Słownik

A

AAC (alternative and augmentative communication) - alternatywne i wspomagające sposoby porozumiewania się. Obecnie zalecane jest używanie terminu: wspomagające sposoby porozumiewania się.

ADHD - nadpobudliwość psychoruchowa z deficytem uwagi. Zaburzenie spowodowane nieumiejętnością hamowania lub wygaszania pewnych bodźców docierających mózgu i brakiem samokontroli czyli nieumiejętnoscią odroczenia reakcji na bodźce oraz nieuwagą. Zaburzeniu temu zawsze towarzyszą kłopoty w pisaniu i czytaniu, dysleksja, dysgrafia, dysortografia.

AFAZJA - (greckie fazis-mowa) określa się częściową lub całkowitą utratę umiejętności posługiwania się językiem, spowodowaną uszkodzeniem znajomości języka (rozumienia i nadawania), czemu towarzyszą mniejsze lub większe trudności w ponownym nauczeniu się go.
    M. Maruszewski (1966) podaje następującą definicję afazji: „Afazja to spowodowane organicznym uszkodzeniem odpowiednich struktur mózgowych częściowe lub całkowite zaburzenie mechanizmów programujących czynności mowy człowieka, który już uprzednio opanował te czynności”.

AFONIA - bezgłos, utrata dźwięczności głosu, wywołana zaburzeniami czynnościowymi narządów głosowych, zwłaszcza krtani i strun głosowych.

AFONICZNY - niewydający lub niemogący wydać głosu, bezdźwięczny.

AGNOZJA - niemożność lub trudność rozpoznawania obiektów czy bodźców, także znanych, przy jednoczesnym braku zaburzeń czuciowych (sensorycznych), amuzja (gr. ámousos „niemuzykalny”) med. niezdolność rozpoznawania melodii i wywołane tym zaburzenie umiejętności gry na instrumentach wskutek uszkodzenia kory mózgowej.

AGRAMATYZM - błędne budowanie zdań, niezdolność tworzenia prawidłowych form gramatycznych. U dzieci agramatyzm jest objawem fizjologicznym, u dorosłych występuje w niedorozwoju umysłowym, w stanach splątania, w przypadkach niektórych uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego.
* na podstawie Popularnej Encyklopedii Powszechnej Wydawnictwa Fogra.

AKALKULIA - objaw z grupy agnozji, polegający na całkowitej lub częściowej niezdolności do liczenia, nawet wykonywania najprostszych zadań;
    Akalkulia (a- + łc. calculus ‚rachunek') med. spowodowane uszkodzeniem mózgu zaburzenie lub utrata zdolności liczenia.

ALBUM - książka - „tablice do porozumiewania się” - to osobista, wielostronicowa pomoc do porozumiewania się.

AUTYZM - znaczne ograniczenie lub brak zainteresowania kontaktem z otoczeniem i rówieśnikami, dziwaczność werbalnych i pozawerbalnych sposobów porozumiewania się, niezdolność do zabaw wymagających wyobraźni.

ANALIZATOR - jest to mechanizm odbiorczy, składający się z receptora (części obwodowej), z dróg doprowadzających (części przewodzącej) i z ośrodka w korze mózgowej (część centralna).

ANALIZATOR - zespół struktur nerwowych, których zadaniem jest odbiór i analiza działających na organizm bodźców ze środowiska zewnętrznego i wewnętrznego np. analizator wzrokowy, słuchowy, kinestetyczno ruchowy, węchowy i inne. Analizator składa się z części odbiorczej czyli receptora, przewodzeniowej, ośrodków podkorowych i korowych.

ARTYKULACJA

1. W językoznawstwie - ruchy oraz ukłąd narządów mowy (warg, języka, podniebienia miękkiego, wiązadeł głosowych) w trakcie wymawiania poszczególnych głosek. Artykulacja mowy jest podstawą melodii zdania (melodii języka).

2. W muzyce - jeden z elementów określający sposób wzbudzania dźwięków (np. legato, staccato). Wpływa na kolorystykę utworu, instrumentację, frazowanie oraz czyste i wyraźne realizowanie dźwięków (śpiew).

ARTYKULACYJNE NARZĄDY - (narządy mowy) zespół narządów będących elementami anatomicznymi organizmu ludzkiego, współdziałających bezpośrednio lub pośrednio w wytwarzaniu artykułowanych dźwięków (np. jama ustna z językiem, podniebieniem twardym, dziąsłami i zębami, wargi i krtań z wiązadłami głosowymi, podniebienie miękkie z języczkiem).

ASYNCHRONIA - zjawisko występujące przy artykułowaniu głosek, polega na braku czasowej spójności ruchów narządów mowy (np. podniebienia miękkiego, warg i języka).

B

C

CAŁOŚCIOWE (globalne) porozumiewanie się - to porozumiewanie się wszystkimi dostępnymi danej osobie sposobami. Niekiedy używa się określenia: komunikacja totalna (globalna).

D

DYDAKTYKA - dział pedagogiki dotyczący ogólnie metod nauczania i uczenia się, teoria nauczania, uczenia się. Dydaktyka szczegółowa (metodyka) - zajmuje się wybranymi przedmiotami. Zajmuje się badaniami celów i treści kształcenia oraz warunków działalności dydaktycznej. Metodyka, a w pedagogice dydaktyka szczegółowa jakiegoś przedmiotu omawiają cele i sposoby nauczania danego przedmiotu.
    Przedmiotem badań dydaktyki jest wszelka świadoma działalność dydaktyczna obejmująca procesy nauczania i uczenia się w różnych warunkach pracy szkolnej i poza szkołą oraz poszukiwania takich metod, jakie najskuteczniej zapewniają uczącym się przyswojenie wiedzy, opanowanie umiejętności i sprawności, kształtowanie postaw, zainteresowań i zdolności twórczych, koniecznych do samokształcenia. Do nauk pomocniczych dydaktyki należą: psychologia, socjologia, statystyka.

DYSFAZJA - to opóźnienie rozwoju mowy spowodowane uszkodzeniem struktur korowych, przy dostatecznym rozwoju umysłowym, dobrej ruchomości narząów mowy i prawidłowym słuchu fizjologicznym. Opóźnienie może trwać do 6-7 r.ż. lub przedłużać się nawet do 14 r.ż.

DYSKURS - to połączenie zdań w taki sposób, by tworzyły opowiadanie.

DYSLALIA - do terminu dyslalia przyporządkowane są w polskim piśmiennictwie wady wymowy. Pod tym jednym pojęciem kryją się różnego rodzaju zaburzenia i wady artykulacyjne spowodowane różnorodnymi czynnikami.
    Dyslalia odnosi się do zaburzeń artykulacyjnych o ściśle określonej etiologii. Przyczyna zlokalizowana jest na najniższym piętrze mechanizmów mowy czyli w obwodowych narządach mownych lub przyczyną jest dysfunkcja receptora słuchu. Jednocześnie zaznacza, że dyslalia odnosi się do zaburzeń tylko płaszczyzny segmentalnej wypowiedzi słownej. Dyslalią powinniśmy nazywać „...tylko te zaburzenia artykulacji, które są wyrazem trudności w tworzeniu substancji fonicznej w płaszczyźnie segmentalnej o ściśle określonej etiologii tzn. wynikającej z defektów strukturalnych w obrębie krtani, jamy ustnej, jamy nosowej, receptora słuchowego, którym mogą choć nie muszą towarzyszyć dodatkowe problemy, takie jak: niewielkie zaburzenie słuchu, obniżenie inteligencji, sprawności motorycznej czy opóźnienie rozwoju mowy. Jednak problemy te nie mogą być na tyle poważne, by można je było uznać za wystarczającą przyczynę zaburzeń artykulacji. Do dyslalii powinno się zaliczać te wady wymowy, które są efektem braku anatomicznych warunków do poprawnej wymowy”. Dzięki temu stwierdzeniu można powiedzieć, że poglądy autorki wciągają ją też do objawów jak i przyczyn. (wg. G. Jarzębowskiej).

DYSPRAKSJA - niemożność wykonywania ruchów celowych, ze względu na nieumiejętność planowania zachowań motorycznych. Dzieci z dyspraksją mają kłopoty z wykonywaniem precyzyjnych ruchów. Ich ruchy często sprawiają wrażenie zupełnie niepotrzebnych.

E

ELIZJA - wyrzutnia (z łaciny), opuszczenie w mowie i piśmie końcowej samogłoski lub spółgłoski wyrazu przed samogłoską początkową następnego wyrazu.

EMOCJA - złożony, subiektywny proces psychiczny, który może być wywoływany przez bodźce środowiskowe i w którym pośredniczą zmienne fizjologiczne, może mieć zdolność motywowania organizmu do działania. Wiąże się z odczuwaniem skłonności „ku bodźcom” ocenianym jako dobre i „od bodźców” ocenianych jako złe. Emocje doznawane przez człowieka mogą cechować się określonym nasileniem i znakiem. Znak emocji pozwala kwalifikować je w dwie główne grupy: emocje negatywne np. złość, rozpacz, rozczarowanie oraz emocje pozytywne, np. zadowolenie, radość, rozkosz.

EUFONIA

1. Artystyczne metody kształtowania brzmieniowej warstwy utworu literackiego znane już w starożytności. Kryteria stosowania i oceny raczej płynne, zależne od metod badawczych oraz indywidualnego odczucia badającego.

2. Unikanie połączeń fonetycznych odczuwanych jako trudne, przez wstawianie w nie nowych głosek, ułatwiających wymowę.

F

FONASTENIA - zaburzenia czynnościowe głosu będące najczęściej wynikiem wadliwej emisji głosu lub zmianami w mięśniach krtani.

FONEMY - to pojedyńcze elementy dźwięków mowy, których połączenia w określonym porządku tworzą morfemy.

FONETYKA - dział językoznawstwa obejmujący dźwiękową stronę języka (wymowę). Sposób wymawiania głosek w danym języku.

FONETYKA - dział językoznawstwa obejmujący dźwiękową stronę języka (wymowę). Sposób wymawiania głosek w danym języku.

FONOGESTY - gesty, ruchy rąk, wspomagające odczytywanie z ust i uważne słuchanie wypowiedzi w języku dźwiękowym; same w sobie nic nie znaczą, nie wyjaśniają też treści słów. Pomagają tylko uważniej obserwować ruchy narządów artykulacyjnych i rozpoznawać sylaby oraz głoski w wymawianych słowach. Pomagają rozumieć wypowiedzi, a dzięki temu przyczyniją się pośrednio do rozwoju mówienia.

FONOLOGIA - dział językoznawstwa, nauka o fonemach i relacjach między fonemami;

FONOLOGIA - jest nauką, która ustala i bada cechy istotne dla procesu komunikacji, funkcjonalne czyli dystynktywne, bada więc funkcje, jakie pełnią cechy artykulacyjne w procesie porozumiewania się ludzi.

FORMANTY - to zakresy częstotliwości w widmie głosu ludzkiego mające największą energię.

G

GESTYKULACJA - ogół ruchów głównie rąk, a także głowy i pozostałych części ciała wspomagający mowę i ułatwiający komunikowanie się ludzi nie rozumiejących wzajemnie swoich języków.

GŁOSKA, fonem - najmniejsza cząstka dźwiękowa języka, artykułowana przy określonym, stałym układzie narządów mowy. Wyróżnia się - samogłoski, spółgłoski, półsamogłoski.
    Samogłoska - głoska otwarta, wymawiana przy rozwarciu jamy ustnej, np. a, e, o.
    Spółgłoska - głoska, której cechą wyróżniającą jest zwarcie narządu mowy w określonym miejscu artykulacyjnym. Spółgłoski dzielą się m.in. na dźwięczne (np. r, w) i bezdźwięczne (np. s).

H

HASŁO - to znak graficzny (obrazek, ideogram, zdjęcie, litera, wyraz, zdanie, cyfra, symbol, znak interpunkcyjny itp.) umieszczony na pojedynczym polu słownika do porozumiewania się.

I

IMPULSY PROPIOCEPTYWNE - są to impulsy pochodzące od mięśni narządów mowy, i odbierane przez okolicę kinestetyczną (analizator dotyku).

J

JĄKANIE - jest przerwą w normalnym rytmie mowy, podczas której jąkający wie dokładnie co chce powiedzieć, ale w tym momencie nie jest zdolny do wypowiedzenia tego w łatwy sposób z powodu mimowolnych powtórzeń, przeciąganie lub przerywania wypowiadanej głoski lub sylaby.

JĘZYK - to system wyrazów i reguł gramatycznych.
    Język jest narzędziem porozumiewania się, przekazywania informacji o potrzebach, stanach emocjonalnych, wrażeniach i odczuciach oraz innych bytach i zjawiskach, w formie komunikatu pozwalającego się porozumieć nadawcy z odbiorcą. Język jest narzędziem opisywania świata i siebie, ustalania prawdy - poznania, projektowania przyszłości i przechowywania informacji o przeszłości. Jest tworzywem świadomości i jej wyrażeniem - sposobem ujęcia i rozwoju myśli.

JĘZYK GŁOSOWY - w zapisie przyjmuje formę grafów określających brzmienia głosek, wyrazów, zdań, zgodnie z ustalonymi zasadami, czyli gramatyką danego języka, składnią, logiką, topiką, poetyką.

JĘZYK PISANY - jest zmaterializowaną formą wyrazu języka za pośrednictwem uzgodnionych znaków (signum: znaków graficznych - liter, nut itp.), które odtworzone za pośrednictwem głosu, dźwięku lub gestu pozwalają na osiągnięcie tego samego lub bardzo zbliżonego efektu, który osiągamy za pomocą języka żywego. Pozwala on na zobiektywizowane (niezależne od tego, kto się nim posługuje) ujęcie komunikatu językowego, a więc informacji o sobie i otaczającym świecie, stanie wiedzy i świadomości, emocjach, odczuciach, wrażeniach własnych i innych bytów

JĘZYK MIGOWY GŁUCHYCH - to ogół znaków manualno-mimicznych używanych przez niesłyszących do porozumiewania się między sobą. Obecnie naturalny język migowy jest wzbogacony przez formułowanie końcówek fleksyjnych i innych form gramatycznych, za pomocą mowy daktylnej, co upodabnia go do języka naturalnego, jakim posługuje się całe społeczeństwo.

K

KOMUNIKOWANIE - to porozumienie się międzyludzkie. Komunikowanie jest procesem złożonym - przekazywaniem wiadomości pomiędzy ludźmi i wśród ludzi - za pośrednictwem symboli, którymi są słowa, sygnały pozawerbalne (np. wyraz twarzy, pozawerbalne dźwięki mowy, ruchy ciała, gesty). Wiadomość przekazywana przez nadawcę podlega zakodowaniu, a z kolei kanałem (wzrok, słuch, węch) dociera do odbiorcy, który ją przyjmuje i odkodowuje.

KOMUNIKACJA JĘZYKOWA (łacińskie communicatio - rozmowa, wymiana, łączność) - świadome wzajemne porozumiewanie się ludzi za pomocą systemu znaków językowych.
    Komunikacja obejmuje m.in. elementy kompetencji językowej, czynności nadawczo-odbiorcze (mówienie, pisanie, czytanie, słuchanie), tekst, system językowy. Na komunikację składają się oddzielne akty komunikacji językowej, nadawca, tekst i odbiorca. Komunikat językowy - przekaz językowy, wypowiedzenie lub napisanie tego, co się chce przekazać odbiorcy.

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA (nonverbal communiation) - to sposób komunikowania się bez używania słów. Komunikacja niewerbalna może być działaniem zamierzonym lub niezamierzonym. Do wskaźników niewerbalnych zaliczamy: mimikę twarzy, gesty, pozycję i ruchy ciała, dotyk oraz sposób patrzenia. Komunikaty niewerbalne mogą być zgodne znaczeniowo z werbalnymi - komunikaty powtarzane, zastępować je, akcentować lub maskować - zachowania niejęzykowe mają na celu ukrycie prawdziwych uczuć, przekonań czy myśli.
    Kody niewerbalne służą odzwierciedlaniu stosunku człowieka do jego otoczenia społecznego, samoreprezentacji (wysyłanie komunikatów o swoim statusie społecznym, ekonomicznym, osobowości, sympatiach politycznych oraz innych aspektach ja), odgrywają ważną rolę w rytuałach (powitanie, pożegnanie, immatrykulacje, honorowe wręczanie nagród) oraz podtrzymują komunikację werbalną, czynią ją bardziej kompletną.
* na podstawie „Słownika Encyklopedycznego - Język polski” Wydawnictwa Europa. Autorzy: Elżbieta Olinkiewicz, K. Radzymińska, H. Styś. ISBN 83-87977-20-9. Rok wydania 1999r., oraz na podstawie Popularnej Encyklopedii Powszechnej Wydawnictwa Fogra.

KOMUNIKACJA INTERPERSONALNA (z łaciny communicatio - rozmowa, wymiana, łączność) - proces, podczas którego ludzie dążą do dzielenia się znaczeniami za pośrednictwem symbolicznych (dźwięki, litery, słowa) informacji (komunikatów). Najprostszy model komunikowania się polega na przekazywaniu przez nadawcę komunikatu (werbalnego lub niewerbalnego) i odebraniu go przez odbiorcę. Komunikowanie się może być realizowane przez wypowiedzi ustne, pisemne i różne formy wizualne oraz tzw. mowę ciała (z angielskiego body language), np. różnego rodzaju gesty, barwę i ton głosu, mimikę twarzy. Komunikowanie się może być jednokierunkowe - nadawca przekazuje informacje bez oczekiwania ich potwierdzenia przez odbiorcę, lub dwukierunkowe - nadawca uzyskuje potwierdzenie przekazanej informacji, np. w formie pytań zadawanych przez odbiorcę.

L

LOGOPEDA - psycholog, pedagog, nauczyciel, lekarz - absolwent Studium Logopedycznego, zajmujący się między innymi korygowaniem nieprawidłowości w mowie, czytaniu i pisaniu, o różnej etiologii u dzieci, młodzieży i dorosłych, a także profilaktyką logopedyczną.

LOGOPEDIA - nauka o kształtowaniu prawidłowej wymowy, usuwaniu wad wymowy, oraz nauczaniu mowy w wypadku jej braku lub utraty.

M

MORFEMY - to najmniejsze posiadające znaczenie części słów, których połączenia tworzą słowa ( np w języku migowym odpowiednikiem morfemu jest pojedyńczy znak migowy).

MOWA BIERNA - zasób słownictwa, które dziecko zna, ale nie potrafi go jeszcze używać w spontanicznej mowie.

MOWA CZYNNA - zasób słownictwa używanego przez dziecko w spontanicznym porozumiewaniu się.

N

NEOLOGIZM - wyraz nowo utworzony, zwykle na podstawie słowa będącego już w użyciu, zgodnie z obowiązującymi zasadami słowotwórstwa. Neologizmy pojawiają się zarówno w utworach literackich, jak w słownictwie naukowym, publicystyce itp. Czasem pozostają w zasobach słownikowych i funkcjonują normalnie, np. powstałe w okresie oświecenia nadmiar i istnieć. Mają często charakter jednorazowy.
    W poezji pełnią szczególną funkcję ekspresywną, pojawiając się niekiedy w dużych ilościach, jak w wierszach M. Białoszewskiego lub w poetyckich stylizacjach J. Tuwima, w prozie Witkacego.

NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ - to pojęcie, które obejmuje różne ograniczenia funkcjonalne jednostek ludzkich w każdym społeczeństwie, wynikające z uszkodzenia zdolności wykonywania jakiejś czynności w sposób uważany za normalny, typowy dla życia ludzkiego. Ograniczenia te mogą mieć charakter stały lub przejściowy, całkowity lub częściowy, mogą dotyczyć sfery sensorycznej, fizycznej i psychicznej.
* W.Dykcik „Pedagogika specjalna”, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im.A.Mickiewicza, Poznań 1997, str.15.

O

P

PALCÓWKA - alfabet palcowy (daktylografia) - przedstawienie poszczególnych głosek i liter alfabetu przy użyciu odpowiednich układów palców.

PEDAGOG - absolwent szkół wyższych różnych kierunków pedagogicznych, takich jak pedagogika szkolna, pedagogika specjalna, pedagogika opiekuńczo - wychowawcza, nauczanie początkowe; jest to specjalistycznie przygotowany nauczyciel i wychowawca.

PEDAGOGIKA SPECJALNA - dział pedagogiki zajmujący się teorią i praktyką wychowania i kształcenia jednostek upośledzonych. Praktyka pedagogiki specjalnej jest tak długa jak historia wychowania, gdyż wśród jednostek wychowywanych zawsze znajdowały się jednostki z uszkodzeniami lub z zaburzeniami w rozwoju. Teoria pedagogiki specjalnej rozwija się od drugiej połowy XIX w. i nazywana była pedagogiką leczniczą. Przedmiotem pedagogiki specjalnej jest rewalidacja jednostek upośledzonych i przystosowanie ich do zadań społecznych i zawodowych w takim zakresie, w jakim to jest możliwe.
    Działy pedagogiki specjalnej to: oligofrenopedagogika - dotycząca upośledzeń umysłowych; surdopedagogika - upośledzeń słuchu i mowy; tyflopedagogika - upośledzeń wzroku; pedagogika resocjalizacyjna - zaburzeń w zachowaniu; pedagogika terapeutyczna - kalectw i schorzeń społecznych.

PEDAGOG-TERAPEUTA - pedagog z dodatkowym przygotowaniem w postaci kursu lub studium terapii pedagogicznej. Posiada przygotowanie do prowadzenia specjalistycznych zajęć terapeutycznych z dziećmi ze specjalnymi trudnościami w uczeniu się, zajęć tzw. terapii pedagogicznej - korekcyjnych, kompensacyjnych, wyrównawczych, obejmujących ważne umiejętności niezbędne w opanowaniu techniki czytania i pisania.

PERCEPCJA - złożony proces poznawczy zachodzący wskutek działania określonych bodźców na narządy zmysłu człowieka. Postrzeganie. Mówimy np. o percepcji wzrokowej słuchowej i innych.

PERCEPCJA DŹWIĘKÓW - jest to zdolność rozróżniania dźwięków o różnym natężeniu.

PROZODIA - to intonacja głosowa, która może zmieniać znaczenie słów i zdań.

PSYCHOLOG - absolwent studiów wyższych o szerokim zakresie specjalności pod nazwą psychologia. Towarzystwo Dysleksji współpracuje z psychologami klinicznymi dziecięcymi oraz wychowawczymi. Są to specjaliści od oceny (diagnozy) i terapii funkcjonowania dziecka i rodziny. Diagnoza psychologiczna obejmuje charakterystykę szerokiego zakresu funkcji psychicznych: rozwój intelektualny i poznawczy (myślenie, pamięć, uwaga, spostrzeganie itp.), rozwój emocjonalny (osobowość, temperament itp.), rozwój społeczny. Trafna diagnoza psychologiczna dziecka jest podstawą każdej terapii - psychologicznej, psychoterapii i logoterapii (tu obok diagnozy ściśle logopedycznej). Określa jej zakres i kierunek.

PSYCHOTERAPIA - planowe, intencjonalne, systematyczne oddziaływanie na pacjenta (klienta), przy pomocy słowa w ramach specyficznego kontaktu, w celu osiągnięcia sprecyzowanego celu, przy pomocy różnych metod czy technik.

PSYCHOTERAPEUTA - psycholog ze specjalnym przygotowaniem do prowadzenia terapii, głównie w zakresie rozwoju emocjonalnego i społecznego, funkcjonowania rodziny, ale nie tylko. Psychoterapia obejmuje także funkcje intelektualne i poznawcze, gdyż na ogół tych sfer rozwoju nie można doskonalić rozłącznie.

PSYCHOLOGIA KLINICZNA - jest dziedziną nauki zajmującą się zaburzeniami zachowania. Zachowanie człowieka jest zaburzone wtedy, kiedy nie zaspokaja potrzeb człowieka (szczególnie potrzeby rozwoju) lub nie jest dostosowane do wymagań rodowiska zewnętrznego.
H.Sęk -"Społeczna psychologia kliniczna", 1993

PSYCHOLOGIA POZNAWCZA - zajmuje się badaniem procesów poznawczych - czyli tych czynnosci psychicznych i fizjologicznych, dzięki którym otrzymujemy i przetwarzamy informacje; takich, jak spostrzeganie, pamięć, uwaga, a także myślenie, mowa (język), podejmowanie decyzji, twórczość i inne.
H.Sęk -"Społeczna psychologia kliniczna", 1993

PSYCHOZA - choroba psychiczna przebiegająca z zaburzeniami myślenia, spostrzegania, woli, uczuć, intelektu, powodująca zwykle trudności adaptacyjne i zaburzenia kontaktu. Najczęściej chory dotknięty psychozą nie ma poczucia choroby.Etiologia większości psychoz nie jest dokładnie znana. Schizofrenię, psychozy urojeniowe i choroby afektywne uważa się za psychozy wewnątrzpochodne, uwarunkowane najprawdopodobniej genetycznie. Inne psychozy mogą być wywołane czynnikami reaktywnymi lub uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego (psychozy starcze, pourazowe, psychozy alkoholowe, infekcyjne, porażenie postępujące). Większość psychoz jest wyleczalna lub w wyniku leczenia oraz psychoterapii następuje znaczna poprawa.

PROZODIA

1. Całość brzmieniowych właściwości mowy, do których należą: akcent, intonacja i iloczas, kształtujące głoskowy, sylabiczny i wyrazowy ciąg wypowiedzi.

2. Dyscyplina naukowa badająca te zjawiska z punktu widzenia językoznawczego lub wersologicznego (budowa wiersza, prozy rytmicznej).

Akcent (w językoznawstwie) - wyróżnienie sylaby w wyrazie za pomocą przycisku, iloczasu lub intonacji. W języku polskim wyróżnia się akcent przyciskowy, stały (na określonej, zwykle przedostatniej, sylabie).
    Intonacja - zmiany wysokości tonu wyodrębniające i różnicujące pewne segmenty w obrębie strumienia mowy. Wyróżnia się: intonację zdaniową i wierszową.
    Iloczas - prozodyjny sposób różnicowania głosek i sylab ze względu na długość ich trwania. Opozycja pomiędzy elementami długimi i krótkimi może służyć różnicowaniu znaczeń wyrazów, a także stanowić podstawę rytmizacji wierszowej.

R

REHABILITACJA (łac. re - znów i habilitatio - zdolny, przywrócony) - oznacza przywrócenie komuś utraconych wartości, np.praw, miejsca w społeczeństwie - mimo istniejącego w dalszym ciągu kalectwa, ślepoty, głuchoty, upośledzenia umysłowego lub innego odchylenia od normy (K.Kirejczyk, 1981,str.168).
    Rehabilitacja pojmowana jest także jako proces, którego głównym zadaniem jest rozwijanie u osób trwale poszkodowanych na zdrowiu maksymalnych zdolności do wykonywania podstawowych codziennych zajęć, przygotowanie do pracy zawodowej oraz stwarzanie korzystnych warunków do kontaktów z otoczeniem fizycznym i za środowiskiej społecznym (A.Hulek 1977, str.22).
* J.Sowa. „Pedagogika specjalna w zarysie”, Wydawnictwo Oświatowe FOSZE, Rzeszów 1997 str.253.

REHABILITACJA jest procesem, który łączy oddziaływania o różnym charakterze i zakresie, aby przywrócenie utraconych sprawności było jak najpełniejsze, możliwe wczesne i trwałe (W.Dega, A.Hulek ). Rodzaje rehabilitacji : psychiczna, społeczna, fizyczna.

REHABILITACJA FIZYCZNA - to usprawnianie układu kostno-mieśniowo- nerwowego. Obecnie uważa się, że stosowanie ćwiczeń ruchowych jest fundamentalnym warunkiem utrzymania zdrowia fizycznego i psychicznego, a gimnastyka stanowi jeden z najbardziej fizjologicznych czynników modelowania sylwetki fizycznej człowieka. Podstawowymi środkami leczenia usprawniającego są: kinezyterapia - polegająca na wykorzystaniu ruchu mającego działanie na wszystkie narządy organizmu ludzkiego; fizykoterapia - to dział lecznictwa , w którym wykorzystuje się naturalne i sztuczne bodźce mogące oddziaływać na organizm zarówno miejscowo, jak i ogólnoustrojowo: hydroterapia, elektroterapia, ciepłolecznictwo, światłolecznictwo, laseroterapia, masaż.

REHABILITACJA PSYCHICZNA - polega na udzieleniu osobie niepełnosprawnej pomocy w pokonywaniu oporów psychicznych związanych z niepełnosprawnością oraz w przystosowaniu się do otoczenia. Warunkiem niezbędnym do efektywnego przebiegu kompleksowej rehabilitacji są: akceptacja , motywacja, aktywna postawa , realna ocena swoich możliwości, adaptacja do życia, wypracowanie nowego planu życiowego, psychoterapia, ergoterapia (terapia zajęciowa, muzykoterapia, biblioterapia, choreoterapia).

REHABILITACJA SPOŁECZNA - zajmuje się relacjami socjospołecznymi, jej celem jest umożliwienie osobie niepełnosprawnej aktywnego udziału we wszystkich przejawach życia społecznego.

REWALIDACJA - przystosowanie do normalnego życia w społeczeństwie osób, które doznały przemijającej lub trwałej utraty zdrowia i stały się na stałe lub na pewien czas inwalidami; w szkołach dla słabosłyszących i niesłyszących - nauka mowy, odczytywania mowy z ust, kształcenie wrażliwości słuchowej.
    *To krąg zabiegów pedagogiczno-leczniczych w pracy z jednostkami odchylonymi od normy, mających na celu ich przystosowanie do życia w społeczeństwie ludzi normalnych - rehabilitacja. Warunkiem pozytywnych rezultatów rewalidacji jest możliwie wczesne wykrycie występujących upośledzeń i podjęcie postępowania wyrównawczego.
* „Pedagogika Specjalna w Zarysie” str. 332; W.Pomykało; „Encyklopedia pedagogiczna”, Warszawa 1997, str.686

S

SAMOGŁOSKA - głoska otwarta, wymawiana przy rozwarciu jamy ustnej, np. a, e, o.

SAMOKONTROLA SŁUCHOWA - kontrola przy pomocy słuchu wypowiadanych przez siebie słów.

SCHIZ-, SCHIZO- [wym. s-chiz...]w złożeniach: rozszczepienie; pęknięcie; rozdwojenie; rozłam; rozdzielony; schizofrenia.
    Schizotymia typ psychiczny, cechujący zazw. osoby o budowie leptosomicznej: egocentryzm, twardość dla siebie i innych, skłonność do krańcowych uczuć, introwersja; por. ekstrawersja.
    Schizmatyk Kośc. rz.kat. odszczepieniec.
    Schizma rozłam relig.; Kośc. rz.kat. odszczepieństwo ustrojowe (dyscyplinarne) a. dogmatyczne (heretyckie).
    Schizofrenia med. jedna z najczęściej występujących psychoz, powodująca osłabienie kontaktu z otoczeniem, osłabienie zainteresowań i aktywności, niekiedy zaś urojenia, omamy, mutyzm, autyzm, jaskrawą ambiwalencję przeżyć emocjonalnych itp. Etym. - gr. schisma „rozłam” od schidzeín „rozszczepiać”

SEMANTYKA - to znaczenia jakie odpowiadają wszystkim hasłom słownika oraz wszystkim możliwym zdaniom.

SKANDOWANIE, deklamacja- to sposób wygłaszania utworu, głównie wierszowanego, kładący nacisk na jego regularność rytmiczną (rozłożenie akcentów, rymy itp.), bez uwzględniania elementów fonicznych wskazujących na znaczeniową strukturę tekstu. Skrajną postacią skandowania jest wypowiadanie tekstu z podziałem na odrębne sylaby. Melodeklamację wykonuje się z towarzyszeniem muzyki.

SKŁADNIA - to reguły łączenia słów w wypowiedziach i zdaniach, popularnie zwana gramatyką.

SKURCZE KLONICZNE - powtarzają się, ale z mniejszym natężeniem (np. pa-pa-pa-palto).

SKURCZE TONICZNE - to skurcze krótkie, spazmatyczne, uniemożliwiające mówienie (np. wyraz paltowymawiany jest p-p-p-palto).

SŁOWNIK (niekiedy w artykułach: „LEKSYKON dziecka”) - to zbiór wszystkich słów w danym języku. Każde hasło słownika zawiera wszystkie aspekty dotyczące budowy i składni, lecz nie zawiera wiedzy pojęciowej. Słownictwo - to zasób używanych i rozumianych słów, zaś „słownik osobisty” - to pomoc do porozumiewania się, będąca zbiorem haseł przedstawiających słownictwo użytkownika pomocy komunikacyjnej (np. tablicy znaków, obrazków, lub symboli).

SPÓŁGŁOSKA - głoska, której cechą wyróżniającą jest zwarcie narządu mowy w określonym miejscu artykulacyjnym. Spółgłoski dzielą się m.in. na dźwięczne (np. r, w) i bezdźwięczne (np. s).

STRES ( w ujęciu Lazarusa i Falkmana) - to dynamiczna relacja pomiędzy człowiekiem a otoczeniem, która wymaga wysiłku adaptacyjnego lub przekraczająca możliwości sprostania jej. Jednostka i człowiek wpływają na siebie nawzajem, a więc relacja ta polega ciągłemu przeobrażaniu. Jeśli relacja jednostki z otoczeniem , oszacowana jest w kategoriach stresowych to zostaje uruchomiony proces radzenia sobie. Radzenie sobie ze stresem określają jako poznawcze i behawioralne wysiłki skierowane na opanowanie, zredukowanie lub tolerowanie zew. lub wew. żądań. I jeszcze kilka innych definicji.
Stres to:

• nieswoista reakcja organizmu na wszelkie stawiane mu zadania,

• stan ogólnej mobilizacji sił organizmu jako odpowiedź na silny bodziec fizyczny lub psychiczny (stresor),

• stan wzmożonej gotowości i nadmiernego pobudzenia organizmu, by lepiej i skutecznie zadziałać,

• reakcja na docierające bodźce. Bodźce te pobudzają podwzgórze i przysadkę mózgową, by tak stymulowały nadnercza, by one z kolei poprzez hormony kory nadnerczy przyspieszały akcję serca, częstość oddechu, wzmożenie lepkości krwi i podwyższały poziom glukozy. To wszystko w organizmie dzieje się po to, by organizm umiał przygotować się do walki w sytuacjach stresowych. Stres może przybierać różną postać, w zależności od wielu czynników.

SYLABA, zgłoska - to odcinek foniczny strumienia mowy odpowiadający taktowi wydechu i wyróżniony pod względem fonetycznym przy pomocy zwiększenia donośności przypadającej na tzw. szczyt sylaby bądź jej ośrodek utworzony przez samogłoskę albo zgłoskotwórczą spółgłoskę (sonant). Sylaby dzielą się na otwarte (zakończone samogłoską) bądź zamknięte (zakończone spółgłoską), np. ma-jak. W prozodii wyróżnia się sylaby akcentowane i nieakcentowane.

T

TABLICA do porozumiewania się - to osobista pomoc do porozumiewania się, w której wszystkie hasła są umieszczone na jednej płaszczyźnie. Tablica tematyczna, czy książka tematyczna - pomoc do porozumiewania się zawierająca hasła związane z jednym obszarem tematycznym, np.: szkoła, dom, pojazdy, przyroda, w ogrodzie...

TERAPIA PEDAGOGICZNA - (zamienny: reedukacja) specjalistyczne zajęcia dla dzieci z problemami w pisaniu i czytaniu.

TON PODSTAWOWY - jest to częstotliwość drgań wiązadeł głosowych.

U

UBYTEK SŁUCHU - ocenia się go według tzw. klasyfikacji audiometrycznej. Ubytek rzędu:

• 20 - 40 dB (decybeli) - lekki niedosłuch - części składowe mowy potocznej nie są w pełni identyfikowane

• 40 - 70 dB - średni niedosłuch

• 70 - 90 dB - utrata słuchu w stopniu wysokim - mowa jest postrzzegana jedynie przy silnej głośności

• powyżej 90 dB - głęboka utrata słuchu - mowa nie jest postrzegana

UKŁAD POZAPIRAMIDOWY - kieruje ruchami zautomatyzowanymi, instynktowymi oraz ruchami zapewniającymi równowagę ciała.

W

WADA WYMOWY - jest to odchylenie od normy językowej, spowodowane zmianami w budowie lub funkcjonowaniu mechanizmów mowy.

WSPÓŁRUCHY - to skurcze mięśni twarzy, szyi, tułowia lub kończyn mogące występować w czasie mówienia.

Z

ZGŁOSKA (sylaba) - odcinek foniczny strumienia mowy odpowiadający taktowi wydechu i wyróżniony pod względem fonetycznym przy pomocy zwiększenia donośności przypadającej na tzw. szczyt sylaby bądź jej ośrodek utworzony przez samogłoskę albo zgłoskotwórczą spółgłoskę (sonant).

ZNAKI DIAKRYTYCZNE - znaki graficzne: kropki, kreski, daszki, ogonki, kółeczka, akcenty itp., umieszczane nad lub pod literą, oznaczające brzmienie odmienne od brzmienia podstawowego wyrażanego ową literą (miękkość, twardość, nosowość, pochylenie, długość, przydech) albo zaakcentowanie danej głoski. Np.: a - á, ą, â, ă, ä. S - ś, ş. D - ď, đ.

---