1. Pojęcie, przedmiot i zakres systemu politycznego
System polityczny jest zbiorem organów i organizacji, które go tworzą. System polityczny jest regulacją ogólnych zasad panujących w danym państwie. Na system polityczny składają się partie, organizacje, organy państwowe itd. System polityczny to całokształt działań politycznych w danym państwie. Jest to inaczej system rządów, a ustrój polityczny to ustrój rządów.
Ustrój polityczny − struktura organizacyjna, kompetencje i określone prawem wzajemne zależności organów państwa. W innym ujęciu określenie dla dowolnej formy sprawowania władzy publicznej; zespół zasad dotyczących władzy publicznej w państwie, a także metod jej wykonywania.
Podmioty (uczestnicy) działań politycznych to: partie polityczne, grupy interesu (nacisku) oraz organy władzy.
ujęcie instytucjonalne systemu - sprowadzenie systemu politycznego do całokształtu instytucji i organizacji politycznej oraz relacji zachodzących między nimi, a także zasad działania i reguł, na podstawie których funkcjonują.
UJĘCIE BEHAWIORALNO-FUNKCJONALNE - system polityczny zostaje nazwany procesem dokonującym się we wspólnocie, jaką jest państwo.
Typologie systemów politycznych :
ze względu na reżim polityczny
- demokratyczny
- autorytarny
- totalitarny
ze względu na głowę państwa
- monarchia (konstytucyjna, parlamentarna, absolutna)
- republika
ze względu na budowę terytorialną
- państwa unitarne
- państwa złożone (federacje, konfederacje)
ze względu na formę rządów
- s. prezydencki
- s. mieszany
- parlamentarny ( parlamentarno - gabinetowy, gabinetowo - parlamentarny, kanclerski, parlamentarno - komitetowy.
Legitymizacja władzy w systemach politycznych
W państwach demokratycznych najbardziej rozpowszechnioną formą legitymacji władzy są wolne wybory, co łączy się z przekonaniem, że źródłem władzy jest naród.
W systemach niedemokratycznych czynnikiem legitymizującym władzę jest ideologia. Istnienie legitymizacji zmniejsza szanse napięć i destabilizacji państwa.
FUNKCJE SYSTEMU POLITYCZNEGO
Funkcja systemu politycznego to każde działanie zmierzające do podtrzymania istniejącego stanu jak też i jego rozwój.
1. Funkcja regulacyjna - sterowanie procesami wg reguł przyjętych w danym systemie politycznym.
2. Funkcja mediacyjna - sprowadza się do rozwiązywania konfliktów i mediacji dotyczących sprzecznych interesów grupowych.
3. Funkcja adaptacyjna - przejawiająca się m.in. w usprawnieniu działań instytucji oraz poszerzenia bazy działania systemu politycznego.
4. Funkcja innowacyjna - polegająca na wprowadzeniu do otoczenia systemu politycznego nowych reguł i mechanizmów działania.
2. Otoczenie systemu politycznego.
Otoczenie systemu politycznego obejmuje sferę wewnętrzną i zewnętrzną.
SFERA WEWNĘTRZNA to ekonomiczne, społeczne i kulturowe przejawy funkcjonowania społeczeństwa. System ekonomiczny jest określony przez typ własności środków produkcji i charakter gospodarowania. System społeczny to struktura socjalna Na elementy kulturowe składają się idee i poglądy, które funkcjonują i konkurują sobą w społeczeństwie.
SFERA ZEWNĘTRZNA, czyli otoczenie danego kraju, określane jest charakterem stosunków międzynarodowych, a w szczególności wzajemnymi relacjami danego systemu politycznego z innymi systemami politycznymi.
Główne elementy systemu politycznego:
Społeczność, której byt jest współzależny, składająca się z grup o interesach zbieżnych i sprzecznych,
Organizacje artykułujące i reprezentujące interesy tych grup poprzez zdobywanie i sprawowanie władzy państwowej bądź wywieranie na nią wpływu,
Instytucje władzy państwowej, dysponujące monopolem uzgadniania interesów zarówno sposobami perswazji, jak przymusu i przemocy,
Formalne i zwyczajowe normy regulujące wzajemne relacje i funkcjonowanie wszystkich części składowych systemu,
Ideologie i strategie polityczne,
Instytucje i organizacje międzynarodowe do których są afiliowane państwa i partie polityczne.
Grupa interesu to grupa jednostek połączonych więzami wspólnych interesów lub korzyści, której członkowie mają świadomość istnienia tych więzów. Jej członkowie mogą brać mniej lub bardziej aktywny udział w artykulacji swoich interesów wobec instytucji państwa, starając się wpłynąć na realizację tych interesów.
Grupa interesu to grupa niebędąca aktorem politycznym, lecz chcąca wywierać wpływ na zarys polityki prowadzonej przez rządy. Pojęcie grupy interesu związane jest z lobbingiem.
Grupy interesu:
reprezentują interesy określonych grup społecznych wobec innych osób,
przekazują postulaty swoich członków ośrodkom decyzyjnym,
oddziałują na rząd, parlament, partie polityczne, opinię publiczną i tym samym wpływają na polityczne rozstrzygnięcia.
Grupy interesu w demokracji
Grupy interesów - podobnie jak partie polityczne - są integralną częścią demokracji. Zwykle dyskutuje się o tych najbardziej znanych - związkach zawodowych, organizacjach pracodawców, czy organizacjach profesjonalistów: lekarzy, aptekarzy, prawników. Jest o nich głośno, ilekroć jakieś zmiany legislacyjne dotykają tych obszarów
Typologie grup interesu
Niezrzeszeniowe grupy interesu czyli grupy oparte na pokrewieństwie i wspólnym pochodzeniu, grupy etniczne, regionalne i oparte na statusie, wyrażające swoje interesy sporadycznie przez jednostki, kliki, rodziny, przywódców lokalnych i religijnych.
Instytucjonalne grupy interesu to organizacje formalne, złożone z etatowego personelu zawodowego, zdolne do artykulacji własnych interesów lub reprezentacji interesów innych grup społecznych. Są to takie grupy jak partie polityczne, ciała ustawodawcze, armie, biurokracje, kościoły.
Zrzeszeniowe grupy interesu są wyspecjalizowanymi strukturami artykułowania interesów, do których należą między innymi związki zawodowe, organizacje przedsiębiorców i pracodawców, stowarzyszenia etniczne, stowarzyszenia wyznaniowe, grupy obywatelskie. Wyróżnia je otwarta reprezentacja interesów poszczególnych grup, wyraźnie określone procedury formułowania interesów i żądań.
Grupy interesu można podzielić na: ekonomiczne, w tym podstawowe (kapitalistyczne i robotnicze) oraz niepodstawowe (rolnicze, drobnokapitalistyczne, wolne zawody, spółdzielnie i konsumentów) i nieekonomiczne (organizacje o celach politycznych niepowiązane z partiami, kościoły i zrzeszenia religijne, zrzeszenia kulturowe, filantropijne i humanistyczne).
Grupy interesu a administracja państwowa
Z reguły administracja publiczna prowadzi szerokie konsultacje z grupami interesu, które zresztą są tworzone waśnie w celu przygotowania propozycji dotyczących konkretnych rozstrzygnięć programowych i organizują kampanijne w celu wymuszania na decydentach ich przyjęcia. Zdarza się jednak iż przedstawia się kwestuje problemową bez konsultacji co może spowodować negatywne tego konsekwencje.
grupy interesu a parlamenty????
Różnice między partią a grupą interesu:
-cele grupy nacisku są ulokowane w konkretnym czasie i węższe niż w przypadku partii politycznych,
-grupy interesu oddziałują na władzę polityczną a nie chcą jej zdobyć jak partie,
-grupy interesu nie startują w wyborach i nie muszą się legitymizować w głosach wyborców
-członkowstwo w partiach politycznych jest bardziej zróżnicowane
-może istnieć nieskończenie wiele grup interesów, a partie istnieją tylko te, które są akceptowane przez społeczeństwo.
-grupy nacisku nie powstają w państwie, w którym nie ma centralnego ośrodka władzy. Grupy interesu i władza żyją w symbiozie., mogą istnieć w systemach niedemokratycznych.
Związki zawodowe - organizacja społeczna zrzeszająca na zasadzie dobrowolności ludzi pracy najemnej.
Podstawowym zadaniem związków zawodowych jest obrona interesów pracowników i działanie na rzecz poprawy ich sytuacji ekonomicznej i społecznej. Związki próbują więc przeciwdziałać zwolnieniom, kontrolują przestrzeganie kodeksu pracy przez pracodawców, zabiegają o wyższe pensje i lepsze warunki pracy dla pracowników.
Armia i jej demokratyczna kontrola
Armia to grupa społeczna, która wyróżnia się następującymi cechami: jest to organizacja o przewadze więzi formalnej nad więzią personalną, organizacja o strukturze hierarchicznej, grupa celowo zorganizowana dla potrzeb obrony lub zwycięskiej walki.
W państwach NATO cywilna kontrola nad armią stała się rozwiązaniem standardowym. W państwach o systemach prezydenckich głowa państwa, czyli prezydent, jest zwierzchnikiem Sił Zbrojnych. Tak jest w USA, Francji czy Polsce. Dowodzeniem armii zajmują się profesjonalni oficerowie. Stanowisko ministra obrony zajmuje polityk cywilny, co ma być gwarancją kontroli cywilów nad armią w danym państwie. Istotnym czynnikiem jest sprawa zapewnienia apolityczności wojska. Organizacja ta ma służyć państwu i społeczeństwu, a nie określonym partiom czy siłom politycznym. W tym celu na terenie obiektów wojskowych nie mogą działać partie polityczne, a sami oficerowie nie mogą być ich członkami.
Cywilna kontrola nad wojskiem ma być skuteczną tamą przed zakusami wykorzystania tej organizacji w rozgrywkach politycznych.
3. Demokratyczne państwo prawa
Państwo - polityczna, suwerenna, terytorialna i obligatoryjna organizacja społeczeństwa. Organizuje i koordynuje prace dużych grup społecznych. Państwo jako podmiot prawa międzynarodowego powinno posiadać następujące elementy: stałą ludność, suwerenną władzę, określone terytorium (wielkość państwa nie wpływa na jego podmiotowość) oddzielone od innych granicą, zdolność wchodzenia w relacje międzynarodowe.
Społeczne podstawy państwa - nie wiem czy o to chodzi..
Zasada domniemania wolności jednostki - wszystko co nie jest zakazane jest dozwolone; prawo nie działa wstecz; rządzący uchwalają prawo, które nas ogranicza
zasada pluralizmu - oznacza respektowanie odmienności, różnorodności wszystkich ludzi.
zasada konkurencji - marketing polityczny
zasada praworządności - wszystkie instytucje musza być wybierane zgodnie z przyjętymi prawem procedurami. Muszą działać w granicach i na podstawie przepisów prawnych.
zasada podziału władzy
zasada konstytucjonalizmu : sens formalny - 1 akt prawny. Konstytucja to ustawa zasadnicza , różniąca się od zwykłej ustawy szczególną treścią. Sens materialny - wszelkie źródła prawa określające podstawy funkcjonowania ustroju.
suwerenność narodu - suwerenność narodu znajduje odbicie w panowaniu legalnym, gdzie przywiązuje się dużą wagę do legitymizacji władzy i przestrzegania procedur.
zasada równości(obywateli wobec prawa)-
zasada większości - głos większości przy zachowaniu praw mniejszości.
Demokratyczne państwo prawne i społeczeństwo obywatelskie:
Demokratyczne państwo zapewnia swoim obywatelom szereg praw, ale także nakłada na nich pewne obowiązki. Jedne i drugie zapisane są w konstytucji, która jest najważniejszym aktem prawnym w danym kraju. Celem państwa jest także zapewnienie ładu i porządku wewnątrz państwa.
Społeczeństwo obywatelskie jest w głównej mierze źródłem władzy: wybiera reprezentantów sprawujących władzę w jego imieniu; ma możliwość bezpośredniego (choć rzadko stosowanego) stanowienia aktów prawnych, decyduje o randze ustaw, głównie w przypadku konstytucji oraz ma prawo brać udział w głosowaniu powszechnym (referendum) dotyczącym kwestii szczególnie ważnych dla samego społeczeństwa, czy państwa.
Wola suwerena, jakim jest współcześnie społeczeństwo obywatelskie, ujęta jest w ramy prawno-konstytucyjne, jest więc jedyną dopuszczalną legitymacją do sprawowania władzy na gruncie demokracji.
Gwarancje ustrojowe państwa prawa
Państwo prawa - to państwo konstytucyjne, praworządne, w którym stosunki między organami państwowymi a obywatelami i organizacjami określają stabilne normy prawne:
Zabezpieczenie wolności - państwo powinno zagwarantować realizację praw i wolności obywateli
Równość wobec prawa
Pewność prawa - konstytucja posiada najwyższą moc dla wszystkich organów
Podział władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej gwarancje legislacyjne państwa prawa
dotyczą sposobu tworzenia prawa: hierarchia aktów prawnych, nadrzędność konstytucji w systemie aktów prawnych i rozciągnięcie kompetencji prawotwórczych
Gwarancje proceduralne państwa prawa:
Są związane ze stosowaniem prawa: wieloinstancyjność trybu rozstrzygania spraw, zasad odpowiedzialności indywidualnej, domniemanie niewinności oskarżonego w procesie karnym oraz badanie zgodności decyzji administracyjnych z prawem karnym.
Podstawy klasyfikacji państw:
Państwa mogą być ukształtowane w różny sposób z punktu widzenia wzajemnych kompetencji, stosunków między obywatelami, rozwiązań systemu społ.-gospodarczego.
Systemy autorytarne
Autorytaryzm - system rządów bezpartyjnych, opartych na autorytecie charyzmatycznego przywódcy, a często także na armii. Szczególnie rozpowszechniony w Europie w pierwszej połowie XX wieku, powstawał najczęściej wskutek nieefektywnego funkcjonowania systemów demokratycznych lub ich kompromitacji w oczach społeczeństwa. W przeciwieństwie do systemów totalitarnych, nie opiera się na uniwersalnej ideologii ani na masowym terrorze, lecz ogranicza się jedynie do represjonowania tych, którzy otwarcie go krytykują i dążą do jego obalenia.
Cechy charakterystyczne:
Władza koncentruje się w ręku przywódcy i jego najbliższego otoczenia. To oni podejmują decyzje, co ma miejsce z lekceważeniem podstaw prawnych lub ich pomijaniem.
Dla pozorów demokracji (demokracja fasadowa) decyzje zatwierdzane są przez bezwolny lub zdominowany stronnictwem prorządowym parlament
Podstawą władzy jest często rozbudowany aparat przymusu w postaci armii, policji i służb bezpieczeństwa. Podtrzymują one władzę, co wiąże się z częstym stosowaniem lub grożeniem przymusem państwowym. W przeciwieństwie do totalitaryzmu ta dowolność posługiwania się przymusem ogranicza się tylko do jawnych przeciwników systemu
Historyczne uwarunkowania autorytaryzmu:
Autorytaryzm, w którym władza należy do grupy rządzącej jest oligarchią, znaną już od starożytności, gdzie władza nielicznych i bogatych przeciwstawiana była demokracji. Najczęściej spotykaną formą oligarchii była oligarchia arystokratyczna (dziedziczna). Znane były też oligarchie republikańskie, gdzie spoiwem była wspólnota interesów.
W okresie międzywojennym w Europie występowały 3 podstawowe postaci reżimów autorytarnych:
- aut. królewski,
- prezydencki,
- premierów.
Reżimy biurokratyczno-militarystyczne - elity rządzące (najczęściej w sytuacji braku partii autorytarnej) zdominowane są przez wojskowych i cywilnych technokratów, skoncentrowanych przede wszystkim na promowaniu zaawansowanej industrializacji; przykłady kraje Ameryki Południowej - dyktatura Strossnera w Paragwaju, Somozy w Nikaragui
Autorytarny korporacjonizm- demokracja organizowana, Hiszpania Franco, Portugalia Salazara
reżimy pokolonialno - mobilizujące- autorytarnie kierowana partia i autorytarne kierownictwo państwowe są efektywnym instrumentem budowania i konsolidacji narodu. Najczęściej tego typu reżimy padają ofiarą puczu wojskowego lub/i zmieniają się we władzę osobistą jednostki, słabość administracji. Występują w Afryce
Reżimy rasowe i etniczne- prawo uczestnictwa w demokratycznych procedurach grup rasowo uprzywilejowanych, podczas gdy inne grupy etniczne są praw demokratycznych pozbawione. Dawna Rodezja i w pewnym stopniu RPA dzisiejsza
Reżimy religijne- decydujący wpływ na kształtowanie życia politycznego mają kręgi religijne. Iran - gdzie władza religijna i państwowa są ściśle zespolone na wszystkich szczeblach zarządzania
Autorytaryzm środkowoeuropejski:
W obliczu narastających konfliktów pomiędzy mocarstwami europejskimi, w szczególnie trudnej sytuacji znalazły się małe, często słabe ekonomicznie kraje Europy Środkowowschodniej. Położone między dwoma największymi przeciwnikami ładu wersalskiego: Niemcami i ZSRR, wzajemnie skłócone i doświadczone głębokim kryzysem gospodarczym z początku lat trzydziestych państwa usiłowały wzmocnić swą pozycję na arenie międzynarodowej, poprzez stopniowe odchodzenie od zasad demokracji parlamentarnej ku ustrojom autorytarnym.
Ze względu na słabość demokracji i niestabilność rządów demokratycznych autorytaryzm stał się "popularny" i "modny" w Europie
Przykłady: Bułgaria, Hiszpania - Franco, Turcja, Portugalia -Salazara, Litwa, Austria- Dollfusa, Estonia, Łotwa, Grecja, Polska - Piłsudskiego
Proces przechodzenia z państwa prawa do reżimu autorytarnego na przykładzie koncepcji Dollfussa w Austrii
W roku 1932 władzę w państwie austriackim objął charyzmatyczny przywódca chadeków - Engelbert Dollfuss. Twierdził on, że jedynej metody na poprawę sytuacji gospodarczej i wydźwignięcie Austrii z politycznego chaosu należy szukać w rządach autorytarnych. Wkrótce przeprowadzono zabieg rozwiązania parlamentu, który umożliwił Dollfussowi objęciu rządów samodzielnych, w których oparł się na utworzonej przez siebie organizacji ponadpartyjnej o nazwie Front Ojczyźniany, stanął na jej czele i ogłosił się "przywódcą i wodzem". Nowy przywódca, nieprzejednany obrońca samodzielności państwa austriackiego, główne zagrożenie dla kraju postrzegał w różnorakich tendencjach ekstremistycznych. Dlatego właśnie w 1933 roku zdelegalizował socjalistyczne bojówki, a także wydał zakaz funkcjonowania partii nazistowskiej.
Przechodzenie od autorytaryzmu do państwa prawa
Upadek reżimów niedemokratycznych następuje bądź dzięki krwawej rewolucji, bądź też stopniowych reform. Spośród licznych czynników wpływających na sposób demokratyzacji najważniejszym wydaje się być charakter obalanego systemu: reżimy totalitarne są mniej skłonne do kompromisu i reform niż autorytarne.
Państwa, w których po 1974 r. wprowadzono demokratyczny system rządów: Argentyna, Brazylia, Bułgaria, Czechy, Estonia, Grecja, Hiszpania, Polska, Portugalia itd.
Jak zaprowadzano demokrację?
bezkrwawo |
krwawo |
||
dobrowolne ustępstwa lub negocjacje rządu z opozycją |
masowe pokojowe protesty społeczeństwa |
ustępstwa rządu pod wpływem walk zbrojnych |
zbrojne obalenie reżimu |
np.: Polska, Węgry, Hiszpania |
np.: NRD, Czechosłowacja, Filipiny |
np.: Nikaragua, Salwador, Południowa Afryka |
np.: Portugalia, Rumunia, Panama |
5. Systemy totalitarne
Totalitaryzm - charakterystyczny dla XX-wiecznych reżimów dyktatorskich system rządów dążący do całkowitej władzy nad społeczeństwem za pomocą monopolu informacyjnego i propagandy oraz ideologii państwowej, terroru tajnych służb wobec przeciwników politycznych, akcji monopolowych i masowej monopartii. Termin totalitario stworzył na początku lat 20. XX wieku Benito Mussolini dla określenia systemu państwowego, który wprowadzał. Totalitaryzm charakteryzuje państwa, w których ambicje modernizacyjne i mocarstwowe idą w parze z brakiem tradycji demokratycznej lub - jak w przypadku Niemiec - rozczarowania demokracją, jej kryzysem lub niedostatkiem.
Przykładami państw totalitarnych były narodowo socjalistyczna III Rzesza, stalinowski Związek Radziecki i Chiny Mao Zedonga. Współcześnie totalitarny system rządów istnieje w Korei Północnej. Niekiedy za państwa totalitarne uznawane są także Hiszpania generała Franco, Chile Augusto Pinocheta faszystowskie Włochy Benito Mussoliniego
Cechy reżimu totalitarnego :
władza skupiona w rękach jednostki lub grupy, rezygnacja z podziału władz
rozbudowany system kontroli
wszechobecność państwa dziedzinach życia obywateli, które w innych systemach są traktowane jako prywatne /stosunki wewnątrz rodziny, gusty estetyczne, zachowania, poglądy, postawy.
upolicyjnienie aparatu kontroli, nadmierne wykorzystywanie tajnej policji politycznej, rozbudowany system terroru wobec opornych i nieprzekonanych, a także w celu zastraszenia społeczeństwa,
jedna partia /monopartia/
w gospodarce - centralizacja i upaństwowienie,