Logika


Pytania i zdania pytajne

Wstęp

Podejmuję się tego tematu gdyż zdania pytajne odgrywają dużą rolę w nauczaniu, a w związku z kierunkiem studiów, jakie podjęłam, uważam, że temat ten należy poruszyć i rozwinąć o analizę tego zagadnienia.

1. Schemat zdania pytajnego

Ilekroć pytamy, dążymy do zdobycia pewnej informacji. Odpowiednio zadane pytanie, np.: „Kto wygrał skoki narciarskie?”, nasuwa odpowiedź zawartą w schemacie: „X wygrał skoki narciarskie2006”. Wiadomość, którą pytający chce otrzymać, jest, więc sądem określonym z góry, lecz tylko nie jednoznacznie, jako któryś spośród różnych sądów dających się wypowiedzieć za pomocą jednego ze zdań o postaci „X wygrał skoki narciarskie 2006”.

Wyrażenia służące przy pewnym swym znaczeniu do wypowiadania pytań nazywają się zdaniami pytajnymi. Przyjrzymy się, więc jaką, w języku polskim, mają zazwyczaj zdania pytajne. W tym celu przyjrzyjmy się zdaniu pytanemu: „Czy Ziemia jest kulą?”. Można to zdanie podzielić na części: Zdanie oznajmujące (Ziemia jest kulą), partykułę (czy) i znak zapytania.

Trochę inaczej jest zbudowane zdanie pytajne:, „Kto wygrał skoki narciarskie 2006?”. Znajdujemy w nim, oprócz partykuły pytajnej, „kto” i znaku zapytania, nie całe zdanie oznajmujące, lecz fragment takiego zdania: „wygrał skoki narciarskie 2006”.

Zajmiemy się zdaniami pytajnymi, w który występuje zdanie oznajmujące we fragmencie. Oto przykłady zdań oznajmujących, które mogłyby być odpowiedziami na to pytanie. Np:

„Adam Małysz wygrał skoki narciarskie 2006.”

„Swen Hannawald wygrał skoki narciarskie 2006.”

„Adam Kubica wygrał skoki narciarskie2006”

„Jorg Petersen wygrał skoki narciarskie2006”

Wśród tych wypowiedzi trafiają się obok zdań prawdziwych zdania fałszywe. Łatwo zauważyć, że wszystkie te zdania, które są odpowiedziami na pytanie, „Kto wygrał skoki narciarskie 2006?”, mają ten sam schemat, tzn. dają się uzyskać z pewnego schematu zdaniowego „X wygrał skoki narciarskie2006”, przez podstawienie stosownych nazw za zmienną X. Kto zrozumiał zdanie pytajne, ten może nie wiedzieć jeszcze , jak będzie brzmiała prawdziwa odpowiedź na nie; zna już jednak jej brzmienie do pewnego stopnia.

Wyznaczony w ten sposób przez zdanie pytajne schemat odpowiedzi na nie nazywa się datum quaestionis, co dosłownie oznacza „dana pytania”. Zdania otrzymane z datum quaestionis jakiegoś zdania pytajnego przez podstawienie odpowiedniej stałej za niewiadomą pytania nazywamy odpowiedziami właściwymi dla tego zdania pytajnego.

Zdania, pytajne, które pod partykułą pytajną mają całe zdanie np.: „Jak świeca się lampy?”, które oprócz partykuły „jak” zawiera całe zdanie oznajmujące „świecą się lampy”. Datum quaestionis dla tego zdania to „X świecą się lampy.”, przy czym za niewiadomą X podstawiamy przysłówki „jasno”, „mizernie”, „wspaniale” itp. Datum quaestionis posiadają również te zdania, które pod partykułą zawierają nie tylko fragment zdania oznajmującego, ale i całe zdanie.

2. Pytania rozstrzygnięcia i dopełnienia

Pewne trudności we wskazaniu datum quaestionis nastręczają pytania składające się z partykuły pytajnej „czy” oraz całego zdania oznajmującego, objętego tą partykułą i pytania z takimi równoznaczne. Pytania takie nazywają się pytaniami rozstrzygnięcia pozostałe zaś to pytania dopełnienia.

Pytaniami dopełnienia są zdania tj. „Jak świeca się lampy?”, „Kto wygrał skoki narciarskie?”.

Pytaniem rozstrzygnięcia jest np.: „Czy Polska leży w Europie?”, „Czy słońce świeci?”. Charakterystyczną cechą zdań rozstrzygnięcia jest to, że każde z nich ma tylko dwie odpowiedzi właściwe, będące nawzajem sprzecznymi. Przykładowe odpowiedzi na pytanie „Czy Polska leży w Europie?” są zdania: „Polska leży w Europie” oraz „Polska nie leży w Europie” Europie zdania z tymi równoznaczne. Dla tych pytań można, w sposób nieco sztuczny, znaleźć datum quaestionis. Wymaga się od tych pytań by były jasno postawione, by wskazywały wyraźnie na datum quaestionis, oraz zakres niewiadomej pytania. Gdy te nie są wskazane, wówczas odbiorca nie wie, o co się go pytają.

3. Założenia pytania. Pytania sugestywne

Przez pozytywne założenie pytania rozumie się stwierdzenie, że przynajmniej jedna właściwa odpowiedź na to pytanie jest prawdą, co jest równoważne alternatywie wszystkich odpowiedzi właściwych na to pytanie.

Przez negatywne założenie pytania rozumiemy zaś stwierdzenie, że przynajmniej jedna z odpowiedzi właściwych na to pytanie nie jest prawdą, co jest równoważne alternatywie zaprzeczeń wszystkich odpowiedzi właściwych.

Pozytywnym założeniem pytania, „Kto wygrał skoki narciarskie 2006?” będzie np.: „Ktoś wygrał skoki narciarskie 2006.” Negatywnym założeniem tego pytania będzie np.: „Ktoś nie wygrał skoków narciarskich 2006.”.

Pytanie, którego pozytywne lub negatywne założenie nie jest prawdziwe, nazywamy pytaniem niewłaściwie postawionym. Pytania rozstrzygnięcia są zawsze właściwie postawione, mają one, bowiem dwie odpowiedzi właściwe, będące nawzajem zdaniami sprzecznymi, z których jedno jest prawdziwe a drugie fałszywe.

Gdy ktoś zwraca się do nas z pytaniem, „Kiedy Kasia urodziła?”, a my o tym fakcie nic nie wiemy, wówczas to zdanie pytajne informuje nas o tym, że Kasia urodziła dziecko, bardziej dosadniej niż gdyby ktoś powiedział „Wiesz, Kasia urodziła.”. Tę własność zdań pytanych nazywamy pytaniami sugestywnymi. Zadajemy takie pytanie osobie, która jeszcze nie wie, jakie są prawdziwe założenia tego pytania i czynimy to w tym celu, aby w założenia te uwierzył na podstawie zaufania, jakie w nas pokłada. Jeśli więc ufa w prawdziwość tego, w co wierzymy, a słysząc pytanie, z którym się do niego zwracamy, przyjmuje, że wierzymy w założenia tego pytania, to na podstawie ufności w nasz sąd sam w te założenia uwierzy.

4. Pytania dydaktyczne

Za pomocą zdań pytanych, których używa nauczyciel w szkole, wypowiada on najczęściej pytania tylko pomyślane, a niepostawione na serio. Nauczyciel zwraca się przeważnie do uczniów pytaniem, na które odpowiedź zna, a więc nie dąży do zdobycia wiedzy na jakiś temat. Niekiedy nauczyciel zadaje pytanie na serio np. podczas eksperymentu przeprowadzanego przez ucznia zadaje pytanie:, „Jaki masz odczyt z licznika?”, nie widząc skali. Na ogół pytania zadaje nie na serio. Takie zdania pytajne zadawane są one zazwyczaj podczas egzaminu, np.: „Kto panował w Polsce po Mieszku I?”. Nie jest to zdanie wyrażeniem pełnej myśli nauczyciela, jest zdaniem skrótowym, eliptycznym. Pełną myśl egzaminatora można przedstawić np.: „Powiedz mi, kto panował w Polsce po Mieszku I?” lub „Czy wiesz, kto panował w Polsce po Mieszku I?”. To ostatnie zdanie pytajne wyrażałoby już pytanie postawione na serio.

Nie na serio pyta nauczyciel, gdy stosuje heurezę w formie erotematycznej. Przy tej metodzie występują obok pytań naczelnych pytania naprowadzające. Pytanie jest naczelne w obrębie jakiegoś okresu nauczania (lekcji, fragmentu lekcji), gdy znalezienie trafnej uzasadnionej odpowiedzi jest jednym z ostatecznych celów tego okresu. Pytanie jest naprowadzające, gdy znalezienie przez uczniów odpowiedzi nie należy do ostatecznych celów tego okresu, lecz ma być tylko środkiem dla osiągnięcia trafnego i uzasadnionego rozwiązania pytania naczelnego tego okresu. Wydaje się, że stan psychiczny nauczyciela wyrażony przez heurystyczne zdanie pytajne jest podobny do stanu, jaki wyraża aktor na scenie przy pomocy swej roli. Nauczyciel „gra” pytającego na serio, ale nie pyta na serio, wczuwa się on w stanowisko człowieka, który nie zna cesze odpowiedzi na pytanie naczelne, i „gra” takiego. Uczeń natomiast jest taki jakiego nauczyciel „gra”, i zdania pytajne odbiera na serio, mimo że takimi nie są.

2



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Metodologia badań z logiką dr Karyłowski wykład 7 Testowalna w sposób etycznie akceptowalny
Logika koll3
logika mat
Logika W2 2013 14 ppt
logika wyklad 02
LOGIKA wyklad 5 id 272234 Nieznany
Logika RachunekZdan
logika rozw zadan v2
Analiza Wyklad 01 Logika id 59757 (2)
logika wyklad 07
logika test przykladowy
LOGIKA POJECIA, PRAWO, Logika
do zdań ściąga wyjątki, Logika Prawnicza
logika egzamin(1), Studia Pedagogika, Logika
logika, logika
Test Logika, Prawo UWM
LOGIKA BINARNA, technik teleinformatyk
Logika wykład II - 20.10.2013, Sem. 1, Logika

więcej podobnych podstron