Temat ćw 4: Metody oceny i porównywania stanu zdrowia (jednostek i populacji). Karta zgonu. Mierniki stanu zdrowia populacji.

Metody oceny stanu zdrowia (jednostek i populacji)

• Epidemiolodzy stosują takie metody obserwacji i badań, które umożliwiają poznawanie korzystnych cech populacji, tj. zdrowia, jak i zjawisk niekorzystnych, tj. chorób, niepełnosprawności.

• Epidemiolodzy liczą, mierzą i analizują cechy zdrowotne ludzkiej populacji.
  Metody pomiarów zdrowia

• I. WYWIAD

• Lekarski (kliniczny) tzw. anamneza

• Epidemiologiczny (standardowy, jednolity)

• II. POMIAR INSTRUMENTALNY

• Badanie przedmiotowe

• Badania laboratoryjne i obrazowe

III. POMIARY POPULACJI - STATYSTYCZNA ANALIZA DANYCH (statystyka medyczna i demograficzna)

IV. SPECJALNE BADANIA EPIDEMIOLOGICZNE DOKUMENTACJI MEDYCZNEJ

NARZĘDZIA STOSOWANE W EPIDEMIOLOGII
(czyli sposoby poznawania sytuacji zdrowotnej jednostek i populacji)

• Kwestionariusz wywiadu epidemiologiczny- standardowy, jednolity, w formie ustnej lub pisemnej;

• Ankieta

• Lekarskie badanie przedmiotowe, badania laboratoryjne, obrazowe, testy diagnostyczne (pomiar instrumentalny)

• Ujednolicone dokumenty służby zdrowia oraz dokumenty demograficzne (analiza dokumentacji)

• Protokoły badawcze - specjalne badania epidemiologiczne dokumentacji medycznej (łączy kilka metod, np. analizę dokumentacji, pomiar, wyywiad)

• Sprawozdania statystyczne demograficzne i z jednostek służby zdrowia (statystyczna analiza danych)

• Programy statystyczne, pakiety, wzory statystyczne, znormalizowana nomenklatura (statystyczna analiza danych)

MIERNIKI ZDROWIA POPULACJI

MIERNIKI ZDROWIA POPULACJI - POZYTWNE

1. Średnia długość życia jednostki, przeciętne dalsze trwanie życia

2. Przyrost naturalny

3. Miary reprodukcji: Liczba urodzeń żywych; Płodność kobiet; Dzietność kobiet

4. Odsetek mężczyzn zdolnych do służby wojskowej.

5. Liczba osób 100-letnich w populacji

8. Mierniki zdrowia osobnicze

9. Cechy rozwoju fizycznego i umysłowego jednostki (wzrost, masa ciała, ostrość wzroku itp.)
   Ad.1. Średnia długość życia jednostki, przeciętne dalsze trwanie życia

10. wyraża średnią liczbę lat, jaką ma do przeżycia osoba w danym wieku.

11. wzrost średniej długości życia (nieprzerwany wzrost średniej długości trwania życia od 1992r.)

12. w 2008r. przeciętne trwanie życia wynosiło 71,3 lat dla mężczyzn oraz 80 lat dla kobiet.

Źródło: Podstawowe informacje o rozwoju demograficznym Polski do 2009r. Wyniki badań GUS 2010.

Ad 2. Przyrost naturalny ludności

- jest to suma osób, wynikająca z liczby zgonów odjętej od liczby urodzeń, w określonym czasie (rok), na określonej przestrzeni (kraj, województwo) w stosunku do określonej stałej

Przyrost naturalny ludności- dane statystyczne

• W 2009 r. - odnotowano istotny wzrost liczby urodzeń, ale także zwiększenie liczby zgonów; przyrost naturalny był dodatni i wyniósł prawie 38 tys.;

• Dodatni przyrost naturalny odnotowuje się od 2006r.; cztery wcześniejsze lata charakteryzowały się ubytkiem naturalnym, np. w 2005 r. wyniósł on minus 3,9 tys., a największy odnotowano w 2003 r. i wynosił minus 14,1 tys.

Ad 3. Współczynnik urodzeń

Ut

Wu = x C

Lt

Ut - liczba urodzeń w okresie t,

Lt - średnia liczba osób w populacji w okresie t,

C - constans (1000 lub 10 000)

• Wybór standardowej jednostki ludności (C =K) :

• Jest kwestią przyjętej konwencji,

• Zależy od częstości występowania zjawiska.

Urodzenia - dane statystyczne

• W 2009 r. zarejestrowano 425 tys. urodzeń żywych, co oznacza wzrost o prawie 11 tys. w stosunku do roku 2008, ale urodzeń było mniej niż w 1983 r., który był szczytowym rokiem ostatniego wyżu demograficznego (724 tys. urodzeń).

• Pomimo rosnącej liczby urodzeń - w dalszym ciągu poziom reprodukcji nie gwarantuje prostej zastępowalności pokoleń;od 1989 r. utrzymuje się w Polsce okres głębokiej depresji urodzeniowej.

Ad.3 Płodność kobiet

• W Polsce wiek rozrodczy przejmuje się wiek od 15 do 49r.ż.

l

Wpł = x 1000

c

l -liczba urodzeń żywych

c -przeciętna liczba kobiet w wieku 15-49 lat w badanym okresie

Ad 3. Współczynnik dzietności

Dzietność- należy rozumieć przez nią ogólnie liczbę dzieci w rodzinie.

W 2008 roku współczynnik dzietności wynosił 1,39, co oznacza wzrost (o 0,13pkt) w stosunku do odnotowanego w 2003 r., w którym był najniższy od ponad 50 lat.

Źródło: Podstawowe informacje o rozwoju demograficznym Polski do 2009r.Wyniki badań GUS 2010.

MIERNIKI ZDROWIA POPULACJI - NEGATYWNE

1. Umieralność

2. Śmiertelność

3. Zapadalność

4. Chorobowość

5. Absencja chorobowa

6. Niepełnosprawność

Współczynnik umieralności

Liczba zgonów ogółem

= x K

Średnia liczebność populacji

K - stała (10 000; 100 000 osób)

standardowa jednostka ludności

Umieralność - liczba zgonów zaistniałych w badanej populacji w danym czasie.

• Wyszczególnienia w obliczaniu współczynników

• Jednostek czasu,

• Przyczyn zjawiska,

• Ustalenie rodzaju populacji (populacja generalna lub jej część wg wieku, płci, zawodu itp.)

Badanie umieralności

I. Czynniki ogólne:

• roczny współczynnik umieralności;

• Współczynnik umieralności dla populacji do 1 r. ż. i in.

II. Strukturalne:

• Współczynnik umieralności wg wieku,

• Współczynnik umieralności wg płci,

• -”- -”- miejsca zamieszkania

• -”- -”- przyczyn śmierci (umieralność szczegółowa)

• c.d. Badanie umieralności

III. Standaryzowane:

• Umieralność oczekiwana

• Tablice średniego czasu trwania życia (tablicy wymieralności populacji)

Umieralność - dane statystyczne

• w 2009 r. zmarło ponad 387 tys. osób, tj. o prawie 8 tys. więcej niż w 2008 r.;

• Główne przyczyny zgonów w Polsce (2008 r.- dane GUS)

• choroby układu krążenia - ponad 45%

• choroby nowotworowe - około 26%;

• urazy i zatrucia - około 7 %.

Współczynnik umieralności niemowląt

Współczynnik umieralności niemowląt - ogólny

liczba zgonów niemowląt / liczba urodzeń żywych *1000

Współczynnik wczesnej umieralności niemowląt

liczba zgonów niemowląt w roku w wieku 0 - 27 dni/liczba urodzeń żywych *1000

Współczynnik późnej umieralności niemowląt

liczba zgonów niemowląt w wieku 28 dni - 11 miesięcy /liczba urodzeń żywych *1000

Współczynnik umieralności okołoporodowej

(liczba urodzeń martwych + liczba zgonów w wieku 0 - 6 dni / liczba urodzeń żywych i martwych)*1000

Współczynnik martwo urodzonych

(liczba urodzeń martwych / liczba urodzeń żywych i martwych)*1000

Umieralność niemowląt - dane statystyczne

• W ogólnej liczbie zmarłych niemowląt ponad 70% umiera przed ukończeniem pierwszego miesiąca życia (w okresie noworodkowym), w tym ok. 3/4 w okresie pierwszego tygodnia życia.

• Przyczyną ponad połowy zgonów niemowląt są choroby i stany okresu okołoporodowego, czyli powstające w trakcie trwania ciąży matki i w okresie pierwszych 6 dni życia noworodka, kolejną 1/3 zgonów stanowią wady rozwojowe wrodzone, a pozostałe są powodowane chorobami nabytymi w okresie niemowlęcym lub urazami.

• Pozytywny - obserwowany nieprzerwanie - trend malejącej umieralności niemowląt potwierdza współczynnik wyrażający liczbę zgonów niemowląt na 1000 urodzeń żywych, który w 2009 r. zmniejszył się (o 0,1 pkt) do poziomu 5,6 (w 1990 r. wynosił 19,3).

• Odróżniać od umieralności śmiertelność! Wsp. śmiertelności:

Liczba zgonów z powodu danej choroby

= x K

Liczba chorych na tę chorobę

-jest miarą ciężkości choroby.

Zapadalność (zachorowalność)
Wsp. zapadalności:

Liczba nowych przypadków choroby

= x K

Liczba populacji narażonej

• dotyczy jedynie nowych zachorowań!

• jest miernikiem dynamicznym.

Chorobowość
Wsp. Chorobowości:

Liczba osób chorych

= x K

Liczba osób narażonych na chorobę

- zależy od zapadalności i czasu trwania choroby

Absencja chorobowa

- jest to zachorowalność połączona z czasową niezdolnością do pracy zawodowej usprawiedliwiona na podstawie orzeczenia lekarskiego.

Wskaźniki analizowane:

• Wskaźnik absencji chorobowej

• Wskaźnik przypadków absencji

• Przeciętny czas trwania przypadków absencji

• Odsetek osób chorujących - procent udziału osób nieobecnych w pracy ogółem oraz z powodu poszczególnych przyczyn w stosunku do ogółu zatrudnionych w roku

• Średnia liczba przypadków absencji na jednego chorującego w danym okresie

• Średnia liczba dni absencji przypadająca na jednego chorującego w danym okresie

Zastosowanie metody porównawczej w epidemiologii

porównanie współczynników zapadalności chorobowości, umieralności i in.

Zalety

• Ocena działalności leczniczej i zapobiegawczej służby zdrowia;

• Prognozowanie potrzeb profilaktycznych na przyszłość.

Wady

tzw. surowe współczynniki nie pozwalają na prawidłową zgodną z rzeczywistością ocenę stanu zdrowia porównywanych populacji

(ponieważ wartość współczynników uzależniona jest od struktury badanej populacji wg wieku, płci, zawodu, miejsca zamieszkania, itp.). Są to tzw. zmienne zakłócające wskaźnikowe.

W celu porównania należy najpierw dokonać standaryzacji obliczonych współczynników.

Współczynniki z podziałem wg płci, wieku, zawodu etc. noszą nazwę współczynników szczegółowych (cząstkowych).

Zasada standaryzacji polega na obliczaniu szczegółowych współczynników wg przyjętego standardu.

Metody umożliwiające porównanie stanu zdrowia populacji

1. Standaryzacja bezpośrednia

2. Pośrednia

• Standaryzacja

• Standaryzacja

Obie te metody wymagają użycia populacji standardowej jako grupy referencyjnej i wykorzystują do obliczenia końcowego współczynnika, tzw. współczynniki cząstkowe, czyli specyficzne dla poszczególnych podgrup (np. wiekowych).

---