Ostatnie dwa wykłady:

1. podstawowe pojęcia:

• nierówności społeczne

• zróżnicowanie społeczne

• stratyfikacja społeczna

• warstwa społeczna

• szanse życiowe

• kasta, klasa społeczna

• społeczeństwo zamknięte, otwarte

• stan społeczny

• partia

• zawód

2. formy stratyfikacji społeczeństwa:

• system kastowy

• system klasowy

- klasa społeczna i struktura społeczna wg. Karola Marksa

- klasa społeczna i struktura społeczna wg. Maxa Webera

• zróżnicowanie społeczno-zawodowe

• ruchliwość społeczna (mobilność i jej rodzaje)

1.

Położenie jednostek w przestrzeni społecznej jest różne. Nie sprawdziły się jak dotąd żadne koncepcje mówiące o pełnej równości różnych ludzi. Są ludzie, którzy otrzymują więcej niż inni - więcej pieniędzy, władzy, zdrowsze środowisko w którym można dłużej żyć itd. Społeczeństwo zatem nierówno rozdziela swoje dobra. Owe różnice między jednostkami odzwierciadlają tzn. nierówności społeczne.

• nierówność społeczna -to nierówność dostępu do społecznie cenionych dóbr wynikająca z przynależności do różnych zbiorowości, albo z zajmowania różnych pozycji społecznej, a nie z jakichkolwiek cech fizycznych lub psychicznych.

Różnice dostępu do społecznie cenionych dóbr mają nie tylko wymiar jednostkowy, ale dotyczą również całych zbiorowości bądź kategorii społecznej. Takie zróżnicowanie, które występuje pomiędzy zbiorowościami społecznymi, bądź kategoriami społecznymi nazywamy zróżnicowaniem społecznym.

• Zróżnicowanie społeczne - to system nierówności społecznych występujących między zbiorowościami społecznymi i kategoriami społecznymi ze względu na takie cechy jak: wykształcenie, dochód, prestiż, styl życia.

Jeżeli uszeregujemy różne kategorie społeczne i zbiorowości w pewnym hierarchicznym porządku oznaczającym różny dostęp do społecznych dóbr to utworzymy strukturę nazywaną stratyfikacją społeczną czyli uwarstwieniem społecznym.

• Stratyfikacja społeczna - to hierarchiczny układ warstw społecznych o większych lub mniejszych szansach dostępu do jakiegoś społecznie cenionego dobra: bogactwa, władzy, zdrowia. Podstawowym jej elementem jest warstwa społeczna.

• Warstwa społeczna - to zbiór ludzi lub zbiorowości społecznych uplasowana na podobnej pozycji pod względem stosunku do jakiejś cechy społecznie doniosłej.

W socjologii warstwami społecznymi są zbiory i zbiorowości wyodrębnione te względu na poziom dochodów, wykształcenie, styl życia, społeczny prestiż, zakres posiadanej władzy. Mogą być też te wyodrębnione ze względu na wiek, płeć, religie, o ile cechy te są źródłem zróżnicowania społecznego.

• Szanse życiowe - prawdopodobieństwo uzyskania społecznie cenionych dóbr.

2.

Stratyfikacja społeczna występuje we wszystkich społeczeństwach i przybiera różne formy. W każdym społeczeństwie takie zróżnicowanie społeczne jest usprawiedliwione przez dominującą ideologię, z którą najpełniej identyfikują się ci którzy najbardziej korzystają z tego systemu zróżnicowania. Ta ideologia usprawniająca zróżnicowanie może mieć charakter religijny, polityczny, ekonomiczny, prawny.

a.)

• Kasta - (jest to termin pochodzący z języka portugalskiego i odnoszący się do podstawowego elementu strukturalnego subkontynentu indyjskiego.) Jest to warstwa społeczna zamknięta ograniczona do wyraźnie ustalonego grona, do którego wejść można tylko przez urodzenie i nie można wyjść aż do śmierci.

Społeczeństwo hinduskie podzielone jest na kasty tzn. warty?

- bramini (kapłan, przywódca duchowy)

- kszatrijowie (przywódcy wojskowi, arystokraci)

- wajśjowie (kasta kupców, rolników, rzemieślników)

- siudrowie (służący)

Oddzielnie są pariasi, podzieleni na podkasty. Pozycja kastowa wyznacza element życia.

System kastowy jest zamkniętym systemem stratyfikacyjnym a społeczeństwo w którym taki system występuje nazywa się państwem zamkniętym.

• Społeczeństwo zamknięte - to takie, które ogranicza lub całkowicie zamyka możliwości awansu w hierarchiach społecznych.

b.)

System klasowy - jest to otwarty system zróżnicowania społecznego, a społeczeństwo w którym ten system występuje nazywa się społeczeństwem otwartym. Termin klasa wywodzi się z łacińskiego „classic”, co oznaczyło kategorie podatkowe.

• Społeczeństwo otwarte - to takie w którym, awans jednostkowy lub grupowy jest nie tylko możliwy, ale silnie kulturowo? oczekiwany lub wymagany. Status społeczny jednostki zależy od jej indywidualnych osiągnięć.

Karol Marks (1818 - 1881r.)

Klasy to wielkie grupy ludzi, różniące się zajmowanym miejscem w historycznie określonym systemie produkcji społecznej oraz stosunkiem do środków produkcji - a co za tym idzie - sposobem otrzymania i rozmiarami tej części bogactwa społecznego którą rozporządzają. Klasy to takie grupy ludzi, z których jedna może przywłaszczyć sobie pracę drugiej dzięki różnicy miejsca jakie zajmują w określonym systemie gospodarczym. Struktura klasowa wg. Marksa, który wyodrębnił 2 podstawowe, antagonistyczne klasy społeczne:

• Panująca

• Podporządkowana

W zależności od formy ustrojowej klasy te różnie się nazywają: np. kapitaliści, niewolnicy.

Poza tymi dwiema klasami istnieje jeszcze klasa pośrednia, którą reprezentują drobnotowarowi wytwórcy, którzy są właścicielami małych warsztatów, w których pracują razem z członkami rodzin.

Marks wyodrębnił jeszcze taką warstwę społeczną jak inteligencja, która obsługiwała tzw. nadbudowę, do tej warstwy zaliczał polityków, księży, lekarzy, nauczycieli.

Max Weber (1864 - 1920r.)

Max Weber inaczej niż Karol Marks przestawia strukturę społeczną współczesnych społeczeństw. Jego koncepcja pozwoliła w większym stopniu niż marksizm uchwycić zróżnicowanie współczesnych społeczeństw - społeczeństw dynamicznie zmieniających się. Weber przedstawił wielowymiarowy obraz zróżnicowania społecznego. Jego zdaniem stratyfikacja społeczna jest nie tylko następstwem występowania klas społecznych, ale również wpływ na nią mają takie czynniki jak prestiż społeczny i zakres posiadanej władzy. Max Weber wyraził trzy wymiary/osie/płaszczyzny zróżnicowania społecznego:

1. zróżnicowanie ekonomiczne - występuje w nim podział społeczeństwa na klasy społeczne. Generuje podział społeczeństwa na klasy.

2. zróżnicowanie społeczne - wyrażone przez podział społeczeństwa na stany.

3. zróżnicowanie polityczne - jest podstawą podziału społeczeństwa na patrię.

• Klasy społeczne wg. M. Webera - grupa ludzi określona nie tylko przez jednakowy stosunek do środków produkcji, lecz również przez wspólną pozycję na rynku prowadzącą do jednakowych szans życiowych. Szanse te zależą nie tylko od posiadania własności, ale i od posiadanych kwalifikacji, które decydują o pozycji rynkowej człowieka.

• Struktura społeczna klas wg. M. Webera:

1. klasy posiadania - wyznaczone przez posiadanie majątku pozwalającego osiągnąć dochód. Na szczycie są ci którzy są najbardziej uprzywilejowani.

2. Klasy zarobkowe - do nich Weber zalicza tych którzy utrzymują się z własnej pracy. Na dole są ci co nie mają żadnych klasyfikacji.

3. Klasy mieszane - zalicza się do niej tych którzy mają jakąś własność i jeszcze w niej pracują.

Według Maxa Webera podstawowym kryterium wyodrębniania klas społecznych jest pozycja rynkowa, czyli rynkowa wartość zasobów (klasyfikacji i kompetencji), a nie fakt posiadania środków produkcji.

• Stany (wg. M. Webera) - są wyznaczone przez godność społeczną, czyli przez prestiż społeczny jakim inni darzą ich członków. Zróżnicowanie stanowe najlepiej wyrażone jest przez styl życia. Wyznacznikami i symbolami prestiżu społecznego są takie wskaźniki jak: mieszkanie, sposób ubierania się, marka samochodu, wykonywany zawód. Te wskaźniki kształtują status, pozycję stanową jednostki. Podział na stany wiąże się ze stratą konsumpcji.

• Partie (wg. M. Webera) - wszelkie grupy, które stawiają sobie za cel wpływanie na aparat władzy i budowanie go ze swoich zwolenników.

Zróżnicowanie społeczno - zawodowe:

• Zawód - jest dobrym wskaźnikiem określającym pozycję jednostki i całych kategorii społecznych w strukturze społecznej. Jest to system czynności wewnętrznych spójnych:

- trwale wykonywany

- wymaga określonego przygotowania i umiejętności

- są to czynności świadczone na rzecz innych

- przynoszą dochody (podstawowe utrzymania)

- czynności te są źródłem prestiżu społecznego.

1978r. - opracowano Społeczną Klasyfikację Zawodów (SKZ) która obejmowała 12 kategorii społeczno zawodowych.

1995r. - w związku ze zmianami ustrojowymi Henryk Domański i Zbigniew Sowiński opracowali nową klasyfikacje zawodów: PSKZ - Polska Społeczna Klasyfikacja Zawodów. Obejmuje ona 14 kategorii zawodowych.

- wyższe kadry administracyjne, wolne zawody

- inteligencja nietechniczna

- inteligencja techniczna

- technicy

- pracownicy administracji, specjaliści średniego szczebla

- pracownicy biurowi

- prywatni przedsiębiorcy

- pracownicy handlu i usług

- brygadziści

- robotnicy wykwalifikowani

- robotnicy niewykwalifikowani w produkcji

- wykwalifikowani pracownicy handlu i usług

- robotnicy w leśnictwie, rolnictwie, rybołówstwie

• Ruchliwość społeczna - mobilność - pochodzi od łac. słowa mobili, czyli ruchowy. Termin ten od język został wprowadzony przez socjologa rosyjsko-amerykańskiego Pitrima Sordina. Jest to przemieszczanie się jednostek lub grup w przestrzeni społecznej. Wyróżniamy następujące rodzaje ruchliwości społecznej.

1. jednostkowa lub grupowa - zmiany dotyczą osób, które albo awansują, albo nie.

2. wertykalna (pionowa) albo horyzontalna (pozioma - zmiana pozycji społecznej na podobnym poziomie statusowym)

Ruchliwość przestrzenna - migracje:

- wahadłowe

- wewnętrzne

- zewnętrzne

- wewnątrzpokoleniowa i międzypokoleniowa.

---