ADMINISTRACJA, Konstytucja 3Maja

KONSTYTUCJA 3 MAJA

Na kształt ustroju społeczno- politycznego, regulowanego przez Ustawę Rządową składały się normy samej konstytucji, jak również ustawy konkretyzujące jej założenia. Były to:

a) ustawa "Miasta nasze królewskie" z 17.04.1791,

b) "Prawo o sejmikach"- 24.03.1791,

c) "Deklaracja Stanów Zgromadzonych"- 05.05.1791,

d) "Zaręczenie wzajemne Obojga Narodów'- 20.10.1791,

Ustawy wykonawcze:

a) prawo o sejmie- 16.05.1791

b) prawo o sejmie konstytucyjnym, ekstraordynaryjnym- 27.05,

c) ustawa o prawie łaski- 30.05,

d) ustawa o komisji policji- 17.06,

e) urządzenie wewnętrzne miast wolnych RP w Koronie i Wlk. Księstwie Litewskim- 27.06,

f) urządzenie sądów miejskich i asesorii ( 03.10 ),

g) ustawa o komisji skarbowej ( 27.10 ),

h) ustawa "rozkład województw, ziem i powiatów z oznaczeniem miejsc konstytucyjnych dla sejmików- 02.10,

i) ustawa o sądzie ziemiańskim- 03.01.1792

j) ustawa o sądzie trybunalskim w Koronie i Wlk. Księstwie Litewskim- 19.01,

k) ustawa o urządzeniu wieczystym królewszczyzn ( 26.04 ),

l) ustawa o komisji wojskowej- 18.05.1792

Uchwalono w dniu 03..05.1791 konstytucja nosiła oficjalnie nazwę Ustawa Rządowa, przez co rozumiano ustawę o rządzie, określającą instytucje, władze i zasady rządzenia państwem. Określała prawa stanów oraz zasady organizacji władz państwowych. Otwiera ją preambuła, określająca cele, którym dokument ma służyć. Zasadniczy tekst konstytucji dzieli się na 11 artykułów:

I. Religia panująca,

II. Szlachta ziemianie,

III. Miasta i mieszczanie,

IV. Chłopi włościanie,

V. Rząd, czyli oznaczenie władzy publicznych,

VI. Sejm, czyli władza prawodawcza,

VII. Król, władza wykonawcza,

VIII. Władza sądownicza,

IX. Regencja,

X. Edukacja dzieci królewskich,

XI. Siła zbrojna narodowa.

USTRÓJ SPOŁECZNY

Konstytucja 3 Maja na pierwsze miejsce wysunęła problematykę ustroju społecznego. Utrzymana została struktura stanowa społeczeństwa i uprzywilejowana pozycja szlachty.

Szlachta

zagwarantowanie szlachcie ziemianom wszystkich swobód, wolności, prerogatyw, pierwszeństwa w życiu prywatnym i publicznym. Prawa szlacheckie uznano za "niewzruszone". Nie mogły być zmienione nawet przez sejm konstytucyjny zajmujący się rewizją konstytucji.
równość szlachty nie tylko co do starania się o urzędy, ale co do równego używania przywilejów i prerogatyw,
nienaruszalność własności, co do której rząd nie może mieć żadnych pretensji
bezpieczeństwo osobiste ( "źrenica wolności obywatelskiej" )

Mimo zagwarantowania równości szlacheckiej, ustawy wykonawcze, zwłaszcza prawo o sejmikach, ograniczały prawa polityczne szlachty do szlachty ziemian. Czynne prawo wyborcze na sejmikach uzyskała szlachta

a) mająca jakąkolwiek dziedziczną własność ziemską, z której opłacałaby jakiekolwiek podatek od skarbu RP,

b) szlachta użytkująca nieruchomość tytułem zastawu, jeśli płaciła z niej podatek pow. 100 zł.,

c) szlachta posiadająca nieruchomość dożywotnio, o ile opłacała z niej podatek pow. 100 zł

d) wojskowi, urlopowani na czas sejmików

Pozbawione prawa głosu były osoby, które nie ukończyły 18 lat, skazani wyrokiem karnym oczywistym lub zaocznym, choćby jeszcze nieprawomocnym, szlachta podległa władzy zwierzchniej prywatnej, zobowiązana do opłacania czynszu, daniny lub innej prywatnej posługi z gruntu przez siebie dzierżonego.

Bierne prawo wyborcze na sejmikach przysługiwało wyłącznie szlachcie mającej dziedziczne posesje, z których opłacany był do skarbu państwa jakikolwiek podatek. Szlachta mająca posesje dziedziczne pełniącą służbę wojskową po wysłużeniu 6 lat mogła ubiegać się o mandat poselski. Nie mogły być wybrane osoby, które nie ukończyły 23 lat, nieobecni na sejmiku, osoby, na których ciążył wyrok, choćby zaoczny, w postępowaniu cywilnym, musieli być wpisani do księgi ziemiańskiej.

Tym sposobem znaczną część szlachty pozbawiono praw politycznych. Była to szlachta gołota oraz dzierżawcy czasowi i czynszownicy. Miało to służyć osłabieniu przewagi magnaterii, posługującej się "drobiazgiem szlacheckim w walce o władzę".

Mieszczanie

Art. 3 Konstytucji uznał prawo o miastach "za część nieniejszej konstytucji" i to ono określało pozycję mieszczan ( patrz. wyż ).

Chłopi

Art. 4 regulował pozycję chłopów. Zawierał on dość ogólne sformułowania.

Wstępna partia art. została ujęta w duchu fizjokratyzmu ( "Lud rolniczy, spod którego ręki płynie najobfitsze bogactw krajowych źródło" ). Argumentami za reformą położenia ludu rolniczego miała być "sprawiedliwość, ludzkość i obowiązki chrześcijańskie". Przede wszystkim chodziło jednak o szlachecki "własny nasz interes dobrze rozumiany"
umowy zawierane przez dziedziców z chłopami, dotyczące powinności chłopskich i wzajemnych obowiązków dziedzica, wiązały obie strony i ich następców.
wolność wszystkim przybyszom zza granicy pragnącym osiedlić się w kraju, jak również zbiegom powracającym do Polski. Osoby te "mogły osiadać w mieści lub na wsi, jak również "użyć przemysłu swego gdzie chcą".
lud rolniczy oddawano w "opiekę prawa i rządu krajowego"

W porównaniu z większością spraw, problem chłopów został uregulowany w Konstytucji w sposób bardzo ogólnikowy i nieprecyzyjny. Dopiero 24.04.1792 uchwalono "Urządzenie wieczyste królewszczyzn", gdzie szeroko potraktowane została zagadnienie prawnego uregulowania położenia ludności chłopskiej. Chłopi w byłych królewszczyznach, przechodzących na ręce prywatne, uzyskali uznanie własności "wieczystej" gruntów sobie nadanych, prawo do ich sprzedaży oraz prawo do opuszczenia wsi. Chłopi bezrolni, nie związani żadnym kontraktem, uznani zostali za "wolnych od wszelkich obowiązków włościańskich". Wysokość świadczeń chłopskich, czy to w postaci czynszu, czy też robocizny, miała być określono przez lustratorów, przygotowujących sprzedaż królewszczyzn w taki sposób "aby sposobności włościan jak i potrzebie gospodarstwa dworskiego dochodzili".

Prawa i obowiązki obywatelskie

Ustawa rządowa nie zawierała deklaracji praw. Mimo utrzymania stanowej struktury społeczeństwa w Konstytucji i innych ustawach Sejmu Czteroletniego kształtuje się pewien zbiór praw obywatelskich i swobód oraz obowiązków.

art. 1: wolność wszystkich wyznań i pokój w wierze. Wszystkie bez wyjątku wyznania zostały oddane pod opiekę rządową. Religia rzymskokatolicka była religią narodową i panującą oraz zabroniono przechodzenia od wiary panującą do jakiegokolwiek wyznania pod karą apostazji. Ministrem mógł być w RP także i teraz wyłącznie katolik.
art. 2 i prawo o miastach: nietykalność osobista szlachty i mieszczan posesjonatów.
nienaruszalność własności szlacheckiej i mieszczańskiej,
Ustawa o Komisji Policji zabraniała tej magistraturze naruszać "przyrodzonych i zabezpieczonych ustawami RP prawa wolności i własności osobistej obywatelów i przychodniów"
Prawo o Straży: każda decyzja, która w niej zapadła była przeciwna prawu, jeśli "naruszy wolność osoby, mówienia, pisania, drukowania, majątku".
Ustawa o sejmach sądowych: "cokolwiek obywatel wolnego narodu mówi, pisze, drukuje, czyni lub czynić zamierza sposobem w prawi opisanym lub sposobem, którego prawo nie zabrania, to wszystko pod haniebne nazwisko spisku nigdy podciągane nie będzie"- a więc wolność słowa, przekonań, druku. Pilnowanie tego miało należeć do Komisji Policji
obowiązek obrony państwa ( w art. 9 )
obowiązek pracy, przedsiębiorczości ( w stosunku do warstw uprzywilejowanych ),
posłuszeństwo prawu ( art. 7 ).

USTRÓJ POLITYCZNY

Państwo polskie

W Konstytucji 3 Maja nie ma wzmianki o unii polsko- litewskiej. Istnieją odrębne przekonania co do tego. Jedni ( jak Stanisław Kutrzeba i Bolesław Lesńiodorski ) uważają, iż jeśli w ustawie zasadniczej nie ma mowy o odrębności państwowej Litwy i o unii rzeczowej, to oznacza to iż została ona zniesiona i powstało jedno Państwo Polskie. Inni ( Jerzy Malec ) przedstawiają pogląd, iż ustawodawstwa Sejmu Czteroletniego, prowadząc do całkowitej centralizacji władzy wykonawczej, nie znosiło bynajmniej stosunku unii między Polską a Litwą, zachowując federalną strukturę państwa.

Dalsze ustawodawstwo Sejmu Czteroletniego wskazuje jednak na ten drugi pogląd. 20.10.1791 przyjęto "Zaręczenie wzajemne Obojga Narodów". Powołując się na istniejącą między Koroną a Litwą unię, a także na jednolitą dla całego państwa Ustawę Rządową, Zaręczenie ustanawiało wspólny zarząd nad wojskiem i skarbem. Gwarantowano Wlk. Księstwu Litewskiemu równą z Koroną liczbę przedstawicieli we wszystkich komisjach Skarbu i Wojska, skład Komisji Policji został bez zmian w wyniku dobrowolnego zezwolenia Wlk. Księstwa Litewskiego, co nie mogło być precedensem na przyszłość. Utrzymać miano na Litwie taką samą liczbę ministerstw i urzędników narodowych jak w Koronie. W komisjach Skarbu i Wojska prezydiowanie miało być raz przy Litwie, raz przy Koronie i z równym wymiarem czasu. Gwarantowano osobną kasę skarbową i sąd skarbowy. Zaręczenie stanowiło również artykuł paktów konwentów, obowiązujący zarówno obecnego monarchę, jak i jego następców. Utrzymało federacyjny charakter państwa, mimo dalszego postępu centralizacji. Litwa zachowała parytetowy skład ministerium i komisji wielkich, częściowo odmienną organizację władz administracji lokalnej, sejmików i sądownictwa, powołano odrębną komisję kodyfikacyjną.

Zwierzchnictwo narodu i trójpodział władzy

Art.5 nawiązywał do zasad myśli politycznej epoki, w szczególności doktryn Rouseeau i Monteskiusza oraz rozwiązań amerykańskiej konstytucji i deklaracji praw człowieka i obywatela z 1789 formułował dwie zasady ustroju politycznego RP:

suwerenność narodu,
podział władzy: naród powołano do pełnienia poszczególnych funkcji państwowych na trzy władze: władzę prawodawczą w stanach zgromadzonych, władzę wykonawczą w królu i Straży i władzę sądowniczą w jurysdykcjach na ten koniec ustanowionych i ustanowić się mających.

Sejm

suwerenna władza w stanach zgromadzona,
dwuizbowy ( izba poselska + senat ),
król utracił prawa stanu sejmującego, został jedynie przewodniczącym senatu,
miał być "zawsze gotowy"
Izba poselska wybierana na 2- letnią kadencję
sesje zwyczajne ( 70 dni ) z możliwością przedłużenia o 15 dni, raz na 2 lata, mógł by także zwołany w tym samym składzie w nadzwyczajnych przypadkach przez króla lub marszałka sejmowego,
zniesienie liberum veto i sejmów konfederackich, o wszystkim decydowano większością głosów

"Prawo o sejmie" ustalało quorum przy podejmowaniu uchwał na 1/4 składu izb połączonych. Izba poselska składać się miała z 204 posłów, po 68 z każdej z trzech prowincji oraz 24 plenipotentów miast. Plenipotentów wybierały zgromadzenia wydziałowe miast wolnych po 1 na każdy wydział. Sesje prowincjonalne wybierały czterech spośród 24 plenipotentów, po 2 każdej prowincji do Komisji Skarbu i Policji i po czterech do asesorii. Posłowie byli wybierani przez sejmiki.

zerwanie z koncepcją mandatu imperatywnego, posłowie stali się reprezentantami całego narodu,

Mimo tego prawo o sejmikach przewidywało, iż instrukcja poselska zawierać miała pozytywne lub negatywne stanowisko sejmiku wobec propozycji ustawodawczych wysuniętych przez króla i Straż przed sejmem, zobowiązując jednocześnie posłów do zajęcia takiego stanowiska, jak sejmik. Ustawa o sejmikach wprowadziła również możliwość odwołania posła przez sejmik relacyjny, m.in w wypadku gdy utracił on zaufanie wyborców. Po odwołaniu posła wybierał innego do końca kadencji. Czynne prawo wyborcze na sejmikach uzyskała jedynie szlachta posesjonaci po ukończeniu 18 roku życia, bierne- 23. Kandydat na posła musiał ponadto legitymować się odbytą wcześniej funkcją publiczną. Osoby upoważnione do udziału w sejmikach musiały być wpisane do sporządzonej przez właściwą izbę komisję porządkową księgi ziemiańskiej. Pracami izby poselskiej kierował marszałek. Prawo o sejmie określało szczegółowo tryb wyboru marszałka i wicemarszałka spośród tej prowincji, z której wybrany był marszałek. Głównym obowiązkiem marszałka było sprawowanie "ogólnego porządku sejmowych sesji w izbie poselskiej".

senat złożony z biskupów, wojewodów, kasztelanów i ministrów pod prezydencją króla. Król miał też ( z zachowaniem przepisów prawa kanonicznego ) nominować biskupów oraz senatorów i ministrów.

Prawo o sejmie osłabiło królewskie prawo nominacji senatorów. Uprawnienia nominacyjne pozostawiono Stanisławowi Augustowi, następcy jego zaś mogli mianować jednego z dwóch kandydatów na wakujące miejsce. Liczbę senatorów określono na połowę posłów, tj. 102 wojewodów i kasztelanów, do tego dochodziło 14 arcybiskupów i biskupów oraz 16 ministrów. W senacie przewodniczył król, mając jeden głos w głosowaniu, dwa w razie równości. Nie musiał być obecny podczas obrad, mógł swoje zdanie nadesłać na piśmie. Dozór ogólnego porządku w senacie należał do marszałka narodowego ( ministra ). W izbach połączonych nad porządkiem obrad czuwali wspólnie marszałek narodowy i minister.

kompetencje Sejmu: ustrojodawstwo, uchwalanie ustaw, ostateczne zawieranie umów międzynarodowych, stanowienie o wojnie i pokoju, decydowanie o dochodach i wydatkach państwa, wybór władz wykonawczych ( komisji wielkich ), kontroli nad nimi ( Straż i komisje ), rozstrzyganie sporów między królem, Strażą a komisjami, polecenia dla władz wykonawczych przez marszałka,

Uprawnienia ustrojodawcze: co 25 lat mógł dokonać rewizji Ustawy Rządowej. Decyzje zapadały większością głosów, a Senat po przedyskutowaniu projektu uchwalonego w izbie poselskiej mógł tylko przesłać izbie swoje uwagi dotyczące poprawek. Zmiana konstytucji nie mogła natomiast dotyczyć praw niewzruszonych i paktów konwentów, ale kategoria praw niewzruszonych nie została sprecyzowana, wnioskując z Ustawy Rządowej zaliczyć można: podział władz, bezpieczeństwo osobiste, własność.

inicjatywa ustawodawcza: król w Straży, sejmiki, sesje prowincjonalne, każdy z posłów ( nie miał jej natomiast Senat ).
Projekty wpływające do Sejmu dzieliły się na dwie kategorie:

a) projekty prawodawcze ( projekty praw politycznych, cywilnych, kryminalnych, podatków wieczystych ). Uchwalane były przez izbę poselską i po uchwaleniu przesyłane do senatu. Jeśli senat nie skorzystał ze swego veta zawieszającego, projekt stawał się prawem. Jeśli na następnym sejmie ordynaryjnym zawieszony projekt został ponownie uchwalony przez izbę poselską, senat nie miał prawa zastosować veta po raz drugi.

b) uchwały sejmowe ( przedstawiane przez króla w Straży, przesyłane na sejmiki- pobory w czasie wojny, stopień monetarny, zaciąganie długu publicznego, rozkład wydatków, wypowiadanie wojny, zawieranie pokoju, ratyfikacja traktatów międzynarodowych, kwitowanie magsitratur wykonawczych, edukacja narodowa, policja krajowa, sprawy wewnętrzne wojska, skarbu, nagród, nobilitacji, dezyderaty prowincji, województw, ziem powiatów i miast. ). Projekty uchwał sejmowych i sprawy podatkowe uchwalono w trybie następującym: izby głosowały i obradowały osobno, o przyjęciu decydowała większość głosów obu izb liczona razem.

Uchwalony projekt był podpisywany przez marszałka sejmu i członków deputacji sejmowej. Po 3 dniach od uchwalenia sekretarz sejmowy zobowiązany był przedstawić go do oblatowania w aktach tego sądu, w którym obradował sejm ( czyli w Warszawie albo co trzeci- w Grodnie ).

Dużą rolę w obradach odgrywały sejmy prowincjonalne. Mogły one zebrać się w czasie wolnym od obrad sejmu. W sesjach tych uczestniczyli senatorowie i posłowie każdej z trzech prowincji. Przewodniczył pierwszy z porządku senator z danej prowincji.

Po wysłuchaniu sprawozdań z działalności organów wykonawczych i udzielaniu mu absolutorium przez izby połączone, na sesjach prowincjonalnych wybierano komisarzy komisji wielkich. Wtedy również wybierano plenipotentów miejskich do komisji skarbu, policji i asesorii.

W razie zaistnienia przewidzianych przez prawo okoliczności, król miał obowiązek zwołania sejmu gotowego. Jeśli król sejmu nie zwołała, obowiązek ten spadał na marszałka sejmu. Zwołany winien być w wypadku: wojny zewnętrznej, zamieszek wewnętrznych grożących rewolucją, niebezpieczeństwa głodu, ciężkiej choroby lub śmierci króla, konfliktu między królem a Strażą, gdyby żadne z ministrów nie chciał podpisać rezolucji królewskiej, a ten by się przy niej upierał, konfliktu między Strażą a komisją, gdy komisja uznaje decyzję Straży za sprzeczną z prawem bądź szkodliwą, a Straż nie chce od niej odstąpić.

Według prawa o sejmie powinien on obradować nad projektami: " w potrzebach zwołanego sejmu". Sejm gotowy miał stanowić tylko w tej materii, dla której był zwołany. Uchwały sejmu gotowego miały obowiązywać tylko do czasu sejmu ordynaryjnego, który mógł je uchylić.

Król

monarcha przestał być stanem sejmującym, tracił prawo sankcji w zakresie ustawodawstwa, pozostał tylko przewodniczącym senatu z jednym głosem,
król stał na czele władzy wykonawczej, zobowiązanej "do pilnowania praw i onych pełnienia" ,
ograniczenie kompetencji władzy wykonawczej: zakaz stanowienia i tłumaczenia prawa, nakładania podatków, zaciągania długów publicznych, zmienianie rozkładu dochodów skarbowych, zatwierdzanego przez sejm, wypowiadania wojny, zawierania pokoju, definitywnego zawarcia traktatów międzynarodowych
monarchia dziedziczna. Elekcja miała wchodzić w grę w razie wygaśnięcia dynastii ( "tron polski elekcyjnym przez familię mieć chcemy" ). Po śmierci Stanisława Augusta tron miał przejść na ręce Fryderyka Augusta Wettyna, elektora saskiego, wnuka króla polskiego Augusta III. Ponieważ elektor nie miał syna, konstytucja ogłaszała infantką polską Marią Augustę Nepomucenę, córkę Wettyna. Ona i jej przyszły mąż "przez elektora za zgodą stanów zgromadzonych, córce jego dobrany, zaczynać ma linię następstwa płci męskiej do tronu polskiego",
utrzymanie paktów konwentów, które miały być uzgodnione z elektorem saskim, miały one dotyczyć między innymi dochodów królewskich, nie mogły być one zmieniane nawet w trybie rewizji konstytucji,
nieodpowiedzialność monarchy na wzór angielski,
wszystkie akty publiczne trybunały, sądy, magistratury, monety, stemple, wychodziły pod imieniem królewskim,
miał prawo łaski wobec skazanych na śmierć, oprócz skazanych za zbrodnię stanu.

Prawo łaski wywołało jednak silny opór w sejmie, toteż ustawa z 30.05.1791 znacznie je zawęziła. Poza przestępstwami stanu, sądzonymi przez sąd sejmowy, ustawa wyłączyła również spod królewskiego prawa łaski skazanych na śmierć przez sądy wojskowe, jakiekolwiek sądy wyższej instancji za zabójstwo, kradzież skarbu publicznego, najazdy. Decyzja króla zapadała w straży za kontrasygnatą któregokolwiek z ministrów i zamieniała karę śmierci na karę wiecznego więzienia.

rozrządzenie najwyższe siłami zbrojnymi krajowymi w czasie wojny i mianowanie komendantów wojska z wolną atoli ich odmianą za wolą narodu,

Po deklaracji wojenne Bułchakowa z 18.05.1792 sejm uchwałą z 22.05 przekazał królowi komendę zbrojną nad wojskiem. Pod rozkazy Stanisława Augusta oddano wszystkie siły zbrojne i Komisję Wojskową. Otrzymał prawo decydowania o zawieszeniu broni, negocjacjach z nieprzyjacielem, z wyjątkiem zawierania ostatecznego pokoju, co sejm zastrzegł dla siebie.

patentowanie oficerów, mianowanie urzędników, nominowanie biskupów, senatorów i ministrów

Straż Praw ( rząd )

składała się z prymasa, 5 ministrów, marszałka sejmu, następcy tronu i 2 sekretarzy bez prawa głosu,
władza wykonawcza w Straży należała do króla, on podejmował w niej decyzje, nabierały mocy po uzyskaniu kontrasygnaty jednego z ministrów, decyzja wiązała komisje i inne magistratury wykonawcze,
ministrowie powołani do Straży nie mogli zasiadać w komisjach,
król mianował ministrów do Straży na 2 lata, z wolnym jednak potwierdzeniem na następne 2 lata, z wyjątkiem prymasa, który zasiadał w Straży jako głowa duchowieństwa i prezes Komisji Edukacji Narodowej dożywotnio, prymas nie mógł jednak kontrasygnować decyzji królewskich, zastępować mógł go pierwszy w porządku biskup, pozostali ministrowie zasiadający w Straży nie mieli zastępców,

17.05.1791 król powołał do Straży jako ministra policji- marszałka wielkiego litewskiego Ignacego Potockiego, jako ministra pieczęci- kanclerza wielkiego koronnego Jacka Małachowskiego, ministra wojny- hetmana wielkiego koronnego Franciszka Ksawerego Branickiego, ministra skarbu- podskarbiego nadwornego koronnego Tomasza Ostrowskiego, jako ministra spraw zagranicznych- podkanclerzego litewskiego Joachima Chreptowicza.

Na podstawie "Prawa o Straży" ministrowie policji, skarbu i wojska, jak również prymas zobowiązani byli przesyłać ustawy i zalecenia sejmowe do podległych sobie komisji: policji, skarbu, wojska i edukacji. Mieli odbierać od nich raporty, sprawozdania i przedstawić je królowi w Straży, donosić mu o ewentualnych zaniedbaniach lub bezprawnych działaniach w nich zaistniałych. Przesyłali decyzje królewskie do podległych sobie komisji w celu ich wykonania, Jedynie minister pieczęci i do spraw zagranicznych mieli bezpośrednie działy administracji podporządkowane sobie.

Minister spraw zagranicznych utrzymywał korespondencję z przedstawicielami RP za granicą, prowadził negocjacje z obcymi przedstawicielami dyplomatycznymi, donosił Straży o stanie stosunków z zagranicą, dbał i interesy polityczne i handlowe RP, dysponował funduszami przeznaczonymi przez sejm na potrzeby polityki zagranicznej, nadzorował pracę kancelarii do spraw zagranicznych.

Minister pieczęci pełnił funkcje ministra sprawiedliwości. Przesyłał do wszystkich magistratur sądowych ustawy i zalecenia sejmu, odbierał raporty od tychże sądów o sprawności ich pracy ( obecności, kompletu, terminowości, sądzenia ), donosił królowi o zaniedbaniach sądów, przesyłał sądom decyzje króla w Straży zawierające ostrzeżenia i napomnienia w razie zaniedbań. Przykładał pieczęć Straży do wszystkich decyzji królewskich w Straży podjętych i kontrasygnowanych przez ministra, sprawował nadzór nad kancelarią Straży do spraw wewnętrznych. Kancelaria Straży do spraw wewnętrznych dzieliła się na 5 wydziałów: edukacji, policji, pieczęci, wojny, skarbu. Na czele ich stali regenci, którzy wykonywali polecenia króla dotyczące danego resortu.

odpowiedzialność ministrów: gdy w tajnym głosowaniu połączonych izb 2/3 zażąda odwołania ministra, król miał obowiązek go odwołać. Ministrowie w razie naruszenia prawa mogli być po wyegzaminowaniu czynności Straży przez deputację sejmową, uchwałą sejmu przyjętą zwykłą większością głosów, odesłani do sądu sejmowego po ukarania.

Szczegółowa procedura dotycząca odpowiedzialności ministrów przed sejmem została określona dopiero przez "Prawo o Sejmie". Możliwość doprowadzenia do odmiany przez króla ministra w Straży, bądź w urzędzie na żądanie 2/3 głosów, sformułowana przez art. 7 Ustawy Rządowej, została przekształcona w obowiązkowy balotaż, któremu co 2 lata poddawani mieli być wszyscy ministrowie. Minister, którego nazwisko podkreśliłoby 2/3 sejmujących, musiałby być przez króla "oddalony od urzędu", Ministrem mógł zostać tylko szlachcic rodowity, dobrze osiadły, katolik.

Należy również wspomnieć o możliwości wydawania poleceń przez sejm Straży bądź też bezpośrednio komisjom. Poza odpowiedzialnością polityczną prawo o sejmie drobiazgowo regulowało sposób sprawowania kontroli przez sejm nad Strażą i komisjami oraz pociąganie ministrów i komisarzy do odpowiedzialności konstytucyjnej ( za złamanie prawa ). Po wyborze marszałka sejmowego, miały być wybrane deputacje do egzaminu czynności Straży oraz komisji edukacyjnej, policji, wojska, skarbu. W skład deputacji wchodzić miało po 3 posłów i 1 senatorze z każdej prowincji. Po 14 sesjach sejmu w izbach połączonych, kiedy to deputacje miały badać działalność władz wykonawczych, dochodzić miało do składania stanom relacji, miały one trwać 18 dni. Odpowiadać na zarzuty deputacji mieli dwaj delegowani komisarze ze składu każdej komisji, którzy zasiadać mieli po posłów. Każda relacja deputacji powinna przedstawić stanom nie tylko naganne czyny magistratur zauważone przez nią samą, ale i doniesione przez jakiegokolwiek obywatela "w przypadkach naruszenia praw, utraty skarbu RP, publicznych funduszów przez Staż albo komisję za szkodą kraju i nadwerężeniem spokojności publicznej". Po zakończonej relacji stany miały uchwalić zakwitowanie ( absolutorium ) dla kontrolowanych magistratur lub w razie wniosków przedłożonych przez deputacje- zwykłą większością głosów mogły podjąć uchwałę o ewentualnym oddaniu pod sąd sejmowy podejrzanego o złamanie prawa ministra lub komisarza. Dopiero po tym głosowaniu nastąpiłby powyżej opisany balotaż w sprawie pociągnięcia ministrów do odpowiedzialności politycznej

Prawo o Straży określało bliżej warunki odpowiedzialności konstytucyjnej ministrów i sekretarzy zasiadających w Sejmie. Decyzje w Straży podejmował król po wysłuchaniu wszystkich jej członków, miała ona moc prawną dopiero po uzyskaniu podpisu jednego z ministrów ( z wyjątkiem prymasa ). Rezolucje te miały być przesyłane do komisji rządowych i wykonywane przez te komisje. Za wykonanie rezolucji króla w Straży odpowiedzialność ponosić miał minister podpisujący decyzję królewską. W razie udowodnienia przed sądem sejmowym winy minister musiał podlegać karze na osobie i majątku.

Komisje rządowe ( administracja resortowa )

ustanowienie czterech komisji: policji, skarbu, wojska, edukacji narodowej oraz komisji porządkowych i samorządów miejskich.

Komisarze komisji rządowych wybierani byli przez sejm na sesjach prowincjonalnych po udzieleniu komisjom poprzedniej kadencji ponownego wyboru. Posłowie na sejm nie mogli być wybierani do komisji. Komisje rządowe przekazywały zalecania i rozporządzenia komisjom porządkowym cywilno- wojskowym województw, ziem, powiatów. Komisje rządowe zobowiązane były udzielać sobie wzajemnej pomocy i współpracować w sprawach będących wspólnych przedmiotem zainteresowań.

Komisja policji: składała się z marszałków narodowych, nie wchodzących do Straży 15 komisarzy: 3 senatorów, 6 szlachty i 6 plenipotentów miejskich na sejm, musieli oni wcześniej pełnić jakąś funkcję. Zabroniono komisji naruszać prawa wolności i własności obywateli i "przychodniów", zaciągać długi publiczne, ustanawiać podatków, wkraczać w zakres kompetencji innych urzędów, rozciągać swą władzę na miasta i wsie prywatne, przeprowadzać rewizje i szpiegowanie w dobrach prywatnych oraz stanowić przepisy prawa. Komisja dbała o bezpieczeństwo i spokój ogólny całego kraju przez zwalczanie przestępstw kryminalnych, prostytucji i żebractwa, udzielała pomocy ofiarom klęsk żywiołowych, dbała o przybyszów pragnących osiedlić się w kraju, pilnowała wolności pisania i druku oraz chroniła prawa autorskie, prowadziła ewidencję ludności, czuwała nad stanem sanitarnym kraju, nadzorowała więzienia, budynki stanowiące własność państwa, zarządzała drogami lądowymi, rzecznymi, pocztą, szpitalami, organizacją pracy przymusowej więźniów i włóczęgów, sprawowała nadzór nad miastami wolnymi RP Była również sądem. Każda prowincja RP została podzielona na 8 wydziałów policyjnych zwanych intendencjami. Komisji policji podlegała siła zbrojna- tzw. milicja policji- dawna chorągiew marszałkowska, zwana węgierską.

Komisja skarbu: składała się z podskarbich nie zasiadających w Straży, 16 komisarzy: 2 senatorów, 8 szlachty i 6 plenipotentów. Komisarze miejscy mieli głos stanowczy w sprawach miejskich i handlowych. Komisja nie mogła ustanawiać podatków, ceł wewnętrznych i granicznych, tamować wolności handlu, używać dochodów państwa na wydatki prawem nie przewidziane, wstrzymywać komukolwiek należną płacę ze skarbu państwa, udzielać pożyczek, używać niewłaściwej monety, stanowić prawa. Komisja sprawować miała zarząd skarbu RP, dbać o rozwój ekonomiki publicznej, wybierać dochody publiczne, dokonywać wydatków, sprawować nadzór nad mennicą, powołać oficjalistów skarbowych i poborców podatkowych. Sprawowała sądownictwo, pod jej zwierzchnictwem pozostawał milicja skarbowa. Do obowiązków komisji skarbu należało: uspławianie rzek, budowa kanałów, mostów, dróg, rozwój przemysłu krajowego, górnictwa, zakładanie manufaktur państwowych, zarząd dobrami państwowymi, funduszami publicznymi, prowadzenie procesów w tych sprawach przez plenipotentów skarbowych, sprawowała dozór nad klejnotami RP. Podzieliła kraj na 8 prowincji skarbowych, na których czele stali superintendenci.

Komisja wojskowa: przewodniczył jej jeden z dwu hetmanów, który nie wchodził w skład Straży, składała się z 14 komisarzy, 2 senatorów, 6 wojskowych ( w stopniu od ppłk. wzwyż ), 6 cywilnych. Komisja nie mogła podwyższać etatu wojska, nominować oficerów, wydawać rozkazów osobie cywilnej, przywłaszczać sobie jurysdykcji nad osobami cywilnymi, więzić osób cywilnych wbrew prawu, polecać wojsku wkraczać w granice obcych krajów, chyba że taka będzie wola sejmu lub konieczność wynikająca z obrony państwa. Komisja sprawowała naczelne dowództwo nad wojskami, według regulaminu zatwierdzonego przez króla i sejm, dbała o fundusze, płace, kształcenie oficerów, wyszkolenie żołnierzy, aprowizację, ekwipunek, uzbrojenie wojska i ogólną obronność kraju, egzekucję wyroków na wezwanie sądów przez dostarczenie asysty wojskowej. Czuwała nad bezpieczeństwem obrad oraz wszystkich sądów.

Sądownictwo

utrzymanie stanowego systemu sądownictwa
sądami dla szlachty i wszystkich właścicieli ziemskich były w I instancji sądy ziemiańskie, w II trybunały prowincjonalne,
sądami dla mieszczan i szlachty mającej obywatelstwo miejskie były sądy cyrkułów, sądy miejskie sądy miejscowe, sądy apelacyjne wydziałowe i asesorskie ( koronne i litewskie ),
sądy referednarskie: aż do czasu zakończenie sprzedaży starostw, dla chłopów w królewszczyznach, w dobrach prywatnych pozostawiono chłopów pod sądownictwem dominialnym,
dla spraw apelacyjnych z Kurlandii nadal funkcjonowały sądy relacyjne,
mimo zasady trójpodziału władz pozostawiono kompetencje sądowe komisjom, a sądem o charakterze trybunału był sąd sejmowy, które mogły sądzić bez względu na przynależność stanową stron,
zapowiedź ułożenia kodeksu praw cywilnych i kryminalnych przez wyznaczone do tego celu przez sejm osoby,

Sąd sejmowy pozostał najwyższym sądem w państwie, w skład jego wchodziło od 1791 12 senatorów, 24 posłów. Jego kompetencje rozszerzono o przestępstwa polityczne, określane jako "występki przeciwko najwyższemu RP rządowi"- sprawy przeciwko królowie, sejmowi, sejmikom, narodowi. Sąd sejmowy orzekał o winie najwyższych urzędników pociągniętych do odpowiedzialności konstytucyjnej. W sprawach tych mógł orzec karę śmierci bez możliwości zastosowania przez króla prawa łaski.

Zmodyfikowaną organizację wewnętrzną osobnej dla Korony i Litwy Aseosrii, funkcjonującej pod przewodnictwem kanclerzy ( nie wchodzących do Straży Praw ). Asesoria była najwyższym sądem dla miast królewskich, sprawował dozór nad sądami miejskimi, mogła też rozpatrywać odwołania od sądów działających w miastach prywatnych,

Sąd referendarski był kolejnym najwyższym sądem prawa polskiego, osobny w Koronie i na Litwie.

Ustawa Rządowa zmodyfikowała sądownictwo szlacheckie. W województwach, sądach, ziemiach i powiatach w miejsce sądów ziemskich, grodzkich i podkomorskich, wprowadzono sądy ziemiańskie, "zawsze gotowe", tzn. urzędujące stale, poza miesiącami letnimi. Od sędziów nie wymagano kwalifikacji prawniczych. Sądy rozstrzygały w I instancji wszystkie sprawy dotyczące szlachty oraz innych posiadaczy dóbr. Trybunały ( koronny i litewski )- jeden z siedzibą w Piotrkowie dla spraw Wielkopolski, drugi w Lublinie do spraw Małopolski, trzeci na Litwie,

Prawo o miastach wprowadziło rozbudowaną organizację sądów miejskich. Utworzono sądy sprawowane przez burmistrzów z 4 sędziami ( sąd magistratu miejskiego ) oraz sądy apelacyjne wydziałowe ( 5 sędziów ). Od sędziów wymagano wykształcenia prawniczego. W ważniejszych sprawach cywilnych apelacje kierowano do sądu asesorskiego ( III instancja ). W sprawach karnych w I instancji orzekały sądy wydziałowe, w II asesoria.

Sądownictwo wiejskie zachowało dominialny charakter z ograniczeniem wprowadzonym przez konstytucję sejmową 1768. Jurysdykcję nad włościanami w dobrach królewskich przejęły komisje wojskowo- cywilne. Od ich orzeczeń dopuszczona była apelacja do sądu referendarskiego.

Regencja

Regencja była możliwa w trzech przepadkach:

a) w okresie małoletności króla ( tzn. do osiągnięcia przez niego 18 roku życia )

b) gdy nie był w stanie sprawować on urzędu z powodu choroby psychicznej ( jeśli orzeknie ją Sejm większością 3/4 głosów ).

c) gdy król wzięty został do niewoli

Sejm ustalający warunki regencji miał zostać zwołany przez prymasa, a jeśli tego nie uczynił- marszałka sejmu. Regencję sprawować miała królowa, a w przypadku takiej niemożności- prymas. Gdy ustały okoliczności, uniemożliwiające sprawowanie władzy przez króla, miała ona być mu oddana przez Sejm.

Edukacja dzieci królewskich

Podkreślono, iż synowie królewscy są dziećmi Ojczyzny, dlatego ich wychowanie miało należeć do narodu, bez naruszenia jednak praw rodzicielskich. Wychowaniem królewiczów miał zająć się bezpośrednio król z wyznaczonym ze Straży Praw doradcą edukacyjnym. Ma on obowiązek informować o postępach edukacji na każdym sejmie ordynaryjnym, zaś czuwać nad nią miała Komisja Edukacji Narodowej.

Wojskowość

Postanowienia art. 11 są dosyć ogólnikowe. Podkreślono rolę narodu jako obrońcy swych praw i granic państwa. Podlegać ono miało władzy wykonawczej, wykonać przysięgę na wierność narodowi, królowi i na obronę konstytucji narodowej. Mogło być użyte zarówno do obrony granic kraju, strzeżenia granic, jak i egzekwowania praw.

W rzeczywistości na regulację spraw wojskowych nie było po prostu pomysłu. Postulat zwiększenia liczby wojska ( aukcja ) doczekał się spełnienia w uchwale sejmowej z 1788, która stworzyła 100- tys. armię, ale zabrakło środków na jej realizację, a liczebność zredukowano do 65 tys. W miejsce Departamentu Wojskowego Rady Nieustającej utworzono w 1788 r. Komisję Wojskową. Funkcję naczelnej intendentruy spełniał Komisariat Wojskowy. Obok zaciągu ochotniczego wprowadzano pobór przymusowy. W dobrach królewskich i duchownych jeden rekrut przypadał na 50, a w dobrach szlacheckich na 100 dymów.

Ustawa Rządowa

z dnia 3 maja 1791 r.

PREAMBULA

W imię Boga, w Trójcy Świętej jedynego,

Stanisław August, z Bożej łaski i woli Narodu

Król Polski, Wielki Książe Litewski, Ruski, Pruski, Mazowiecki, Żmudzki, Kijowski, Wołyński, Podolski, Podlaski, Inflancki, Smoleński, Siewierski i Czernichowski,

wraz ze Stanami Skonfederowanymi, w liczbie podwójnej Naród polski reprezentującymi,
uznając, iż los nas wszystkich od ugruntowania i wydoskonalenia konstytucji narodowej jedynie zawisł, przekonawszy się o zadawnionych rządu naszego wadach, a chcąc korzystać z sytuacji, w jakiej się Europa znajduje i z tej dogorywającej chwili,
która nas samym sobie wróciła, wolni od hańbiących obcej przemocy nakazów, ceniąc drożej nad życie, nad szczęśliwość osobistą,
egzystencje polityczna, niepodległość, wolność zewnętrzną i wewnętrzną narodu, którego los w ręce nasze jest powierzony chcąc.

oraz na błogosławieństwo, wdzięczność współczesnych i przyszłych pokoleń zasłużyć, mimo przeszkód, które w nas
namiętności sprawować mogą dla dobra powszechnego, dla ugruntowania wolności, dla ocalenia Ojczyzny naszej i jej granic z
największą stałością ducha, niniejsza konstytucje uchwalamy i ją całkowicie świętą, niewzruszoną deklarujemy, dopóki by
Naród w czasie prawem przepisanym, wyraźną wolą swą nie uznał potrzeby odmienienia w niej jakiego artykułu.

Do której to
konstytucji dalsze ustawy sejmu teraźniejszego we wszystkim stosować się maja.

Rozdział I. Religia panująca

Art. 1. 1. Religią panującą jest i będzie religia rzymskokatolicka

2. Zabronione pod karą apostazji jest przejście z religii rzymskokatolickiej na jakiekolwiek inne wyznanie,

Art. 2. Każdemu niezależnie od wyznania zapewnia się opiekę rządową, swobodę obrządków i wolność osobistą, zgodnie z obowiązującymi ustawami.

Rozdział II. Szlachta ziemianie

Art. 3. Przepisy niniejszego rozdziału dotyczą wyłącznie szlachty posesjonatów,

Art. 4. Każdemu szlachcicowi zapewnia się wszystkie swobody, wolności i prerogatywy w życiu prywatnym i publicznym, bezpieczeństwo osobiste, wolność osobistą,

Art. 5. Statuty i przywileje szlacheckie ustanowione przez Kazimierza Wielkiego i wszystkich późniejszych królów polskich mają moc obowiązującą.

Art. 6. Wszyscy szlachcie są równi w używaniu przywilejów, w staraniu się o urzędy, w sprawowaniu posług Ojczyźnie przynoszących honor sławę i pożytek

Art. 7. Własność, zarówno gruntowa i ruchoma jest nienaruszalna.

Art. 8. Każdy szlachcic ma obowiązek obrony wolności i Konstytucji, szanowania cnoty, obywatelstwa, honoru i swobód.

Rozdział III. Miasta i mieszczanie

Art. 9. Ustawa "Miasta nasze królewskie wolne w państwach Rzeczpospolitej", uchwalona przez Sejm w dniu 17 kwietnia 1791 stanowi integralną część niniejszej konstytucji

Rozdział IV. Chłopi włościanie

Art. 10. Z ręki ludu rolniczego płynie najobfitsze źródło bogactw krajowych

Art. 11. Lud rolniczy oddaje się pod opiekę prawa i rządu krajowego

Art. 12. 1. Swobody, nadania lub umowy dziedziców z włościanami dóbr, zawarte zarówno z gromadami jak i z każdym mieszkańcem osobno, wiążą obie strony oraz ich następców.

2. Treść swobody, nadania lub umowy może być zmieniona jedynie za zgodą stron na warunkach w swobodzie, nadaniu lub umowie postanowionych

Art. 13. 1. Zapewnia się wolność osobistą każdemu nowo przybyłemu, jak i temu, kto powraca do Ojczyzny, w momencie znalezienia się jego na obszarze Rzeczypospolitej.

2. Osoby takie mają prawo prowadzenia działalności gospodarczej, osiedlania się w mieście lub na wsi, jak również opuszczenia Rzeczypospolitej i osiedlenia się w kraju, do którego chcą powrócić.

Rozdział V. Rząd, czyli oznaczenie władz publicznych

Art. 14. Władza zwierzchnia w Rzeczpospolitej pochodzi od narodu

Art. 15. Na władzę w Rzeczpospolitej składają się: władza prawodawcza w Stanach zgromadzonych, władza wykonawcza w królu i Straży oraz władzy sądownicza w jurysdykcjach.

Rozdział VI. Sejm, czyli władza prawodawcza

Art. 16. Sejm, czyli Stany Zgromadzone dzieli się na Izbę Poselską i na Izbę Senatorską,

Art. 17. Izba Poselska jest świątynią prawodawstwa. W niej analizowane są najpierw wszystkie projekty.

Art. 18. Pierwszeństwo przysługuje prawom ogólnym, czyli konstytucyjnym, cywilnym, kryminalnym, projektom dotyczących ustanowienia podatków wieczystych. Pochodzą one od króla, przekazywane są województwom, ziemiom, powiatom, a do Izby Poselskiej przychodzą przez instrukcje

Art. 19. 1. Uchwały sejmowe obejmują pobory w czasie wojny, stopień monetarny, zaciąganie długu publicznego, rozkład wydatków, wypowiadanie wojny, zawieranie pokoju, ratyfikację traktatów międzynarodowych, kwitowanie magsitratur wykonawczych, edukację narodowa, policję krajowa, sprawy wewnętrzne wojska, skarbu, nagród, nobilitacji, dezyderaty prowincji, województw, ziem powiatów i miast. Przychodzą one bezpośrednio od króla.

2. Uchwały sejmowe mają pierwszeństwo w obradach po rozpatrzeniu praw ogólnych.

Art. 20. Izba Senatorska składa się z biskupów, kasztelanów i ministrów pod przewodnictwem króla.

Art. 21. 1. Prawo ogólne, przyjęte przez Izbę Poselską przekazuje się Senatowi do rozpatrywania.

2. W przypadku zastosowania przez Senat veta projekt zostaje zawieszony. W przeciwnym wypadku staje się prawem.

3. Zawieszony projekt może zostać ponownie rozpatrzony przez Sejm na następnej sesji ordynaryjnej. W takim przypadku Senat nie ma prawa veta.

Art. 22. 1. Uchwała sejmowa po przyjęciu przez Sejm podlega głosowaniu obu izb połączonych.

2. Połączone izby wspólną większością głosów podejmują decyzję o przyjęciu bądź odrzuceniu uchwały.

Art. 23. Sejm ma być zawsze gotowym do zebrania się.

Art. 24. 1. Sejm ordynaryjny zbiera się co 2 lata.

2. Szczegółowe przepisy odnośnie przebiegu obrad określi odpowiednia ustawa,

3. Ustawy uchwalonej na sesji ordynaryjnej nie można uchylić w trakcie trwania tej sesji

Art. 25. 1. Sejm ekstraordynaryjny zwołany zostaje w nagłych przypadkach.

2. Sejm ekstraordynaryjny może stanowić tylko o tej materii, dla której został zwołany,

Art. 26. Szczegółowe przepisy odnośnie liczby członków Izby Poselskiej i Izby Senatorskiej określi odpowiednia ustawa.

Art. 27. Wchodzi w życie prawo o sejmikach, ustanowione dnia 24 marca.1791

Art. 28. Posłowie są reprezentantami Narodu. Nie wiążą ich instrukcje sejmikowe.

Art. 29. Wszelkie decyzje zapadają większością głosów. Znosi się liberum veto, konfederacje wszelkiego gatunku i sejmy konfederackie

Art. 30. 1. Zmian w konstytucji może dokonać co 25 lat sejm konstytucyjny ekstraordynaryjny.

2. Szczegółowe przepisy odnośnie sejmu konstytucyjnego ekstraordynaryjnego określi odpowiednia ustawa.

Rozdział VII. Król, władza wykonawcza

Art. 31. Władza wykonawcza jest zobowiązana do pilnowania praw i ich egzekwowania. Każdy zobowiązany jest wobec niej do posłuszeństwa.

Art. 32. Władzę wykonawczą sprawuje Król przez radę zwaną Strażą Praw

Art. 33. 1. Władza wykonawcza nie ma prawa:

a) stanowić ani tłumaczyć prawa,

b) nakładać poborów i podatków

c) zaciągać długów publicznych,

d) zmieniać budżetu uchwalonego przez Sejm,

e) wypowiadać wojny, zawierać pokoju

f) zawierać definitywnie akty dyplomatyczne

2. Jednakże władza wykonawcza ma prawo prowadzić tymczasowe negocjacje oraz załatwiać sprawy konieczne dla bezpieczeństwa i spokoju kraju. W takim wypadku powinna donieść o nich najbliższemu Zgromadzeniu stanowemu.

Art. 34. 1.Tron polski jest dziedziczny. Elekcja jest możliwa tylko w wypadku bezpotomnej śmierci monarchy.

2. W wypadku śmierci Stanisława Augusta Poniatowskiego, tron objąć ma Fryderyk August Wettin, dzisiejszy elektor saski. Tron obejmie po nim jego najstarszy syn.

3. Jednakże w wypadku, gdyby Fryderyk August Wettin, nie miał syna, córka jego, Maria Augusta Nepomocena, ma prawo do tronu polskiego. Jej mąż, zarazem król polski wybrany zostanie drogą elekcji.

Art. 35. Każdy król, wstępując na tron, składa przysięgę Bogu i Narodowi na zachowanie konstytucji niniejszej i na pakta konwenta.

Art. 36. 1.Za swoje czyny król nie ponosi odpowiedzialności.

2. Jednakże król ma obowiązek przestrzegania zobowiązań przyjętych w paktach konwentach.

Art. 37. Wszelkie akty publiczne, trybunały, sądy, magistratury, stemple, wychodzą pod imieniem królewskim

Art. 38. Król ma prawo łaski z wyjątkiem skazanych na śmierć za zbrodnie stanu,
Art. 39. Król jest naczelnym dowódcą sił zbrojnych w czasie wojny.

Art. 40. 1.Król mianuje dowódców, patentuje oficerów, mianuje urzędników, biskupów, senatorów oraz ministrów.

2. Szczegółowe przepisy odnośnie trybu powoływania określi odpowiednia ustawa,

Art. 41. Tworzy się Straż Praw, zwaną dalej "Strażą" do dozoru i egzekucji praw.

Art. 42. 1.Straż składa się z

a) prymasa,

b) pięciu ministrów ( ministra policji, ministra pieczęci, ministra wojny, ministra skarbu, ministra pieczęci do spraw zagranicznych ),

c) dwóch sekretarzy

d) następcy tronu, jeśli jest pełnoletni i złożył przysięgę na konstytucję

e) marszałka sejmowego

2. W przypadku, gdy prymas nie może pełnić swej funkcji w Straży, może być zastąpionym przez pierwszego w kolejności biskupa,

3. Sekretarze i następca tronu nie mają w Straży prawa głosu decydującego

Art. 43.1. Marszałek sejmowy może wdać się w rezolucje Straży jedynie w wypadku, gdy uzna on za konieczne zwołanie sejmu ekstraordynaryjnego, a król odmawia jego zwołania. Sejm ekstraordynaryjny Marszałek może zwołać w przypadku:

a) naruszenia prawa narodów lub wojny zewnętrznej

b) zaburzeń wewnętrznych grożących rewolucją lub kolizją magistratur,

c) niebezpieczeństwa głodu,

d) w wypadku bezkrólewia lub ciężkiej choroby króla

2. W takim wypadku marszałek wysyła do posłów i senatorów listy okólne wzywające do stawienia się na sejm i zawierające powody jego zwołania

Art.44. Każda rezolucja wychodzi ze Straży pod imieniem królewskim. Powinna być kontrasygnowana przez jednego z ministrów. Wykonanie ich należy do komisji i magistratur.

Art.45. W trakcie debat Straży nad rezolucją za najważniejsze uznaje się zdanie króla.

Art. 46. 1.W przypadku odmowy kontrasygnaty przez ministra, król ma obowiązek odstąpić od decyzji.

2. Jednakże gdyby król nie chciał od tej decyzji odstąpić, marszałek sejmowy zwołuje sejm ekstraordynaryjny.

Art. 47. Ministrów do Straży mianuje król na 2 lata z wolnym przedłużeniem na następne 2 lata.

Art. 48. Ministrowie w Straży nie mają prawa zasiadać w komisjach rządowych.

Art. 49. Jeśli obie izby Stanów zgromadzonych większością 2/3 głosów w tajnym głosowaniu zażądają odwołania ministra, król powinien na jego miejsce mianować innego.
Art. 50. 1.W przypadku oskarżenia ministra o naruszenia prawa odpowiadają oni osobą i majątkiem swoim. O oskarżeniu decydują obie izby Stanów zgromadzonych większością głosów.

2. Minister taki zostaje postawiony przed sądem sejmowym

Art. 51 Tworzy się komisje: Edukacji, Policji, Wojska, Skarbu oraz komisje porządkowe wojewódzkie, należące do Straży, podległe jej i zobowiązane do posłuszeństwa.

Rozdział VIII. Władza sądownicza

Art. 52. Wymiar sprawiedliwości wykonywany jest przez magistratury.

Art. 53. Każdy ma możliwość swobodnego dostępu do wymiaru sprawiedliwości.
Art. 54. 1.Ustanawia się sądy pierwszej instancji dla każdego województwa, ziemi i powiatu.

2. Sędziowie do tych sądów pierwszej instancji wybierani są na sejmikach

3. Sądy pierwszej instancji są zawsze gotowe.

Art. 55. 1.Od wyroków sądów wymienionych w art. 54 przysługuje apelacja do trybunałów głównych.

2. Sędziowie trybunałów głównych wybierani są na sejmikach.

3. W każdej prowincji jest trybunał główny.

Art. 56. Sądy, o którym mowa w art. 54 i art. 55 są sądami ziemiańskimi dla szlachty i wszystkich właścicieli ziemskich, niezależnie od ich przeciwnika procesowego.

Art. 57. Wymiar sprawiedliwości w miastach sprawowany jest zgodnie z Ustawą "Miasta nasze królewskie w Rzeczpospolitej wolne" z dnia 17.04.1791.

Art. 58. Ustanawia się sądy referendarskie dla każdej prowincji sądzące w sprawach włościan wolnych.

Art. 59. Zachowuje się sądy zadworne, asesorskie, relacyjne i kurlandzkie.

Art. 60. Komisje rządowe, o których mowa w art. 51 mają uprawnienia sądowe w sprawach należących do swej administracji.

Art. 61. 1. Ustanawia się sąd sejmowy, który sprawuje wymiar sprawiedliwości w przypadku zbrodni stanu.

2. Członków sądu sejmowego wybiera się przy otwarciu każdego sejmu.

Art. 62. Wyznaczone przez Sejm osoby zobowiązane są do stworzenia kodeksu prawa cywilnego i karnego.

Rozdział IX. Regencja

Art. 63. Regencję sprawuje królowa, a w razie jej nieprzytomności prymas.

Art. 64. 1. Regencja możliwa jest w następujących przypadkach:

a) w czasie małoletności króla,

b) choroby psychicznej króla

c) wzięcia króla do niewoli na wojnie

2. Choroba psychiczna króla może być ogłoszona przez sejm ekstraordynaryjny większością 3/4 głosów obu izb.

Art. 65. 1.W przypadku zaistnienia konieczności regencji prymas ma obowiązek zwołania sejmu.

2. Jeśli prymas nie wywiązałby się ze swojego obowiązku, o którym mowa w poprzednim punkcie, marszałek sejmowy informuje posłów i senatorów listownie o konieczności stawienia się.

Art. 66. Sejm zwołany na wypadek konieczności regencji określa zasady zasiadania ministrów w regencji i kompetencji królowej.

Art. 67. W wypadku ustania przyczyny lub przyczyn, o których mowa w art. 64, regencję ma obowiązek przekazania władzy królowi

Art. 68. Przepisy dotyczące odpowiedzialności ministrów stosuje się odpowiednio do regencji..

Rozdział X. Edukacja dzieci królewskich

Art. 69. Synowie królewscy są pierwszymi dziećmi Ojczyzny. Troska o ich wykonanie należy do Narodu, bez naruszania jednak praw rodzicielskich.

Art. 70. 1.Wychowaniem królewiczów zajmuje się Król ze Strażą i wyznaczony przez Sejm dozorca edukacji królewiczów.

2. Za rządu regencji edukacją królewiczów zajmuje się dozorca edukacji.

Art. 71. Dozorca informuje każdy ordynaryjny Sejm o edukacji królewiczów.

Art. 72. Program edukacji królewiczów podaje Komisja Edukacji Narodowej do potwierdzenia sejmowi.

Art. 73. Królewicze powinni być wychowywani w duchu religii, miłości, cnoty, Ojczyzny, wolności i konstytucji, tak aby byli jak najszybciej przygotowaniu do pełnienia funkcji króla.

Rozdział XI. Siła zbrojna narodowa

Art. 74. Każdy obywatel ma obowiązek obrony Ojczyzny.

Art. 75. Wojsko jest najsilniejszą tarczą Narodu.

Art. 76. Wojsko podległe jest władzy wykonawczej. Składa przysięgę na wierność Narodowi, Królowi i na obronę konstytucji.

Art. 77. Wojsko użyte być może:

a) do obrony kraju,

b) do strzeżenia fortec i granic,

c) do egzekwowania prawa, jeśli zachodzi taka konieczność.

0x01 graphic

Sygnatariusze

Stanislaw Nalecz Malachowski, referendarz wielki koronny, sejmowy i konfederacji prowincji koronnych marszalek.
Kazimierz ksiaze Sapieha, general artylerii litewskiej, marszalek konfederacji Wielkiego Ksiestwa Litewskiego.
Jozef Korwin Kossakowski, biskup inflancki i kurlandzki, nastepca koaudiutor biskupstwa wilenskiego, jako deputowany.
Antoni ksiaze Jablonowski, kasztelan krakowski, deputat z Senatu Malej Polski.
Symeon Kazimierz Szydlowski, kasztelan zarnowski, deputowany z Senatu prowincji malopolskiej.
Franciszek Antoni na Kwilczu Kwilecki, kasztelan kaliski, deputowany do konstytucji z Senatu z prowincji wielkopolskiej.
Kazimierz Konstanty Plater, kasztelan generala trockiego [34], deputowany do konstytucji z Senatu Wielkiego Ksiestwa
Litewskiego.
Walerian Stroynowski, podkomorzy buski, posel wolynski, z Malopolski deputat do konstytucji.
Stanislaw Kostka Potocki, posel lubelski, deputowany do konstytucji z prowincji malopolskiej.
Jan Nepomucen Zboinski, posel ziemi dobrzynskiej, deputowany do kosntytucji z prowincji wielkopolskiej.
Tomasz Nowowiejski, lowczy i posel ziemi wyszogrodzkiej, deputowany do konstytucji.
Jozef Radzicki, podkomorzy i posel ziemi zakroczymskiej, deputowany do konstytucji z prowincji wielkopolskiej.
Jozef Zabiello, posel z Ksiestwa Zmudzkiego, deputowany do konstytucji.
Jacek Puttkamer, posel wojewodztwa minskiego, deputowany do konstytucji z prowincji Wielkiego Ksiestwa Litewskiego.

FUNCKJONOWANIE USTROJU

Do zawieszenia obrad sejmowych w związku z wojną polsko- rosyjską ( 29.05.1792 ) sejm nie ukończył jeszcze prac nad wszystkimi aktami prawnymi wypełniającymi przepisy konstytucji. Przystąpienie króla do Targowicy 23.07.1792 i objęcie władzy w kraju przez generalność konfederacją przerwało funkcjonowanie ustroju 3 Maja.

Udało się zrealizować:

a) powołano Staż Praw,

b) 17.05.1791 sejm uchwalił ustawę o sądach sejmowych, a 27.05 wybrano jego członków,

c) w czerwcu 1791 uchwalono ustawę o komisji policji i dokonano wyboru członków tej magistratur,

d) w sierpniu 1791 zebrały się zgromadzenia sądów apelacyjnych wydziałowych i plenipotentów miejskich na sejm.

e) 14.02.1792 odbyły się sejmiki deputanckie, które dokonały wyboru deputantów do trybunału małopolskiego, wielkopolskiego i litewskiego, sędziów sądów ziemiańskich, komisarzy, sędziów granicznych.

f) 16.04.1792 sejm podjął uchwałę o gotowości do obrony pospolitej,

g) podniesienie liczebności armii do 100 tys. armii- 21.04.1792,

h) ustawa: "Urządzenie wieczyste królewszczyzn"- 24.04.1792.

i) ustawa o komisji wojskowej- 18.05, 22.05 sejm powierzył królowi kontrolę nad wojskiem