Kultura-termin wieloznaczny ,pochodzący początkowo od łacińskiego terminu cultus agi - uprawa ziemi. Najczęściej rozumiana jako całokształt duchowego i materialnego dorobku społeczeństwa. Bywa utożsamiana z cywilizacją , a cywili-
zacja to poziom rozwoju społeczeństwa w danym okresie historycznym , który charakteryzuje się określonym poziomem kultury materialnej , stopniem opanowa-
nia środowiska naturalnego i nagromadzeniem instytucji społecznych.
Całość wiedzy na temat kultury próbuje badać dziedzina wiedzy, jaką jest kulturo-
znawstwo. Jednak także na poszczególnych aspektach kultury uwagę skupiają: filo-
zofia kultury, historia kultury ,antropologia kulturowa, socjologia kultury, etnografia
(nauka o narodach ,ludach i grupach etnicznych) , czy memetyka (nauka badająca
ewolucję kulturową)
Główne dziedziny kultury to:
kultura materialna-wszelkie wytwory człowieka,technika,umiejętności praktyczne
kultura duchowa- wierzenia, wiedza, literatura i wszelkiego rodzaju piśmiennictwo ,sztuka: teatr, film, muzyka, sztuki plastyczne, a także to, co należy do wytworów umysłu, np. filozofia
kultura społeczna-normy moralne, ideologia, uczestnictwo w życiu kulturalnym
kultura języka-porozumiewanie się zgodnie z obowiązującą normą językową w danym społeczeństwie
kultura polityczna-systemy wartości i wzorce zachowań polityków i partii biorących udział w wykonywaniu władzy państwowej lub aspirującej do tej roli
kultura fizyczna-system zachowań i działań związanych z dbałością o rozwój fizyczny człowieka
Po raz pierwszy w nowym znaczeniu termin ten został użyty przez Cycerona, który w swoim dziele „Disputationes Tusculanae” użył sformuowania cultura animi - dosłownie uprawa umysłu- w celu określenia pierwszej w literaturze koncepcji filozofii . Od tego czasu termin „kultura” zaczęto wiązać z czynnościami ludzkimi,
mającymi na celu doskonalenie, pielęgnowanie czy kształcenie.
Po raz pierwszy nowoczesne zastosowanie pojęcia kultury pojawiło się w 1688 roku, użyte przez Samuela Pufendorfa.W swojej pracy „De iure naturae et gentium” zamieścił on słowo cultura czy cultura animi na oznaczenie wszelkich wynalazków, wprowadzonych przez człowieka, takich jak język ,ubranie, moralność, instytucje społeczne i obyczaje.
W ciągu wieków słowo to było coraz częściej używane przez filozofów, a potem także uczonych zajmujących się naukami społecznymi. Rezultatem tego jest wieloznaczność tego słowa.
Istnieje mnóstwo definicji kultury, często rozbieżnych, a nawet wzajemnie sprzecznych. Badacze kultury tworzyli coraz to nowe definicje, za każdym razem uwzględniając jakiś wycinkowy, konkretny punkt widzenia na kulturę.
Słynny antropolog kultury, Ralph Linton, zdefiniował kulturę następująco :
kultura to konfiguracja wyuczonych zachowań i ich rezultatów, których elementy składowe są podzielane i przekazywane przez członków danego społeczeństwa.
Różne sposoby definiowania kultury zaprezentowali Alfred Kroeber i Clyde Kluckhohn , którzy w rozprawie „Culture.A critical review of concepts and definitions” zebrali 168 jej określeń .
Mimo, że kultura jest atrybutem człowieka i co za tym idzie wszystkich społeczności tworzonych przez gatunek homo sapiens, nie jest ona jednolita i w różnych okresach historycznych , jak również w różnych obszarach geograficznych wytwory ludzkie, systemy norm i wartości były i są od siebie odbiegające w dużym stopniu. Przedstawiciele nauk społecznych starają się klasyfikować pewne typy kultur, czy też opisywać szczególne przypadki istniejących obecnie lub w przeszłości, nadając im nazwy specyficzne ze względu na miejsce, czas bądź ogólny typ opisywanej kultury.
Wybrane ogólne typy kultur:
-kultura darów
-kultura duchowa
-kultura językowa
-kultura ludowa
-kultura masowa
-kultura materialna
-kultura narodowa
-kultura pisana
-kultura polityczna
-kultura elitarna
-kultura oficjalna
-kultura regionalna
Systemy kultury:
-kultura mówiona
-kultura pisana
-kultura elektroniczna
-kultura druku
Kultura związana jest z człowiekiem. Gatunek ludzki jako jedyny ze wszystkich gatunków na Ziemi zdołał wytworzyć kulturę. Dzięki rozwojowi na drodze ewolucji homo sapiens osiągnął taki poziom, który pozwolił mu w sposób świadomy przeobrażać świat rzeczywisty, znajdujący się wokół niego, dlatego nazywa się często człowieka „zwierzęciem tworzącym kulturę”. Jednak izolowana jednostka ludzka nie jest w stanie samodzielnie wytworzyć kulturę, do tego potrzeba zbiorowości ludzkiej, przekazującej swe doświadczenie z pokolenia na pokolenie.
Kultura jest systemem , a więc każda pojedyncza kultura ma własną wewnętrzną logikę. Kultura jest też mechanizmem adaptacyjnym człowieka, jest pośrednikiem między człowiekiem a środowiskiem, które ten zamieszkuje. Kultura jest zbiorem zjawisk wyuczonych czyli przekazywanych nie za pośrednictwem genów ,
lecz na drodze wychowania i uczenia się.
Płaszczyzny zjawisk kulturowych:
-materialna: każde zjawisko kulturowe ma jakiś wymiar materialny
-behawioralna: zjawiska kulturalne są związane nierozerwalnie z zachowaniami motorycznymi zewnętrznymi, czyli czynnościami związanymi z tworzeniem i odbiorem dzieła kulturowego lub motorycznymi wewnętrznymi czyli przeżyciami ,
odczuciami bądź wypowiedziami
-psychologiczna: dla niektórych badaczy ważne są : wartościowanie, oceny, postawy,motywy i znaczenia nadawane przez człowieka przedmiotom materialnym i zachowaniom
-aksjonormatywna: można też w kulturze wyróżnić normy i wartości.
Melville Herskovits zaproponował następujące twierdzenia związane z teorią kultury, które są jednocześnie wykazem cech charakteryzujących samą kulturę:
1)kultury się uczymy
2)kultura wywodzi się z biologicznych, środowiskowych, psychicznych i historycznych elementów ludzkiej egzystencji
3)kultura jest zorganizowana
4)kultura jest wieloaspektowa
5)kultura jest dynamiczna
6)kultura jest zmienna
7)w kulturze występują pewne prawidłowości , które pozwalają analizować ją metodami naukowymi
8)kultura jest instrumentem przystosowania jednostki do całokształtu otoczenia oraz zdobycia środków dla twórczej ekspresji
Rozumienie kultury może być:
-atrybutywne-oznacza to, iż kultura jest atrybutem człowieka, czymś wspólnym całemu gatunkowi ludzkiemu i wyróżnia go z pośród innych gatunków
-dystrybutywne-kiedy mówimy o kulturze w rozumieniu dystrybutywnym mamy na myśli to, że różne zbiorowości ludzi mają różne kultury tzn. różnią się językiem, obyczajami, wierzeniami, sposobem budowania domów itp.
Kultura dzieli się na 4 kategorie:
1.kultura bezpośrednia-to elementy dorobku kulturalnego ludzkości, które są pochodną potrzeb pierwotnych(fizjologicznych)
2.kultura symboliczna-to zaspokajanie potrzeb wtórnych, a więc wyższego rzędu, wiąże się z podejmowaniem przez człowieka działań z wykorzystaniem
przedmiotów lub pojęć szczególnego typu, a mianowicie symboli
3.kultura instrumentalna-składają się na nią wszystkie elementy dorobku społecznego, których wartość opiera się na kryteriach utylitarnych (utylitaryzm to koncepcja, zgodnie z którą działanie jest uznawane za dobre moralnie, jeśli chcąc zaspokoić własne przyjemności i potrzeby oraz zabiegając o własny interes, służy się dobru ogółu)
4.kultura realizacyjna-tworzą ją przedmioty traktowane jako cele, czyli te, które mają wartość autoteliczną (autoteliczny- będący celem samym w sobie, wartością samą w sobie).
Dziedzina nauki, która zajmuje się badaniem kultury to KULTUROZNAWSTWO.
Próbuje ona sprecyzować pojęcie kultury w ramach jednolitej teorii a istotą studiów kulturoznawczych jest dążenie do ujmowania kultury jako autonomicznej sfery świata ludzkiego, poznanie jej tożsamości.
Całość wiedzy, ale o szeroko rozumianej kulturze zgłębia ANTROPOLOGIA ,
która zajmuje się badaniem człowieka jako jednostki i jako społeczności.
Antropologia społeczno-kulturowa na przestrzeni lat stworzyła wiele szkół i kierunków, które następując po sobie eliminowały stare poglądy na rzecz nowych.
Jednym z badaczy kultury, który podważył istniejące teorie ewolucyjne i zrewolucjonizował myśl antropologiczną był urodzony w 1858 roku antropolog i językoznawca Franz Boas. Odrzucając teorie ewolucjonizmu wyznaczył kierunek rozwoju nauki o relacjach pomiędzy człowiekiem a kulturą na wiele następnych lat. Boasa uważa się za twórcę nowoczesnej amerykańskiej antropologii kulturowej i jedną z najwybitniejszych postaci w historii tej nauki. Jego działalność naukowa i wysnuwane na jej gruncie koncepcje sprowadzały się między innymi do twierdzenia, że bardzo istotnym czy wręcz koniecznym elementem, bez którego nie może istniec prawdziwa antropologia są badania empiryczne, które są jedynym środkiem do zweryfikowania danej teorii. Podejście to, a także prowadzone przezeń badania języków Indian Ameryki Północnej, znacząco wpłynęły na postawy naukowe jego następców, wśród których znalazła się również urodzona w 1887 roku Ruth Benedict. Jej działalność naukowa zaowocowała powstaniem prądu umysłowego określanego mianem konfiguracjonizmu. Kultura w ujęciu Ruth Benedict jest funkcjonalną i zintegrowaną całością , która stanowi pewną konfigurację wzorów kultury. Pojęcie "wzory kultury" rozumie ona jako dominujący w określonej społeczności element, umożliwiający integrację jednostek w obrębie tej grupy ludzkiej. Takie podejście do badań antropologicznych było charakterystyczne dla całokształtu naukowej pracy Benedict, która z determinacją dążyła do odnalezienia tych wzorów między innymi w kulturach prymitywnych, gdyż
jak twierdziła, o wiele łatwiej odnaleźć je w strukturach mniej skomplikowanych, niż w złożonej i zagmatwanej kulturze społeczeństw Zachodu. Benedict prowadziła badania Indian Ameryki Północnej(między innymi Czarne Stopy i Zuni),by w ich konsekwencji stworzyć swe największe dzieło "Wzory kultury".
Mówiąc o kulturze w ujęciu konfiguracjonistów należy jeszcze zwrócić uwagę na problem norm i dyrektyw ,jako wyznaczników postępowania jednostek w obrębie danego społeczeństwa, które tę kulturę tworzy. Normy będą odnosić się do ogólnie przyjętych wartości kulturowych i jako zmierzające do realizacji najważniejszej dla grupy ludzkiej wartości kulturowej, stanowić będą pierwszorzędny współczynnik integrujący kulturę. Normy decydują o tym, co w danej kulturze jest dobre, a co złe, co uchodzi za prawdę, a co za fałsz, co może stać się przyczyną wykluczenia ze wspólnoty. Dyrektywy natomiast to postulaty o charakterze praktycznym, dzięki którym możliwa jest realizacja wartości określonych, zarówno w świadomości społecznej, jak i jednostkowej, przez normy. Z tej też przyczyny dyrektywy uznać należy za drugorzędny współczynnik kulturowy, gdyż są one jedynie środkiem mającym dopomóc w realizacji nadrzędnego celu, jaki przyświeca danej społeczności. Tak więc kultura w ujęciu konfiguracjonistów jawi się jako ściśle powiązana wewnętrznie i zhierarchizowana całość. Istnieje bowiem jedna nadrzędna wartość kulturowa, rozumiana jako światopogląd przyjęty przez wszystkich członków społeczności, wokół której koncentrują się wszystkie inne, pomniejsze wartości, by w praktyce następnie stać się realnymi działaniami podejmowanymi przez członków wspólnoty.
Według Benedict prowadząc badania antropologiczne danej wspólnoty należy skupić się przede wszystkim na penetracji kultury symbolicznej, gdyż właśnie poprzez jej poznanie można uchwycić światopogląd kierujący działaniami członków społeczności. Dla Benedict antropologia to nauka o ludziach żyjących w społeczeństwie. Koncentruje ona swą uwagę na tych cechach fizycznych i technikach wytwórczych, na tych konwencjach i wartościach,które odróżniają daną społeczność od wszystkich innych, posiadających różne od niej tradycje. Cechą wyróżniającą antropologię spośród innych nauk społecznych jest to, że bierze ona za przedmiot gruntownych studiów społeczeństwa inne, niż nasze. Antropolog interesuje się zachowaniem ludzkim, ale nie takim, jakie ukształtowała nasza tradycja, lecz ukształtowanym przez wszelką tradycję. Interesuje się szeroką gamą zwyczajów, które znaleźć można w różnych kulturach, a jego zadaniem jest zrozumienie, jak kultury te zmieniają się i różnicują, w jak różnorodnych formach wyrażają się, w jaki sposób zwyczaje danego ludu funkcjonują w
życiu poszczególnych, składających się nań jednostek.
Benedict w swojej książce opisała kulturę Indian Zuni, Kwakiutlów i Dobu. Każda z tych kultur ma pewne cele, kieruje zachowaniem, instytucjami. Różnią się one między sobą nie tylko brakiem lub występowaniem jakiejś cechy, lecz także formy, w jakich występują te cechy, bywają różne w różnych rejonach. Ani środków, ani celów jednego społeczeństwa nie można oceniać w terminach innego, ponieważ są one absolutnie nieporównywalne. Na podstawie tych trzech plemion indiańskich Benedict wyróżniła 2 wzory kultury :
Typ kultury apolliński -(indianie Zuni) - charakterystyczne cechy to rytualizm, wstrzemięźliwość, brak agresji. Udział jednostki w życiu obrzędowym (brak środków odurzających, brak szaleństwa). Indianie posiadają kapłanów, ale nie mają czarowników. Cechuje ich spokój, łagodność, wyzbycie się agresji, poszukiwanie złotego środka, brak indywidualizmu i konkurencji. 'Dobry człowiek' unika zaszczytów, żyje w spokoju, usuwa się w cień. Pożądane cechy to uprzejmość i dostojność. Jest to społeczeństwo matrylinearne.
Typ kultury dionizyjski -(indianie Kwakwiutl) - jest to społeczeństwo hierarchiczne. Wysoko jest cenione życie duchowe. Praktyki religijne są nieraz bardzo gwałtowne. Wzorem do naśladowania to wojownik i indywidualista. Pożądane cechy to indywidualność i osiąganie sukcesów. Własność pojmowana na dwa sposoby własność rodzinna - czyli ziemia oraz własność jednostkowa - pieśni, rytuały, mity, dobra rodowe.