Jak to z TAZĄ bywa

Pod skrótem TAZA kryje się Trening Asertywnych Zachowań Abstynenckich. Jak wygląda TAZA w praktyce? Nie jest to pełny trening asertywności, jak uważają niektórzy pacjenci, jest on bowiem czymś znacznie szerszym i wykracza daleko poza niwę alkoholową. Nie robimy TAZY zamiast terapii i na samym jej początku - najpierw pacjent musi zdobyć wiedzę na temat choroby i rozpoznać ją u siebie. Musi zobaczyć swoje nałogowe psychologiczne mechanizmy i mieć na swoim koncie jakiś okres abstynencji.

Warunkiem powodzenie treningu jest rzeczywista, a nie tylko deklarowana chęć niepicia i rozstania się z dotychczasowym stylem życia. Dopiero bowiem to wyzwala chęć poszukiwania rozwiązań i pomaga pokonać lęk przed zmianą. W innej sytuacji trenowanie zmienia sens terapii: może posłużyć jako wprawka do późniejszego kontrolowania picia i sytuacji alkoholowych, może wzmacniać dumę alkoholową.

Jak więc to robić? Myślę, że można na kilka sposobów. Wybranie właściwego jest uwarunkowane specyfiką placówki i intensywnością oferty terapeutycznej. Na oddziale w Łukowie proponujemy udział w treningu TAZA tuż po połowie programu podstawowego. Poświęcona temu grupa spotyka się raz w tygodniu na trzygodzinnych zajęciach przez trzy tygodnie.

Zajęcia rozpoczyna mikrowykład prowadzącego. Najpierw krótko wyjaśnia on, że asertywność to taki sposób zachowania, w którym wyrażając swoje potrzeby i uczucia - szanujemy jednocześnie uczucia i potrzeby innych osób. Alkoholicy mają skłonność do biegunowych zachowań, uległych bądź agresywnych, mało tam "środka" i rzeczywistego wyrażania siebie. Mówienie "nie" sprawia im trudność, a gdy już je wypowiedzą, czują się winni.

Z odmawianiem picia jest podobnie: trzeba powiedzieć swoje krótko, bez tłumaczenia i starego kłamliwego wykręcania się, bezpośrednio i stanowczo. Prowadzący dodaje, że nie chodzi tu o granie wymyślonych teoretycznych sytuacji, lecz o uczenie się nowych zachowań. I że odmawiający jest ważniejszy i głównie na nim będziemy się grupą koncentrować.

Podczas dwóch pierwszych spotkań pacjent obserwuje ćwiczących kolegów, a sam może im podgrywać jakieś sytuacje i udzielać informacji zwrotnych. Na ostatnie zajęcia musi przyjść przygotowany, najczęściej w swoim Osobistym Planie Terapii ma związane z tym zadanie. Zapoznaje się mianowicie z Listą Zaleceń dla Trzeźwiejących Alkoholików i Mapą Asertywnych Zachowań Abstynenckich[*]. Wybiera z niej taką sytuację, wobec której czuje się najbardziej bezradny bądź zagrożony. Dalej pacjent zastanawia się nad scenariuszem tej sytuacji i obmyśla nową strategię swego postępowania. Na zajęciach opowiada o sytuacji, którą wybrał do ćwiczenia, formułuje cel, który chciałby osiągnąć, prosi kogoś, żeby podegrał mu wybraną sytuację. Czasem zupełnie brakuje mu pomysłów i wyobraźni, jak tu sobie poradzić - wówczas zwraca się do grupy o podsunięcie pomysłu rozwiązania. I ćwiczy. Po zakończeniu prowadzący zajęcia pyta, z czego w swoim zachowaniu jest zadowolony, a z czego nie i czy zamierzony cel udało się zrealizować. Osoba pomagająca w scence też mówi, jak odebrała zachowanie kolegi.

Potem cała grupa udziela informacji zwrotnych, przy czym prowadzący robi to na końcu, zwracając uwagę na zgodność niewerbalnych komunikatów ze słowami. Następnie pyta trenującego, jak odebrał te wszystkie informacje i czy chciałby wprowadzić jakąś korektę do swego wcześniejszego zachowania. Jeśli tak, próbuje po raz drugi, a czasem zdarza się, że nawet kilkakrotnie. Niekiedy ktoś inny służy jako model: pokazuje, w jaki sposób zachowałby się w takich warunkach. Ważne jest bowiem, żeby trening zakończył się pozytywnym rozwiązaniem problemu i sukcesem trenującego. Scenki te często są bardzo emocjonujące. Zdarza się, że uczestnicy dyskutują o nich jeszcze długo po zakończeniu zajęć. Często ktoś, kto myślał o sobie, że w jego szczególnej sytuacji życiowej i w takim otoczeniu, w jakim przychodzi mu żyć, nic się nie da zrobić, po raz pierwszy doświadcza olśnienia i radości, gdyż oto on sam poradził sobie, co prawda w warunkach nieco laboratoryjnych, ale jednak. Pacjenci najczęściej ćwiczą odmawianie picia. Wielu samotnych mężczyzn ma poważny problem z odmawianiem, gdy zachęca kobieta. Nie wiedzą też, jak się znaleźć, gdy zwyczaj nakazywałby postawić po pierwszej wypłacie. Zdarza się, że chcieliby ćwiczyć odmawianie przy kawiarnianym stoliku czy też w środku suto zakrapianej imprezy. Pamiętam z naszego oddziału pacjenta, który chciał przetrenować sytuację zakończonego pomyślnie przejazdu przez granicę z przemycanym alkoholem. Chciał mieć sposób na kompanów, namawiających go do oblania wyprawy po procentowe runo. Nalegał, żeby mu w tym pomóc. Przecież on się z tego utrzymuje... Jest dla nas wtedy oczywiste, że ten pacjent nie zaakceptował konieczności zmian w swoim życiu i nie chce rozstać się ze swoim dotychczasowym stylem życia. Chce kontrolować sytuacje alkoholowe, wierzy, że tym razem - kiedy pozna ten nowy sposób - da mu się, że teraz nie popłynie. Na trenowanie takich sytuacji po prostu się nie zgadzamy.

Nieco rzadziej pacjenci chcą trenować informowanie o swoim uzależnieniu i leczeniu. Najczęściej jeszcze nie planują mierzyć się z tym - wielu z nich uważa, że tak na razie będzie lepiej. Zdarza się, że gdy minie jakiś czas od terapii i przyjeżdżają na zajęcia poświęcone nawrotom choroby, dopiero wtedy chcą to przećwiczyć.

Chociaż bywa też tak, że ćwicząc odmawianie jednocześnie informują o pobycie na terapii i swym uzależnieniu.

Dobrym formą robienia TAZY są też maratony. Mamy wtedy więcej czasu i okazji do oglądania różnych sytuacji. Uczestnicy mogę też wówczas kilkakrotnie mierzyć się z różnymi okolicznościami, a w tej materii ćwiczeń nigdy zbyt dużo.

Prowadzenie takiego treningu tylko z pozoru jest czymś prostym. Trener powinien być dobrze przygotowany, między innymi przez własnych udział w takich zajęciach prowadzonych przez doświadczonego prowadzącego. Dobrze byłoby też, ażeby - poza znajomością choroby alkoholowej i jej psychologicznych mechanizmów - miał za sobą swój własny pełny trening asertywności.

Halina Ginowicz

Mapa do Treningu Asertywnych Zachowań Abstynenckich

Jak radzisz sobie z trudnymi sytuacjami, ważnymi ze względu na utrzymywanie przez Ciebie abstynencji? Wpisz swoje odpowiedzi lub zaznacz krzyżykiem właściwą odpowiedź: "tak, raczej tak" z lewej lub "nie, raczej nie" z prawej. Punkty, gdzie wpisałeś po prawej stronie, wskazują sytuacje, które mogą stanowić dla Ciebie problem.

I. Odmawianie picia

Wymień sytuacje, w których najtrudniej jest Ci odmówić picia alkoholu.

1.Czy potrafisz odmówić wypicia alkoholu, gdy namawia Cię:

a)kolega (koleżanka), z którym przedtem piłeś?

b)zwierzchnik?

c)kobieta (mężczyzna), na której Ci zależy? .

d)jednocześnie kilka osób (np. koledzy z pracy z okazji wypłaty, fuchy itp.)?

e)nieznajoma osoba, która nie wie o Twojej chorobie?

2.Wymień osoby lub osobę, której najtrudniej Ci odmówić wypicia alkoholu.

3.czy zdarzyło Ci się odmówić wypicia alkoholu, podając nieprawdziwe powody, np. nie piję, bo biorę antybiotyki, bo

prowadzę samochód, bo wiara mi nie pozwala, bo mam coś jeszcze do zrobienia wieczorem itp.

II. Informowanie o własnym uzależnieniu, leczeniu, abstynencji

4.Czy jest w Twoim otoczeniu taka osoba, której chciałbyś powiedzieć o podjęciu przez Ciebie leczenia i abstynencji, ale nie zrobiłeś tego, bo jest to dla Ciebie za trudne?

5.Jeśli potrzebujesz zmienić czas pracy ze względu na leczenie, czy potrafisz poprosić kierownika, ujawniając prawdziwe powody?

6.Gdy rodzina wymaga, żebyś częściej bywał w domu lub więcej pracował, a Ty się leczysz, czy wiesz, co im powiedzieć?

7.Jeśli korzystasz z leczenia specjalistycznego, czy informujesz lekarza o swojej chorobie alkoholowej?

8.Jeżeli koledzy wyśmiewają się z Twojej abstynencji, czy wiesz jak się zachować?

III. Kontakty z alkoholem

10.Czy potrafisz nie przyjąć zaproszenia na spotkanie połączone z piciem alkoholu?

11.Czy potrafisz wyjść ze spotkania, na którym uczestnicy zaczynają pić alkohol?

12.Czy zapraszając do siebie gości uprzedzasz ich, że u Ciebie nie pije się alkoholu?

13Gdy ktoś przynosi alkohol do Twojego domu, czy potrafisz powiedzieć mu, że u Ciebie się nie pije?

14.Jeśli znaj .oma osoba pyta, czy może się napić alkoholu w Twojej obecności, czy potrafisz powiedzieć, że będzie Ci to przeszkadzało?

15.Czy jako osoba niepijąca potrafisz swoim kolegom z pracy odmówić:

a)udziału w składce na alkohol?

b)zakupu alkoholu?

c)polewania?

d)stania na czatach, gdy inni piją?

16.Czy potrafisz nie przyjąć alkoholu jako zapłaty lub prezentu?

17.Gdy ktoś oczekuje od Ciebie alkoholu jako zapłaty lub prezentu, czy potrafisz przeciwstawić się temu oczekiwaniu?

18.Czy potrafisz odmówić zjedzenia potrawy lub słodyczy zawierających alkohol?

Zalecenia dla zdrowiejących alkoholików

Jeżeli zdecydowałeś się na podjęcie leczenia i abstynencję, ważne będzie dla Ciebie w pierwszym okresie, żebyś:

1)unikał miejsc, w których kiedyś pijałeś;

2)nie chodził do restauracji, lokali, kawiarni i innych miejsc, w których podaje się alkohol;

3.nie brał udziału w spotkaniach towarzyskich, o których wiesz, że podaje się tam alkohol (np. Sylwester, prywatka,

dancing);

4.nie uczestniczył w spotkaniach rodzinnych, w czasie których podawany jest alkohol (np. chrzciny, komunie, wesela, imieniny, rocznice, stypy).

Jeżeli w Twojej pracy pije się alkohol, to teraz:

1)nie bierz udziału w składkach na zakup alkoholu,

2)nie polewaj,

3)nie chodź po alkohol,

4)nie przebywaj tam, gdzie piją,

5)nie zgadzaj się stać na czatach.

Może się zdarzyć; że będzie Cię namawiać do picia jakaś ważna dla Ciebie osoba (na przykład kolega, z którym kiedyś piłeś, dziewczyna, zwierzchnik). Na każde namawianie Cię do picia mów: "Nie piję", nie szukając żadnych dodatkowych usprawiedliwień. Jeśli nie budzi to Twojego zdecydowanego sprzeciwu, informuj o tym, że jesteś osobą uzależnioną od alkoholu. Pamiętaj o tym, że picia bezalkoholowego szampana i piwa jest dla Ciebie tak samo niebezpieczne jak pierwszy kieliszek alkoholu.

Dbaj o to, żeby w domu nie trzymać alkoholu. Nie zgadzaj się, aby ktoś do Ciebie przynosił alkohol. Nie przyjmuj i nie dawaj prezentów ani łapówek alkoholowych.

Nie zapominaj, że Twoja choroba i Twoje leczenie są teraz najważniejszymi sprawami w Twoim życiu, dlatego też nie broń się przed informowaniem o tym: lekarza specjalisty, przełożonych w pracy, członków rodziny czy namawiających Cię kolegów.

[*] Elżbieta Królak: Jak mówić "nie". Przewodnik do samodzielnej pracy według procedury Treningu Asertywnych Zachowań Abstynenckich. Wyd. Instytut Psychologii Zdrowia i TrzeĽwości. Warszawa 1992. Halina Ginowicz

---