Zdrowie publiczne wykład I

Zdrowie publiczne definiuje się jako zadanie lub wysiłek, organizowany przez społeczeństwo dla celów ochrony, promocji i odzyskiwania zdrowia ludności. W definicji tej zauważamy połączenie nauki, umiejętności skierowanych na utrzymanie i poprawę stanu zdrowia całego społeczeństwa poprzez wspólne działanie.

Zdrowie publiczne jest instytucją społeczną i oznacza po prostu zdrowie ludności.

Myślą przewodnią lat osiemdziesiątych w rozwoju systemów ochrony zdrowia w świecie było uznanie zdrowia za dobro publiczne a nie indywidualne. Zdrowie publiczne obejmuje szeroki zakres działań wielodyscyplinarnych wiążących się z różnymi aspektami zdrowia ludzi, jego ochroną, umocowaniem i poprawą, oceną potrzeb zdrowotnych populacji oraz sposobami ich zaspakajania.

Nauki publiczne:

• Zdrowie jako brak choroby i dolegliwości (dysfunkcji)- uznanie za zdrowie następuje na podstawie wykluczenia zjawisk chorobowych.

Brak choroby lub/i uszkodzenia oraz dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny (WHO, 1948).

• Genetycznie uwarunkowana zdolność organizmu do przeciwdziałania zaburzeniom homeostazy.

• Proces adaptacji do zmieniających się warunków środowiska, do wzrastania i starzenia się, do gojenia się po uszkodzeniu, do cierpienia oraz do spokojnego oczekiwania na śmierć.

• Poddająca się zmianom zdolność człowieka do osiągania pełni własnych fizycznych, psychicznych i społecznych możliwości oraz do reagowania na wyzwania środowiska.

Nauki o zdrowiu:

• Zdrowie jest systemem, który jest określone anatomiczną integralnością, zdolnością do spełnienia określonej wartościowej roli w rodzinie, miejscu pracy i społeczeństwie, zdolnością do przeciwstawiania się fizycznym i psychospołecznym stresom, dodatnim samopoczuciem oraz brakiem zagrożenia ryzykiem zachorowania i natychmiastowej śmierci ( promocja zdrowia).

• Zdrowie to kraniec kontinuum, którego drugim końcem jest choroba; nie jest stanem ani stałym zasobem, lecz procesem przemieszczenia się na kontinuum (Antonobvsky)

• Zdrowie jest wartością pozytywną, do której człowiek dąży, a jego przeciwieństwo- choroba- wartością negatywną, której człowiek unika.

Tendencje poszerzenia zakresu pojęciowego „zdrowie”

• Obszar duchowy człowieka- spiritually and religiously- oriented Heath

• Zdrowie behawioralne

• Akcentowanie zmienności (stanu, dyspozycji, procesu, wartości)

• Pozytywne rozumienie zdrowia jako potencjału, dyspozycji lub zasobu

• Zdrowie obiektywne i subiektywne

• Odpowiedzialność za własne zdrowie

Środowisko optymalne (R. van Potter)

• Zaspokojenie podstawowych potrzeb człowieka (pożywienie, mieszkanie, ubiór, przestrzeń bytowania, odpoczynek, wykształcenie, praca itp.)- częściowo własnym wysiłkiem

• Usunięcie wszelkich szkodliwości fizycznych i chemicznych, zbędnych urazów i chorób (profilaktyka)

• Zachowanie podstawowych warunków ekologicznych (równowaga ekologiczna)

• Wykorzystanie możliwości przystosowawczych (stresy optymalne- eustresy)

• Zapewnienie poczucia zadowolenia (oscylacja samopoczucia)

• Zapewnienie reprodukcji

• Umożliwienie współudziału w rozwoju kultury, sztuki, wiedzy, dobrobytu (poczucie należytego wypełnienia obowiązków)

Środowisko optymalne (D. Sommer, B. Rohrle)

• Stwarza możliwość zaspokajania potrzeb indywidualnych, grupowych i kulturowych (bogactwo wartości- zasobów)

• Jest poznawalne- jednostki składowe systemu (środowiska) można od siebie odróżnić, zrozumieć i ocenić

• Dynamika zmian w środowisku jest dostosowana do możliwości adaptacyjnych człowieka w różnych okresach jego życia

• Elementy środowiska są wystarczająco plastyczne i poddają się wpływom człowieka

Zdrowie w poszczególnych okresach rozwojowych

- wiek metrykalny

- wiek czynnościowy: okres rozwoju progresywnego, okres rozwoju ustabilizowanego, okres rozwoju regresywnego

Teoria starzenia:

• Genetyczne- starzenie się jest zdeterminowane przez kod genetyczny; każdy gatunek ma określony, w zasadzie niezmienny, biologiczny program określający długość życia

• Stochastyczne- starzenie się jest malejącą zdolnością utrzymania homeostazy; jest zwiększającą się podatnością na choroby (szczególnie przewlekłe) które ograniczają czas życia

Długość życia a starzenie się:

• Genotyp

• Znaczenie stylu życia

• Wpływy środowiskowe

• Zdarzenia incydentalne

Etapy życia (J.S. Turner, D.B. Helis)

• Okres prenatalny- od poczęcia do narodzin

• Niemowlęctwo- ogólnie pierwsze dwa lata życia

• Okres poniemowlęcy- wiek od 2 do 3 lat

• Wczesne dzieciństwo- ogólnie wiek od 3 do 4 lat do około 5 lat

• Średnie dzieciństwo- wiek 6-9 lat, w zależności od tego czy stosuje się termin „późne dzieciństwo”, czy „preadolescencja”

• Okres dorastania (adolescencja)- ogólnie wiek nastoletni (13-19 lat)

• Wczesne dorosłość- 20-30

• Średnia dorosłość- 30-50 lub 60 lat

• Późna dorosłość- 50 lub 60-75 lat i więcej

Zdrowie biologiczne

• Okresy krytyczne

• Specyfika okresu pubertalnego

• Czas osiągania maksymalnych wartości wzrastania i dojrzewania

• Specyfika menopauzy i andropauzy

• Okres starości- starość wczesna i późna

Rozwój regresywny

Ogólnie odmienności biologiczne

• Wzrastanie śmiertelności wraz ze wzrostem wieku

• Obniżenie zdolności adaptacyjnej organizmu

• Stopniowe narastanie różnorodnych zmian degeneracyjnych organizmu

• Wzrost zapadalności na choroby charakterystyczne dla wieku starczego

• Wielonarządowość zmian chorobowych, występowanie obok dominującej choroby wielu innych, przewlekłych zmian

• Osłabienie reakcji ogólnoustrojowej

• Immunosupresja

Zdrowie psychiczne

Kolejność osiągania podstawowych kompetencji (wg. E.H. Eriksona)

• Ufność (nadzieja)

• Poczucie autonomii (siła woli)

• Inicjatywa (zdolność do decyzji)

• Produktywność (poczucie kompetencji)

• Tożsamość (wierność)

• Intymność (miłość)

• Generatywność (troska)

• Integralność (mądrość)

Zależność chorób psychicznych z wiekiem

Zdrowie społeczne

• Miarą zdrowia jest poziom wywiązywania się z zadań społecznych i satysfakcja z ich pełnienia

• Z postępem wieku konieczność uczenia się nowych ról społecznych

• Znaczenie źródeł informacji dla zdrowia społecznego (społeczeństwo tradycyjne i informatyczne)

Zdrowie duchowe

• Duchowość jako atrybut (właściwość) człowieka w sferze niematerialnej, bez przyjmowania założeń o istnieniu czynników nadprzyrodzonych

• Transcendencja (wykraczanie poza „ja realne”) jako obszar duchowości

Kierunki transcendencji:

- w obrębie osoby- samorealizacja, samodoskonalenie, rozwój osobisty

- poza daną osobą- w kierunku Istoty Wyższej, wszechświata

• Wpływ chorób, wydarzeń krytycznych na rozwój duchowości

• Cechy duchowości w starszym wieku- poczucie bliskości z innymi, bilansowanie własnego życia. Poczucie polegania na sobie, afirmacja życia, odwaga wobec śmierci

Naturalna historia choroby

• Wstępne stadium (brak choroby, podatność), czynniki ryzyka

• Stadium przedkliniczne: zmiany nie dające uchwytnych uszkodzeń, ewentualne subiektywne odczucia

• Stadium kliniczne: zmiany chorobowe

• Stadium przewlekłe: zmiany rzutujące na jakość życia

• Stadium końcowe: wyleczenie, trwałe uszkodzenia, zgon

Iº profilaktyka wczesna

- działania prewencyjne mające zapobiec chorobom

IIº profilaktyka pierwotna

- utrzymanie lub polepszenie stanu zdrowia w aspekcie ilościowym i jakościowym

IIIº profilaktyka pośrednia

- leczenie chorób, izolacja źródeł zakażenia, eliminacja ognisk patogenów biologicznych

IVº profilaktyka wtórna

- rehabilitacja, rewalidacja, rewitalizacja

Tworzenie określonych właściwości i cech pozwalających optymalnie przeżycie i rozmnażanie:

• Bariery homeostatyczne

• Bariery immunologiczne

• Bariery obronne zewnętrzne (zrogowacenie skóry, owłosienie, przewodnictwo cieplne powłok skórnych, inne)

• Adaptacja fizjologiczna

• Adaptacja behawioralna

• Organizacja społeczności (podział zadań)

• Genetyczna specyfika rozrodczości

• Ewolucja adaptacyjna genotypu

Specyficzne powiązania człowieka ze środowiskiem

• Wszechstronna adaptacja do środowiska

• Drapieżczość

• Behawior podporządkowany psychice

• Kształtowanie wymagań podczas zmiany miejsca bytowania

• Spełnienie potrzeb kulturowych

• Rozwój profilaktyki zdrowotnej

• Rozwój działalności sportowo- lekarskiej

Synergizm

- w interakcji dwóch lub więcej czynników środowiskowych występuje wzmocnienie, którego efekt jest większy od efektu działania każdego z tych czynników. Zależnie od poziomu wzmocnienia efektu wyróżnia się sumowanie, multiplikacje (mnożenie) i potęgowanie.

Przykrycie efektu

- wpływ jednego czynnika przykrywa efekt działania jednego lub innych, przez co możliwe jest jedynie wykazanie oddziaływania czynnika dominującego.

Zmiana kierunku efektu

- działające w podobnym kierunku dwa czynniki (lub więcej) podczas skojarzonego działania dają efekt odwrotny.

Możliwość modyfikacji genetycznie uwarunkowanego rozwoju

• Produkcja enzymów, których składniki są pochodzenia środowiskowego

• Oddziaływanie substratów pochodzenia żywnościowego na ekspresję genów

• Wzajemna informacja genetyczna sąsiednich komórek lub tkanek, które względem siebie stanowią środowisko zewnętrzne.

Rodzaj oddziaływań

• Rodzaj i siła bodźca środowiskowego lub ruchowego

• Genetycznie zdeterminowana wrażliwość osobnika na dane bodźce

Poziomy przebiegu zmian przystosowawczych

• Hormonalno- metaboliczne oddziaływanie na błony komórkowe

• Funkcjonalno- strukturalne zmiany tkanek i narządów, związane ze składem chemicznym i warunkami fizycznymi środowiska

• Integracyjne zmiany przystosowawcze organizmu jako całości

Reaktywność organizmu (aspekty):

• Ekosensytywność- ogólna wrażliwość na bodźce środowiska; większa u płci żeńskiej w stosunku do płci męskiej

• Adaptabilność- zdolność przystosowawcza do bodźców środowiska; większa u płci męskiej w stosunku do płci żeńskiej

• Ekspresywność- odmienna podatność poszczególnych cech na bodźce środowiska; bardziej podatne są cechy, które w większym stopniu rozwijają się po urodzeniu, aniżeli w okresie prenatalnym.

Dostosowania biologiczne (adjustacje)

• Dostosowania regulacyjne- krótkotrwałe regulacje o szybko odwracalnych skutkach

• Dostosowanie aklimatyzacyjne- dłużej trwające zmiany (względne), które są również odwracalne

• Dostosowanie rozwojowe (plastyczne)- trwałe, nieodwracalne zmiany fenotypowe, które nie są jednak dziedziczone przez następne pokolenia

Modyfikatory kulturowe rozwoju

Warunki wewnątrzrodzinne (małego środowiska wychowawczego); miarą jest wysokość zarobków i sposób podziału dóbr materialnych.

Sfery oddziaływania- higiena osobista, żywienie, organizacja warunków bytowych, styl życia, przeżycia psychiczne związane z sytuacją materialną, uprawianie sportu, wykonywany zawód, organizacja czasu pracy, nauki, czasu wolnego i wypoczynku.

Modyfikatory kulturowe rozwoju

Warunki zewnętrzne względem rodziny (małego środowiska wychowawczego); oddziałują na zwyczaje i nawyki, przyjmowanie stymulatorów i środków psychoaktywnych, leków i substancji wspomagających (żywienie)

Efekty- sposób zachowania się, przemiana materii, stan zdrowia, sytuacja ekonomiczna, kształtowanie środowiska i warunków bytowych, kształtowanie infrastruktury bytowania oraz kulturowych elementów otaczającego środowiska, wpływ na sferę doznań fizycznych i psychicznych.