Epidemiologia

Katedra i Zakład
Epidemiologii
Akademii Medycznej w
Lublinie

Medycyna, jako część wiedzy o otaczającym nas

świecie,

jest nauką o chorobie i zdrowiu człowieka,

a jako dziedzina społecznej działalności ludzi jest

sztuką (umiejętnością) leczenia chorych i

zapobiegania chorobom.

DZIAŁ

MEDYCYNY

ZAKRES DZIAŁAŃ

Medycyna

profilaktyczna

cechy genetyczne i osobnicze
środowisko życia ludzi
profilaktyka nieswoista
zapotrzebowanie na usługi medyczne

Medycyna

lecznicza

zgłaszalność chorych
leczenie ambulatoryjne
leczenie szpitalne

Medycyna

rehabilitacyjn

a

badanie niepełnosprawności
rehabilitacja (sanatoria itp.)
inwalidztwo — praca chroniona lub domy

opieki

śmiertelna choroba — łagodzenie

cierpień, opieka preagonalna

 

zgon — lekarskie potwierdzenie

Epidemiologia to nauka o przyczynach
i prawach szerzenia się chorób w populacji
ludzkiej, o ich natężeniu i zapobieganiu im.

W szerokim ujęciu jest to nauka o czynnikach
wpływających na częstość występowania i skalę
rozpowszechniania się chorób w populacji ludzi
(te same prawa odnoszą się do zwierząt
i w znacznej mierze do roślin).

Epidemiologia jako nauka

W celu poznania przyczyn i praw

pojawiania się i szerzenia się chorób,
epidemiolodzy „liczą, mierzą i
analizują" zjawiska zdrowotne —
pozytywne i negatywne — oraz czynniki
narażenia zdrowia w ludzkiej populacji.

Pochodną powyższej charakterystyki są dwie

definicje podawane przez biura WHO:

Epidemiologia

to „badanie czynników

określających częstotliwość
i rozprzestrzenienie chorób wśród

ludności".

Epidemiologia

to „badanie warunków

występowania chorób i inwalidztwa
w ludzkich grupach oraz czynników,
które mają na to wpływ".

W „Słowniku epidemiologicznym"

podano następującą definicję:

„

Epidemiologia

jest nauką

o rozpowszechnieniu i czynnikach
warunkujących występowanie

związanych

ze zdrowiem stanów lub zdarzeń
w określonych populacjach, jak również
jest dyscypliną służącą do kontroli
problemów zdrowotnych".

Należy zwrócić uwagę, że przedmiotem

działania epidemiologów jest populacja
ludzka i środowisko jej życia w sensie
ogólnym, a całokształt
postępowania oparty jest na
szczegółowych naukach medycznych
i przyrodniczych.

Często stosowane są metody statystyczne i informatyczne.
Rzadziej stosowane są w epidemiologii metody z innych

nauk, np. geografii i meteorologii.

Cele i zadania
epidemiologii

Chorobami (albo szerzej: zdrowiem)

człowieka zajmuje się obecnie około 60 dużych
specjalności, jednak tylko epidemiologia łączy
je wszystkie przez stosowanie metod
matematyczno-statystycznych, a więc metody
analizy zjawisk masowych zachodzących w
populacji, obejmując tym samym całość
pozytywnych czynników zdrowotnych, a także
negatywnych czynników chorobotwórczych i
czynników narażenia zdrowia.

Cele i zadania
epidemiologii

Epidemiologia, jako nauka praktycznie

użyteczna w medycynie, bada przyczyny
i prawa szerzenia się chorób w
populacji nie tylko celem wyciągania
wniosków teoretycznych, ale także celem
opracowania i stosowania metod
zwalczania określonych chorób, oraz
metod zapobiegających ich powstawaniu.

Cele i zadania
epidemiologii

pomiary stanu zdrowia
społeczeństw,
badania potrzeb zdrowotnych
społeczeństw (ustalania planów
zdrowotnych),
konstrukcja oraz działania
promocyjne i profilaktyczne.

Podziały epidemiologii

Epidemiologia ogólna — dział obejmujący

badania, opis i ustalanie ogólnych praw
o przyczynach i sposobach (drogach,
działaniach) rozprzestrzeniania się chorób
i o ich natężeniu.
Dział ten obejmuje zasadnicze metody

zawarte w metodologii badań, analizie
zdarzeń zdrowotnych i w profilaktyce chorób.

Podziały epidemiologii

Epidemiologia szczegółowa — dział obejmujący

badania, opis i ustalanie praw o przyczynach

i sposobach rozprzestrzeniania się

(pojawiania się, trwania i zanikania) oraz o

natężeniu ściśle określonej choroby.

Epidemiologia szczegółowa oparta jest

zawsze na wiadomościach z epidemiologii

ogólnej oraz na podkreśleniu swoistych

przyczyn i praw charakterystycznych dla danej

jednostki chorobowej, z uwzględnieniem metod

profilaktycznych i leczniczych.

Epidemiologia szczegółowa poszczególnych

chorób omawiana jest podczas wykładów

z przedmiotów klinicznych.

Podziały epidemiologii

Epidemiologia chorób zakaźnych i inwazyjnych

(szerzej: epidemiologia bionoz), tj. chorób

wywoływanych przez zarazki i pasożyty, m. in.

organizmu ludzkiego.
Epidemiologia zakażeń szpitalnych — dział

obejmujący zagadnienia związane z badaniem,

opisem i ustalaniem przyczyn i praw

pojawiania się chorób bakteryjnych,

wirusowych i grzybiczych u chorych

przebywających w szpitalu z innych przyczyn,

oraz ze sposobami zapobiegania tym

zakażeniom.

Oparta jest na wiadomościach z epidemiologii ogólnej,

jak również na wiedzy dotyczącej chorób zakaźnych,

mikrobiologii sanitarnej i organizacji leczenia chorych.

Podziały epidemiologii

 Epidemiologia chorób zawodowych

i parazawodowych — inaczej jest to dział

„chorób związanych z pracą zawodową".

Omawiane są tu problemy związane ze

specyficznymi przyczynami i prawami pojawiania

się, rozwoju i natężenia chorób

zawodowych, niezakaźnych i zakaźnych.

Szczególnie uwzględniane są tu szkodliwości

zawodowe: biologiczne, chemiczne i fizyczne,

działające na organizm podczas wykonywania

określonych czynności produkcyjnych lub innych

(np. lekarze badający chorych).

Podziały epidemiologii

 Epidemiologia chorób i wypadków

związanych z pracą — dział dotyczący
„zaburzeń i zagrożeń stanu zdrowia
związanych z pracą, występujących w
populacji pracującej, ale innych niż
opisywane jako choroby zawodowe", choć
warunki pracy, z różnym nasileniem, ale
istotnie wpływają na ich powstawanie.

Podziały epidemiologii

 Epidemiologia wojenna — dział

opisujący specjalne sytuacje zdrowotne
związane z tzw. „katastrofami
społecznymi", to jest masowym
działaniem nadzwyczajnych czynników
niszczących środowisko życia ludzi, ich
możliwości i sprawność organizacyjną w
zakresie m. in. pomocy medycznej,
leczenia chorych i zapobiegania
chorobom w dużych grupach ludzi.

Podziały epidemiologii

 Geografia epidemiologiczna — dział, w którym

opisywana jest sytuacja epidemiologiczna,

ogólna i szczegółowa, głównie chorób

naturalnych, w danym regionie

geograficznym, tj. na kontynencie (np. Afryka)

lub w określonym państwie (np. Brazylia).

Dział ten jest szczególnie przydatny do

sanitarnego zabezpieczania międzynarodowych

podróży (turystyka), zakupów i przewozów

towarów z dalekich krajów; niekiedy także

przydatny w celach wojskowych.

Podziały epidemiologii

 Epidemiologia środowiskowa — dział stosujący

metody epidemiologiczne do oceny wpływu
czynników środowiskowych na zdrowie człowieka.

Bierze się tu pod uwagę głównie czynniki

chemiczne i fizyczne zanieczyszczające otoczenie
człowieka, choć czynniki typu psychologicznego,
np. tzw. środki masowego przekazu, także
wpływają na zdrowie psychiczne ludzi.

Ten dział stanowi podstawę profilaktyki, działań

profilaktycznych i ochrony środowiska.

Podziały epidemiologii

 Epidemiologia historyczna — dział, który

obejmuje opisy i określanie przyczyn chorób
występujących w ubiegłych wiekach
i tysiącleciach.

Podstawą są dostępne dokumenty, takie jak

zapisy historyczne, kroniki, dzieła sztuki
i wykopaliska archeologiczne.

W czasach nowożytnych podstawą mogą

być także metody statystyczne, np. w
badaniu chorób z XIX wieku.

Ze względu na działalność
praktyczną, epidemiologię
można podzielić na:

 Metodologię epidemiologiczną,

albo epidemiometrię

, w skład, której

wchodzą metody opisowe (epidemiologia
opisowa), metody analityczne
(epidemiologia analityczna) i metody
doświadczalne naturalne i planowane
(weryfikowane), które obejmuje się
nazwą epidemiologii doświadczalnej
lub eksperymentalnej.

Ze względu na działalność
praktyczną, epidemiologię
można podzielić na:

 Profilaktykę, albo epidemiotechnikę.

W ramach tego działu, na podstawie
danych epidemiometrycznych,
demograficznych i medycznych,
analizuje się teoretyczne podstawy
metod zapobiegania i zwalczania
chorób w ogóle, jak i poszczególnych
jednostek chorobowych.

Promocja zdrowia (według WHO) to:

„działania informacyjne prowadzone przez

pracowników służby zdrowia i wybranych
ogniw administracyjno-medycznych
umożliwiających wszystkim ludziom
zwiększenie kontroli nad swoim zdrowiem
(zachowania prozdrowotne) oraz
stwarzające im możliwości poprawiania
zdrowia, aż do osiągnięcia w pełni dobrego
samopoczucia".

Komitet Ekspertów WHO wskazuje, że

aż w 75% jakość zdrowia zależy od
osoby zainteresowanej (jednostki), a
więc pojedyncze osoby powinny
wiedzieć, jak postępować
prozdrowotnie i na czym polegają
zachowania anty zdrowotne.

Polityka zdrowotna, tj.

wytyczanie strategicznych
kierunków oceny zdrowia
społeczeństwa, potrzeb
diagnostycznych i leczniczych,
opracowywanie strategii działań
profilaktycznych, prozdrowotnych
aktów prawnych i zarządzeń,
ustalanie wysokości niezbędnych
nakładów finansowych.

Organizacja służb sanitarnych

i przeciwepidemicznych- dział
ten zajmuje się strukturą
organizacyjną, zakresami działania i
wyposażeniem umożliwiającym
wykonywanie zadań stojących przed
sanitarnymi działami publicznej
służby zdrowia.

PIS, PZH, Sanepid, CDC

Epidemiologia zajmuje
się zdrowiem populacji:

osób zdrowych,
osób mniej lub bardziej podatnych
na chorobę,
chorych bez objawów, chorych z
objawami klinicznymi,
niepełnosprawnych.

Między pełnym zdrowiem, stanami pośrednimi i chorobą jest
wiele skomplikowanych zależności. Istniały i istnieją różne
określenia pojęcia „człowiek zdrowy".

Oficjalna definicja zdrowia według specjalistów Światowej Organizacji

Zdrowia brzmi:

„Zdrowie jest pełnym dobrostanem

fizycznym, psychicznym i społecznym,

a nie wyłącznie brakiem choroby lub

niedomagania".

Definicja ta bierze pod uwagę w zasadzie tylko odczucia
subiektywne człowieka. Z codziennej praktyki lekarskiej
wiemy, że niektórzy ludzie nie potrafią oceniać
subiektywnie swojej sytuacji zdrowotnej, np.
hipochondrycy albo ciężko chorzy o dobrym
samopoczuciu.

W praktycznej działalności służby zdrowia przyjmuje się następującą

definicję:

„Zdrowie to stan lub zdolność

organizmu ludzkiego do wykonywania

odpowiednich czynności w określonych

warunkach środowiskowych i

genetycznych".

Definicja ta bierze pod uwagę w zasadzie kryterium obiektywno-

praktyczne, nad którym także można dyskutować, np. w

przypadkach niektórych chorób psychicznych chory może pracować,

może mieć dzieci.

Jeszcze inna definicja uwzględnia kryteria ekologiczno-ewolucyjne:

„Zdrowie jest to stan swoistej

równowagi

albo oddziaływania między układem,

jaki stanowi organizm człowieka,

a otaczającym go środowiskiem

zewnętrznym, równowagi

umożliwiającej trwanie, rozwój

i reprodukcję człowieka".

Z powyższych rozważań wynika, że przy definiowaniu pojęcia

„człowiek zdrowy" należy brać pod uwagę jego aktualną sytuację,

tj. wiek, płeć, rasę i miejsce pobytu, a w nim warunki mieszkaniowe,

klimat, warunki pracy, tradycyjny tryb życia.

W medycynie często używa się pojęcia

„zdrowie populacji" lub „zdrowie społeczeństwa".

Wybitny polski epidemiolog, prof. J. Kostrzewski, tak definiuje to pojęcie

:

„Zdrowie społeczeństwa ludzkiego jest to
nie tylko brak choroby oraz dobry stan zdrowia
fizycznego, psychicznego i społecznego
jednostek składających się na dane
społeczeństwo, ale również harmonijny rozwój
naturalny ludności oraz takie warunki

otoczenia,

które sprzyjają zdrowiu ludności".

„Jednostka chorobowa, to związany ze

sobą zespół niekorzystnych dla
organizmu objawów o znanym,
określonym składzie, znanej
patogenezie i znanym obrazie zmian
patomorfologicznych".

Najczęściej znany jest przebieg czasowy

i stopień powiązania tych objawów
oraz ich następstwa dla
organizmu.

Choroba  uszkodzenie 

niepełnosprawność 

upośledzenie (inwalidztwo)

Ogólnie można powiedzieć, że

niepełnosprawność jest to stan
pośredni między pełnym zdrowiem a
chorobą.

Niepełnosprawność jest określonym

stanem zdrowia człowieka, który

trudno jednoznacznie określić i

zdefiniować.

W związku z tym osoby te charakteryzują różne

sytuacje zdrowotne ściśle związane z

określonymi sytuacjami społecznymi,

występującymi w mikro- i makro

środowisku.

Bardzo trudne jest, a często nawet niemożliwe

wyznaczenie w szeregu chorób granicy

pojawiania się już cech niepełnosprawności.

Niepełnosprawność jest określonym
stanem zdrowia człowieka, który trudno
jednoznacznie określić i
zdefiniować.

Łatwiej jest wyznaczyć te granicę w

chorobach, w których występowanie

objawów jest ostre, w porównaniu z

chorobami o przebiegu przewlekłym, kiedy

to początek choroby jest trudno uchwytny.

Sprawia to, że granice poziomu zdrowia

i poszczególnych objawów chorobowych

są zatarte, w związku z czym bardzo trudne

do określenia zakresu niepełnej sprawności.

W krajach Unii Europejskiej przyjęta
definicja

osoby niepełnosprawnej

:

jest to osoba, która z powodu

urazu, choroby lub wady
wrodzonej ma duże trudności
albo nie jest zdolna wykonywać
czynności, które osoba w tym
samym wieku zazwyczaj jest
zdolna wykonywać.

Według ekspertów
Organizacji Narodów Zjednoczonych

osoba niepełnosprawna

oznacza

człowieka nie mogącego
samodzielnie, częściowo lub
całkowicie zapewnić sobie
możliwości normalnego życia,
indywidualnego lub społecznego,
na skutek wrodzonego lub nabytego
upośledzenia sprawności fizycznych
lub psychicznych.

Przyczyny
niepełnosprawności

W ocenie stopnia
niepełnosprawności, potrzeb
medycznych i społecznych a
także perspektyw zdrowotnych
bardzo ważna jest przyczyna
niepełnej sprawności.

Przyczyny
niepełnosprawności

Najogólniej przyczyny

niepełnosprawności można podzielić
na dwie duże grupy. Pierwsza grupa
- to przyczyny nabyte, do których
zaliczane są choroby oraz
urazy, wypadki i zatrucia.
Drugą grupę przyczyn stanowią
choroby genetyczne i wrodzone.

Przyczyny
niepełnosprawności

Wiodącą przyczyną naruszenia
sprawności organizmu wśród osób
niepełnosprawnych są choroby
i ich następstwa.

Dotyczą one około 85% osób

zaliczanych do tej populacji.

Przyczyny
niepełnosprawności

Drugie miejsce w strukturze
przyczyn niepełnosprawności
stanowią urazy, wypadki i zatrucia
(około 12% osób).

Przyczyny
niepełnosprawności

Następstwa wad wrodzonych

i genetycznych dotyczą około 6%

osób w populacji niepełnosprawnych.

U około 2% osób stwierdza się tzw.

niepełnosprawność skojarzoną, a więc

wystąpienie więcej niż jednej

przyczyny prowadzącej do dysfunkcji

organizmu.

Wypadki urazy i zatrucia.
Wzrost liczby osób w starszym wieku.
Choroby genetyczne i wrodzone.
Choroby stawów, układu mięśniowo –

kostnego i tkanki łącznej.
Choroby cywilizacyjne, takie jak:

cukrzyca, choroby układu krążenia,

nowotwory, choroby nerwowe

i psychiczne oraz inne.

Przyczyny zwiększania się
liczby osób
niepełnosprawnych:

Choroby związane z patologiami

społecznymi, takimi jak: alkoholizm,

nałóg palenia tytoniu, zażywanie

narkotyków, lekomania,

samobójstwa, przemoc, prostytucja.
Choroby związane z czynnikiem

ubóstwa i biedy, np. gruźlica płuc,

niektóre choroby zakaźne,

niedożywienie i inne.

Przyczyny zwiększania się
liczby osób
niepełnosprawnych:

Nowe zagrożenia, np. zakażenia

wirusem HIV, choroba AIDS,

choroba Creutzfelda-Jakoba

(zakażenia prionowe), zawlekanie

chorób zakaźnych z różnych części

świata i inne, trudne do

przewidzenia.
Niepełnosprawność, będąca

pochodną dużych kataklizmów i

katastrof, np. powodzie, wybuchy

gazu, epidemie, wojny.

Przyczyny zwiększania się
liczby osób
niepełnosprawnych:

Lata

Niepełnosprawni w %

1978

ok. 12% (wg samooceny –
Nar. Spis Powsz.)

1988

ok. 14% (wg samooceny –
Nar. Spis. Powsz.)

Na wsi w 1990 r.

ok.

22%

(badanie

ogólnopolskie – IMW)

1996

ok. 16, 2% (badanie -
GUS)

Przewiduje się na
2010 rok

Ok. 22 – 25% ogółu
społeczeństwa

Niepełnosprawni w Polsce

Niepełnosprawni na
świecie

Na świecie żyje ok. 600 mln osób o
różnym stopniu i rodzaju
niepełnosprawności.

80% z nich żyje w ubogich krajach i
ponad połowa nie ma dostępu do
podstawowych udogodnień dla
niepełnosprawnych.

Rehabilitacja

osób niepełnosprawnych oznacza

zespół działań, w szczególności organizacyjnych,
leczniczych, psychologicznych, technicznych,
szkoleniowych, edukacyjnych i społecznych,
zmierzających do osiągnięcia, przy aktywnym

uczestnictwie tych osób, możliwie najwyższego

poziomu ich funkcjonowania, jakości życia i

integracji społecznej.

Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r, o rehabilitacji
społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych

Metody pomiarów
zdrowia (jednostek i
populacji)

Ocena stanu zdrowia populacji jest
jednym
z głównych zadań epidemiologii.
Pomiary zdrowia jednostek wykonywane są
według określonych norm i arbitralnie
przyjętych miar.
Dokładne wykonywanie
założonych pomiarów i analiz stanowi
podstawę do prawidłowego (naukowego)
wnioskowania i epidemiologicznej oceny
stanu zdrowia badanej populacji.

Epidemiolodzy

stosują takie metody

obserwacji i badań, które
umożliwiają poznawanie
korzystnych cech populacji, tj.
zdrowia, jak i zjawisk
niekorzystnych, tj. chorób,
niepełnosprawności i
niesprawności.

Epidemiolodzy

liczą, mierzą i analizują cechy
zdrowotne ludzkiej populacji.

Pomiarom podlegają także cechy

(parametry) środowiska życia i
pracy ludzi a w szerszym wymiarze
mierzy się i opisuje wpływ
środowiska geograficznego,
gospodarczego (ekonomia) i
społeczno-politycznego na
zdrowie osób i populacji.

Kryteria oceny stanu
zdrowia

Obiektywna jakość struktur i
funkcji organizmu.
Odczucia subiektywne.
Dostępność oraz skuteczność
działania służby zdrowia.

Kryteria rozpoznania
choroby

Opinia osoby badanej (wywiad).
Badanie fizykalne.
Badania dodatkowe.

Metody pomiarów
zdrowia (jednostek i
populacji)

Wywiad:

Lekarski (kliniczny) tzw. anamneza.
Epidemiologiczny (standardowy, jednolity): w

postaci kwestionariusza (spisu pytań), w

formie ustnej (ankieter-respondent) lub

pisemnej (ankieta-respondent).

Standaryzowany = z góry określony,

w każdym przypadku taki sam.

Kwestionariusz wywiadu
standaryzowanego:

spis pytań opracowanych i

ułożonych

celowo, według ustalonego planu,
zapewniający powtarzalność

wyników.

Pomiar instrumentalny:

Badanie przedmiotowe,
Badania laboratoryjne.
Badania obrazowe.
Testy diagnostyczne.

Pomiary populacji

(statystyka medyczna).

Sprawozdania statystyczne

demograficzne

i z jednostek służby zdrowia.

Informatyczne przetwarzanie danych

liczbowych

.

Protokoły badawcze

- specjalne badania

epidemiologiczne dokumentacji

medycznej (np. historii chorób).

Pomiary zdrowia jednej
osoby

Kwestionariusze standardowych wywiadów

(wywiady lekarskie i/lub pielęgniarskie

w historiach chorób);
Lekarskie protokoły podmiotowych

i przedmiotowych badań chorych

(albo zdrowych w badaniach przesiewowych);
Wyniki badań aparaturowych (ekg, eeg, usg,

rtg);
Wyniki badań laboratoryjnych –

fizjopatologicznych, biochemicznych,

serologicznych, bakteriologicznych.

Pomiary zdrowia populacji

Analiza sumy pomiarów pojedynczych osób;
Analiza danych ilościowych z działań
opisowych, tj. z oficjalnych statystyk szpitali,
przychodni, stacji sanitarno-
epidemiologicznych, z danych
o demografii danej populacji, danych o
liczbie ludności, liczbie chorych, liczbie
chorych na choroby zakaźne
(roczniki statystyczne lub roczniki
statystyczne służby zdrowia).

Podział pomiarów cech zdrowia
populacji:

Metody obserwacyjne i opisowe (bierne) zwane

także ekologicznymi lub statystycznymi.

Analiza związku między stanem zdrowia i innymi zmiennymi oraz

wykazywanie istotnej statystycznie zależności między

spostrzeganymi zjawiskami nazywane jest

badaniem

analitycznym

.

Na bieżąco wykonywane są: spisy powszechne ludności,

demograficzny opis początku populacji (metryki urodzeń),

zawieranych związków małżeńskich (metryki ślubów), opisy końca

populacji (karty zgonów).

Rejestrowane są też: zapadalność, chorobowość, hospitalizacja,

absencja chorobowa, niepełnosprawność, inwalidztwo, liczba

emerytów.

Metody badawcze czynne- badania

bezpośrednie.

(wykonywane przez organizacje: instytuty naukowe, zakłady

naukowe lub grupy badawcze specjalnie tworzone)

Pomiary mają charakter obserwacyjny i doświadczalny.

Statystyka

„ to dział nauki o zbieraniu,

gromadzeniu,

przechowywaniu, przetwarzaniu

(analizie) i ocenie danych

liczbowych„.

ocenie danych

liczbowych"

Matematyka w
epidemiologii

Oddzielanie statystyki medycznej od epidemiologii

jest w praktyce zabiegiem sztucznym
i niepotrzebnym.

Oprócz szerokich, praktycznych zastosowań

w epidemiologii, metody statystyczne
stosowane są także w badaniach
doświadczalnych. W doświadczeniach
medycznych stosowane metody obliczeń zalicza
się do „biostatystyki" lub do
„biomatematyki".

Statystyka w medycynie

W ramach służby zdrowia — statystyka

bada i wykazuje prawidłowości w
zależnościach i nasileniach masowych
zjawisk zdrowotnych zachodzących w
populacji. Metody statystyczne są
stosowane także w eksperymentach
epidemiologicznych, wykonywanych
na małych, doświadczalnych grupach.

Statystyka w
epidemiologii:

Działania podstawowe, tj. dodawanie,

odejmowanie, dzielenie i mnożenie oraz oblicza

nie odsetka i średnich, miar położenia i

rozproszenia.
Porządkowanie szeregów statystycznych.
Pomiar stanu zdrowia ludności przez obliczanie

współczynników i wskaźników.
Obliczanie istotnej statystycznie zależności

badanych zjawisk.
Analiza i opis cech populacji (w kontekście

potrzeb i sytuacji zdrowotnej).
Statystyczna ocena czynników ryzyka.

Liczby bezwzględne

-określają liczebność osób,

przedmiotów lub zjawisk.

Liczby względne

, częściej nazywane wskaźnikami

lub współczynnikami. Okre ślają one stosunek
podzbioru do zbioru, czyli mniejszej liczebnie
części populacji z określoną cechą do całej
populacji.

Współczynnik

jest liczbą względną mianowaną,

czyli określającą częstość zda rzeń różnoimiennych
w określonym czasie.

Wskaźnik

jest liczbą względną niemianowaną,

określającą częstość względne go udziału części
zdarzeń jednoimiennych w ich całości (najczęściej
wyrażany w odsetkach).

Miary położenia

1. Średnią arytmetyczną posługujemy

się gdy zbiór obserwacji ilościowych
ma w przybliżeniu rozkład
normalny, pomiary są dokładne i
odpowiednio liczne.

2. Średnią geometryczną stosuje się

wówczas, gdy w szeregu występuje
duża skrajna wartość, której wpływ
chcemy osłabić.

Miary położenia

3. Medianą nazywamy wartość środkowego

pomiaru (obserwacji) w uporządkowanym
szeregu.

Jeżeli mamy cechę skokową i ilość obserwacji

jest nieparzysta, to medianą jest wartość
środkowego pomiaru (po uporządkowaniu
danych).

Jeżeli ilość obserwacji jest parzysta, to medianą

jest średnia dwóch środkowych pomiarów.

Gdy cecha jest ciągła, to medianę oblicza się

według specjalnego wzoru.

Miary położenia

4. Modalna (dominanta) wskazuje

wartość, która w szeregu
występuje najczęściej i przeważa
w danej zbiorowości.

Miary rozproszenia
(zmienności)

1.

Obszar zmienności (rozstęp)-
zakres wartości granicznych tj. różnica
wartością najwyższą i najniższą.

2.

Odchylenie standardowe (s)-
najczęściej stosowana miara
rozproszenia, określa o ile wszystkie
jednostki danej zbiorowości różnią się
średnio od średniej arytmetycznej
badanej zmiennej.