Dr L. Wieczorek PRAWO KARNE- wykład 3
I Klasyfikacja przestępstw
1. Waga przestępstwa ( art. 7 KK)
zbrodnie- są to czyny zagrożone karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 3 lata - dolna granica zagrożenia ustawowego albo surowsza.
występki- czyny zagrożone karą- górna granica zagrożenia ustawowego przekraczająca 1 miesiąc pozbawienia wolności, 1 miesiąc ograniczenia wolności lub większą niż 30 stawek dziennych. Czyny przy , których górne zagrożenie karą nie przekracza tych granic są wykroczeniem.
2. Forma winy
umyślna i nieumyślna- podział dokonywany ze względu na kryterium formalne winy.
Zgodnie z art. 8 KK reguła jest że: „Zbrodnię można popełnić tylko umyślnie; występek można popełnić także nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi.”
3. Forma czynu
Forma czynu - czyli przestępstwa z działania (np. zgwałcenie), z zaniechania (np. nie zawiadomienie o przestępstwie).
Istnieją też przestępstwa, które mogą być popełnione przez działanie i zaniechanie (np. zabójstwa człowieka).
4. Znamię skutku
formalne ( inaczej bezskutkowe)
materialne ( inaczej skutkowe)
Przez skutek rozumiemy zmianę w świecie zewnętrznym, która może mieć różny charakter i które można oddzielić od zachowania.
5. Typ przestępstwa:
Niektóre typy przestępstwa po dodaniu do nich pewnych dodatkowych znamion tworzą nowy typ przestępstwa z reguły opisowy, zawarty w oddzielnym paragrafie w KK zagrożony kara surowszą lub łagodniejszą.
Typ przestępstwa będący typem wyjścia to typ podstawowy ( np. art.148 §1) zwykłe umyślne zabójstwo, a typ nowotworzony to typ kwalifikowany (gdy jego zagrożenie kara jest surowsze np. art.148 § 2 przykładowo zabójstwo ze szczególnym okrucieństwem tzw. morderstwo) albo typ uprzywilejowany gdy jest on zagrożony karą łagodniejszą np. art.148 § 4 - zabójstwo w afekcie.
6. Tryb ścigania
z oskarżenia publicznego tzw. publiczno - skargowe- jest ich większość
z oskarżenia prywatnego tzw. prywatno- skargowe- np. zniesławienie, naruszenie nietykalności cielesnej.
Niektóre przestępstwa publiczno- skargowe mogą być ścigane jedynie wtedy gdy pokrzywdzony złoży wniosek o ściganie tzw. przestępstwa wnioskowe np. zgwałcenie, kradzież na szkodę osoby najbliższej.
II Struktura przestępstwa
Do których należą: podmiot przestępstwa, strona podmiotowa i przedmiot przestępstwa.
Podmiot przestępstwa
1. Wiek sprawcy - wg polskiego prawa karnego może być tylko osoba fizyczna, która w chwili popełnienia czynu ukończyła lat 17.
Art.10 § 1 KK- opisuje przedział wiekowy.
Wyjątki:
art.10 § 2 KK- odpowiedzialność karną może ponieść nieletni, który ukończył 15 lat, popełnił określony czyn (np. zamach na życie Prezydenta RP, rozbój- zbiór zamknięty) oraz jeżeli przemawiały za tym okoliczności sprawy oraz właściwości i warunki osobiste sprawcy, a zwłaszcza jeżeli uprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne.
art. 10 § 4 KK - dorosły sprawca w wieku od 17 do 18 lat, gdy dopuścił się występku może być potraktowany jak nieletni wobec, którego można zastosować zamiast kary -środki poprawcze lub wychowawcze jeżeli przemawiają za tym okoliczności sprawy, a także stopień rozwoju oraz właściwości i warunki osobiste sprawcy
Nieletni -pojęcie z Ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich z 26 października 1982
wg niej przez nieletniego rozumie się w związku z demoralizacją osoby do 18 roku życia.
Osoba, która popełniła czyn karalny po ukończeniu lat 13,a przed ukończeniem lat 17 ( wyjątek art. 10 § 2 KK)
W zakresie wykonania orzeczonych środków poprawczych lub wychowawczych osoba do 21 roku życia
Względem nieletnich stosuje się środki :
wychowawcze- (np. upomnienie, umieszczenie w placówce wychowawczej , umieszczenie w rodzinie zastępczej )
leczniczo -wychowawcze- ( przymusowe leczenie np. narkomanów)
lub
poprawcze
a także
względem rodziców lub opiekunów różnego rodzaju zobowiązania
Młodociany- to taki, który nie ukończył 21 lat w chwili popełnienia czynu, a 24 lat w chwili orzekania w I instancji. Jest to szczególna kategoria sprawcy dorosłego wg, którego KK przewiduje odmienne zasady wymierzenia kary kładąc na jego wychowanie oraz dopuszcza możliwość stosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary.
Małoletni- to ktoś kto nie ma pełnej zdolności do czynności prawnej.
Przestępstwa indywidualne i powszechne
Wg podmiotu przestępstwa można je podzielić na :
przestępstwa powszechne- czyli takie, których podmiotem może być każda osoba odpowiadająca ogólnym cechą podmiotu przestępstwa tj. osoba fizyczna, która osiągnęła odpowiedni wiek
indywidualne- czyli te, w których opisie ustawowym znamię podmiotu określane jest przez użycie pewnej dodatkowej cechy np. matka, żołnierz.
Wyróżniamy przestępstwa indywidualne:
- właściwe- czyli takie przy, których szczególna cecha podmiotu decyduje o bycie przestępstwa np. odmowa wykonania rozkazu
- niewłaściwe- czyli takie gdy szczególna cecha podmiotu nie decyduje o bycie przestępstwa lecz o stworzeniu jego typu kwalifikowanego lub uprzywilejowanego.
Strona podmiotowa przestępstwa
Zaliczamy do niej:
czyn- ( zachowanie się podmiotu ) działanie lub zaniechanie
skutek czynu- tylko w przypadkach materialnych ( skutkowych)
czas- (np. po wyznaczeniu służby)
miejsce czynu- (np. na terytorium RP)
sytuacja w jakiej czyn popełniono- (np. będąc pozbawionym wolności)
sposób popełnienia- (np. przemocą, groźbą bezprawną, podstępem)
przedmiot wykonawczy czynu (inaczej przedmiot czynności wykonawczej tzn. przedmiot, na którym dokonuje się danego przestępstwa- (np. zamknięte pismo)
Formy czynu:
1. przestępstwo trwałe- przestępstwo może być ujęte jako utrzymywanie pewnego stanu rzeczy np. nielegalne posiadanie broni.
2. Przestępstwa wieloosobowe- większość przestępstw ujęta jest jako działanie pojedynczego sprawcy co nie wyklucza ich popełnienia przez dwóch lub więcej sprawców- współsprawstwo, ale są też takie dla których bytu wymagane jest działanie wieloosobowe np. udział w bójce lub pobicie.
3. Wieloszynowe- nie kiedy ustawa ujmuje zachowanie się sprawcy jako wieloszynowe tzn. polegające na pewnego rodzaju działalności, na którą składają się poszczególne czyny np. rozpijanie małoletniego, znęcanie się .
4. Przestępstwo z zaniechania- polega na nie podjęciu przez sprawcę działania do, którego był on zobowiązany (formalne przestępstwo z zaniechania) lub na spowodowaniu określonego skutku przez nie podjęcie takiego działania (materialne przestępstwa z zaniechania).
Materialne przestępstwa z zaniechania- odpowiedzialności karnej za przestępstwo skutkowe popełnione przez zaniechanie podlega ten tylko na kim ciąży prawny, szczególny obowiązek zapobiegania skutkowi (źródłem tego obowiązku może być ustawa inna niż KK, umowa lub przyjęcie określonej funkcji.
Formalne przestępstwo z zaniechania - gdy źródłem obowiązku jest ustawa karna.
Skutek czynu. Związek przyczynowy.
Wtedy gdy jakieś przestępstwo występuje nie tyko w trybie podstawowym lecz również w typie kwalifikowanym przez nastąpienie określonego skutku. Skutek ten nazywany jest następstwem czynu. Między zachowaniem się sprawcy a skutkiem tego zachowania zachodzić musi związek przyczynowy stwierdzeniem, że w konkretnym przypadku zachodzi związek przyczynowy między zachowaniem się sprawcy a skutkiem, który nastąpił czasowo po tym zachowaniu się wymaga pewnych kryteriów, które ustalone są przez następujące główne teorie związku przyczynowego.
Trzy teorie związku przyczynowego:
teoria ekwiwalencji- równowartości warunków opiera się na założeniu, że przyczyna każdego skutku jest pewna suma warunków koniecznych do jego wystąpienia, to czy warunek był konieczny (sine qua non)sprawdza się przy pomocy hipotetycznego usuwania tego warunku. Teoria ta współcześnie uważna jest za ujmującą związek przyczynowy zbyt szeroko.
teoria adekwatnego związku przyczynowego- wg, której nie wystarcza, że czyjeś zachowania się jest koniecznym warunkiem występowania skutku, ale dla uznawania go za przyczynę wymaga się jeszcze by określony w ustawie skutek był normalny, typowy, adekwatnym następstwem takiego zachowania.
teoria relewancji- która twierdzi, że związek przyczynowy można ujmować szeroko, ale prawo karne po przez przepisy dokonuje pewnej selekcji i nie każde spowodowanie skutku, nie każdy związek przyczynowy jest istotny (relewantny).
Strona podmiotowa przestępstwa (strona subiektywna)
Obejmuje zjawiska psychiczne, które muszą towarzyszyć stronie podmiotowej (zewnętrznemu zachowaniu się sprawcy, i które wyrażają stosunek psychiczny sprawcy do czynu). Chodzi o umyślność lub nieumyślność.
Strona podmiotowa- jest najważniejszą przesłanką winy bez jej istnienia nie można sprawcy uczynić zarzutu z popełnionego czynu, a więc nie jest możliwa jego odpowiedzialność karna z powodu braku winy.
Ponad to tzw. forma winy decyduje o stopniu winy i społecznej szkodliwości.
Rozróżniamy następujące formy winy:
1. umyślna- wg art.9 § 1 KK: „ Czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi.”
Wyróżniamy 2 postacie zamiaru:
bezpośredni- gdy sprawca chce popełnienia czynu (nagły albo przemyślany)
ewentualny- gdy sprawca przewiduje i na to się godzi
Dodatkowe cechy umyślności. Przestępstwa kierunkowe- znane są nim przestępstwa znamienne celem np. oszustwo, cel osiągnięcia korzyści majątkowej, motywem (np. dyskryminacja na tle wyznaniowym) lub pobudkę ( pod wpływem współczucia - eutanazja)
2. nieumyślna- przesłanką odpowiedzialności za przestępstwo nieumyślne jest naruszenie zasady ostrości art. 9 § 2 KK: „ Czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć.”
Wina nieumyślna występuje w postaci:
lekkomyślności - polega na tym, że sprawca świadomie naruszając zasady ostrożności, możliwości popełnienia czynu przewiduje lecz przypuszcza, że go uniknie
niedbalstwo- polega na tym, ze sprawca możliwości popełnienia czynu zabronionego nie przewiduje chociaż może ją przewidzieć.
winą mieszana - kombinowana- polega na tym, że część znamion objęta jest zamiarem sprawcy, a 2 część tylko winą nieumyślną (np. kwalifikowane typy przestępstw udziału w bójce lub pobiciu) art.158 KK.
Przedmiot przestępstwa
Przedmiot przestępstwa- to dobra prawne tj. życie, własność, bezpieczeństwo, wolność, które godzi przestępstwo jako czyn społecznie szkodliwy. Dobra te to „ od strony przestępstwa przedmiot zamachu a od strony prawa karnego przedmiot ochrony”.
Przedmiot przestępstwa to nie przedmiot wykonawczy (nie narzędzie przestępstwa)
Podział przestępstw ze względu na przedmiot ochrony:
przestępstwa polegające na naruszaniu dobra prawnego np. zgwałcenie, zabójstwo, oszustwo
przestępstwa polegające na naruszeniu dobra prawnego na konkretne niebezpieczeństwo np. spowodowanie niebezpieczeństwa pożaru.
przestępstwa abstrakcyjnego- to narażenia dobra prawnego np. doprowadzenie do obcowania płciowego małoletniego poniżej lat 15.
Indywidualny, rodzajowy i ogólny przedmiot ochrony
indywidualny przedmiot ochrony- to dobra prawne będące przedmiotem ochrony pojedynczego przepisu
rodzajowy, grupowy przedmiot ochrony- to dobra prawne chronione nie przez jeden przepis lecz przez grupę przepisów karnych z reguły zamieszczonych w jednym rozdziale KK np. życie i zdrowie, wymiar sprawiedliwości.
ogólny przedmiot ochrony- to abstrakcyjne ujecie dobra, którego ochrona jest zadaniem całego prawa karnego i trudno je wskazać.
Znaczenie przedmiotu ochrony przy interpretacji przepisu- pozwala zrozumieć sens przepisu i służy do określania znamion przestępstw.
Podobieństwo przestępstw
Przedmiot przestępstw- ma też istotne znaczenie przy ustaleniu podobieństw przestępstw dla stosowania przepisów o recydywie.
Przestępstwami podobnymi -są przestępstwa należące do tego samego rodzaju czyli skierowane przeciwko temu zbliżonemu dobru prawnemu np. przeciwko mieniu.