ZAGADNIENIA DO EGZAMINU DYPLOMOWEGO

RESOCJALIZACJA

1. Przedmiot i zadania pedagogiki resocjalizacyjnej.

Przedmiot pedagogiki resocjalizacyjnej:

Przedmiotem pedagogiki resocjalizacyjnej jest każda jednostka niedosto¬sowana społecznie i zagrożona w rozwoju społeczno-moralnym. Szczególnie jednak pedagogika resocjalizacyjna zajmuje się dziećmi i młodzieżą, która znalazła się w utrudnionych warunkach rozwojowych i która na skutek tego wymaga specjalnej pomocy wychowawczej i opiekuńczej w dostosowaniu się do wymagań społecznych i w rozwiązywaniu trudności życiowych.

ZADANIA RESOCJALIZACJI:

WG. Czesława Czapówa:

1. Eliminacja przyczyn wykolejenia społecznego.

2. Wyeliminowanie motywacji antagonistyczno- destruktywnej.

3. Wzbudzanie konstruktywnej motywacji.

4. Naprawa moralna i obyczajowa.

5. Wpajanie systemu wartości.

6. Kształcenie mechanizmów kontroli wewnętrznej nawet w sytuacjach pokusy.

7. Wyuczenie poczucia odpowiedzialności za siebie i innych.

8. Kształtowanie refleksji.

9. Przygotowanie do konstruktywnego pełnienia ról społecznych.

10. Utrwalanie uzyskanych rezultatów korekcyjnych.

11. Wdrażanie do samowychowania.

12. Doprowadzenie jednostki do odpowiedniego przystosowania społecznego.

13. Modyfikacja osobowości.

2. Norma i patologia w zachowaniu ludzkim

Norma jest to zasada postępowania, standardy które określają właściwe zachowanie w grupie. Norma może być zmienna w czasie jak i przestrzeni

- zmienność w przestrzeni, normą jest to na co godzą się ludzie z danego kręgu

- zmienność w czasie, zachowania które kiedyś były pozytywne, teraz są potępiane.

Patologia - jest to określony stan postaw, zachowań i sytuacji życiowych, które są szkodliwe dla postępu i powodują ujemne skutki dla rozwoju jednostki, grupy, środowiska. Patologia to nauka o cierpieniu społecznym które przynosi szkodę. Rodzaje patologii społecznych:

- pat społeczna indywidualna ( uzależnienia przestępstwa)

- pat społ grupowa ( przemoc w rodzinie, sekty bezrobocie)

- pat społ instytucjonalna ( biurokracja korupcja działalność mafii)

- pat w skali ogólnoświatowej (systemy totalitarne, terroryzm, obozy koncent.)

3. Modele zdrowej osobowości w ujęciu Cz. Czapówa, E. Eriksona, A. Maslowa, G. Allporta

Model «wektorów rozwoju» osobowości” według Cz. Czapówa zgodnie z którym istotnymi elementami ideału wychowawczego w pedagogice są: optymalne uspołecznienie i optymalne eliminowanie egoizmu oraz optymalny rozwój osobowości manifestujący się aktywnością twórczą i eliminowanie dewiacji rozwojowych.

Rozwój przedstawia się jako szereg wektorów prowadzących od - poprzez - do np. postrzeganie synkretyczne - postrzeganie analityczne - postrzeganie intelektualne, myślenie zmysłowo-ruchowe - myślenie dotyczące operacji konkretnych - myślenie dotyczące operacji logicznych i przyczynowo-skutkowych, syntonia - sympatia - teliczność, egoizm - altruizm - miłość, emocjonalność - impulsywność - refleksyjność, pasywność - transformatywność - aktywność, responsywność reaktywna - responsywność reproduktywna - proaktywność, irracjonalna stymulacja ze strony środowiska wewnętrznego - irracjonalna stymulacja ze strony środowiska zewnętrznego - racjonalna stymulacja, spontaniczność - konformizm - prospołeczna autonomia oraz integracja na niskim poziomie - dezintegracja pozytywna - integracja na wysokim poziomie.

Według Cz. Czapówa pedagogika resocjalizacyjna jest inspirowana 3 założeniami tj. założeniem horminizmu czyli teorią instynktów i ich kanalizowania, behawioryzmu (trening interpersonalny) oraz humanizmu psychologizującego i socjologizującego. Zdaniem Czapówa rozwój dokonuje się poprzez konflikty, kryzysy i dysharmonie, które powinny być rozwiązywane twórczo. Aksjologia pedagogiczna Czapówa streszcza się w 6 ogólnych zasadach dotyczących realizacji funkcji wychowawczych, opiekuńczych i terapeutycznych tj. zasadzie reedukacji oraz wielostronnego rozwoju osobowości wychowanka, zasadzie perspektywistycznej i wszechstronnej opieki oraz wymagań wobec podopiecznego, a także zasadzie akceptowania i respektowania osoby wychowanka.

Pedagogika resocjalizacyjna Cz. Czapówa charakteryzuje się „radykalnym humanizmem”. W nieletnim przestępcy dostrzega się ofiarę własnego środowiska i skrzywdzonego przez los, ale także despotę i tyrana dla którego przestępstwo staje się techniką radzenia sobie w życiu. Teoria „wektorów rozwoju osobowości” daje racjonalną nadzieje na możliwość zmiany poprzez odpowiednie formy opieki i wychowania resocjalizującego.

„Model rozwoju osobowości i jej zaburzeń” w ujęciu E. Eriksona, którego koncepcja jest bardziej rozbudowana od psychoanalitycznej. Freud bowiem w rozwoju psychoseksualnym wyróżniał fazę: oralną, analną, falliczną i genitalną. Erikson zaś wyróżnił inne psychospołeczne stadia rozwoju jaźni, których jest 8. Stadia te stanowią przeciwstawne cechy i tendencje osobowości w zależności od typu doświadczeń (kryzysów) z osobami socjalizująco znaczącymi.

Stadium I to „ufność - nieufność” (1 rok życia) kiedy to wpływ na dziecko wywiera sposób sprawowanej nad nim opieki. Wszak postawa ufności może zostać zniwelowana w późniejszym okresie życia przez przykre doświadczenia w szkole lub rozwód rodziców. Stadium II to „autonomiczność - wątpliwość” (1-3 rok życia) kiedy to dziecko nabywa określonych umiejętności i wymaga od rodziców rozumnej swobody. Stadium III to „inicjatywa - wina” (4-5 rok życia) kiedy to dziecko wymaga od rodziców akceptacji swoich niedoskonałości (zadawanie pytań). Stadium IV to „pracowitość - niższość” (6-11 rok życia) kiedy to dziecko pragnie się samo-realizować i ważne są dla niego oceny innych np. nauczycieli. Stadium V to „tożsamość - pomieszanie ról” (12-20 rok życia) kiedy to dziecko może mieć problemy z określeniem własnej roli np. dziecko = dorosły. Stadium VI to „intymność - izolacja” (20-24 rok życia) kiedy to człowiek uczy się życia rodzinnego i może w związku z tym odczuwać lęk przed utratą tożsamości. Stadium VII to „generatywność - zaabsorbowanie własną osobą” (25-64 rok życia) kiedy to człowiek troszczy się o dobro innych. I wreszcie stadium VIII to „integralność - rozpacz” (powyżej 65 roku życia) kiedy to człowiek dokonuje bilansu strat i sukcesów.

Zaburzenia powstają gdy jednostka zaspakaja swe potrzeby niezgodnie z wzorami kulturowymi i niepomyślnie rozwiązuje konflikty charakterystyczne dla poszczególnych etapów. Innymi słowy człowiek stale znajduje się na krawędzi dewiacji i normalności. To czy stanie się dewiantem uzależnione jest od sposobu wyjścia z kryzysu. Stąd też wynika zadanie terapeutów, które polega na tym, aby wprowadzić jednostkę na właściwy tor rozwoju. Z teorii tej wynika inna teoria zwana teorią rozwoju „dojrzałości interpersonalnej”. A tymczasem wyróżnia się 3 typy kontroli, której podlega prawidłowo rozwinięta jednostka. Jest to: regulacja neurofizjologiczna (funkcje układu nerwowego i humoralnego), regulacja psychologiczna (struktura i funkcje osobowości) oraz regulacja społeczno-kulturowa (naciski grupy społecznej).

„Model osobowości samo-realizującej się” A. Maslowa to antidotum na mechanicyzm behawioryzmu i smutek desperackiej psychoanalizy zarazem. Wszystkie istoty ludzkie mają bowiem wrodzone motywacje do samorealizacji. Twierdzenie to daje podstawę do hierarchicznego uporządkowania potrzeb przy czym istnieje założenie, że zaspokojenie potrzeby niższego rzędu wyzwala motywację do zaspokojenia potrzeb wyższego rzędu. Aby dojść do zaspokojenia potrzeby samorealizacji wcześniej należy zaspokoić 4 kategorie niższego rzędu, a mianowicie: potrzeby fizjologiczne, potrzebę bezpieczeństwa, potrzebę przynależności i miłości oraz potrzebę dodatniej samooceny. Jeśli istnieją blokady zaspokojenia potrzeb niższego rzędu pojawia się stan niezadowolenia i frustracji. W wypadku potrzeb wyższego rzędu frustracja meta-potrzeb np. prawda prowadzi do meta-patologii np. brak ufności, cynizm i sceptycyzm. Meta-patologia jest niedyspozycją osoby, która nie potrafi powiedzieć co jest odpowiedzialne za jej złe samopoczucie.

Opisu osób samo-realizujących się można dokonać za pomocą charakterystyk specyficznych takich jak: adekwatność postrzegania świata czyli w sposób obiektywny, akceptacja przyrody oraz innych osób i siebie, spontaniczność oraz prostota i naturalność, koncentracja na problemach poza własną osobą, potrzeba prywatności i niezależności, autonomiczne funkcjonowanie, nieustanne poczucie świeżości wrażeń, doświadczanie przeżyć mistycznych, zainteresowanie społeczne, stosunki interpersonalne, demokratyczna struktura charakteru, rozróżnienie między środkami i celami oraz między dobrem i złem, niezłośliwe poczucie humoru, zdolność do twórczości i przyjmowanie obcej kultury.

„Model osobowości dojrzałej” w ujęciu G. Allporta zgodnie z którym jednostka w swoim rozwoju osobowym przechodzi 7 faz. I faza jest to okres wyłaniania się „Ja - cielesnego” kiedy to jednostka jest w stanie odróżnić siebie od otoczenia (15 miesiąc życia). II faza jest to okres wyłaniania się „Ja - materialnego” kiedy to jednostka konstruuje poczucie ciągłości własnego „Ja” najczęściej związanego z własnym imieniem (20 miesiąc życia). III faza to okres (self-esteem) pojawienia się pierwszych ocen samego siebie i pragnienie bycia samodzielnym (2 rok życia). IV faza to okres „Ja - posiadającego” kiedy to dziecko zauważa, że niektóre rzeczy należą do niego np. „mój dom”, „moja rodzina” i „moja szkoła” (4-5 rok życia). V faza to okres „Ja - odzwierciedlonego” kiedy to dziecko rozwija obraz siebie o opinie osób socjalizacyjno znaczących (5-6 rok życia). VI faza to okres poczucia „Ja - jako racjonalnego układu radzenia sobie” kiedy to dziecko uczy się, że może samo rozwiązywać problemy (6-12 rok życia). I wreszcie faza VII to okres „Ja - intencjonalnego” czyli dorastania do własnej tożsamości (powyżej 13 roku życia).

Rozwój zdrowej osobowości uzależniony jest od przebiegu poszczególnych stadiów rozwoju osobowości dziecka. Szczególnie istotna jest więź dziecka z matką. Gdy się nie zaspakaja potrzeb dziecka staje się ono w późniejszych fazach życia niedostosowane. Dlatego też istnieje 7 kryteriów dojrzałej osobowości pozostających w ścisłym związku z przebiegiem kształtowania się poczucia własnej tożsamości osobowej. Są to: autentyczne zainteresowanie osoby w pewnych znaczących sferach ludzkiego wysiłku i aktywności, utrzymanie ciepłych stosunków emocjonalnych z innymi ludźmi, poczucie emocjonalnego bezpieczeństwa, realistyczna percepcja siebie i innych, umiejętność przeżywania i osiągania sukcesów, samo-obiektywizacja przez własne wytwory oraz posiadanie zintegrowanej filozofii życiowej.

4. Mechanizmy socjalizacji i przystosowania społecznego.

Mechanizmy socjalizacji:

a)uleganie ? podporządkowanie się, celem takiego zachowania jest chęć uzyskania nagrody lub uniknięcia kary, nie wynika ono z wewnętrznego przekonania. Nagrody i kary mogą mieć charakter:

-formalny, rzeczowy

-nieformalny

Wadą tego mechanizmu jest jego nietrwałość.

b)Identyfikacja ? polega na przestrzeganiu określonych norm i podporządkowanie się wymogom grupy. Motywem takiego zachowania jest chęć upodobnienia się do określonej osoby lub osób. Skuteczność tego mechanizmu wiąże się z atrakcyjnością wzoru i z trwałością jego zachowania się. Mechanizm tej jest zdecydowanie trwalszy niż uleganie.

Nie polega on na stosowaniu nacisku zewnętrznego, ale na wewnętrznej potrzebie upodobnienia się do kogoś.

Skuteczność tego mechanizmu zależy od stałem obecności osoby stanowiącej wzór.

c)Internalizacja ? przestrzeganie norm, wynika z włączenia ich do indywidualnego systemu wartości, czyli utożsamiania się z wartościami preferowanymi przez grupę. Sprowadza się nie tylko do spostrzegania związków między określonymi zjawiskami i strukturami, ale świadczy o rozumieniu własnej sytuacji społecznej i wynikającej z niej konsekwencji zachowania. Mechanizm ten jest najtrwalszy i najskuteczniejszy.

5. Niedostosowanie społeczne jako skutek niewłaściwej socjalizacji.

Ważnym pojęciem dotyczącym tematu niedostosowania społecznego uczniów jest termin socjalizacja. Jest to proces, który dokonuje się w trakcie rozwoju społecznego. Rezultatem tego rozwoju jest uspołecznienie jednostki i osiągnięcie przez nią dojrzałości społecznej.
     Inaczej socjalizacja jest wrastaniem w kulturę, która polega na przyjmowaniu przez jednostkę tradycji, wzorów i wartości kulturowych wyznaczających sposób postępowania, właściwy dla pełnienia określonych ról społecznych. Przez socjalizację rozumieć można zmiany osobowości jednostki zmierzające do kształtowania takiej osobowości, która umożliwia przystosowanie do życia w zbiorowości i osiągania celów przy jednoczesnym kształtowaniu cech pozytywnych (pracowitość, obowiązkowość)korzystnych dla kontaktów międzyludzkich. Jednakże zmian tych nie należy traktować jako rezygnacji z indywidualnych upodobań, gdyż naczelnym ich zadaniem jest wytworzenie indywidualności tworzącej określoną kulturę.
     W zależności od stopnia uspołecznienia tj. przestrzegania normy grupowej, wyróżnić możemy:

• niski stopień uspołecznienia - jest to zachowanie zgodne z normą grupową występujące jednak pod jej presją wraz z charakterystyczną u jednostki obawą przed zastosowaniem sankcji w razie naruszenia obowiązującej normy;

• wysoki stopień uspołecznienia - postępowanie jest zgodne z normą grupową bez kontroli grupy oraz zagrożenia sankcjami w przypadku naruszenia normy.

     Z. Skory wymienia w procesie socjalizacji postawy prospołeczne: postawę życzliwości, sprawiedliwości i altruistyczną oraz podkultury sprzyjające wytworzeniu się postaw aspołecznych, sprzecznych z obowiązującymi normami postępowania grupy. I tu: postawy izolacji, egocentryzmu, egoizmu, wrogości i sadyzmu.
     We wczesnym okresie dzieciństwa główną rolę w socjalizacji odgrywają rodzice i ich warunki materialne. Rodzice reprezentują określone kręgi zawodowe, wartości i style życia. Oni też komentują doświadczenia dziecka i kształtują jego kontakty z otoczeniem. Wszystko składa się na podkulturę domu, która stanowi początek socjalizacji.
     Natomiast zjawisko zaburzenia socjalizacji wg Z. Skorego to: "powstanie u danej osoby motywacji i działania aspołecznego, w wyniku oddziaływania podkultury grupy wytwarzającej normy sprzeczne z normami ukształtowanymi przez kulturę".
     Inaczej przedstawia ten termin R. Miler, uważa, że proces socjalizacji uzależniony jest od indywidualnych predyspozycji jednostki związanych z jej stanem zdrowia i zdeterminowanymi organicznie cechami osobowości.
     Tak więc zarówno defekty organiczne, zwiększona pobudliwość nerwowa jak i wadliwie ukształtowana hierarchia wartości mogą być przyczynami zaburzeń socjalizacji. Zaburzenia socjalizacji są natomiast powodem niedostosowania społecznego, charakteryzującego się nieprawidłowo ukształtowanymi stosunkami społecznymi oraz konfliktami z otoczeniem.

6. Stadia i typologie nieprzystosowania społecznego

Stadia i typologie nieprzystosowania społecznego:

Wykolejenie społeczne ma 3 etapy. Etap I to poczucie odtrącenia czyli niezaspokojenia potrzeby zależności emocjonalnej czego konsekwencją może być: agresja antyspołeczna, reakcje negatywne i buntownicze oraz narastająca wrogość wobec rodziców i społeczeństwa. Etap II to utrwalone reakcje wrogie wobec osób socjalizująco znaczących czego konsekwencją mogą być: alkoholizowanie się, ucieczki z domu, wagarowanie, wybryki seksualne itp. I wreszcie etap III gdzie działalność antyspołeczna staje się źródłem przyjemności dla jednostki niedostosowanej czego konsekwencją może być udział w gangach i innych grupach o charakterze chuligańskim.

Wyróżnia się 3 typy wykolejenia społecznego, a mianowicie: zwichniętą socjalizacje czyli niedostatki w socjalizacji dziecka np. nieodpowiednia opieka, demoralizację gdzie dziecko prawidłowo zsocjalizowane dostaje się pod inne wpływy kulturowe oraz socjalizację podkulturową gdzie dziecko socjalizuje się w grupie o innych wartościach niż ogólnospołeczne.

Jednostki nieprzystosowane społecznie dzieli się na: aspołeczne czyli takie które innych traktują jako teren eksploatacji, konformistów czyli tych którzy próbują manipulować swym dostosowaniem w celu uzyskania korzyści oraz neurotyków czyli tych którzy przeżywają lęk przed nie sprostaniem wobec norm i wartości.

Frustracja potrzeby zależności i miłości we wczesnym okresie życia przejawiająca się brakiem serdecznej opieki ze strony rodziców stanowi czynnik pobudzający dziecko do wrogości i agresji. Zachowania agresywne bowiem przynoszą jednostce redukcję napięcia, a w związku z tym pojawia się u niej tendencja do reagowania wrogością w sytuacjach kłopotliwych. Rozluźnienie więzi emocjonalnych z rodzicami jest zaś nie tylko źródłem agresywnych uczuć, ale także ogranicza zdolność do ich opanowywania. Nie ma bowiem sensu naśladować proponowane przez rodziców wzory zachowań jeśli się nie ma z rodzicami więzi emocjonalnej. Wszak reakcją na odtrącenie może być nie tylko agresja, ale także: wycofanie się, przesadny konformizm lub dominacja reakcji lękowej.

Diagnoza dla potrzeb profilaktyki i resocjalizacji obejmuje 3 etapy. Etap I to diagnoza konstatująca fakty czyli opis istniejącego stanu rzeczy i konkluzja oceniająca tz. zawierająca decyzje dotyczącą działania interwencyjnego lub wstrzymania się od niego. Etap II to diagnoza ukierunkowująca czyli projektująca, która polega na sformułowaniu hipotez i postulatów dających podstawę do podjęcia decyzji dotyczącej kierunku i zakresu zamierzonej działalności. I wreszcie etap III to diagnoza weryfikująca mająca na celu sprawdzenie prawdziwości uzyskanego obrazu diagnostycznego.

Zapobieganie zjawisku nieprzystosowania społecznego w skali makro-społecznej wiąże się z kompleksowo prowadzoną polityką społeczną. A tymczasem na poziomie mikro-społecznym są to oddziaływania dotyczące ról społecznych oferowanych młodemu pokoleniu, postaw oraz potrzeb. Wszak profilaktyka pojmowana klinicznie jako leczenie indywidualnych przypadków jest mało skuteczna z powodu małej ilości pacjentów. Zaś masowa profilaktyka szkolna zatrzymuje się na etapie diagnozy wstępnej. Najbardziej optymalnym rozwiązaniem byłby więc model profilaktyki kreatywnej, który stymulowałby takie sposoby myślenia i działania w skali masowej, iż szanse na pojawienie się odchyleń destruktywnych byłyby minimalne. Niestety w obecnych warunkach społeczno-ekonomicznych można jedynie: dokonywać trafnych diagnoz i podejmować działania interwencyjne, profilować placówki pod kątem zaburzeń adaptacyjnych i tworzyć sieć poradni, zapewniać opiekę w miejscu zamieszkania dziecka oraz weryfikować programy oddziaływania indywidualnego.

7. Diagnoza w resocjalizacji: rodzaje metod diagnostycznych, diagnoza konstatująca, projektująca, weryfikująca.

W psychopedagogicznej diagnozie do metod zaliczamy - wywiad, obserwacje, analizę dokumentów i wytworów, socjometria, kwestionariusze i skale pomiarowe, ankieta.

Można wymienić trzy rodzaje diagnoz cząstkowych, wchodzących w skład diagnozy resocjalizującej. Są to:

1. diagnoza konstatująca fakty - to analiza aktywów pozytywnych stanów zachowania jednostki, oraz opis i wyjaśnienie zaburzeń na podłożu genetycznym, społecznym i osobowościowym.

2. diagnoza projektująca - to dokonanie szeregu ocen stwierdzonych stanów. Poszukuje się związku między aktualnym stanem , czyli skutkiem, a przyczynami tego stanu.

3. diagnoza weryfikująca - ma na celu sprawdzenie prawdziwości uzyskanego obrazu przystosowania społecznego jednostki oraz jej zaburzeń. W ten sposób weryfikuje się skuteczność wprowadzonych rozwiązań praktycznych oraz trafność samego rozpoznania.

8. Systemy i modele oddziaływań resocjalizacyjnych.

WEDŁUG K. POSPISZYLA (1990) - PRÓBA KLASYFIKACJI

Syntetycznej próby klasyfikacji systemów i modeli resocjalizacyjnych w oparciu o bogatą, głównie angloamerykańską literaturę, dokonał K. Pospiszyl (1990).

Autor ten zauważa, iż klasyfikując różne metody i sposoby oddziaływań resocjalizacyjnych mamy zawsze do czynienia z dwoma szerokimi płaszczyznami, które stanowią:

Sposób traktowania przestępcy ze względu na przesłanki przyjmowane przez dany kierunek myślenia psychologicznego;

Aspekty wynikające z praktycznego stosowania różnych metod i sposobów postępowania z jednostkami wykolejonymi.

Na podstawie analizy literatury poświęconej resocjalizacji wymienia się dwa główne kierunki myślenia:

Psychoanalizę, której źródłem są praktyki magiczno-religijne;

Behawioryzm. której źródłem jest laboratorium (J.D. Frank za: K. Pospiszyl, 1990).

T. Ayllon i M.Milan (za: K.Pospiszyl, 1990) wyróżniają 2 systemowe podejścia do zaburzeń w zachowaniu, które nazywają "inspirującymi modelami":

Model choroby psychicznej - według jego założeń wszelkie formy zachowania dewiacyjnego i przestępczego są rodzajem choroby. Tak więc, aby ją wyleczyć, trzeba ją dokładnie poznać (objawy i ich przyczyny) a następnie należy znaleźć odpowiednie środki prewencyjne i lecznicze.

Model behawioralny - zachowanie przestępcze, dewiacyjne jest normalną formą reakcji na nieprawidłowe warunkowanie, stąd resocjalizacja polegać ma na "przewarunkowaniu", tzn. na stworzeniu społecznego systemu nagradzania (i tym samym wzmacniania) takich cech, które są pozytywne ze społecznego punktu widzenia.

Ten drugi model wyłonił się jak pisze K. Pospiszyl (1990) w opozycji do psychiatrycznego ujęcia zaburzeń zachowania, na fali tzw. antypsychiatrii. Autorzy tego podejścia są przekonani o jego innowacyjności i oryginalności, a nie jest ono niczym nowym (por. K. Pospiszyl, 1990). Dla uzasadnienia tej tezy K. Pospiszyl pisze: "autorzy tego podejścia głoszą wcale nie nową (wbrew ich przekonaniu o pionierskości swego podejścia) ideę konieczności przekierowania nacisków oddziaływań resocjalizacji ze sfery intrapersonalnej na interpersonalną, czyli zamiast poprawiać człowieka "od wewnątrz" należy uzdrowić jego stosunki z innymi ludźmi" (K. Pospiszyl, 1990).

Niezwykłą pracę nad systematyką oddziaływań resocjalizacyjnych wykonał K.Juul, który dokonał przeglądu istniejącej wiedzy na przestrzeni 200 lat na temat modeli psychokorekcyjnych, mających zastosowanie w pracy z dziećmi "trudnymi" i przestępczymi (por. K. Pospiszyl, 1990). Pogrupował te oddziaływania w obrębie 9 modeli:

1. Model rozwojowy - dziecko wraz z rozwojem psychospołecznym przechodzi przez okresy krytyczne, w których są one podatne na różnego rodzaju odchylenia od normy w zakresie równowagi emocjonalnej i podatności na przestępstwa. Zadanie resocjalizacji to: pomoc w przezwyciężaniu tych kryzysów.

2. Model psychodynamiczny - zaburzenia w relacjach interpersonalnych prowadzą do zaburzeń osobowości przez niezaspokojenie potrzeb psychicznych, zaburzenia równowagi procesów emocjonalnych. Zadanie resocjalizacji to uwrażliwianie osób znaczących w życiu dziecka w kierunku zwracania uwagi na potrzeby procesów emocjonalnych, których zaspokojenie zapewnia właściwy rozwój i dojrzałość społeczną.

3. Upośledzenia uczenia się - u podłoża tego modelu leżą dwie przesłanki: a) neurologiczne dysfunkcje hamują dojrzałe społecznie i emocjonalnie reakcje dziecka; b) nieumiejętność przyswojenia sobie wielu sposobów zachowania powoduje u dziecka poczucie niższości prowadząc w konsekwencji do wzrostu agresji i innych zaburzeń w zachowaniu. Środki zaradcze: intensyfikacja procesu uczenia się i dostosowywanie go do indywidualnych możliwości danego dziecka. W tym miejscu, należy zastanowić się, czy Juul, czego nie wiem, użył w tym kontekście określenia angielskiego learning disabilities. O ile miało to miejsce, to moim zdaniem, z całym szacunkiem dla ogromnej wiedzy Profesora K. Pospiszyla, lepiej było, przy tłumaczeniu posłużyć się polskim określeniem "trudności w uczeniu się". Trudności w uczeniu się dotyczą wielu różnych, ważnych z punktu widzenia funkcjonowania psychospołecznego jednostki aspektów takich jak: czytanie, pisanie, poprawna pisownia, rozumowanie, matematyka, mówienie, a są przypuszczalnie wynikiem różnych mikrodysfunkcji w obrębie centralnego układu nerwowego i tkwią wewnątrz jednostki. Mogą one współwystępować także z zaburzeniami emocjonalnymi i mogą prowadzić do zaburzeń w kompetencji społecznej, w tym niskiego poczucia własnej wartości (por. P. Gindrich, 2002). Tak więc mając na względzie powyższe fakty, można uznać, iż model, o którym mowa, przypuszczalnie dotyczy udziału trudności w uczeniu się w genezie zaburzeń emocjonalnych i zachowania.

4. Strategie modyfikacji zachowania - wychodzą z założenia, że wszelkie zachowania, zarówno dobre jak i złe są wyuczone, stąd też korekta nieodpowiedniego zachowania musi polegać na zmianie wzmocnień na takie, które nagradzać będą zachowanie pożądane a karać niepożądane.

5. Podejście medyczne i biofizyczne - wszelkie zaburzenia w zachowaniu wynikają albo z chorób i uszkodzeń systemu nerwowego lub też z takiego trybu życia, co powoduje zmiany w reakcjach nerwowych (nieodpowiednia dieta). Środki zaradcze: leczenie i przestrzeganie higieny w życiu codziennym.

6. Model ekologiczny - wszelkie postacie zaburzeń zachowania wypływają z niedostosowania dziecka do otoczenia. Środki zaradcze: zmiana zarówno dziecka niedostosowanego jak i jego otoczenia, w którym żyje, po to, by poprawić, pogłębić i uczynić bardziej harmonijnym związki między otoczeniem i dzieckiem.

7. Podejście kontrkulturowe - główne przyczyny negatywnego zachowania się wynikają z wadliwości instytucji społecznych odpowiedzialnych za wychowanie młodzieży. Instytucje te zabijają swoją bezdusznością, sztywnością i skłonnością do uniformizacji i "uschematowienia". Zadaniem wychowania jest uchronienie dziecka od ogłupiających i wypaczających kreatywność jego umysłu "opresyjnych" instytucji wychowawczych i pozwolenie dziecku na zbliżony do naturalnego, jak najmniej skrępowany rozwój.

8. Model transcendentalny - polega na głębokim przekonaniu, że natura człowieka jest z istoty swej dobra i mądra, należy jednak wzbudzić tkwiące w niej możliwości, których uśpienie spowodowało różnego rodzaju zaburzenia w zachowaniu. Środki zaradcze: komuny terapeutyczne.

9. Model psychoedukacyjny - zawiera syntezę wielu strategii wychowawczych i różnych filozofii na temat rozwoju. Środki zaradcze: czerpanie z doświadczeń dziecka, które mają zmierzać do poprawy jego zachowania (K. Juul za: K. Pospiszyl, 1990).

9. System instytucjonalny resocjalizacji nieletnich w Polsce.

Polski system resocjalizacji i profilaktyki tworzą wraz z sądem rodzinnym następujące instytucje:

Zakłady poprawcze

Młodzieżowe Ośrodki Adaptacyjno - Społeczne tzw. MOAS

Ośrodki szkolno - wychowawcze

Domy Dziecka

Pogotowia Opiekuńcze

Schroniska dla nieletnich

Rodziny zastępcze

Ośrodki kuratorskie

Ochotnicze Hufce Pracy

Policyjne Izby Dziecka

Kuratorzy sądowi

Wszystkie instytucje są powiązane funkcjonalnie i strukturalnie. Struktura - stanowią strukturę placówek resocjalizacyjnych. Funkcjonowanie - obowiązują podobne cele. Różnica polega na intensywności nadzoru pedagogicznego oraz na konieczności oderwania dziecka od środowiska rodzinnego lub pozostawienie go w nim. Im więcej dziecko jest zdemoralizowane tym większe są przesłanki oderwania go od środowiska rodzinnego. Cele placówek: - Dążenie do wyeliminowania zagrożenia i przezwyciężenia procesu socjalizacji. Na proces resocjalizacji składa się:

Wychowanie czyli działalność intencjonalna, zgodna z przyjętym ideałem wychowania

Opieka - zaspokojenie potrzeb psychospołecznych wychowanka

Terapia - leczenie zaburzeń psychicznych środkami psychologicznymi i pedagogicznymi

Zadania placówek obejmują kolejne etapy postępowania z młodzieżą niedostosowaną:

etap - wykrywanie zagrożeń

etap - diagnozowanie i poradnictwo

etap - orzekanie o charakterze zastosowanych środków

etap - orzekanie o procedurze oddziaływań wychowawczo - opiekuńczych i terapeutycznych

Placówki dzieli się na trzy podstawowe grupy:

Placówka zajmująca się diagnozowaniem - pogotowie opiekuńcze, ośrodek diagnostyczno - konsultacyjny

Placówki prowadzące działalność wyłącznie wychowawczą w oderwaniu od środowiska rodzinnego np. zakłady poprawcze, MOAS, dom dziecka

Placówki o charakterze otwartym działające w środowisku nieletnich np. ośrodki kuratorskie, kuratorzy sądowi

W tym systemie nie ma zakładów karnych, gdyż są to zakłady penitencjalne podlegające ministrowi sprawiedliwości i dotyczą dorosłych.

10. Przyczyny przestępczości dzieci i młodzieży.

Wymieniając przyczyny przestępczości nieletnich możemy brać pod uwagę nie jeden, nie dwa, lecz wiele czynników wpływających na rozmiary i dynamikę owej przestępczości.

1. Charakterystyka psychologiczna nieletnich:

-Poziom sprawności intelektualnej ? ocenę poziomu umysłowego ocenia się w jednostkach ilorazu inteligencji;

-Charakterystyka osobowości nieletnich ? badając osobowość uwzględnia się przede wszystkim analizę sfery emocjonalnej i motywacyjno ? wolicjonalnej. Wyodrębniono pięć typów osobowości:

-Osobowość niezorganizowana ? niedojrzałość emocjonalna, upośledzenie w zakresie norm moralnych, niska tolerancja na frustrację;

-Osobowość infantylna ? braki w zakresie samokontroli, osoba podatna jest na różnego rodzaju sugestie, manipulacje, często kłamie;

-Osobowość o przewadze cech introwertywnych ? zaniżona samoocena, poczucie mniejszej wartości, ma tendencje do wycofywania się;

-Osobowość o przewadze cech ekstrawertywnych ? osoba towarzyska, ma tendencje do pokazywania siebie jako osoby silnej, dominującej, ma silną potrzeba uzyskania akceptacji ni aprobaty ze strony innych;

-Osobowość neurotyczna ? niska tolerancja na stres, bierno ? zależna w relacjach z otoczeniem, postawa lękowa wobec otoczenia.

2. Środowisko rodzinne i wychowawcze nieletnich:

-Struktura rodziny ? większość nieletnich wywodzi się z rodzin pełnych (małżeństwo, konkubinat, rodzina zrekonstruowana), rodzice coraz gorzej radzą sobie z wychowaniem dzieci i przekazaniem im stabilizującego systemu wartości oraz prawidłowych zachowań. Większość dzieci przeżyła rozpad związku małżeńskiego swoich rodziców, jaki i późniejszego konkubinatu. W rodzinach coraz częściej mało stabilna jest więź emocjonalne i wartości łączące członków rodziny. Nieprawidłowa atmosfera w rodzinie i błędy wychowawcze popełniane przez rodziców, patologiczne zachowanie, sprawiają, że dzieci szukają życzliwości, zrozumienia, pomocy w rozwiązywaniu problemów poza rodziną, najczęściej w grupie rówieśniczej;

-Sytuacja materialna rodziny ? młodzi ludzie dokonujący czynów przestępczych najczęściej wychowywują się w warunkach zapewniającym im potrzeby materialno ? bytowe na przynajmniej poziomie dostatecznym. Może to wskazywać na fakt, że nieletni wywodzą się ze środowisk potocznie uważanych za patologiczne, ale również przestępstw dokonują dzieci z tak zwanych dobrych domów. Przemiany społeczno ? gospodarcze, wzrost cen, pojawienie się zjawiska bezrobocia dotknęły przede wszystkim rodziny patologiczne oraz osoby o niskim wykształceniu, jaki i bez wykształcenia. Sytuacja rodzin uległa znacznemu pogorszeniu. Rodziny, w których sytuacja materialna uznawana jest jako zła utrzymują się jedynie z zasiłków lub z renty rodzinnej. Nieletni z takich rodzin często uciekają się do kradzieży w celu zaspokojenia potrzeb materialnych. Porównywanie swojego statusu materialnego z sytuacją rówieśników prowadzi do frustracji (z którą nie każdy potrafi sobie poradzić), która wywołuje agresję i powoduje pobicia i rozbójnicze wymuszenia pieniędzy, niejednokrotnie z użyciem ostrych narzędzi;

-Czynniki patologiczne w rodzinie ? w rodzinach nieletnich ogromna rolę odgrywa alkohol, natomiast w dalszej kolejności przemoc psychiczna, przemoc fizyczna, bezrobocie. Wszystkie te przejawy patologiczne są ze sobą powiązane, lecz największa uwagę zwraca się na destrukcyjny wpływ alkoholika na rodzinę przez zaburzenie atmosfery domowej awanturami, wprowadzenie zachowań przemocowych. Dzieci doświadczające przemocy w domu często odreagowują ją na innych, czują się w grupie rówieśniczej ?inne?, gorsze. Nieletni z rodzin patologicznych mogą czerpać ?wzory? z zachowań przestępczych ojca (karani sądownie, kary pozbawiania wolności) jak i również z zachowań rodzeństwa (weszli w konflikt z prawem, zostali osadzeni w zakładach wychowawczych bądź poprawczych);

-Postawy rodzicielskie rodziców lub opiekunów nieletnich ? większości rodziców wykazuje się bezradnością wychowawczą wobec problemów stwarzanych przez dzieci. Rodzice nie potrafią poradzić sobie z problemami zazwyczaj szkolnymi dzieci, tak na przykład obniżenie sprawności dydaktycznej dzieci (słabsze oceny, agresywne zachowywanie się w szkole wobec rówieśników i nauczycieli, ucieczki z poszczególnych lekcji, wagary). Stosowane metody wychowawcze przez rodziców oparte są na wszelkich formach represji czy karania dzieci, należą do nich zazwyczaj:

-kary fizyczne;

-zabranianie wychodzenia z domu;

-zabranianie utrzymywanie kontaktu z danymi osobami;

-wszelkiego rodzaju inne nakazy i zakazy.

Rodzice często zaniedbują swoje dzieci, nie zaspakajają ich podstawowych potrzeb fizycznych ani psychicznych, bardzo mało jest rozmów, tłumaczeni, perswazji.

Przestępczość nieletnich jest wypadkową wielu czynników, takich jak:

-kryzysu w rodzinie (rozluźnienie więzi rodzinnych, niewydolność wychowawcza, niekorzystne wzorce osobowe ? alkoholizm, narkomania);

-niepowodzeń szkolnych (brak zainteresowań i miejsc do ich rozwijania, zagospodarowania wolnego czasu);

-zagrożeń wynikających z alkoholizmu, narkomanii, przynależności do nieformalnych grup młodzieżowych.

11. Przyczyny uzależnień dzieci i młodzieży.

Do podstawowych przyczyn uzależnień należy zaliczyć niedojrzałość emocjonalną, zaburzenia osobowości, poważne stresy i urazy, które istotnie naruszają równowagę psychiczną. Ryzyko uzależnień wzrasta wskutek negatywnego wpływu środowiska, np. grupy koleżeńskiej, szalenie trudno jest jednostce odmówić i przeciwstawić się pozostałym członkom grupy, gdyż można utracić tak ważną w tym wieku dla młodego człowieka pozycję w grupie. Młodzieńcza potrzeba buntu jest także ważnym czynnikiem skłaniającym do sięgania po środki uzależniające. Młodzież chce robić rzeczy, które spotykają się z aprobatą rówieśników, zwłaszcza, gdy jednocześnie doprowadza to rodziców do wściekłości. Ponadto używki zespalają środowisko młodych, często są jedynym spoiwem zapewniającym grupie rówieśniczej trwałość.

Inna przyczyna to uwarunkowania genetyczne, nie stwierdzono jednak takich zaburzeń w organizmie, które zmuszałyby daną osobę do przyjmowania środków uzależniających, dlatego sferą odpowiedzialną za uzależnienie jest psychika. Dodać trzeba, że zjawisko uzależnień wiąże się z młodzieńczą fazą życia, kiedy psychika jest nieustabilizowana, a osobowość nieukształtowana.

Młodzi ludzie sięgają po środki uzależniające z różnych przyczyn. Często uważają, że poprawiają one samopoczucie oraz sprawność działania, ułatwiają kontakty, rozwiązują problemy. Próbują w ten sposób zwrócić na siebie uwagę, na swoje kłopoty i problemy. Czasami jest to zwykła bezmyślność czy chęć dorównania kolegom. Oprócz wyżej wymienionych mówi się też o braku bliskich więzi z członkami rodziny oraz nudnym i mało radosnym życiu.

12. Sposoby przeciwdziałania nieprzystosowaniu społecznemu dzieci i młodzieży.

Profilaktyka społeczna polega na zapobieganiu niepożądanym procesom i zjawiskom patologii życia społecznego, do których zalicza się m.in. przestępczość, alkoholizm, prostytucję, samobójstwa itp. Zapobieganie wykolejeniu jednostek może polegać na powstrzymaniu procesu prowadzącego do wykolejenia poprzez:

usuwanie warunków sprzyjających zachowaniom destruktywnym; wywoływanie odstąpienia jednostki od zamiaru zachowań niepożądanych; umożliwienie jednostce wykonania niepożądanych czynności.

Jak również może polegać na eliminowaniu początkowych symptomów wykolejania się poprzez:

profilaktykę powstrzymującą- zakłada odpowiednie działania o charakterze oddalania okazji do czynu nagannego, na przykład. przez uniemożliwienie dostępu do narkotyków, zakaz sprzedaży alkoholu nieletnim;

profilaktykę kreatywną- rozwijającą wszelkie pozytywne funkcje poznawcze i uzdolnienia dziecka za pomocą stosowanych metod wychowania resocjalizującego;

profilaktykę objawową- zakładającą odpowiednie działanie o charakterze interwencyjnym wobec jednostek wagarujących, uciekających z domu, zaniedbanych w nauce, nadmiernie agresywnych, poprzez wzmożoną kontrolę, opiekę, działania reformująco- korektywne;

profilaktykę uprzedzającą- polegającą na odseparowaniu dziecka od demoralizującego wpływu (np. rówieśników) oraz interwencję lekarską i psychologiczną m.in. przy podatności organiczno- biologicznej jednostki na uzależnienie.

Podstawowym warunkiem skuteczności subsystemu resocjalizacji jak i całego systemu zapobiegania przestępczości nieletnich w środowisku, jest wszechstronny przepływ informacji o nieletnich i ich środowisku oraz współdziałanie wszystkich kompetentnych instytucji środowiska w działalności profilaktycznej i resocjalizacyjnej na zasadzie integracji i koordynacji.

13. Zadania wychowania resocjalizacyjnego.

ZADANIA WYCHOWANIA RESOCJALIZACYJNEGO:

- wyeliminowanie czynników, które wywołują zaburzeni stanu osobowości (likwidowanie przyczyn, czyli postępowanie etiotropowe)

- naprawienie stanów osobowościowych (usunięcie negatywnych zmian w osobowości, czyli postępowanie ergotropowe)

- utrwalenie uzyskanych w powyższych dwóch zakresach rezultatów resocjalizacji i postępowania semiotropowego) Powodzenie procesu resocjalizacji zależy od podmiotu, skuteczności, stosowanych metod,? itp.

14. Metody wychowania resocjalizacyjnego.

15. Zasady wychowania resocjalizacyjnego

Trzy zasady wychowania resocjalizującego:

- Zasada reedukcji nakazuje dobieranie takich środków wychowawczych, które inspirują procesy uczenie się eliminujące postawy skłaniające do dewiantywnych reakcji negatywnych, wyrażających antagonistyczno - destruktywny stosunek społeczeństwa. Zastosowane mogą być jednak tylko takie środki, które pozwalają na wyrównanie opóźnień rozwojowych w sferze postaw i charakteru , i inspirują wszechstronny rozwój osobowości zgodny z przyjętymi ustaleniami aksjologicznymi. Czyli takie środki reedukujące, które równocześnie respektują zasadę wszechstronnego rozwoju osobowości.

- Zasada wszechstronnego rozwoju osobowości - odrzucamy tu system dyscyplinarni - izolacyjny nie tylko dlatego, że w wielu przypadkach jest on nieskuteczny, ale także dlatego, że nie jest on zgodny z tą zasadą. Ograniczamy się jednak do zastosowania tylko takich środków, które nie narażają społeczeństwa na przestępczą działalność wychowanków. Konieczne jest więc respektowanie zasady trzeciej - zasady traktowania penitencjarnego.

- Zasada traktowania penitencjarnego - upoważnia ona do pewnej kontroli nad wychowankiem oraz uwzględnia fakt, że osoby popełniające przestępstwa są potępiane przez znaczną część członków społeczeństwa, która się ich boi.

16. Socjotechniki w wychowaniu resocjalizacyjnym.

Socjotechnika - głównym elementem są zależności ze względu na grupy społeczne, wpływ ukierunkowany grupy (zarządzanie i samorząd, kształtowanie celów, norm, struktury grupy), intensyfikowanie i podtrzymywanie wpływu grupy (podnoszenie jej prestiżu, integracji z innymi grupami). Podst środkiem oddziaływania jest grupa wychowawcza, odpowiedzialnym jest wychowawca stosując metodę wpływu grupowego

17. Psychotechniki w wychowaniu resocjalizacyjnym.

Oddziaływania psychotechniczne - polegają na trafnym doborze i zastosowaniu środków wpływu osobistego w zaspokajaniu potrzeb wychowanka, w jego wychowaniu i terapii. Podstawowym środkiem wpływu wychowawcy na wychowanka jest wykorzystanie zależności osobowej o charakterze indywidualnym, "twarzą w twarz" w codziennych kontaktach interpersonalnych. Procedura ta pozwala na znaczny stopień identyfikacji psychologicznej wychowawcy i wychowanka i jego indywidualny rozwój osobowy.

18. Kulturotechniki w wychowaniu resocjalizacyjnym.

Oddziaływania kulturotechniczne - polegają na wykorzystywaniu w opiece, wychowaniu i terapii resocjalizacyjnej środków wpływu wywieranych przez kulturę i cywilizację na poszczególne osoby i grupy wychowawcze. Dobierając adekwatnie do potrzeb i zainteresowań wychowanków rozmaite formy zajęć kulturotechnicznych, kształtuje się nie tylko określone przekonania, łagodzi napięcia i konflikty wewnętrzne, ale przede wszystkim modyfikuje się zachowania wychowanków zgodnie ze społecznie akceptowanymi wzorami kulturowymi. Procedura kulturotechniczna ma wysokie walory integracyjne, umożliwia w znacznym zakresie identyfikację wychowanka z wartościami społeczno-kulturowymi, blokując tym samym ewentualne motywacje do działania antyspołecznego, sprzecznego z istniejącym systemem wartości i norm moralnych, obyczajowych i prawnych. Procedura, o której mowa, pozwala na ponowną integrację jednostki ze społeczeństwem i jej prawidłową, niezaburzoną adaptację społeczną.

19. Resocjalizacja w środowisku otwartym.

Resocjalizacja kojarzy się najczęściej z działalnością instytucji dyscyplinarno-izolacyjnych i penitencjarnych. Upowszechnienie niektórych zjawisk (np. uzależnień, przemocy) a także zwrócenie uwagi na rolę i efektywność działań prewencyjnych wiążą się z coraz większym docenieniem wiedzy i kompetencji pedagogów działających w tzw. środowisku otwartym. Są to pedagodzy szkolni, wychowawcy podwórkowi, streetworkerzy, pracownicy socjalni, kuratorzy zawodowi, pracownicy instytucji interwencji kryzysowych, animatorzy działań środowiskowych itd. Pedagodzy resocjalizacyjni są potrzebni w działaniu opartym na dobrym rozpoznaniu potrzeb i realizacji konkretnych rozwiązań problemu jednostki, grupy, środowiska.

INSTYTUCJE RESOCJALIZACYJNE W ŚRODOWISKU OTWARTYM: OCHOTNICZE HUFCE PRACY, OGNISKA WYCHOWAWCZE.

http://www.sciaga.pl/tekst/69929-70-inne_instytucje_resocjalizacyjne_w_srodowisku_otwartym_ochotnicze_hufce_pracy

20. Polityka penitencjarna w wykonywaniu środków wychowawczych i poprawczych.

21. Prawne podstawy opieki penitencjarnej.

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 - Kodeks Karny Wykonawczy. Kodeks ten stanowi swoistego rodzaju „konstytucję” praw i wolności oraz obowiązków osób pozbawionych wolności. Ten akt normatywny regulujący zasady wykonywania orzeczeń sądowych w sprawach karnych i o wykroczenia, w tym o przestępstwa i wykroczenia skarbowe, a także kar porządkowych i środków przymusu skutkujących pozbawieniem wolności. W części ogólnej zawiera wykaz organów uprawnionych do wykonywania kar, środków karnych i innych rodzajów rozstrzygnięć, określa prawa i obowiązki skazanego, a także ustanawia podstawowe zasady wykonywania orzeczeń wspólne dla wszystkich typów rozstrzygnięć. Część szczególna zawiera natomiast szczegółowe reguły wykonywania poszczególnych rodzajów decyzji sądu.

Ustawa o Służbie Więziennej z dn. 26 kwietnia 1996

22. Model kurateli sądowej w Polsce.

Powstanie i rozwój instytucji kurateli sądowej w Polsce

1. Kuratela dla nieletnich

7 lutego 1919 - dekret Naczelnika Państwa Polskiego J. Piłsudskiego o utworzeniu sądów dla nieletnich

26 lipca 1919 - Rozporządzenie MS w przedmiocie utworzenia sądów dla nieletnich, regulujące organizację tych sądów i ich aparatu pomocniczego (tzw. Opiekunów społecznych, podległych sędziom rodzinnym i wynagradzanych z funduszy sądowych). Z dniem 1 września 1919 utworzono sądy dla nieletnich w Warszawie, Łodzi i Lublinie.

25 czerwca 1929 - rozporządzenie MS w sprawie przekształcenia opiekunów społecznych w kuratorów nieletnich przy sadach grodzkich i przy sądach dla nieletnich. Kurator stał się pracownikiem sądowym, pobierającym godziwe wynagrodzenie, na podstawie określonego stosunku pracy.

25 czerwca 1935 - rozporządzenie MS o kuratorach nieletnich, znoszące kuratelę zawodową i przekształcający ją w instytucję społeczną (przyznawała jednak ryczałt z tytułu zwrotu kosztów). Rozp. MS z 30 marca 1951 potwierdziło zapisy z 1935 - “pełnienie obowiązków kuratora sądowego dla nieletnich jest funkcją społeczną”. Rozp. MS z 3 lipca 1956 powołujące inspektorów społecznych przy sądach powiatowych, stwierdza w §1: Inspektorzy społeczni stanowią organ pomocniczy władzy opiekuńczej. Pełnienie obowiązków inspektora społecznego jest funkcją społeczną. Ich zadania podobne do dzisiejszych kuratorów: “ustalenie warunków życia małoletnich, nad którymi ustanowiono opiekę, lub małoletnich pozostających u rodziców, którym ograniczono władzę rodzicielską, udzielanie pomocy rodzicom i opiekunom w zakresie wykonywania władzy rodzicielskiej i sprawowania opieki, wskazywanie kandydatów na opiekunów oraz wykonywanie innych czynności zleconych przez władzę opiekuńczą”

13 lutego 1959 - rozporządzenie MS o kuratorach sądowych dla nieletnich, ustanawia obok kurateli społecznej także kuratelę zawodową: w miarę potrzeby mogą być powoływani kuratorzy sądowi dla nieletnich pełniący swe czynności zawodowo. Początek społeczno - zawodowego modelu kurateli sądowej.

10 kwietnia 1959 - zarządzenie MS w sprawie kuratorów sądowych określiło wymagania wobec kandydatów na kuratorów: ukończone 25 lat, odpowiednie kwalifikacje (wyższe lub średnie wykształcenie) i kilkuletni okres pracy z młodzieżą. Kurator był głównym pomocnikiem sędziego dla nieletnich, wychowawcą nieletniego w jego środowisku. Rozporządzenie MS z 3 maja 1973 r. utrzymało ten model kurateli (społeczno-zawodowy).

2. Kuratela dla dorosłych

Początek w Kodeksie karnym z 1932, który przewidywał stosowanie dozoru w stosunku do skazanych, którym sąd warunkowo zawiesił wykonanie kary pozbawienia wolności. Nadzór sprawować miały osoby lub instytucje zasługujące na zaufanie. Wykluczano nadzór osób o charakterze urzędowym.

29 maja 1957 - rozp. MS w sprawie nadzoru nad osobami warunkowo zwolnionymi - powołano kuratorów sądowych dla nadzoru nad warunkowo zwolnionymi - społeczny organ pomocniczy sądu (kuratela społeczna).

3 marca 1965 - rozp. MS dozór ochronny nad osobami, którym wykonanie kary warunkowo zawieszono lub które warunkowo zwolniono - przy sądach wojewódzkich (w referatach penitencjarnych) powołano kuratorów zawodowych.

2 kwietnia 1971 - rozp. MS w sprawie dozoru i nadzoru ochronnego stała się podstawą do organizacji kurateli dla dorosłych. Przyczyniło się do tego wprowadzenie kodyfikacją karną z roku 1969 nowych, wolnościowych środków oddziaływania na skazanych. Kodyfikacja ta wyeksponowała rolę kuratora sądowego jako odpowiedzialnego, merytorycznego organu sądowego wykonującego orzeczenia.

3. Ewolucja w kierunku budowy jednolitego systemu kurateli

26 października 1982 - art. 101 pkt 2 upn znowelizował prawo o ustroju sadów powszechnych (z 1928) przez dodanie art. 140a usp w brzmieniu: §1 “Przy sadach działają kuratorzy (kuratorzy rodzinni i kuratorzy dla osób dorosłych), którzy pełnią swe czynności albo zawodowo (kuratorzy zawodowi) albo w ramach funkcji społecznych (kuratorzy społeczni). §2 “minister Sprawiedliwości w drodze rozporządzenia ustala tryb powoływania kuratorów sądowych oraz szczegółowy zakres ich praw i obowiązków”. Z dniem wejścia tej ustawy w życie, tj. 13 maja 1983 r., podniesienie rangi kuratorów przez nadanie im statusu ustawowego.

20 czerwca 1985 r. - nowa ustawa “prawo o ustroju sądów powszechnych” precyzuje status prawny kuratorów i zapowiada uregulowanie szczegółowe rozporządzeniem: art. 120 § 1: “w sądach działają kuratorzy sądowi (kuratorzy rodzinni i kuratorzy dla dorosłych), którzy wykonują czynności o charakterze wychowawczo resocjalizacyjnym i profilaktycznym oraz inne czynności określone w przepisach szczególnych”. §2. Kuratorzy sądowi pełnią swoje czynności zawodowo (kuratorzy zawodowi) albo społecznie (kuratorzy społeczni). Art. 131§1 pkt 1 i 2 zobowiązują MS do wydania rozporządzenia o kuratorach sądowych.

24 listopada 1986 - Rozporządzenie MS w sprawie kuratorów sądowych - całościowo opisywało rzeczywistość kuratorską, utrzymując jednak dotychczasowy model kurateli (społeczno-zawodowy) i niedookreślone miejsce kuratorów wśród urzędników sądowych. Stan taki trwał do wejścia w życie ustawy o kuratorach sądowych, czyli do 2001 roku.

Marzec 1992 - decyzja władz resortu sprawiedliwości o zmianie modelu kurateli sądowej na zawodowo - społeczny. Wytypowano 9 okręgów sądowych: Białystok, Bydgoszcz, Gorzów Wlkp., Konin, Płock, Siedlce, Słupsk, Toruń i Włocławek (IV kwartał 1992r.).

Styczeń 1995 r. - Minister Sprawiedliwości powołał Zespół do Spraw Reformy Kurateli Sądowej, który ukończył prace w 1996 roku ważnymi wnioskami dla późniejszego kształtowania systemu kurateli.

Styczeń 1996 - Minister Sprawiedliwości powołał Komisję do Opracowania Systemu Sądowej Kurateli dla Dorosłych, która ukończyła prace w 1998 r. projektem ustawy o kurateli sądowej.

6 czerwca 1997 Sejm RP uchwala ustawy: Kodeks karny, Kodeks postępowania karnego i Kodeks karny wykonawczy, które wchodzą w życie 1 września 1998 roku. Nowa Kodyfikacja karna wprowadza do systemu prawnego stosowanie środków probacyjnych, w wykonaniu których główną rolę wyznacza kuratorowi.

17 października 1998 Nadzwyczajne Walne Zebranie Delegatów Krajowego Stowarzyszenia Zawodowych Kuratorów Sądowych zobowiązuje zarząd Stowarzyszenia do podjęcia prac nad ustawą o kuratorach sądowych.

15-18 lipca 1999 - zespół kuratorów członków Krajowego Stowarzyszenia Zawodowych Kuratorów Sadowych w Radości pod Warszawą opracował wstępny projekt ustawy o kuratorach sądowych.

21 września 2000 - Minister Sprawiedliwości wydaje zarządzenie o powołaniu Zespołu do opracowania projektu ustawy o kurateli sądowej, w skład którego wchodzą zarówno przedstawiciele Resortu jak i przedstawiciele kuratorów.

3 października 2000 - Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka Sejmu RP postanawia przyjąć przygotowany przez Krajowe Stowarzyszenie Zawodowych Kuratorów Sądowych projekt ustawy o kuratorach sądowych i skierować go do dalszych prac legislacyjnych.

15 listopada 2000 - Sejm RP powołuje Podkomisję nadzwyczajną do rozpatrzenia projektu ustawy o kuratorach sądowych, w skład której, oprócz posłów, wchodzą przedstawiciele Ministra Sprawiedliwości oraz uczestniczą zaproszeni przedstawiciele stowarzyszenia kuratorów.

27 lipca 2001 - Sejm RP uchwala ustawę o kuratorach sądowych, która wchodzi w życie 1 stycznia 2002 roku.

23. Poradnictwo rodzinne jako forma profilaktyki społecznej.

Poradnictwo jako forma pomocy społecznej

W Polsce w formie zinstytucjonalizowanej występuje poradnisctwo:

wychowawcze

rodzinne ma na względzie poradnictwo przedmałżeńskie, małżeńskie, rodzinne seksualne.

zawodowe

medyczne

rolnicze

prawne

Należy je traktować jako odpowiedź państwa, stowarzyszeń, organizacji oraz osób życzliwych na potrzebę ludzi w zakresie uzyskania profesjonalnego wsparcia, wynika to między innymi z tego ze nasz świat dąży do profesjonalizacji.

Do roku 1989 wszystkie poradnie podlegały administracji państwowej. Należały do nich m.in. Towarzystwo Wiedzy Powszechnej, Towarzystwo Rozwoju Rodziny, Towarzystwo Przyjaciół Dzieci, które tworzyły własne poradnictwo. Ich działalność traktowana była jako Forma Pomocy Społecznej, realizowana w ramach polityki społecznej państwa.

Helena Izdebska definiując poradnictwo wychowawcze określiła jako: „ Ogół poczynań różnych instytucji organizacji, które zainteresowane są wspomaganiem i korygowaniem rozwoju fizycznego, psychicznego, społecznego i moralnego dzieci i młodzieży oraz prawidłowym, wychowawczym funkcjonowaniem rodziny”

Olga Czerniawska pisząc o poradnictwie jako o fragmencie większej rzeczywistości społecznej zauważyła, iż jednym z jego nurtów jest ukierunkowanie na instytucje, które ma na celu :

udzielanie pomocy działaniom i osobom spełniającym konkretne role

uczenie efektywniejszej pracy

propagowanie nowatorskich tendencji, ułatwia ich wdrożenie

szuka alternatywnych rozwiązań

Zgodnie z przejawianym wtedy przez władze dążeniem do kontrolowania wszelkich działań jednostki w wypowiedziach zwracano uwagę na konieczność utrzymania kontaktów między poradniami, na wzajemne uzgadnianie przez nie metod działań, na tworzenie zintegrowanego systemu poradnictwa.

Po przewrocie ustrojowym załamany został monopol państwa na organizowanie tego typu pomocy, a co za tym idzie powstało bardzo dużo prywatnych, skomercjalizowanych i autonomicznych poradni. Niektóre z istniejących wcześniej poradni zostały zlikwidowane, inne natomiast się przekształciły np. poradnie wychowawczo-zawodowe w poradnie psychologiczno-pedagogiczne.

Powstała wówczas mozaikowa rzeczywistość, składająca się z rożnych instytucji świadczących usługi doradcze. W chwili obecnej nie można traktować poradnictwa jako fragmentu polityki społecznej państwa, ponieważ bardzo znaczna większość z nich działa „na swój rachunek” i tylko rynek usług jest w stanie zweryfikować ich społeczna przydatność.

24. Ewolucja stosowania kar

Do XVI wieku więzień jako takich nie było, istniały miejsca, takie jak np. lochy, w których przebywali ludzie czekający na wykonanie wyroku, czyli na karę śmierci; zatem kara była charakter jedynie brutalnego odwetu.

Oprócz brutalnie wykonywanej kary śmierci, stosowano różnego rodzaju tortury przez jej wykonaniem (wbijanie na pal, łamanie kołem, oszpecanie, obcinanie części ciała, kamieniowanie)

Pierwsze zmiany w tym zakresie spowodowane były narodzeniem się idei humanizmu w XVI wieku (Holandia - Erazm z Rotterdamu)

Pierwszy zakład opiekuńczo - karny - 1533 rok, Brudwel w Anglii (założony przez króla Edwarda VI); stosowane tam metody bazowały na wykonywaniu pracy, czemu towarzyszyło bicie i kształcenie religijne

-właściwa rewolucja - Holandia (szczególnie Amsterdam) - nowe idee humanistyczne, przełom to skazanie 16 - letniego chłopca na śmierć w 1589 roku, w odpowiedzi na co został założony dom dla młodych żebraków i włóczęgów, w którym zamykano młodocianych przestępców, krnąbrnych chłopców i prostytutki; więźniowie pracowali (za co otrzymywali wynagrodzenie) i pobierali naukę; domy tego typu prowadzone były przez nauczyciela i pastora

-1603 rok - założony oddzielny zakład dla chłopców (zauważono zły wpływ jaki mieli dorośli przestępcy na nieletnich)

System celkowy

-rozdzielanie więźniów na noc - początek więzienia celkowego

-Gdańsk 1629 rok - pierwszy zakład poprawczy w Polsce

-wiele tego typu domów zakładanych było również we Włoszech, co było wynikiem inicjatywy kościoła - początek XVII wieku to nowe prądy w dziedzinie poprawy więźniów; papież Klemens XI założył przytułek św. Michała dla 200 młodzieńców i 500 starców, resocjalizacja odbywała się przez modlitwę, nocą osadzeni byli rozdzielani, w dzień pracowali razem, lecz nie mogli w ogóle rozmawiać

-w 1735 roku papież Klemens XII otworzył więzienie dla kobiet

-system celkowy, 1775 rok - zakład w Gandawie

-John Howard - zwiedził wszystkie więzienia w Europie, na podstawie czego napisał pracę pt. "Stan więziennictwa" - protest przeciwko demoralizacji więzień oraz złemu traktowaniu więźniów

-pogląd pozytywistyczny - należy brać pod uwagę także okoliczności przestępstwa

-Bentham - stworzył panoptikom, więzienie w kształcenie okręgu, co zapewniało obserwację wszystkich więźniów przez jednego człowieka, który siedział w środku tego okręgu

-w latach 1800 - 1820 przestępczość w Stanach Zjednoczonych poważnie wzrosła, co spowodowało narodzenie się silnej opozycji wobec systemu celkowego, która szła w dwóch kierunkach: jeden dążył do najbardziej rygorystycznego osamotnienia przy równoczesnym odsunięciu od pracy, drugi mówił o utrzymaniu odosobnieniu w nocy, natomiast zlikwidowaniu go za dnia i tak powstał drugi system penitencjarny zwany auburnskim; w więzieniach tego typu osadzeni spali w pojedynczych celach, a w ciągu dnia pracowali we wspólnych salach, jednak panował nakaz milczenia

-drugi system, jaki się wykształcił w Stanach to system pensylwański, opierający się na całkowitym odosobnieniu więźniów

System progresywny i regresywny

Reforma więziennictwa z USA wzbudziła zainteresowanie Europy, gdzie system celkowy uzyskał aprobatę I Kongresu Penitencjarnego z 1846 roku. przeciwnikiem tego systemu był Lukas, zdaniem którego więzienie miało prowadzić do uspołecznienia, a nie izolacji więźniów. Przyjmował on, iż podstawę wychowania powinna stanowić odpowiednia klasyfikacja oraz segregacja więźniów. Przyjęto więc, iż należy zmierzać od najsurowszego, do coraz to łagodniejszego reżimu Myśl tę podjął Crofton rozwijając tę ideę; wprowadził on 3 stopnie resocjalizacji:

-bardzo surowy reżim - w pierwszym okresie nudne, męczące prace w celach,

-w drugim nieco łagodniejsze warunki - łagodniejsza praca, lepsze jedzenie, odosobnienie niecałkowite

-faza główna - ciężka praca na świeżym powietrzu, noce spędzane w pojedynczych celach

rozluźniony reżim - zakład bez murów, większe wynagrodzenie, kończył się warunkowym zwolnieniem

Każda z tym faz mogła zostać skrócona, jak również istniała możliwość cofnięcia więźnia do poprzedniej fazy. Na podobnej, acz odwrotnej zasadzie opierał się system regresywny, który polegał na tym, iż więźniowie na samym początku mieli najlepsze warunki i byli degradowani za złe zachowanie bądź ponownie awansowani. System ten jednak nie był tak efektywny jak progresywny.

W Bostonie założono w 1826 roku reformatorium, którym kierował Wells. Pedagog ten był zdania, iż każdy chłopiec może się poprawić zanim skończy 15 lat. Traktował on swoich wychowanków jak członków wolnego społeczeństwa. Wprowadził sześciostopniowy system: 3 złe stopnie i 3 dobre, przy czym to sami wychowankowie przydzielali sobie te stopnie. Przechodzenie ze stopni początkowych było łatwiejsze niż miało to miejsce w późniejszych etapach. Bardzo cenioną wartością była szczerość, tępiono donosicielstwo.

Na podobnych zasadach funkcjonowało reformatorium w Elmirze. Twórcą tego zakładu był Brockway, który był zdania, iż nie należy zajmować się tylko nieletnimi, dlatego też jego zakład przeznaczony był dla osób w wieku 16 - 20 lat, którzy nie byli recydywistami.

Głównym czynnikiem poprawy miało być tutaj wrodzone dążenie do wolności oraz poprawy swego bytu. Brockway wprowadził podział wychowanków według kryterium stopnia poprawy: istniały trzy główne kategorie - czerwona, czarna i niebieska, z których każda charakteryzowała się odmiennymi warunkami i uprawnieniami. Osoba nowa zaliczana była do kategorii średniej, a więc czarnej, skąd mogła awansować wyżej do niebieskiej, bądź zostać zdegradowana do czerwonej. Osoby nie wykazujące poprawy przechodziły do czwartej kategorii - niepoprawnych, gdzie panowały najgorsze warunki (jednoosobowe cele, brak pracy). Wszyscy wychowankowie opłacali swoje utrzymanie, odzież, pożywienie i leki, środki na to otrzymywali oni za wykonywaną pracę, udział w zajęciach szkolnych. Ośrodek ten był bardzo skuteczny, o czym świadczyły statystyki - ponad 80% przedterminowo zwolnionych już nigdy nie wracało do więzienia. Reformatorium w Elmirze zyskało światową sławę, wywierając ogromy wpływ na dalszy rozwój resocjalizacji.

System rodzinny

Idea systemu rodzinnego istniała już od dawna, lecz w praktyce pojawiła się dopiero w początkach XIX wieku, gdzie wyodrębniano niewielkie grupy wychowanków, pozostających pod ciągłą opieką danego wychowawcy.

Pierwszy tego typu ośrodek powstał we Szwajcarii - był to słynny zakład w Hofwyl, będący fundacją Fellenberga, który chciał zwalczać nędzę oraz związaną z nią przestępczość przez naukę biednych dzieci rolnictwa i rzemiosła. Zakład ten otworzony został w 1810 roku. jego wychowankami były dzieci złapane przez policję za żebractwo czy włóczęgostwo. W ośrodku tym przebywały również zepsute dzieci z dobrych rodzin i sieroty. Pierwszym kierownikiem był Jan Jakub Wehrli, który nieustannie przebywał w swoimi zakładzie, dzieląc ze swoimi wychowankami wszystkie zajęcia. Na końcowym etapie rozwoju, zakład ten opierał się na systemie monitorów polegającym na tym, iż chłopcy nie mający piętnastu lat nadzorowani byli przez wybranego starszego kolegę - "brata - opiekuna". Hofwyl odnosił bardzo dobre wyniki, dlatego też inne ośrodki zaczęły się na nim wzorować. Podobne formy opieki powstawały w taki sposób, iż dwoje ludzi (mąż i żona) posiadający własne dzieci lub nie "adoptowali" na jakiś czas kilku nieletnich. Metody wychowawcze stosowane w tym systemie polegały zazwyczaj na pracach rolniczych, w jakich brali udział zarówno podopieczni jak i opiekunowie.

System republik i wiosek dziecięcych

Obok instytucji opierających na wzorze stosunków społecznych panujących w rodzinie, rozwijały się również instytucje resocjalizacyjne, oparte na idei samorządności młodzieży, gdzie przykładem są:

Koedukacyjna Republika Młodzieży Wykolejonej we Freeville (Nowy Jork) założona w 1895 roku przez George'a

Miasto Chłopców w Omaha, założone w 1917 roku

Republika we Freeville przyjęła dwa podstawowe założenia: zupełna wolność i praca, przez co placówka ta wytworzyła swoją własną, rozbudowaną organizację składającą się z agend rządowych, podzielonych na legislatywę, egzekutywę oraz sądownictwo (na wzór ustroju Stanów Zjednoczonych). Wychowankowie aby się utrzymać, uprawiali ziemię, budowali domy, uczyli się rzemiosła i organizowali warsztaty. Za całą ich pracę otrzymywali oni wynagrodzenie w aluminiowej monecie, dzięki której mogli oni opłacać wszystkie koszty związane z ich pobytem w ośrodku.

Miasto Chłopców było miejsce, gdzie przebywali opuszczeni chłopcy - wszelkiej rasy, pochodzenia i wyznania. Kierownik zakładu - Flanagan zapewniał swoim wychowankom przygotowanie zawodowe, jednocześnie starał się on zapewnić im warunki jak najbardziej przypominające rodzinę. Starał się, by jego chłopcy mieli przekonanie, iż to co robią ma swój sens i wartość. Osada ta ulegała ciągłemu rozbudowywaniu, gdzie w ostatnim okresie kierowania miasta przez Flanagana przebywało tam ponad tysiąc wychowanków. W mieście funkcjonował podział na grupy, na których czele stali dziekani wraz z czterema pomocnikami. W roku 1934 ośrodek ten otrzymał od państwa prawa samodzielnego miasta posiadającego własną administrację i pocztę, gdzie wszelkie funkcje pełnione były przez wychowanków.

Innym, słynnym resocjalizatorem był Antoni Makarenko, który stworzył własny system wychowawczy. Jego zdaniem wszechstronny rozwój osiągnąć można tylko w kolektywie. Cały system opierał się na wychowaniu przez pracę i do pracy. W kolonii Makarenki (pod Połtawą) panował podział na poszczególne oddziały, na których czele stali dowódcy. Życiem kolonii dowodziła rada dowódców złożona z wychowanków. Mimo iż ten system wychowawczy dawał znaczne efekty, to jednak krytykowano go za jego militaryzm.

25. Funkcje kary pozbawienia wolności

Funkcje Kary Kryminalnej:

odwetowa

eliminująca - eliminuje jednostki uważane za niebezpieczne ze społeczeństwa

odstraszająca - ma na celu odstraszania od popełnienia przestępstwa inne jednostki

poprawcza - daje możliwość poprawy

Koncepcje kary kryminalnej:

kara jest celem samym w sobie.

kara jest środkiem do celów użytecznych (poprawa skazanego)

koncepcje koalicyjne - łączące dwa poprzednie elementy.

Kara pozbawienia wolności to jeden z najpowszechniejszych rodzajów kar polegający na przymusowym umieszczeniu skazanej osoby na określony czas w zamkniętym i strzeżonym zakładzie karnym. Oprócz konieczności przebywania w zakładzie karnym, dalsze dolegliwości dla osoby skazanej polegają na poddaniu jej rygorom regulaminu więziennego,

ograniczeniom w dostępie do niej osób spoza zakładu karnego oraz w kontaktach z takimi osobami, ograniczeniom lub braku możliwości wyjścia na wolność w ramach przepustek oraz stosowaniu kar regulaminowych za przewinienia przeciw dyscyplinie.

26. Cele resocjalizacji penitencjarnej

1) cel minimum - który można określić jako taki stan osobowości więźnia, który umożliwi jemu funkcjonowanie w społeczeństwie (po zwolnieniu z więzienia) w sposób nie naruszający norm prawnych. Osiągnięcie celu minimum zabezpiecza byłego przestępce przed recydywą.

2) Cel maksimum - można określić jako taki stan osobowości więźnia , który umożliwi mu funkcjonowanie w społeczeństwie nie tylko w sposób nie naruszający norm prawnych, ale także w sposób respektujący wiele istotnych i ważnych dla życia społecznego norm moralnych.

Osiągnięcie drugiego celu chroni byłego przestępce po opuszczenia więzienia zarówno przed konfliktem z prawem (a więc przed recydywą), jak i przed konfliktem z ogólnie obowiązującymi, czy też ogólnie uznanymi normami moralnymi. Osiągnięcie celu maksimum pozwala człowiekowi który odbył ( w części lub całości) karę pozbawienia wolności ,na ułożenie sobie życia w zgodzie z podstawowymi standardami społecznymi. Ułożenie to jako proces osobisty wzmacnia postawy prospołeczne i utrwala je . Powoduje wobec tego wzrost dystansu między minionym doświadczeniem przestępczym i penitencjarnym a przyjętym i realizowanym kierunkiem postępowania ,które ma właściwości prospołeczne. Osiągnięcie celu minimum pozwala na wydostanie się z obszaru stygmatyzacji, odpowiedzialnego często za powrót do przestępstwa. Cel minimum oznacza uzyskanie oczekiwania społecznego jedynie w zakresie umiejętności powstrzymywania się od naruszenia norm prawnych.

27. Istota kształcenia resocjalizującego

CELE I PROGRAM KSZTAŁCENIA RESOCJALIZUJĄCEGO

W kształceniu resocjalizującym nie można pominąć celów wynikających z podstaw dydaktyki ogólnej. Realizacja procesu kształcenia uczniów niedostosowanych społecznie nie jest łatwym zadaniem, zarówno dla tworzenia postaw teoretycznych, jak i dla praktyki pedagogicznej.

Polscy klasycy pedagogiki resocjalizacyjnej- Czapów (1971) i Jedlewski (1978) sugerują, że celem zabiegów resocjalizacyjnych jest przystosowanie jednostki do społeczeństwa, tak aby respektowała normy i wartości w nim obowiązujące.

Nawiązał się spór między progresywistami a tradycjonalistami w zakresie celów kształcenia i programu nauczania. Ci pierwsi za nadrzędny cel uznają powiązanie programu nauczania z życiem ucznia. Proponują usunąć z programów szkolnych treści bezużyteczne, niezwiązane z bieżącymi potrzebami ucznia. Hasła głoszone przez progresywistów, mimo że nie są nowe, są aktualne oraz zbieżne z założeniami kształcenia resocjalizującego. Jedlewski w myśl ich idei zaproponował, by kształcić ucznia dla określonego, przyszłego życia, jego pracy zawodowej, rodziny, stosunków międzyludzkich.

Drugi, tradycjonalistyczny punkt widzenia za główny cel kształcenia stawia prowadzenie jednostki od dziecięcych, w znacznym stopniu aspołecznych zachowań do form bardziej socjalizowanych, przejawianych w życiu dorosłym. Według nich najważniejszy jest stopień wykształcenia, oparty na ciągłości spójnego układu przedmiotowego.

Z przedstawionych przeciwstawnych orientacji, skierowanych na cele i program kształcenia, bliższe nauczaniu resocjalizującemu jest koncepcja progresy wistów.

ZASADY NAUCZANIA NIEDOSTOSOWANYCH SPOŁECZNIE

W nauczaniu resocjalizującym oprócz zasad dydaktyki ogólnej przestrzega się także ortodydaktycznych zasad nauczania.

Zdaniem Okonia proces kształcenia ulega ewolucji i nie wszystkie jego prawidłowości znalazły ostateczne odbicie w zasadach. Odkrywanie nowych prawidłowości wymaga tworzenia nowych zasad. Okoń, traktując zasady dydaktyczne jako ogólne normy postępowania, których przestrzeganie umożliwia realizację celów kształcenia, wyróżnia 7 zasad:

• Systematyczność,

• Poglądowość,

• Samodzielność,

• Związku teorii z praktyką,

• Efektywność,

• Stopniowa trudność,

• Związku indywidualizacji socjalizacją

Nauczyciel resocjalizujący, poruszający się w triadzie diagnoza-prognoza-terapia ze szczególną uwagą powinien przyjąć dyrektywę: „Są uczniowie, dla których głównym źródłem motywacji do wykonania szkolnych zadań jest potrzeba akceptacji społecznej, przede wszystkim ze strony nauczycieli, następnie rodziców i kolegów”.

Istotna dla realizacji celów resocjalizacyjnych jest wyróżniona przez Okonia zasada indywidualizacji i uspołecznienia silnie wiążąca naukę szkolną z wychowaniem oraz łącząca procesy intelektualne ze społeczno-emocjonalnymi. Zasada ta zmierza do uspołecznienia postaw i zachowań młodzieży, rozwinięcia umiejętności współdziałania w pracy zespołowej. Jest w pełni powiązana z ortodydaktyczną zasadą nauczania zespołowego.

Najpełniej oczekiwania uczniów niedostosowanych społecznie są spełniane w trakcie stosowania ortodydaktycznych zasad nauczania. Ortodydaktyka (prosty, prawidłowy, słuszny) zmierza do włączenia kształcenia uczniów z odchyleniami od normy w zintegrowany powszechny system kształcenia i wychowania. Ortodydaktyka jest dziełem dydaktyki, która prostuje, wyrównuje, poprawia, koryguje zaburzenia rozwojowe uczniów wykazujących trudności w nauce. Opiera się na naukowych podstawach metod rewalidacji i resocjalizacji. Zajmuje się kształceniem jednostki dla której wskazania dydaktyki ogólnej nie są wystarczające.

Ortodydaktyka w odniesieniu do nauczania resocjalizującego najczęściej wyróżnia 7 zasad:

• Indywidualizacji,

• Pomocy w nauce,

• Dominacji wychowania,

• Aktywności,

• Dostosowania zadań do możliwości poznawczych ucznia,

• Treści kształcących,

• Nauczania zespołowego.

ZASADA INDYWIDUALIZACJI

Próbę całościowego ujęcia indywidualizacji w nauczaniu podjął w latach 70. XX wieku Lewowicki, który zapoczątkował nową dziedzinę badań zwaną dydaktyką różnicową lub dydaktyką różnic indywidualnych. Polega ona na optymalizacji wszystkich tych elementów systemu dydaktycznego, które wpływają na rezultaty uczenia poszczególnych jednostek. Zwraca się tutaj uwagę na takie różniące cechy jak: poziom inteligencji, temperament, uzdolnienia, zainteresowania, osiągnięcia szkolne, rozwój społeczny, sprawność fizyczna czy stan zdrowia. Zakres zaburzeń osobowościowych, deficytów rozwojowych oraz psychodynamika poszczególnych wychowanków, jak wiadomo z badań diagnostycznych, są mocno zróżnicowane. Dlatego w systemie dydaktycznym obejmującym zróżnicowanych wychowanków, należy odpowiednio dobierać treści kształcenia, strategie kształcenia oraz formy organizacyjne. Treści kształcenia powinny być dobrane do możliwości wychowanków, powinny mieć zróżnicowany układ. Rozpatrując formy organizacyjne, w dydaktyce różnic indywidualnych zaleca się kształcenie jednostkowe, grupowe i zbiorowe. Zasada indywidualizacji zaleca więc zerwanie ze sztywnym schematem organizacyjnym lekcji.

ZASADA POMOCY W NAUCE

Zasada ta jest nastawiona na przywrócenie uczniowi niedostosowanemu społecznie wiary w możliwości uzyskania pomyślnych wyników w nauce i nadrobienia zaległości w toku oddziaływań nauczyciela resocjalizującego. Pierwszym krokiem aby to osiągnąć jest przezwyciężenie nieufności i niechęci ucznia do nauczyciela, a czasami także do rówieśników. Zasada pomocy w nauce szkolnej obowiązuje w całym procesie resocjalizacyjnym, jednak najważniejsza jest na początku całego procesu.

ZASADA DOMINACJI WYCHOWANIA

Zaleca podporządkowanie wszelkich oddziaływań dydaktycznych celom wychowawczym. W toku nauczania wychowanków niedostosowanych społecznie należy rozwinąć w nich właściwe postawy społeczne, sądy moralne pociągające jednostkę w pozytywnym kierunku. Kształtowanie i wzmacnianie uczuć oraz woli uczniów z zaburzeniami sfery emocjonalnej jest ważniejsze od wyposażenia ich w wiadomości.

ZASADA AKTYWNOŚCI(AKTYWIZACJI)

Praca nauczyciela w szkole dla społecznie niedostosowanych powinna wpływać na wzbudzanie i właściwe ukierunkowanie aktywności ucznia. W pracy z trudnym uczniem nie można dopuszczać do zjawiska określanego w psychologii zmęczeniem monotonijnym, wokół którego powstało kilka teorii, np. teoria osłabienia zainteresowania, predyspozycji, przeceniania czasu. Wychowanek niedostosowany społecznie, przyzwyczajony do życia pełnego ruchu wykazuje te same potrzeby w środowisku szkolnym. Co za tym idzie nauczyciel resocjalizujący stosuje na zajęciach metody i formy aktywizujące, np. giełdę pomysłów, burze mózgów, gry dydaktyczne. Dzięki tym metodom uczniowie oprócz zdobywania wiedzy zaspokajają swoją ciekawość czy pasję poszukiwawczą, odkrywczą.

ZASADA DOSTOSOWANIA ZADAŃ DO MOŻLIWOŚCI POZNAWCZYCH UCZNIA

Przestrzegając tej zasady, nie należy dopuszczać do tego aby wychowanek przeżył rozczarowanie z powodu własnych nieodpowiednich uwarunkowań poznawczych. Nieletni cechuje się niższym poziomem inteligencji, znacznym opóźnieniem szkolnym oraz ogólnym zaniedbaniem pedagogicznym. Dlatego zasada dostosowania zadań do możliwości poznawczych sugeruje konieczność ułatwienia, uproszczenia niektórych części programu nauczania. Dostosowanie zadań do możliwości ucznia chroni go przed przeciążeniem, zapewniając systematyczny, choć niekiedy bardzo powolny postęp.

ZASADA TREŚCI KSZTAŁCENIA

Zwraca uwagę na eksponowanie w czasie procesu dydaktycznego tych treści, które w sposób szczególny kształtują u ucznia pozytywne cechy osobowości- wrażliwość, współczucie, prawdomówność, pracowitość, sumienność. Preferowane w nauczaniu resocjalizacyjnym treści powinny być zbliżone do problemów życia codziennego ucznia, skłaniające go do przemyśleń nad własnym postępowaniem. Tematy zajęć trzeba dobierać przede wszystkim pod kątem ucznia, jego problemów i dojrzałości.

ZASADA NAUCZANIA ZESPOŁOWEGO

Nauczanie w zespołach uczniowskich ma charakter uspołeczniający i stwarza dogodne warunki do generowania sytuacji interakcyjnych, które mobilizują uczniów niedostosowanych do pożytecznej i celowej pracy. Przez organizowanie zespołów zaspokaja się naturalna potrzebę wychowanków do zrzeszania się, daje szansę organizowania procesu dydaktycznego z uwzględnieniem zainteresowań uczniów. Praca w zespole ułatwia realizację zasady indywidualizacji, przynosi ona także korzyści dla nauczyciela resocjalizującego. Praca w małych grupach pozwala na większa swobodę, śmiałość ze strony uczniów. Uczniowie mogą uczyć się od siebie nawzajem, ujawniając przy tym więcej pomysłów. Nauczyciel ma więcej czasu na osobisty kontakt z uczniem, przysłuchiwanie się jego odpowiedziom i ocenianie go.

28. Endogenne i egzogenne determinanty socjalizacji i desocjalizacji

29. Charakterystyka podkultury więziennej

Podkulturę więzienną zaliczamy do podkultur dewiacyjnych. Definicja wg Słownika języka polskiego określa podkulturę - ogólnie biorąc - jako zespół wzorców i norm obowiązujących w jakiejś grupie społecznej stanowiącej część szerszej zbiorowości, odmiennych od norm przyjętych przez całe społeczeństwo.

            Podkultura  więzienna  występuje  w  środowiskach  zamkniętych,  jakimi  są   jednostki penitencjarne  i  nazywana  jest  także   „drugim  życiem”  więzienia. Obejmuje ona niesformalizowane stosunki między personelem a więźniami, oraz między samymi więźniami - jest to tzw. drugie życie w odróżnieniu do pierwszego - oficjalnego.

            Istotą podkultury jest fakt, że jest reakcją na dolegliwości wynikające z samego faktu uwięzienia tzn. pozbawienia wolności, braku udogodnień materialnych, kontaktów heteroseksualnych oraz utraty poczucia bezpieczeństwa. Im większa jest izolacja z innymi zbiorowościami, tym większego znaczenia dla człowieka nabiera organizacja nieformalna. Wielu więźniów nie akceptuje ogólnie przyjętego systemu organizacji w zakładzie karnym, tworzą się więc grupy funkcjonujące na innym, nieformalnym poziomie.

            Istotą procesów psychospołecznych zachodzących za murami zakładów karnych jest zjawisko prizonizacji (po raz pierwszy sformułowane przez Clemmera w 1940). M. Heffernan określił prizonizację jako adaptację do spotykanej przez człowieka sytuacji więziennej. Jeżeli więc więźniowie spotykają się z problemem pozbawienia ich możliwości zaspokojenia najważniejszych potrzeb np. statusu, rodziny czy wygód materialnych, wtedy system społeczny, który powstanie, jest wynikiem indywidualnych poszukiwań rozwiązania tego problemu. Według niektórych badaczy, głównym źródłem wzorów i wartości podkultury więziennej jest specyficzna sytuacja stworzona przez tą instytucję. Po latach badań dotyczących koncepcji prizonizacji okazało się, że jeden termin oznaczający stopniowe przyswajanie sobie specyficznych wartości i norm podkultury zakładu zamkniętego - nie wyjaśnia do końca tego, co się dzieje z człowiekiem osadzonym w wiezieniu.

            Podkultura więzienna jest zorganizowana wokół wzorów przestępczych i dominującą pozycję w tym tzw. „drugim życiu” osiągają najczęściej więźniowie, u których można zauważyć liczne oznaki wykolejenia społecznego. Opowiadając o dokonanych przez siebie przestępstwach (prawdziwych lub wyimaginowanych), stają się źródłem edukacji dla swych mniej doświadczonych kolegów. Dlatego też przestępczość więźniów i ich dotychczasowe doświadczenia społeczne wniesione do zakładu oraz sama sytuacja uwiezienia, sprzyjają powstawaniu nieformalnych organizacji. Życie w tradycyjnym więzieniu jest podporządkowane wymaganiom regulaminu, czego celem ma być zapewnienie izolacji skazanego od świata zewnętrznego. Izolacja taka stwarza w konsekwencji sytuacje stresowe, które nasilają kryzys samooceny i identyfikacji.

Na podstawie badań przeprowadzonych przez Niedźwiecką na więźniach odbywających karę pozbawienia wolności, a dotyczących podkultur - można sformułować następujące wnioski:

członków podkultury charakteryzuje realistyczny, zimny stosunek do rzeczywistości

charakteryzują się nadwrażliwością i skłonnościami do uskarżania się na fobie i obsesje

nie przejawiają zakłóceń nastroju, myślenia i działania

przejawiają obniżenie poczucia wolności i odpowiedzialności

nie stwierdza się u nich symptomów poczucia osamotnienia i bezradności.

Stwierdzić zatem można, iż aktywne uczestnictwo w podkulturze więziennej chroni osadzonych przed przeżywaniem silnych emocji negatywnych i przed uczuciem wyobcowania.30. Zaburzenie a niedostosowanie społeczne

Nieprzystosowanie społeczne - termin stosowany m.in. w socjologii i w oświacie. Mianem nieprzystosowanych społecznie określa się dzieci i młodzież, u których na skutek zaburzeń wewnętrznych lub niekorzystnych warunków środowiskowych występują utrwalone zaburzenia w zachowaniu. Za zagrożonych niedostosowaniem uważa się te dzieci i młodzież, które wychowują się w warunkach niekorzystnych dla rozwoju psychospołecznego, na które negatywny wpływ wywierają takie środowiska jak rodzina, grupa rówieśnicza i inne, a także, u której rejestrowane przejawy zaburzeń występują sporadycznie.

J. Konopnicki definiuje zaburzenia zachowania jako odchylenia od normyrozumianej jako zasady moralne, obyczaje i zwyczaje przyjęte w danym środowisku.Stopień odchylenia od tej normy będzie świadczył o sile, czy też natężeniu zaburzenia.Autor obejmuje tym terminem najlżejsze zaburzenia jakimi są trudności w nauce, jak inajcięższe, jak nerwica czy przestępczość. Zaburzenie jest dowodem zmian, jakie musiałynastąpić w psychice dziecka, jest ono wynikiem zachwiania równowagi pomiędzyśrodowiskiem i organizmem (J. Konopnicki, 1964).

---