuje jednoczesne rozliczenie towaru (usługi)
i pieniądza. Natomiast przy obrocie bezgotówkowym, polegającym na ruchu pieniądza między rachunkami, zapłata następuje bądź po otrzymaniu towaru, bądź też otrzymanie towaru wyprzedza zapłatę.

OPERACJE GOTÓWKOWE

Operacje gotówkowe polegają na:

1. wpłatach gotówki

2. wypłatach gotówki

Wpłaty gotówkowe mogą mieć formę

1. wpłat gotówki do kas dziennych na podstawie bankowego dowodu wpłaty

2. wpłat gotówki do tzw. “kas wieczorowych” otwieranych po godzinach pracy banku

3. wpłat gotówki do skarbca nocnego (trezora)

4. wpłat poprze tzw. inkaso samochodowe - inkasenci odbierają odpowiednio przygotowany utarg ze sklepów, restauracji, instytucji które mają z bankiem odpowiednią umowę.

Wypłaty gotówki mogą mieć formę:

1. wypłat gotówki w kasach dziennych przy pomocy czeku gotówkowego

2. wypłat gotówki w bankomatach

Komórki organizacyjne zajmujące się op. Gotówkowymi to:

1. kasa

2. sortownia

3. skarbiec

1. kasy zajmują się przyjmowaniem wpłat i dokonywaniem wypłat gotówki; są obsługiwane jednoosobowo przez kasjera, który ponosi pełną odpowiedzialność materialną.

2. Sortownie zajmują się liczeniem, sortowaniem i wycofywaniem z obiegu uszkodzonych, zniszczonych banknotów i monet; pracują w nich tzw. “licznicy” w co najmniej dwu os. Zespołach.

3. Skarbiec jest pomieszczeniem specjalnie zabezpieczonym i chronionym, służy do przechowywania zapasów gotówki, obsługiwany jest przez 2 skarbników solidarnie odpowiadających za jego zawartość.

4. Prawo dewizowe zezwala na kupno i sprzedaż walut obcych
   w kantorach, które mogą być prowadzone zarówno przez osoby fizyczne jak i os. Prawne.

BANKOWE ROZLICZENIA PIENIĘŻNE

Bankowe rozliczenia pieniężne ściśle określa i reguluje ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r.

Prawo Bankowe (Dz.U. Nr 140, poz. 939), której interesujący nas fragment cytujemy poniżej:

Bankowe rozliczenia pieniężne

Art. 63.

1. Przez bankowe rozliczenia pieniężne rozumieć należy operacje polegające na dokonywaniu zmian w stanie środków pieniężnych na rachunku bankowym na zlecenie klienta lub w wyniku czynności, które z mocy prawa powodują wskazane zmiany w stanie praw majątkowych klienta.

2. Rozliczenia pieniężne są przeprowadzane w formie gotówkowej
i bezgotówkowej.

3. Rozliczenia pieniężne bezgotówkowe przeprowadzane są przy użyciu papierowych lub elektronicznych nośników informacji, w tym również za pomocą kart płatniczych.

Art. 64.

Jeżeli polecenie przeprowadzenia rozliczenia pieniężnego złożone przez posiadacza rachunku bankowego jest wykonywane przez kilka banków, każdy z tych banków ponosi wraz z pozostałymi solidarną odpowiedzialność wobec posiadacza rachunku za szkody spowodowane niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem polecenia. Wolny od odpowiedzialności jest bank, który udowodni, że szkoda nie powstała z jego winy.

Art. 65.

1. Bank dokonujący wypłat z rachunku bankowego jest obowiązany sprawdzić autentyczność i prawidłowość formalną dokumentu stanowiącego podstawę do wypłaty oraz tożsamość osoby dającej zlecenie.

2. W przypadku wypłat dokonywanych za pomocą elektronicznego nośnika informacji czynności, o których mowa w ust. 1, dokonywane są poprzez automatyczne sprawdzenie autentyczności personalnego numeru identyfikacyjnego bądź hasła albo obu tych danych.

3. W przypadku wypłat dokonywanych przy użyciu karty płatniczej tłoczonej, nie wykorzystującej elektronicznego nośnika informacji, sprawdzenie autentyczności następuje poprzez porównanie podpisu na karcie z podpisem złożonym na dokumencie potwierdzającym dokonanie transakcji.

Art. 66.

Banki są obowiązane przyjmować wpłaty gotówkowe na rachunki bankowe oraz przeliczać i sortować banknoty i monety pochodzące z tych wpłat.

Art. 67.

Banki mogą tworzyć izby rozliczeniowe w formie spółek prawa handlowego
w celu wymiany zleceń płatniczych oraz ustalania wzajemnych wierzytelności wynikających z tych zleceń.

Art. 68.

Prezes Narodowego Banku Polskiego określa, w drodze zarządzenia:

1) formy i tryb przeprowadzania rozliczeń pieniężnych za pośrednictwem banków,

2) szczegółowe zasady tworzenia, utrwalania, przekazywania i przechowywania dokumentów, o których mowa w art. 7 ,

3) sposób przeprowadzania rozrachunków międzybankowych,

4) sposoby i tryb przeliczania, sortowania, pakowania i oznaczania opakowań banknotów i monet oraz wykonywania czynności związanych z zaopatrywaniem banków w te znaki.

INSTRUMENTY OBROTU BEZGOTÓWKOWEGO

W celu dokonania płatności przedsiębiorstwa wykorzystują wiele form rozliczeń. Wśród podstawowych form rozliczeń wyróżnia się:

• akredytywę,

• polecenie przelewu,

• polecenie pobrania,

• rozliczenia za pomocą czeków,

• rozliczenia kompensacyjne.

Akredytywa dokumentowa

Akredytywa polega na zarezerwowaniu przez bank określonej kwoty środków dłużnika (odbiorcy) na rzecz dostawcy. Bank odbiorcy przekazuje polecenie, na mocy którego bank dostawcy powinien opłacić towary wysłane przez dostawcę. Zatem przy akredytywie płatność następuje nie w siedzibie banku płatnika, lecz w siedzibie banku dostawcy.

Przebieg rozliczeń w formie akredytywy ilustruje rysunek nr 1.

Rysunek 1

Rozliczenie w formie akredytywy

Źródło: W.L. Jaworski "Bankowość. Podstawowe założenia", wyd. POLTEXT, Warszawa 1993.

Polecenie przelewu

Polecenie przelewu polega na złożeniu przez odbiorcę w jego banku polecenia przekazania określonej sumy pieniężnej na rachunek dostawcy (rysunek nr 2).

Ta forma rozliczeń jest bardzo wygodna dla banku ze względu na jej prostotę i małą pracochłonność. Ponadto umożliwia ona przyspieszenie przebiegu rozliczeń, gdyż płatności przechodzą tylko przez trzy ogniwa (bank odbiorcy  bank dostawcy - dostawca). Z drugiej jednak strony, możliwość oddziaływania dostawcy na odbiorcę w wypadku nieterminowego regulowania płatności jest tu bardzo ograniczona.

Rysunek 2

Rozliczenie w formie polecenia przelewu

Źródło: W.L. Jaworski "Bankowość. Podstawowe założenia", wyd. POLTEXT, Warszawa 1993.

Polecenie pobrania

Polecenie pobrania polega na uznaniu rachunku dostawcy na sumę faktury złożonej do inkasa, a następnie na obciążeniu rachunku odbiorcy w momencie, gdy bank odbiorcy otrzyma fakturę z banku dostawcy.

Polecenie pobrania jest bardzo wygodną formą rozliczeń dla dostawcy (szybkie otrzymanie zapłaty), ale równocześnie pozbawia odbiorcę prawa kontroli dostawy przed dokonaniem zapłaty. Dlatego stosuje się je w wypadku, gdy taka kontrola nie jest niezbędna (np. przy opłacie za gaz, energię elektryczną). Ponadto może ono być wykorzystywane przez odbiorcę jako sposób wyjątkowego uprzywilejowania dostawcy doskonale wywiązującego się ze swoich obowiązków.

 

Czeki

Czek jest pisemnym poleceniem jego wystawcy, skierowanym do banku, aby wypłacił posiadaczowi czeku odpowiednią sumę pieniędzy.

Rozliczenia za pomocą czeków (rysunek nr 3) następują w formie wręczenia czeku wierzycielowi przez dłużnika. Czeki mogą być gotówkowe, tj. upoważniające do podjęcia określonej sumy gotówki, albo rozrachunkowe, przeznaczone do realizacji w formie bezgotówkowej. Przedsiębiorstwo wystawiające czeki musi mieć zarezerwowane odpowiednie środki na rachunku bankowym lub zagwarantowany przez bank kredyt na wykupienie czeku. Rozliczenia za pomocą czeków dają zatem dostawcy pewność terminowej zapłaty.

Rozliczenia za pomocą czeków są stosowane zwłaszcza przy płatnościach z tytułu usług transportowych, pocztowych itd., czyli wszędzie tam, gdzie powiązania mają charakter stały, a ewidencjonowanie każdej dostawy lub usługi przez dostawcę wywoływałoby poważne trudności.

Rysunek 3

Rozliczenie za pomocą czeku

Źródło: W.L. Jaworski "Bankowość. Podstawowe założenia", wyd. POLTEXT, Warszawa 1993.

 

Rozliczenia kompensacyjne

Rozliczenia kompensacyjne polegają na tym, że znaczna część zobowiązań między przedsiębiorstwami wyrównuje się wzajemnie w określonym czasie i nie obciąża to ich rachunków rozliczeniowych.

Karty płatnicze

 

Karty płatnicze zostały wprowadzone na początku lat 50 w USA. Dzielą się na 3 grupy:

1. karty kredytowe - służą celom płatniczym z możliwością zaciągania kredytu

2. karty typu “charge” - służą do dokonywania płatności za zakupy raz w miesiącu gdy bank przyśle rachunek; na zlikwidowanie długu posiadacz karty ma ok 1 m-c, a później bank nalicza odsetki karne

3. karty debetowe - służą do wypłacania własnych pieniędzy zdeponowanych wcześniej w banku.

Pokrewną rodziną kart kredytowych są karty stowarzyszeniowe wypuszczane przez sieci stacji benzynowych, hoteli, towarzystwa lotnicze, restauracje.

Os. fizyczne mogą posiadać w bankach krajowych r-ki walutowe w 5-ciu walutach: marka, funt, frank francuski, frank szwajcarski, dolar.

Rozróżniamy 2 typy rachunków walutowych:

1. rach. Typu A - przeznaczony dla krajowych os. fizycznych

2. rach. Typu C - przeznaczony dla zagr. Os. fizycznych.

 

OPERACJE POŚREDNICZĄCE (USŁUGOWE)

RACHUNKI BANKOWE

W umowie rachunku bankowego bank zobowiązuje się do przechowywania środków pieniężnych posiadacza rachunku oraz do przeprowadzania na jego zlecenie rozliczeń pieniężnych. Jednostki gospodarcze dokonują za pośrednictwem banków rozmaitych operacji rozliczeniowych, korzystają z kredytów, deponują lokaty terminowe, gromadzą fundusze o różnym przeznaczeniu i w związku z tym mają z reguły więcej niż jeden rachunek bankowy. Rachunki bankowe mają różny charakter ze względu na ich przeznaczenie i treść ekonomiczną ewidencjonowanych na nich operacji.

Zgodnie z polskim prawem bankowym, w celu przechowywania środków pieniężnych i przeprowadzania rozliczeń związanych z działalnością gospodarczą banki prowadzą rachunki bieżące, pomocnicze i lokat terminowych. Ponadto Klient może mieć wydzielone rachunki (np. dla rozliczeń zagranicznych, rachunki kredytów). Zawierając umowę oddział banku może zastrzec obowiązek zawiadamiania go o otwarciu przez Klienta rachunku pomocniczego lub rachunku dla rozliczeń zagranicznych w innym banku.

Rachunki bieżące mają podstawowe znaczenie dla jednostek gospodarczych. Wpływają na nie należności od odbiorców za sprzedawane towary i świadczone usługi, podejmowane są z nich środki na wypłatę wynagrodzeń, pokrywane zobowiązania wobec dostawców, podatki, opłaty itp. Umowa rachunku bankowego może przewidywać wyodrębnienie na rachunku bieżącym środków pieniężnych przeznaczonych na określone cele, a także przeprowadzanie rozliczeń w tym zakresie.

Rachunek pomocniczy służy do przeprowadzania przez jego posiadacza rozliczeń w innych bankach. Operacje dokonywane za pośrednictwem tego rachunku zazwyczaj ograniczają się do ściśle określonych celów, co jednak nie jest regułą. Otwarcie rachunku pomocniczego nie wymaga zgody banku prowadzącego rachunek bieżący jednostki gospodarczej.

Rachunki lokat terminowych służą do przechowywania wolnych środków pieniężnych przez okres wynikający z umowy zawartej z bankiem. Korzystają z nich zazwyczaj przedsiębiorstwa obywające się bez pomocy kredytowej, lokując na nich wolne środki pieniężne. Zachęca je do tego wyższe oprocentowanie tych rachunków niż rachunków bieżących.

Na rachunkach dla rozliczeń zagranicznych ewidencjonuje się rozliczenia związane z działalnością gospodarczą lub statutową prowadzoną przez daną jednostkę, stosując aktualnie obowiązujące przepisy w obrocie dewizowym. Obowiązuje przy tym ogólna zasada, że wpływy walutowe na ten rachunek związane z działalnością gospodarczą podlegają odsprzedaży na złote.

 

ROZLICZENIA MIĘDZYNARODOWE.

ROZLICZENIA ZAGRANICZNE

Rozliczenia zagraniczne przebiegają głównie bezgotówkowo

Rodzaje rozliczeń zagranicznych:

1. dewizowe

2. bezdewizowe

Formy rozliczeń dewizowych

1. polecenie wypłaty

2. czek

3. weksel

4. inkaso dokumentowe

5. akredytywa dokumentowa

Formy rozliczeń bezdewizowych

1. barter

2. clearing

• c. dwustronny

• c. wielostronny

Charakterystyka form rozliczeń dewizowych:

1. polecenie wypłaty - wydaje bankowi jego klient lub bank korespondent; polega na wypłaceniu lub zapisaniu na r-ku wskazanej osoby określonej kwoty pochodzącej ze środków wpłaconych bankowi lub w ciężar r-ku zleceniodawcy.

2. Czek w obrocie zagranicznym jest zleceniem udzielonym bankowi zagranicznemu przez bank krajowy wypłacenia określonej kwoty lub uznania nią r-ku posiadacza czeku; czeki w obrocie zagr. mogą być skupowane oraz przyjmowane do inkasa.

3. Weksel w obrocie zagr. to weksel trasowany o dłuższych terminach płatności; weksel w obrocie zagranicznym wykorzystywany jest w funkcji płatniczej kredytowej i refinansowej.

4. Inkaso dokumentowe polega na pobraniu przez bank należności klienta lub zabezpieczenia jej przyszłej zapłaty w zamian za wydanie dokumentów reprezentujących dostawę.

5. Dokumenty te to: faktura, list przewozowy, polisa ubezpieczeniowa, itd.

Zasady inkasa regulują “Jednolite zasady dot. inkasa dokumentowego” określane przez Międzynarodową Izbę Handlową w Paryżu

6. akredytywa dokumentowa jest pisemnym zobowiązaniem banku importera do wypłacenia eksporterowi należności w zamian za złożenie dokumentów reprezentujących dostawę.

Charakterystyka rozliczeń bezdewizowych:

1. barter - wymiana towar za towar; banki dokonują rozliczenia pieniężnego ewentualnego salda

2. clearing - polega na kompensowaniu należności między kontrahentami z różnych

• clearing dwustronny czyli bilorealny, polega na kompensowaniu należności kontrahentów z 2 krajów

• clearing wielostronny (multimedialny) - polega na kompensowaniu należności kontrahentów z kilku krajów.

ROLA BANKÓW W OPERACJACH ZAGRANICZNYCH

Banki w operacjach zagranicznych:

1. pełnią role pośrednika między kontrahentami z różnych krajów

2. zabezpieczają przed ryzykiem

3. kredytują transakcje w handlu zagr.

4. Dyskontują zagraniczne weksle

5. Udzielają gwarancji bank. w op. zagr.

6. Przeprowadzają rozliczenia zagr.

• bank krajowy nawiązuje współpracę z bankiem zagr. zw. Bankiem korespondentem

• banki dla siebie prowadzą nawzajem rachunki

× ) r-k loro prowadzi b. krajowy dla b. zagr.

× × ) r-k nostro prowadzi b. zagr. dla b. krajowego

1. kupują i sprzedają waluty i dewizy

• waluta - znak pieniężny prawnie obowiązujący w danym kraju

• dewizy - są to wszelkiego rodzaju dokumenty reprezentujące pieniężne należności np. weksle,

1. Do przeprowadzenia op. zagr. są upoważniane te banki, które mają tzw. uprawnienia dewizowe

2. Zagr. op. bankowe podlegają kontroli państwa w postaci tzw. reglamentacji dewizowej.

3. Reglamentacja dewizowa ogranicza swobodę operowania obcymi walutami i dewizami na terenie danego państwa, uzależnia dokonywanie płatności zagr. od zezwolenia władz dewizowych.

4. Pojęcia związane z prawem dewizowym:

1. osoba krajowa - os. fizyczna mieszkająca na stałe w kraju, os. Prawna
   i jedn. organizacyjna mająca siedzibę w kraju oraz ich oddziały i przedstawicielstwa za granicą.

2. Osoba zagraniczna - os. fizyczna mieszkająca za granicą, os. prawna mająca siedzibę za granicą, przedstawicielstwa dyplomatyczne
   i konsularne.

3. Wartość dewizowa - waluty obce, dewizy, złoto i platyna w stanie nieprzerobionym, pap. wart. wystawione w obcych walutach

4. Obrót dewizowy - wywóz i przywóz wart. dewizowych przez granicę państwa.

OBRÓT TOWAROWY Z ZAGRANICĄ

Od pozytywnego rozpatrzenia przez Ministra Gospodarki prawidłowo wypełnionego wniosku oraz wniesienia odpowiedniej opłaty uzależnione jest wydanie pozwolenia na przewóz lub wywóz towarów, którymi obrót z zagranicą wymaga np. uzyskania koncesji. Wymóg uzyskania pozwolenia na przywóz lub wywóz z polskiego obszaru celnego niektórych towarów został wprowadzony ustawą z dnia 11.12.97 r. o administrowaniu obrotem z zagranicą towarami i usługami oraz obrocie specjalnym (Dz.U. nr 157, poz. 1026). Obowiązek posiadania pozwolenia dotyczy przywozu i wywozu towarów, którymi obrót z zagranicą wymaga uzyskania koncesji, tj. towarów ujętych w wykazie zamieszczonym w rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 22.12.97 r. (Dz.U. nr 162, poz. 1125). Ponadto pozwolenia wymaga przywóz i wywóz towarów objętych m.in. kontyngentami, automatyczną i nieautomatyczną rejestracją obrotu, a także tych, którymi obrót z zagranicą prowadzony jest na podstawie niektórych umów międzynarodowych. Zezwolenia wydaje Minister Gospodarki na wniosek osoby dokonującej obrotu towarami z zagranicą, którego wzór oraz wykaz wymaganych przy nim dokumentów i informacji zawiera rozporządzenie wymienionego ministra z dnia 24.12.97 r. w sprawie pozwoleń na przywóz i wywóz towarów z polskiego obszaru celnego (Dz.U. nr 162, poz. 1126). Rozporządzenie uwzględnia ponadto warunki wydawania i wykorzystywania pozwoleń, ich wzory oraz sposób ewidencjonowania. Zgodnie z tą regulacją do wniosku o udzielenie pozwolenia na przywóz i wywóz towaru objętego kontyngentem, nieautomatyczną rejestracją obrotu lub towaru, którym obrót z zagranicą dokonywany jest na podstawie umów międzynarodowych, powinny zostać dołączone np. aktualne dokumenty potwierdzające prowadzenie przez wnioskodawcę działalności gospodarczej oraz zaświadczenie o nie zaleganiu z realizacją ciążących na wnioskodawcy zobowiązań podatkowych. Innym rozporządzeniem z dnia 24.12.97 r. Minister Gospodarki określił również wysokości opłat za wydawanie wymienionych pozwoleń (Dz.U. nr 162, poz. 1127). Wynoszą one: 200 zł, jeżeli wartość przywożonego towaru określona w pozwoleniu nie jest wyższa niż 100 000 zł oraz 400 zł, jeżeli wartość ta jest wyższa niż 100 000 zł. Powyższe stawki opłat są o połowę niższe w razie wywozu z polskiego obszaru celnego.

HANDEL DEWIZAMI

Przy rozliczeniach międzynarodowych Klient zwraca się do banku, aby zakupie określoną sumę obcej waluty w gotówce lub w dewizach (na rachunku bankowym). W trakcie operacji dewizami może powstać ryzyko dewizowe wynikające z możliwości zmiany kursu walutowego. Zachodzi ono wówczas, gdy wypłata dewiz następuje w terminie późniejszym niż został dokonany ich zakup. Ponosi je zarówno bank, jak i Klient banku. W celu uniknięcia tego ryzyka Klient może zawrzeć umowę terminową, w której sprzedaż lub kupno dewiz są ustalone pod względem terminu i kursu walutowego.

ZAGRANICZNE OPERACJE ROZLICZENIOWE

FORMY ROZLICZEŃ DEWIZOWYCH

Czeki

Czek w obrotach zagranicznych jest zleceniem udzielonym na specjalnym formularzu zagranicznemu bankowi przez bank krajowy z poleceniem wypłacenia określonej kwoty pieniężnej okazicielowi czeku lub oznaczonej w nim osobie. Sprawy związane z formą czeku, sposobem wystawiania itp. Są regulowane przepisami prawa czekowego. Przepisy prawa czekowego zawarte są w ustawie z dnia 28 kwietnia 1936 r. Wystawca czeku musi mieć w banku środki lub wolną marżę kredytu i tylko do tej wysokości wolno mu wystawić czek. Pokrycie dla wystawionego czeku powinno znajdować się na rachunku bankowym przez co najmniej 10 dni, będących okresem ważności czeku.
W tym czasie otrzymujący czek powinien go przedstawić do realizacji.

Czeki można podzielić na: bankierskie, skarbowe i podróżnicze.

W rozliczeniach zagranicznych czeki używane są w ruchu turystycznym i do regulowania mniejszych płatności. W polskiej praktyce bankowej występują najczęściej czeki bankierskie i podróżnicze. Zagraniczny czek bankierski jest wystawiany przez bank (zagraniczny), który poleca innemu bankowi (krajowemu) wypłacenie określonej kwoty pieniędzy osobie wskazanej w tekście tego dokumentu. Odwrotnie - banki krajowe wystawiają czeki na banki zagraniczne (korespondentów). Czeki podróżnicze (ang. traveller's cheque) emitują banki, instytucje finansowe, a także wielkie biura podróży. Mają one inna formę, gdyż są emitowane na drukowanych formularzach na okrągłe kwoty o różnym nominale. Podróżni nabywając te czeki umieszczają na nich wzór podpisu, a w momencie realizacji podpisują czek powtórnie. W ostatnich latach czeki podróżnicze są wypierane przez wygodniejsze w użyciu karty kredytowo-płatnicze.

 

Weksle

Weksel , jest papierem wartościowym sporządzanym w formie przyjętej przez przepisy prawa wekslowego. Polskie prawo wekslowe zawarte jest
w przepisach ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r.

Występują 2 rodzaje weksli:

• weksel własny (sola weksel) - jest to dokument, w którym wystawca zobowiązuje się do zapłaty określonej kwoty;

• weksel trasowany - jest to dokument, w którym wystawca zleca drugiej osobie zapłacenie określonej kwoty.

Weksel trasowany (trata), pełni ważną rolę w obrotach zagranicznych. W funkcji płatniczej, dzięki temu, że istnieje możliwość przenoszenia praw wekslowych z jednej osoby na drugą (w formie indosu zwanej również żyrem), może on być traktowany jako forma rozliczeń, ale jego rola jest znacznie większa, gdyż pełni równocześnie funkcję kredytową. Wystawiany w obcej walucie jest dewizą poszukiwaną na rynkach zagranicznych i krajowych.

W obrotach zagranicznych weksle występują w krótkoterminowych transakcjach kredytowych, a typowy przebieg operacji jest następujący:

1. eksporter otrzymuje za dostarczony towar tratę zaakceptowaną przez importera (nazywaną wówczas także akceptem) lub jego własny weksel (sola);

2. eksporter zazwyczaj dyskontuje otrzymany weksel w banku i otrzymuje należność pomniejszoną przez bank o odsetki dyskonta;

3. bank, który zdyskontował weksel, może go odstąpić w formie dewizy lub przedstawić importerowi do wykupienia w terminie płatności za pośrednictwem banku korespondenta.

Eksporter może domagać się dodatkowego zabezpieczenia należności w formie poręki wekslowej (awalu).

 

Forfaiting

Transakcje forfaitingowe stanowią szczególną formę nabycia wierzytelności przez Bank. Polegają na nabyciu przez Bank należności terminowych powstałych w rezultacie eksportu towarów i usług z wyłączeniem prawa regresu wobec odstępującego wierzytelność. Oznacza to, że nawet jeśli przejęte przez Bank należności nie zostaną uregulowane przez dłużnika w danym terminie, to Bank nie stosuje roszczenia zwrotnego względem zbywcy wierzytelności. Jest to dla Klienta sprzedającego wierzytelność niewątpliwą zaletą, gdyż pozbywa się ryzyka związanego z niewypłacalnością dłużnika. Przedmiotem forfaitingu są wierzytelności pieniężne, wymagalne i nieprzedawnione , istniejące lub przyszłe z tytułu umów sprzedaży, dostawy towarów lub wykonania usługi w obrocie z zagranicą. Przedmiotem forfaitingu mogą być również wierzytelności w walutach wymienialnych. Partnerowi zagranicznemu mogą być zaoferowane dłuższe terminy zapłaty za dostarczony towar, co może mieć wpływ na zwiększenie obrotów handlowych. przedsiębiorstwa zdobywając wierzytelności terminowe poprawiają płynność i zdolność płatniczą podwyższając w ten sposób wiarygodność kredytową. Termin płatności wierzytelności przyjmowanych przez Bank do forfaitingu nie może przekraczać 18 miesięcy od daty podpisania umowy.

Rysunek 4
Przebieg operacji forfaitingowej.

  

Źródło: W.L. Jaworski, Z. Krzyżkiewicz, B. Kosiński "Banki - rynek, operacje, polityka", wyd. POLTEXT, Warszawa 1993.

 

Polecenie wypłaty

Najprostszą i coraz częściej stosowaną formą rozliczeń międzynarodowych są polecenia wypłaty wykonywane techniką teletransmisji (mogą one także być dalekopisowe, telegraficzne lub listowne).

Polecenie wypłaty wydaje bankowi jego Klient lub bank korespondent. Polega ono na wypłaceniu kwoty pieniężnej pochodzącej ze środków wpłaconych bankowi lub w ciężar rachunku zleceniodawcy w jego banku, bądź zapisanej na rachunek banku wykonawcy przez bank zlecający wypłatę. Dokument polecenia wypłaty może być uzależniony od spełnienia pewnych warunków.

Inkaso

Inkaso jest szeroko stosowaną formą rozliczeń w obrotach zagranicznych i usługą świadczoną przez banki. Polega ono na pobraniu (zainkasowaniu) przez bank należności Klienta lub zabezpieczeniu jej przyszłej zapłaty w zamian za wydanie dokumentów powierzonych przez niego bankowi. Bank wydaje dokumenty po zainkasowaniu należności lub po zabezpieczeniu zapłaty np. w postaci akceptowania weksla trasowanego, dostarczenia gwarancji itp. Rzadko spotykaną formą inkasa może być wydanie dokumentu franco, bez jakichkolwiek warunków.

Przedmiotem inkasa mogą być dokumenty handlowe potwierdzające dostawy towarów lub świadczenie usług albo dokumenty finansowe w postaci czeków, weksli czy uszkodzonych banknotów. W zależności od rodzaju inkasowanych dokumentów rozróżnia się inkaso dokumentowe oraz finansowe. W zależności od tego, czy zapłata za inkasowane dokumenty następuje równocześnie z ich wydaniem, czy po upływie określonego terminu, rozróżnia się inkaso a vista (kasowe) lub terminowe. W zależności natomiast od rodzaju transakcji występuje inkaso importowe lub eksportowe.

W typowej operacji inkasowej występują:

• podawca (eksporter) składający w banku zlecenie inkasowe
  z załączonymi dokumentami towarowymi;

• bank podawcy (eksportera) przyjmujący od podawcy dokumenty
  i przesyłający je z własnym zleceniem inkasowym do zagranicznego banku pośredniczącego;

• bank pośredniczący, będący bankiem płatnika w kraju płatnika, który wydaje mu dokumenty po zainkasowaniu należności lub spełnieniu przez płatnika innych warunków zawartych w zleceniu inkasowym;

• płatnik (importer) wykupujący inkasowane dokumenty.

Do obowiązków banku pośredniczącego należy prawidłowe i staranne wykonanie otrzymanego zlecenia. Bank pośredniczący niezwłocznie zawiadamia płatnika o otrzymaniu dokumentów inkasowych. Do zawiadomienia dołącza jeden egzemplarz faktury, ewentualnie łącznie z tratą do zaakceptowania, jeśli zlecenie inkasowe przewiduje taką formę zapłaty. Płatnik zleca swemu bankowi dokonanie zapłaty lub akceptuje przesłaną mu tratę. Płatnik może odmówić zapłaty podając przyczyny odmowy. O odmowie zapłaty lub o warunkach, od których uzależnia on zapłatę czy akceptowanie weksla, bank pośredniczący informuje bank podawcy, oczekując dalszych instrukcji.

Rysunek 5

Przebieg operacji inkasowej a vista


   

Źródło: W.L. Jaworski, Z. Krzyżkiewicz, B. Kosiński "Banki - rynek, operacje, polityka", wyd. POLTEXT, Warszawa 1993.

Przedmiotem inkasa dokumentowego są dokumenty handlowe, nadające ich posiadaczowi uprawnienia do otrzymania towaru, takie jak dokumenty przewozowe, ubezpieczeniowe i faktury. Bank płatnika nie jest obowiązany do opiekowania się towarem przed przyjęciem go przez importera, chyba że taki obowiązek nakłada przyjęte przez niego zlecenie inkasowe. Jednak w praktyce banki dbają o interesy Klientów i zawiadamiają ich o zagrożeniach wykrytych podczas wykonywania zlecenia.

Inkaso dokumentowe jest korzystniejszą formą rozliczeń dla importera niż dla eksportera. Nadaje się do rozliczeń między znającymi się kontrahentami.

 

Akredytywa dokumentowa

Akredytywa dokumentowa jest zobowiązaniem banku importera do uregulowania eksporterowi należności w zamian za złożenie dokumentów reprezentujących towar. Mimo, że bank otwiera akredytywę w związku z umową kupna-sprzedaży, jest ona jego zobowiązaniem samoistnym i niezależnym od tej umowy.

 

BANKOWA OBSŁUGA PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH.

• Papiery wartościowe - są to wszelkie dokumenty reprezentujące prawa majątkowe ich posiadacza.

• Rodzaje pap. wart.:

1. udziałowe (majątkowe) np. akcje

2. wierzycielskie np. weksle, obligacje.

• Pap. wart. są przedmiotem handlu, a banki biorą udział w operacjach pap. wart.

• Rodzaje operacji bank. Związanych z pap. wart.:

1. lokowanie wolnych środków w pap. wart. (op. czynne)

2. emitowanie własnych pap. wart. (op. bierne)

3. kupno i sprzedaż pap. wart. na r-k i na zlecenie klienta (op. pośredniczące)

• Op. pośredniczące - usługi maklerskie są wykonywane przez bankowe biura maklerskie, domy maklerskie:

1. po uzyskaniu zezwolenia Komisji Papierów Wart.

2. po finansowym i organizacyjnym wyodrębnieniu z działalności banku

3. do wykonywania czynności maklerskich bank musi zatrudniać co najmniej 3 osoby posiadające uprawnienia.

• Czynności wykonywane przez domy maklerskie to:

1. sprzedaż akcji, obligacji na rynku pierwotnym

2. wykorzystywanie funkcji maklera na giełdzie dla określonych akcji

3. prowadzenie rachunków pap. wart.

4. zarządzanie na zlecenie klienta i na jego r-ku pap. wart.

5. usługi doradcze np. porady , konsultacje, analizy, sporządzanie raportów.

• Rachunek pap. wart składa się z:

1. r-ku depozytu pieniężnego - służy do lokowania śr. Pieniężnych klienta przeznaczonych na zakup pap. wart. lub pochodzących ze sprzedaży pap. wart.

2. r-ku depozytu pap. wart. - służy do ewidencjonowania pap. wart. (rodzaj, ilość)

• w Polsce obowiązuje zasada dematerializacji pap. wart., co oznacza że pap. wart. nie istnieją “fizycznie”, lecz w postaci komputerowego zapisu księgowego. Nabywca akcji lub obligacji otrzymuje jedynie dowód nabycia akcji (obligacji), czyli świadectwo depozytowe.

PROWADZENIE RACHUNKÓW BANOWYCH

RACHUNKI BANKOWE

1. Rachunek bankowy służy do przechowywania środków pieniężnych i dokonywania rozliczeń za pośrednictwem banku.

2. Rodzaje rachunków

1. rachunek bieżący - służy do gromadzenia środków pieniężnych
   i przeprowadzania rozliczeń związanych i działalnością gospodarczą

2. rachunek pomocniczy - służy do przeprowadzenia określonych operacji lub rozliczeń w innych bankach.

3. rachunek lokat terminowych - służy do przechowywania czasowo wolnych środków

Zasady funkcjonowania rachunków bankowych

1. w celu otwarcia rachunku bankowego podmiot gospodarczy składa w oddziale banku wniosek o otwarcie rachunku bankowego.

2. Do wniosku dołączane są dokumenty stwierdzające jego prawną tożsamość np. wyciąg z rejestru handlowego, sądowego, zaświadczenie o wpisie do ewidencji dział. Gosp., koncesje, zezwolenie

3. Do wniosku dołącza się kartę wzorów podpisów w której wymienia się nazwiska osób uprawnionych do dysponowania r-kiem oraz oryginalne oraz oryginalne ich wzory podpisów

4. Nowo otwarty r-k bankowy otrzymuje numer składający się z 3 elementów np.:

5. 11101056 - 115166 - 2700 - 1 - 72

nr. oddziału nr klienta nr konta syntetycznego z rozwinięciem analitycznym

6. dyspozycje wpłat i wypłat o r-ku bankowym mogą wydawać osoby, których wzory podpisów zostały złożone w banku

7. informacje o stanie r-ku bankowe są przekazywane przy pomocy wyciągu bankowego.

8. Bank zapewnia klientom tajemnicę bankową.

Informacje bankowe mogą być udzielone prokuraturze i sądom w związku ze sprawą karną lub karno-skarbową, a także inspektorom NIK-u, dyrektorom urzędów skarbowych w przypadku postępowań karno-skarbowych.

Zamknięcie rachunku bankowego następuje z chwilą rozwiązania umowy lub gdy właściciel podał nieprawidłowe dane przy otwieraniu rachunku bankowego lub nie przeprowadza operacji za pośrednictwem rachunku.

ROZLICZENIA MIĘDZYBANKOWE

Rozliczenia bezgotówkowe odbywają się nie tylko w ramach jednego banku, ale także między Klientami, którzy mają rachunki w różnych bankach. W związku z tym istnieje konieczność dokonywania rozliczeń międzybankowych.

Istnieją różne systemy rozliczeń międzybankowych:

1. tworzone są systemy żyrowe w ramach określonych grup instytucji kredytowych, jak np. kasy oszczędnościowe, banki spółdzielcze, poczta czy wielkie banki, które rozliczają się poprzez swoje instytucje centralne;

2. Jednym z istotnych zadań banku centralnego jest przeprowadzenie rozliczeń międzybankowych. Na rachunkach tego banku następuje codziennie clearing należności i zobowiązań bankowych, który obejmuje zarówno rozliczenia między poszczególnymi systemami żyrowymi, jak
   i między poszczególnymi bankami;

3. Rozliczeniami międzybankowymi mogą się też zajmować specjalne izby rozrachunkowe, które dokonują clearingu wzajemnych należności
   i zobowiązań między bankami

---