Budowa i funkcje skóry |
Skóra jest największym narządem naszego ciała o złożonej budowie, jej powierzchnia u dorosłego człowieka wynosi ok. 2 m2 a średni ciężar to 4 kg.
Organ ten zbudowany z naskórka, skóry właściwej i tkanki podskórnej pełni rozmaite funkcje:
1) Bierne
Ochrona przed zimnem, ciepłem, promieniowaniem
Ochrona przed uciskiem, uderzeniem, tarciem
Ochrona przed działaniem substancji chemicznych (skóra ma pH lekko kwaśne)
Ochrona przed drobnoustrojami ( bakterie, wirusy, grzyby) (przez to że się złuszcza i odnawia)
2) Czynne
Zwalczanie drobnoustrojów chorobotwórczych w skórze (fagocyty, układ immunologiczny)
Termoregulacja (wydzielanie potu, układ naczyniowy i nerwowy - naczynie się nie rozszerzy jak nie ma bodźca nerwowego)
Odbieranie bodźców z otoczenia (ból, dotyk, temperatura)
Rozpoznawanie alergenów (komórki Langerhansa - pochodzą ze szpiku kostnego, należą do komórek dendrytycznych, znajdują się w naskórku i skórze właściwej)
Produkcja witaminy D
Produkcja barwnika - melaniny (w melanocytach)
Skóra człowieka w znaczącym stopniu różni się od skóry innych ssaków, cechy charakterystyczne ludzkiej skóry to:
Skąpe owłosienie
Rozwój gruczołów potowych erokrynowych
Tendencja do zaniku gruczołów apokrynowych
Dobrze rozwinięta i bogata sieć naczyniowa
Sprawny mechanizm termoregulacji
Cechą wspólna skóry dla wszystkich ssaków jest proces ciągłego rogowacenia komórek naskórka. Na indywidualne różnice w budowie skóry wpływ ma szereg czynników, wśród których wyróżniamy:
Właściwości osobnicze
Rasa
Czynniki genetyczne
Hormony
Warunki środowiskowe - klimat, czy ekspozycja na promieniowanie słoneczne.
Wykonywany zawód
Stopień rozwoju mięśni i ścięgien oraz ich czynność.
Z anatomicznego punktu widzenia skórę różnicujemy na 2 typy:
Skóra głowy, kończyn i tułowia- charakterystyczna jest dla niej 3 warstwowa budowa, obfite unaczynienie oraz znaczna przesuwalność
Skóra dłoni i podeszew - charakterystyczny jest brak tkanki podskórnej oraz praktyczna nie przesuwalność względem tkanek głębiej położonych, brak gruczołów łojowych, brak włosów, znaczne zgrubienie warstwy rogowej naskórka.
Naskórek, pochodzenia ektodermalnego, jest zbudowany z keratynocytów i składa się z szeregu warstw:
Warstwa podstawna - najniżej położona, nazywana jest także rozrodczą ze względu na fakt, że w jej obrębię dochodzi do mitotycznych podziałów i namnażania się keratynocytów. W tej warstwie stwierdza się obecność prekursorów keratyny-tonofibryli i cytokeratyn. Keratyna jest ostatecznym produktem metabolizmu naskórka. Warstwa podstawna to miejsce lokalizacji komórek Langerhansa- makrofagów pochodzenia szpikowego, które reprezentują antygeny limfocytom T. Oprócz tego w warstwie podstawnej znajdziemy również komórki Merkla- upostaciowione zakończenia nerwowe, odpowiedzialne za czucie dotyku. W warstwie tej obecne są również melanocyty - komórki pochodzące z grzebienia nerwowego i syntetyzujące melaninę.
Warstwa kolczysta - to kilka rzędów wielobocznych komórek, pomiędzy którymi znajduje się przestrzenie wypełnione desmogleiną
Warstwa ziarnista - składa się z wrzecionowatych komórek ułomnych w kilka warstw. Jądra tych komórek wypełnione sa ziarnistościami keratohialiny, a ziarna te to ważny produkt pośredni w procesie wytwarzania keratyny.
Strefa pośrednia stanowi wąskie pasmo znajdujące się powyżej warstwy kolczystej. Odróżnić ja można od warstwy kolczystej na drodze specjalnych barwień histochemicznych. Zona ta ma duże znaczenie w zaburzeniach rogowacenia.
Warstwa rogowa - martwa, składającą się z komórek, które w dolnych warstwach przylegają do siebie natomiast na powierzchni są luźno ułożone i ulęgają złuszczaniu( stała odnowa naskórka), zawiera białka keratynowe, które poprzez zdolność wiązania wody nadają jej elastyczność. Błony komórkowe keratynocytów są zbudowane z fosfolipidów, które pod wpływem fosfolipazy A i C wydzielają kwas arachidonowy- mający duże znaczenie w przebiegu reakcji zapalnych. Ze względu na oporność keratyny - leżące głębiej warstwy naskórka sa chronione przed czynnikami chemicznymi, mechanicznymi oraz prom. UV.
Okres przejścia keratynocytu z warstwy rozrodczej do rogowej, w warunkach prawidłowych, wynosi 26-28 dni tzw. Turnover time.
Naskórek jest nieunaczyniony, jego odżywianie jest możliwe dzięki sieci naczyń pochodzących z warstwy brodawkowatej skóry właściwej.
Połączenie naskórka ze skórą właściwą odbywa się za pomocą błony podstawnej. Struktura ta złożona jest z białek i proteoglikanów a budują ją:
Blaszka Jansa - przylegająca do komórek naskórka i jej głównym składnikiem jest laminina(glikoproteina)
Blaszka ciemna - przylega do skóry właściwej i jej najważniejszym elementem jest kolagen typu IV oraz proteoglikany.
Skóra właściwa jest pochodzenia mezodermalnego i zbudowana jest z włókien tkani łącznej, zawiera zakończenia nerwowe( Vatera-Pacciniego- czucie ucisku Krausego- czucie zimna, Ruffiniego czucie ciepła, Meissnera- czucie dotyku), komórki łącznotkankowe i naczynia krwionośne, jest stosunkowo spoista, wynika to z obecności stosunkowo dużej ilości włókien kolagenowych.
Budują ją 2 warstwy:
Brodawkowata - obejmuje ona brodawki skórne, zawiera liczne drobne naczynia krwionośne (splot podbrodawkowy). W brodawkach skórnych znajdują się włókna nerwowe, przewody gruczołów potowych mieszki włosowe.
Siateczkowata -obejmuje warstwy aż do tkanki podskórnej, różni się bardziej zbitym charakterem kolagenu. Na granicy skóry właściwej i tkani podskórnej znajduje się głęboki splot naczyniowy. Warstwa ta jest bardzo uboga w naczynia włosowate.
Podścielisko łącznotkankowe budują 3 rodzaje włókien: kolagenowe, retikulinowe i sprężyste.
Włókna kolagenowe zbudowane są z białka - kolagenu (należy on do skleroprotein) i ulegają w tkane łącznej stałym przebudowom - mogą dzięki temu zmieniać kierunek swojego przebiegu, charakteryzują się znaczą odpornością na rozciąganie.
Włókna sprężyste - swą nazwę zawdzięczają zdolnością do odwracalnego rozciągania. Chronią włókna kolagenowe przed nadmiernym ich rozciągnięciem.
Włókna siateczkowe (retikulinowe) określane są także mianem srebrno chłonnych, obecne są min. w błonie podstawnej naskórka także wokół naczyń włosowatych na granicy z tkaną podskórną.
Włókna zatopione są w bezpostaciowej mukopolisacharydowej masie składającej się z kwasu hialuronowego, kwasu chondroitynosiarkowego, czy kompleksów polisacharydowo- białkowych.
Do komórek łącznotkankowych zaliczamy:
Fibrocyty i fibroblasty - biorą czynny udział w procesie tworzenia włókien kolagenowych, mają kształt wrzecionowaty.
Histiocyty- charakteryzuje je zdolność wchłaniania cząsteczek ciał obcych, mają zdolności żerne
Komórki tuczne -wydzielają histaminę i heparynę, występują w sąsiedztwie naczyń
Pojedyncze limfocyty
W najprostszym ujęciu tkanka podskórna to zraziki tłuszczowe przedzielone zbitą tkanką łączną włóknistą. W Przestrzeniach międzykomórkowych tej tkanki obecne s ą min. naczynia krwionośne, włókna i upostaciowione naczynia nerwowe. Łączy ona skórę właściwą z głębiej położonymi tworami jak ścięgna czy kości. Wiotka budowa tej warstwy daje jej możliwość pochłaniania znacznych ilości wody.
Do przydatków skóry zaliczmy włosy, paznokcie, gruczoły potowe i łojowe.
Gruczoły łojowe to gruczoły holokrynowe, produkują one łój skórny-określanym mianem serum. Większość tych gruczołów wykazuje ścisły związek z mieszkami włosowymi. Ich czynność jest wrażliwa na wpływy hormonalne. Progesteron i testosteron aktywują działalność wydzielniczą gruczołów łojowych natomiast estrogeny mają działanie antagonistyczne.
Gruczoły Potowe dzielimy na 2 rodzaje
Gruczoły ekrynowe występujące w całej skórze, biorą udział w termoregulacji, wydzielają pot(sudor)
Gruczoły apokrynowe występują w okolicach płciowych, odbytu, brodawek sutkowych powiek czy pach. Rozpoczynają one są aktywność po okresie pokwitania.
Skóra zmienia się wraz z wiekiem, u dzieci i osób młodych jest ona (na ogół) delikatna, cienka jakby aksamitna. U osób starszych staje się sucha i szorstka, jest to następstwem min. zmniejszenia wydzielania łoju skórnego oraz zgrubienia warstwy rogowej naskórka.
Skóra jest powiązana z ogólną przemiana materii ustroju- przykładowo- ekspozycja na słońce oprócz produkcji melaniny powoduje również syntezę przeciwkrzywiczej witaminy D3.
Wiele symptomów chorobowych znajduje swoje odzwierciedlenie na powierzchni skóry, dla przykładu nadmierna suchość skóry czy problemy z gojeniem ran mogą sugerować cukrzycę, awitaminozę bądź niedobór białka a niedokrwistość może sugerować nadmierna bladość skóry.
Grubość skóry ściśle zależy od okolicy ciała, w przypadku naskórka obserwujemy największą zmienność-, gdy jest on narażony na działanie powtarzających się w czasie określonych bodźców, może on ulec znacznemu zgrubieniu, zwłaszcza w obrębie dłoni i podeszew. Grubość tkanki podskórnej również ulega znacznym wahaniom zależnym od grubości podściółki tłuszczowej.
Skóra charakteryzuje się również (w określonym stopniu) adaptacyjną plastycznością- wyrazem tego jest fakt, że w przypadku ograniczenia czynności mięsni leżących pod nią, skóra może się kurczyć.
Niezwykle istotną właściwością skóry jest jej układ linii napięcia. W przypadku, gdy przekłujemy skórę okrągłym szydłem, to po wyciągnięciu go obserwujemy, ze powstały otwór nie jest okrągły, ale szczelinowaty. Okazuje się, że cała skóra zachowuje się w ten sposób- szczelinki układają się w określonych kierunkach tworząc tym samym linie rozszczepienia, które odpowiadają liniom napięcia skóry. W ogólnym ujęciu linie rozszczepienia układają się wzdłuż linii najmniejszej rozciągliwości a pionowo do linii największej rozciągliwości. W przypadku rozcięcia skóry aż do tkanki podskórnej zgodnie z kierunkiem linii napięcia brzegi rany nie rozchodzą się w przeciwnym wypadku brzegi rany cofają się.
Ze względu na obecność w warstwie podstawnej naskórka komórek Langerhansa - skóra jest także organem immunologicznym.
Komórki Langerhansa są makrofagami pochodzenia szpikowego, które reprezentują antygen limfocytom T i są niezbędne do ich aktywacji. Odgrywają rolę w mechanizmie nadwrażliwości późnej. Oprócz Komorek Langerhansa, funkcje immunologicznego nadzoru pełnią także keratynocyty. Keratynocyty są zdolne do produkcji cytokin o właściwościach immunoregulacyjnych, takich jak np. IL-1, IL-3, IL-8 oraz TNF a pobudzone produkują interferon alfa i beta.
Czynniki takie jak promieniowanie UV czy rentgenowskie w znaczmy stopniu zmniejszają aktywność i liczbę komórek Langerhansa, obniża to ich aktywność immunologiczną i w dalszej konsekwencji może prowadzić do rozwoju nowotworów skóry.
Źródła:
Choroby skóry dla studentów i lekarzy- S.Jabłońska, T. Chorzelski
Anatomia człowieka tom V - Adam Bochenek, Michał Reicher