Struktura stosunków międzynarodowych po II wojnie światowej, aż do zakończenia zimnej wojny:
Kategorie Trzech Światów:
+Państwa rozwiniętego Zachodu skupione w Pakcie Północnoatlantyckim
-pakt militarny podpisany w Waszyngtonie 4 kwietnia 1949 roku wszedł w życie 24 lipca 1949 roku, podpisany przez 12 państw: Francja, Wielka Brytania, Belgia, Holandia, Luksemburg, Dania, Islandia, Norwegia, Włochy, Portugalia, Kanada i USA. Do paktu przystąpiły jeszcze Grecja, Turcja, RFN, Hiszpania i w 1999 roku Polska Czechy i Węgry - w sumie 19 państw. W 1966 roku Francja wystąpiła ze struktury militarnej.
+Państwa realnego socjalizmu Europy Środkowej i Wschodniej, zdominowane przez Związek Radziecki w ramach takich organizacji, jak Układ Warszawski i RWPG
Układ Warszawski:
-utworzona na podstawie układu militarnego zawartego 14 maja 1955 roku w Warszawie przez przedstawicieli: Albanii, Bułgarii, Czechosłowacji, NRD, Polski, Rumunii, Węgier i ZSRR. Cel: jako uzasadnienie podpisania układu podano fakt przyjęcia RFN do NATO. Oficjalnie Układ Warszawski miał charakter obronny, gwarantując pomoc w wypadku napaści na którekolwiek z państw członkowskich. W rzeczywistości służył interesom ZSRR, który za pomocą struktur układu miał polityczną i militarną kontrolę nad państwami członkowskimi..
-Rozpad układu rozpoczął się w 1989 roku po „ Jesieni narodów”, formalnie rozwiązano go w Pradze 1 lipca 1991 roku.
RWPG - Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej
-międzynarodowa organizacja gospodarcza państw socjalistycznych, założona w 1949 roku konwencją podpisaną przez państwa Układu Warszawskiego W 1962 członkiem Rady został Mongolia, w 1972 Kuba, w 1978 Wietnam. W 1991 likwidacja RWPG
+Państwa postkolonialne, których gospodarki były słabo rozwinięte Pakce Północnoatlantyckim
Struktura stosunków międzynarodowych po zakończeniu zimnej wojny:
Po zakończeniu zimnej wojny ujawnił się podział współczesnych stosunków międzynarodowych na Północ (Global North) i Południe (Global South). Stało się tak m.in. dlatego, że trójdzielny podział stosunków międzynarodowych okresu zimnej wojny stracił aktualność ze względów polityczno-ideologicznych, gdyż państwa z drugiej grupy zbliżyły się do pierwszej.
Inne kryteria wyodrębnienia Północy i Południa w stosunkach międzynarodowych:
+Geograficzne
-państwa leżące na Północnej Półkuli (Ameryka Północna, Europa, obszar byłego ZSRR). Wyjątkiem są Nowa Zelandia i Australia położone na Półkuli Południowej oraz Japonia i Republika Korei.
2.Typologii cywilizacji
-Cywilizacja zachodnia - społeczeństwa chrześcijańskie, głownie zamieszkujące półkulę północną
-Cywilizacja południa +Cywilizacja chińska +Cywilizacja hinduistyczna +Cywilizacja islamska +Cywilizacja latynoamerykańska +Cywilizacja Afrykańska
3. Kryterium instytucjonalne
-Południe to 132 państwa rozwijające się, należące do G-77 działającej w ramach UNCTAD
-UNCTAD: United Nations Conference on Trade and Development - Konferencja Narodów Zjednoczonych Do Spraw Handlu i Rozwoju to organ Zgromadzenia Ogólnego ONZ. Powstała w 1964 roku w Genewie. Ma za zadanie wspierać rozwój handlu międzynarodowego
-G-77 - Grupa 77 - luźna forma współpracy państw rozwijających się utworzona 15 czerwca 1964 r. Stanowi międzynarodowe forum dyskusji na temat sposobów i metod przebudowy międzynarodowych stosunków gospodarczych, w celu zwiększenia transferu środków finansowych z państw bogatej Północy na rzecz biedniejszego Południa.
-Północ to państwa należące do takich organizacji jak OBWE, Euroatlantycka Rada Partnerstwa, OECD
-OBWE - Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie - powołana została do życia w grudniu 1994 roku w Budapeszcie przez państwa uczestniczące w KBWE. W początkach 1995 roku OBWE liczyło 53 państwa. Działalność OBWE opiera się na zasadach Aktu Końcowego KBWE z Helsinek w 1975 roku
- Siedzibą OBWE jest Wiedeń
- Rada Partnerstwa Euroatlantyckiego ustanowiona została w maju 1997 r. Wcześniej współpraca NATO z państwami partnerskimi odbywała się w ramach powołanej w 1991 r. Północnoatlantyckiej Rady Współpracy (North Atlantic Cooperation Council - NACC). Polska przystąpiła do NACC w 1991 r.
EAPC to wielonarodowe forum oferujące ramy dla konsultacji i współpracy państw członkowskich i partnerskich w wymiarze politycznym i w kwestiach związanych z bezpieczeństwem. Dialog w ramach EAPC obejmuje zagadnienia z zakresu zarządzania kryzysowego, współpracy regionalnej, kontroli zbrojeń, proliferacji broni masowego rażenia, walki z terroryzmem, planowania operacyjnego.
Rada Partnerstwa Euroatlantyckiego otwarta jest dla wszystkich państw deklarujących wolę współpracy z Sojuszem w dążeniu do poprawy bezpieczeństwa międzynarodowego. Jednocześnie zakres i poziom współpracy definiowany jest indywidualnie, w porozumieniu z poszczególnymi państwami.
Zaangażowanie Polski w prace EAPC ma istotne znaczenie dla roli i rangi Polski zarówno na forum Sojuszu, Rady Partnerstwa Euroatlantyckiego, jak i w naszych bilateralnych kontaktach z Sojusznikami i Partnerami. Dlatego aktywnie uczestniczymy w realizacji licznych przedsięwzięć, których celem jest umacnianie i rozwój partnerstwa z krajami społeczności euroatlantyckiej.
- OECD - Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju organizacja międzynarodowa skupiająca 30 wysoko rozwiniętych i demokratycznych państw, powstała 30 września 1961 r. z przekształcenia Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej (OEEC). Została założona przez 20 państw, które podpisały Konwencję o Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju z 14 grudnia 1960 r.
Celem OECD jest wspieranie państw członkowskich w osiągnięciu jak najwyższego poziomu wzrostu gospodarczego i stopy życiowej obywateli. OECD zajmuje się też pomocą dla najbiedniejszych państw.
Siedzibą OECD jest Paryż.
Cechy charakteryzujące cywilizację zachodnią:
+Wykorzystanie osiągnięć kultury śródziemnomorskiej +Poczucie wspólnoty wynikające z chrześcijaństwa +Języki europejskie mają znaczenie światowe +Oddzielenie władzy duchowej od świeckiej +Rządy prawa +Pluralizm społeczny +Społeczeństwo obywatelskie
+Demokracja przedstawicielska +Indywidualizm
System zachodni:
+Należy przede wszystkim rozpatrywać go w kategoriach polityczno-ekonomiczno-geopolitycznych +Homogeniczna grupa krajów działające wg określonych kryteriów +Każde państwo lub grupa państw określone ma funkcje (rolę międzynarodową) podporządkowane podstawowym celom i wartościom całego systemu. +System ten opiera się na trzech filarach: gospodarce rynkowej i instytucjach opieki socjalnej, kultury politycznej nadającej mu tożsamość oraz instytucjach.
Filary systemu zachodniego:
Ustrój ekonomiczny państw, którego podstawą są gospodarki oparte na instytucjach rynku.
Model gospodarki rynkowej wg państw OECD
+Istnienie rynku oligopolistycznego +Znaczny stopień uspołecznienia własności w sferze produkcji w postaci kapitału akcyjnego +Konkurencja pozacenowa +Nowoczesny interwencjonizm państwowy +Instytucjonalne zorganizowanie podmiotów gospodarczych
+Tworzenie „społeczeństwa informacyjnego”
Ustrój demokratyczny, wspólna kultura polityczna i społeczeństwo obywatelskie
Zasady funkcjonowania demokratycznego systemu politycznego Zachodu
+Suwerenność narodu +Pluralizm polityczny +Podział władzy +Państwa prawa
Kultura polityczna państw Zachodu:
+Gospodarka rynkowa +Podobieństwo praktyk biznesu +Tolerancja etniczna +Wolność osobista
Instytucje
+NATO (19 państw obszaru euroatlantyckiego)
+Polityczno-wojskowy sojusz USA-Japonia
+OECD (29 państw)
+Grupa G7
- Nieformalne zgromadzenie siedmiu najbogatszych państwa świata, należą tu: USA, Kanada, Japonia, Francja, WB, Niemcy, Włochy. W latach dziewięćdziesiątych zdecydowano o przyjęciu do niej Rosji ze względu na jej istotne znaczenie dla stabilizacji międzynarodowej.
+Unia Europejska
- Gospodarczo-polityczny związek 27 krajów Europejskich, będący efektem wieloletniego procesu integracji politycznej, gospodarczej i społecznej. Obecnie UE nie ma osobowości prawnej. Podstawę do jej funkcjonowania stanowi traktat z Maastricht zwany też traktatem o Unii Europejskiej
Transatlantyzm - Idea atlantycka
-Jest to koncepcja praktycznego współdziałania USA i Europy Zachodniej. Idea ta powstała już podczas zimnej wojny (6.09.1946). W podpisanej 20.11.1990 r. w Paryżu przez USA i Unię Europejską transatlantyckiej deklaracji wymieniono wspólne cele:
-Wspieranie demokracji, rządów prawa i praw człowieka, postępu społecznego w skali światowej
-Zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego
-Wspieranie wzrostu gospodarczego i tworzenie stabilnej gospodarki światowej
-Promowanie zasad gospodarki rynkowej i wielostronnego handlu
-Pomoc państwom rozwijającym się
-Wspieranie reform w krajach Europy Zachodniej i Wschodniej
Trilateralizm
Wyraża się on w regionalizacji, tj. wyodrębnieniu się trzech bloków handlowo-ekonomicznych skupionych wokół USA, Unii Europejskiej i Japonii ( Azji i Pacyfiku)
Współczesne znaczenie współpracy trójstronnej w ramach systemu zachodniego jest następujące:
+Zapobieganie niepotrzebnym i kosztownym, w sensie ekonomicznym i politycznym sporom +Uzgadnianie podejścia do poszczególnych problemów i państw +Utrzymywanie spójności Zachodu przez większe zrozumienie specyfiki oraz istoty polityki i strategii każdej ze stron
+Zakotwiczenie USA jako ważnego komponentu równowagi sił w Europie oraz regionie Azji i Pacyfiku +Zapewnianie większego wpływu USA i Europy Zachodniej w regionie Azji Wschodniej w obliczu rosnącej siły ChRL
Instytucje trójstronnej współpracy Zachodu:
+Grupa Pięciu (G - 5) skupia Hiszpanię, Francję, Wielką Brytanię, Niemcy i Włochy. Grupa G5 jest forma ściślejszej współpracy , której celem jest przyspieszenie i pogłębienie współdziałania w dziedzinach szczególnie istotnych dla interesów bezpieczeństwa tych państw, takich jak walka z terroryzmem, zapobieganie i zwalczanie przestępczości zorganizowanej, wymiana danych operacyjnuch
+Grupa Siedmiu (G -7)
+OECD
Teorie mówiące o przyczynach podziału stosunków międzynarodowych na Północ i Południe
+Teoria neoklasyczna (J.Sachs.) +Teoria systemu światowego (I. Wallerstein) +Teoria zależności (G.Frank)
Etapy wyodrębniania państw Południa
+Kolonizacja - osadzanie mieszkańców i tworzenie osad na terenach słabo zaludnionych lub bezludnych.
+Rozpad imperiów kolonialnych
+Przyczyny dekolonizacji
- dążenie państw kolonialnych do samostanowienia i pełnej niezależności od potęg kolonialnych
- państwa zachodnie utrzymywały kolonie tam, gdzie było to możliwe (potrzeby powojennej odbudowy) a przyznawały niepodległość przez kolonie (nierzadko wiązało się to interwencjami zbrojnymi)
- potrzeba głębokich przemian społecznych i gospodarczych
- eksploatacja kolonii na potrzeby potęg kolonialnych w czasie wojny (potencjał gospodarczy, ludnościowy)
- upowszechnienie zasady równości państw po II wojnie światowej
- chęć uniezależnienia się państw kolonialnych
Kryteria wyodrębniania państw Południa:
+Państwa identyfikujące się ze sobą ze względu na kryterium wspólnoty losów wynikających z doświadczenia kolonialnego
+Państwa należące do Grupy - 77 i Ruchu Państw Niezaangażowanych +Zajmują wspólne stanowisko wobec państw Północy, gdy chodzi o pomoc rozwojową, ład gospodarczy, wyścig zbrojeń, polityka gospodarcza państw Północy +Państwa leżące głównie na Południowej Półkuli
+Państwa uznane jako rozwijające się
Podział państw Południa pod względem ekonomicznym:
-Państwa nowo uprzemysłowione -Państwa o gospodarkach przejściowych -Państwa o wyłaniających się rynkach -Państwa eksporterów ropy naftowej -Najmniej rozwinięte państwa
Instytucje globalne i regionalne państw Południa:
+Ruch Państw Niezaangażowanych +G - 77 +Unia Arabskiego Maghrebu +Wspólny Rynek Wschodniej i Południowej Afryki +Wspólnota Andyjska +Wspólnota Karaibska +Wspólny Rynek Południa z udziałem Argentyny, Brazylii, Perugwaju i Urugwaju (Mercosur) +ASEAN
+Stowarzyszenie Regionalnej Współpracy Azji Południowej (SAARC) +Forum Południowego Pacyfiku
Stosunki Północ - Południe
+Rezolucja ONZ pt. „Dekada rozwoju NZ: Program na rzecz międzynarodowej współpracy gospodarczej” +Program Rozwoju Narodów Zjednoczonych +Program NZ ds.. Ochrony Środowiska +Konferencja Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju (UNCTAD)
+Świadczenia pomocy rozwojowej z Banku Światowego +Wspólnota Europejska
Nowe czynniki w życiu międzynarodowym:
+Zjawisko globalizacji +Rewolucja przemysłowa i technologiczna
+Wzmacnianie instrumentów umacniania bezpieczeństwa międzynarodowego
-Rozprzestrzenianie się demokracji
-Kwestia praw człowieka
-Wpływ mediów na stosunki międzynarodowe
Pogłębianie się różnorodności świata
murias-murias