IV Cykl Kondratiewa 1940(45) - 1990
1. Geneza wzrostu
a) czynniki polityczne
powstanie systemu dwubiegowego
zimna wojna
wyścig zbrojeń → wysokie nakłady na zbrojenia i sektor BiR
b) czynniki gospodarcze
rozbudowa bazy produkcyjnej i naukowo badawczej podczas wojny → wysokie tempo wdrażania postępu naukowo - technicznego
upowszechnianie osiągnięć amerykańskich w Europie (USA pomagało państwom podczas wojen)
popyt odłożony na dobra trwałego użytku
rekonwersja w USA i odbudowa w Europie → rywalizacja gospodarcza wschód - zachód (np.: co do produkcji)
c) czynniki społeczne
powstanie państwa opiekuńczego i społeczeństwa dobrobytu - przeciwdziałanie wpływom komunistycznym
2. Wytwórczość
a) przemysły dominujące
samochodowy (samochód - dobro powszechnego użytku) → popyt wtórny (innowacje bazowe)
lotniczy (innowacje bazowe)
1949 - De Havilland „Comet”
1969 - Boeing 747 i Conkord
rakietowy i kosmiczny
1957 - sputnik
1969 - lądowanie na księżycu
elektroniczny i informatyczny (innowacje bazowe)
1948 - tranzystor
1958 - układy scalone
1971 - mikroprocesor Intel 4004
telekomunikacyjny - analogowa
1962 - satelita telekomunikacyjny
przemysł tworzyw sztucznych (innowacje bazowe)
PCV
telefon
materiały kompozytowe
półprzewodniki
światłowody
b) przemysły wchodzące
przemysł informatyczny
opto i bioprocesory
inżynieria materiałowa (materiały inteligentne)
genetyka
telekomunikacja (cyfrowa, bezprzewodowa, globalna, przekaz dźwięku i obrazu)
odnawialne źródła energii (słońce, wiatr, wodór, kontrolowana synteza termojądrowa)
rozwój trzeciego sektora → dominacja usług
3. Transport
druga rewolucja prędkości z 45-100 km/h do 100-1000 km/h
dominacja transportu indywidualnego na lądzie (samochód) → suburbia (przedmieścia) i zbiorowego w powietrzu → kurczenie się sieci kolejowej i jednoczesny rozwój szybkiej kolei TGV i metra
przewozy morskie (maszynę parową wypierają : turbina i silnik wysokoprężny), wzrost produkcji z 550 mln t w 1950 do 3313 mln t w 1974
logistyka i integracja międzygałęziowa w transporcie → palety, kontenery, ładunki całopojazdowe → promy (statki ro-ro) → transport łączony: statek, pociąg, samochód → globalizacja
łączność (automatyczna, międzykontynentalna, satelitarna, bezprzewodowa)
telefon, telefax, fax, Internet, komórki → telewizja → kultura masowa
poszukiwanie rozwiązań i konstrukcji energooszczędnych (wycofanie Concorde) → optymalizacja transportu → stosowanie samochodu, kolei lub samochodu w zależności od okoliczności (koszt, czas, bezpieczeństwo)
4. Rynek
a) rynki wewnętrzne
1945-1974 „złote lata” - doktryna J.M. Keynsa
gospodarka kierowana → planowanie indywidualne na zachodzie, gospodarka nakazowo-rozdzielcza na wschodzie
pobudzania konsumpcji i inwestycji przez państwo → deficyt budżetowy
duże nakłady budżetowe na BiR - rezultaty udostępniane gospodarce
„trójporozumienie” - rząd, pracobiorcy → idea solidaryzmu społecznego, łączenie konkurencji i interwencjonizmu
państwo opiekuńcze - opieka socjalna, polityka pełnego zatrudnienia
1975-1990/2000 - doktryna M. Friedmana
neoliberalizm - od 1980 realizowany przez R. Reagana i M. Thatcher
reprywatyzacja i restrukturyzacja gospodarki
niekonsekwencje: deficyt budżetowy w USA i podatek pogłówny w Wielkiej Brytanii
państwo ingeruje w gospodarkę poprzez narzędzia fiskalne i administracyjne
po 1974r. przechodzenie od technologii energo i pracochłonnych do energo i pracooszczędnych
modernizacja technologiczna (informatyzacja) i strukturalna (zmierzch gospodarek opartych o przemysł wydobywczy i ciężki)
jednak gospodarka rozwija się wolniej, na nielicznych obszarach konwulsyjnie, kryzysy 1976 /1979-1982 / 1987 / 1989
BiR finansowane przez państwo ale badanie stosowane przez sektor prywatny na zasadach komercyjnych
koniec „trójporozumienia” - silne rozwarstwienie społeczne
b) rynki zewnętrzne
skutki gospodarcze II wojny światowej → świat dwubiegunowy, rywalizacja gospodarcza wschód-zachód
dominacja gospodarcza USA
Europejski Plan Odbudowy (Plan Marschala)
ustabilizowane stosunki walutowe do 1971r
włączanie się do gospodarki międzynarodowej kolejnych państw: Włochy, Skandynawia, Japonia oraz dalekowschodnie „Tygrysy”
fenomen państw eksporterów ropy naftowej → stopniowa utrata pozycji dominującej przez USA
dążenie do pogłębienia międzynarodowego podziału pracy i konkurencji globalnej poprzez liberalizację handlu międzynarodowego (GATT - Generalny Układ w Sprawie Ceł i Handlu, WTO - Światowa Organizacja Handlu)
zanikanie tendencji do hamowania wdrożeń nowoczesnej techniki
powstanie multinarodowych koncernów i konglomeratów - duża władza, niewielka odpowiedzialność → przesuwanie przemysłów tradycyjnych (pracochłonnych) do Trzeciego Świata (dualizm struktury gospodarczej w tych państwach
centrum gospodarcze świata nad Pacyfikiem
nowoczesne metody transportu towarów i informacji → gospodarka globalna
konwergencja - ujednolicenie pewnych stylów masowej konsumpcji na całym świecie (na całym świecie występują te same rzeczy, bez względu na to czy są produkowane w danym kraju czy nie)
c) płace i siła robocza
do 1974r.
monopolistyczna pozycja związków zawodowych
niewielkie bezrobocie koniunkturalne a nawet brak rąk do pracy np.: RFN
stały wzrost płac we wszystkich sektorach
po 1967r. szybszy wzrost wydajności → inflacja
po 1974r.
słabnąca pozycja związków zawodowych
bezrobocie strukturalne jako rezultat wprowadzania technologii energo i pracooszczędnych i zmian strukturalnych w gospodarce (np.: spadek znaczenia przemysłu ciężkiego)
płace wolno rosną ale występuje silne zróżnicowanie międzygałęziowe i hierarchiczne (kominy płacowe menadżerów)
d) ceny
konkurencja oligopolistyczna wymusza obniżkę cen, konkurencja poza cenowa (marka, nowy produkt) pozwala przez pewien czas życia produktu utrzymywać wysoką cenę
5. Podsumowanie IV cyklu Kondratiewa
szybki wzrost dobrobytu - do 1970 zjawisko powszechne („złote lata”), po 1970 w wybranych rejonach świata
zmienna rola państw (zmienny stosunek gospodarki do państwa)
państwo niweluje koszty społeczne wdrażania postępu technicznego, odgrywa decydującą rolę w sferze ochrony środowiska i planowania racjonalnego
do 1974 wysokie nakłady kosztowe na BiR - gospodarka prywatna korzysta z rezultatów ale nie ponosi ryzyka handlowego
dominacja konkurencji poza cenowej → wprowadzanie w nowych lub ulepszonych produktów → konkurencja oligopoli o podział rynku i zmianę jego struktury
dywersyfikacja produkcji metodą na zwiększenie bezpieczeństwa rynkowego
ekonomia podaży
ekspansja kapitałowa koncernów multinarodowych, wzrost znaczenia rynków kapitałowych (giełdy i banki)
po 1975 usługi zdobywają dominacją pozycję w gospodarce