III Cykl Kondratiewa 1896 - 1940
1. Geneza wzrostu
a) czynniki polityczne
- rywalizacja polityczna, kolonializm, zbrojenia wojny (państwa, na terenie których nie
toczyły się walki mogły dobrze zarobić na wojnie np.: USA
b) czynniki gospodarcze
- rozszerzania się rynków (nowe produkty)
- wzrost zamożności społecznej → klasa średnia → popyt na dobra trwałego użytku
- koncentracja produkcji i kapitały sprzyjająca wprowadzaniu nowych (zazwyczaj kapitałochłonnych) technologii
- niskooprocentowane, długoterminowe kredyty inwestycyjne
- kapitał finansowy
- rola S.A i ZOO w gromadzeniu kapitału i podejmowaniu produkcji w nowych przemysłach
- rewolucja menadżerska (pojawienie się zawodowych menadżerów, którzy zarządzają firmą, mają: wiedzę, praktykę i wrodzony talent)
- pojawienie się wielkoseryjnej produkcji wykonywanej w systemie potokowym (taśma produkcyjna, pierwsza w przemyśle mięsnym, potem samochodowym)
c) czynniki naukowo-techniczne
- przełom naukowo-techniczny
- nauka w służbie gospodarki
- nowe: źródła energii, środki napędu i wytwarzane sztuczne substancje
d) innowacje bazowe
chemia, elektryczność, nowe silniki
2. Wytwórczość - przemysły wiodące III cyklu
a) przemysł chemiczny
- 1827 - G. Wöhler - synteza amoniaku
- 1838 - L. Daguerre - substancje i materiały światłoczułe
- 1840 - Ch. Gooduear - wulkanizacja kauczuku (guma)
- 1863 - E. Solvay - soda amoniakalna (mydło i środki piorące)
- chemia organiczna → destylacja węgla i smoły pogazowej (benzen, naftalina, anilina, alizaryna, i in.) → barwniki i leki
nawozy sztuczne:
1845 - potasowe
1875 - fosforowe
ok. 1900 i po 1912 (azot z powietrza) - azotowe
włókna sztuczne
1870 - celuloid (kule bilardowe, taśmy filmowe)
1889 - w. Wiskozowe
1909 - bakelit
wydobycie i przetwórstwo ropy naftowej
1853 - J. Łukasiewicz
1855 - B. Silliman - destylacja ropy → nafta i smary
1908-1912 - kraking, wiele frakcji
b) przemysł elektryczny
produkcja i przesyłanie prądu
1831 - M. Faraday - prądnica i silnik elektryczny
1875-1880 - T.A. Edison - generator prądu, sieć elektryczna, żarówka i in.
E.W. Simens' - silniki elektryczne i napęd elektryczny
1887 - N. Tesla - transformatowanie wielofazowe prądu
1889 - S. Ferranti - generatory wysokiego napięcia
wykorzystywanie prądu
w łączności
1838 - telegraf Morse'a
1876 - A. Bell - telefon
1879 - E.W. Simens - tramwaj
1888 - H. Hertz - fale elektromagnetyczne
1896 - G. Marconi - radio (telegraf bez drutu)
1904 - J. Fleming - lampa katodowa
1920 - radiow
1925 - J. Baird - telewizja
w przemyśle
do oświetlania, napędu maszyn, transportu
1886 - elektroliza tlenku glinu (dzięki niej otrzymuje się aluminium)
elektrolityczna dysocjacja cieczy
otrzymywanie chloru, magnezu, miedzi i cynku
c) przemysł nowych silników
silnik elektryczny: M. Faraday, E.W. Simens, M. Dolino-Dobrowolski
silnik spalinowy
1860 - Etienne Lenoir - gazowy dwusuwowy
1876 - Nikolas Otto - gazowy czterosuwowy
1885 - Carl Benz - czterosuwowy benzynowy
1893 - Rudolf Diesel - silnik wysokoprężny (upowszechnił się dzięki stworzeniu łodzi podwodnych - tam mógł być zastosowany) - płyn wybuchowy Benza = benzyna → zapłon elektryczny - Werner Siemens
Gottlieb Diemler - system smarowania i uszczelniania
turbina parowa
1880-1890 - Carl De Lavel, Charles Curtis, Charles Parson
zastosowanie:
przemysł
żegluga
samochód
1885-1886 - G. Diemler
1885 - C. Benz razam od 1926r
1892 - H. Ford
→ Emil Jellinek 1901 (przyczynił się do powstania Mercedesa → narodziny przemysłu we Francji
samolot
1903 - O. i W. Wright
1909 - Fr. Bleriot
Transport
dominacja transportu zbiorowego → kolej (nasycenie sieci) i żegluga morska (parowce i motorowce - rozwój)
rozwój mechanicznego transportu indywidualnego → samochód (powszechny w USA) → transport „od drzwi do drzwi” → budowa dróg przystosowanych do ruchu samochodowego → pierwsze autostrady (Włochy, USA, Niemcy) → rozwój przedmieść i przeniesienie fabryki poza centrum
początki transportu lotniczego (sterowce, samoloty → poczta i ludzie)
upowszechnianie łączności indywidualnej (telefon) i zbiorowej (radio)
Rynek
a) rynek wewnętrzny
stan ograniczonej konkurencji
do 1914 oligopol nieustabilizowany
po 1918 oligopol ustabilizowany
w miejsce konkurencji cenowej pojawia się konkurencja poza cenowa
zmienny stopień ingerencji państwa w gospodarkę
niski - 1896-1914 i 1920-1930
wysoki - 1914-1918 i 1930-1939
kolonializm i interwencjonizm (keynsizm)
pojawiają się firmy dużych i gigantycznych rozmiarów w przemyśle i finansach → porozumienia monopolistyczne:
monopol
kartel
syndykat
koncern - trast
holding
Np.: Standard Oil Co, Krupp A.G, AEG, GM, GE, Mitsui
wysoki poziom konsumpcji w 1914r., porównywalny osiągnięto w 1939r.
b) rynek zewnętrzny
dalszy wzrost obrotów w handlu międzynarodowym - gospodarka światowa
do 1914r. - ostra, wspierana przez państwo konkurencja gospodarcza, kolonializm, damping, bariery celne → przyczyna wojny
międzynarodowe porozumienia monopolistyczne:
1903 - transport morski
1904 - szyny kolejowe
1911 - stal
1926 - miedź i stal
1928 - ropa naftowa
1929 - koncern zapalczy I. Kreugera
1918-1929 - pozorny liberalizm, izolacja USA
po 1929 - dezintegracja międzynarodowa podziału pracy, autorkia
c)siła robocza i płace
w fazie koncentracji produkcji nadmiar siły roboczej, następnie względna równowaga z wyjątkiem wojny (niedobór) i kryzysów (nadmiar)
płace robotników rosną nieznacznie lub maleją
wydajność pracy rośnie szybciej niż płace
d) ceny
w związku z ograniczeniem konkurencji utrzymuja się na niezmiennym poziomie lub rosną - zyski monopolistyczne
e) kryzysy
1890-1891
1900-1901
1907-1908
1914
1920-1921
1929-1933 - najgorszy, skutkiem była min nadprodukcja i izolacja USA
1937
Podsumowanie
koncentracja w warunkach oligopolu nieustabilizowanego sprzyjała wprowadzaniu nowoczesnych technologii i większej sprawności rynku
mechanizm rynkowy się usztywnia ale nie znika, jest mniej firm ale konkurencja istnieje
przejście od oligopolu nieustabilizowanego do oligopolu ustabilizowanego zakończyło proces modernizacji → przegrzanie gospodarki → Wielki Kryzys Gospodarczy
obniżki płac i wzrost cen - zmniejszanie popytu konsumpcyjnego
wzrost znaczenia państwa (szczególnie w czasie wojny i po 1930r.): ustawodawstwo socjalne, wzrost podatków pośrednich i dochodowych → interwencjonizm gospodarczy → narastanie tendencji autorkicznych w gospodarce.