Bankowość w1
Historia bankowości
Bankowość pojawiła się w okresie średniowiecza w państwach-miastach Włoskich. Wiele haseł pochodzi z języka włoskiego, np. bank od banco.
Pierwsi bankierzy zajmowali się wymianą monet (działalność kantoru). Bankowość jako dziedzina zaczęła się rozwijać w XIXw. wraz z rozwojem rewolucji przemysłowej. Powstało wówczas duże zapotrzebowanie na kapitał. Powstały banki depozytowe (zagospodarowanie nadwyżki).
Na rozwój bankowości wpłynął także rozwój rynku papierów wartościowych.
Powstanie pierwszego banku emisyjnego („Bank Angielski”) - 1694r. - założony przez Szkota Petersona (dostał pozwolenie, bo ofiarował pożyczkę władcy angielskiemu).
1913 - utworzono sieć banków centralnych w Stanach Zjednoczonych. Powstało wówczas 12 instytucji bankowych nazwanych Rezerwą Federalną.
1828-1886 - pierwszy bank emisyjny w Polsce. Był to „Bank Polski”. Potem Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa. Przed II wojną światową utworzono „Bank Polski” w ramach reform Grabskiego. Podczas II wojny światowej istniał „Bank Emisyjny w Polsce”.
Od 1945 funkcjonuje NBP, który stopniowo podlegał wielu różnym reformom.
W końcu lat '90 Bank Centralny w Polsce stanął w obliczu wielu różnych problemów:
- wysoki stopień dolaryzacji oszczędności (3/4 depozytów w walutach obcych)
- inflacja (z poziomu 4-cyfrowego zeszła do 2-cyfrowego)
1997 - na mocy konstytucji utworzono nowy organ, tzw. Radę Polityki Pieniężnej, a także Komisję Nadzoru Bankowego.
Mikołaj Kopernik - zajmował się obrotami pieniężnymi
Leopold Kronenberg - duży wpływ na rozwój bankowości
Bank Handlowy SA - 1870r.
Stefczyk - w XIXw. zajmował się bankowością
Bankowość jako dziedzina
Bankowość to nauka o przedsiębiorstwie bankowym, jego organizacji i otoczeniu; na podstawie badań empirycznych tworzy określone instrumentarium pojęciowe i odkrywa związki przyczynowo-skutkowe.
Bankowość stanowi część finansów, które są częścią ekonomii, a ona częścią nauk społecznych.
Metody
W zależności od sposobu podejścia do badania wyróżniamy metody:
- indukcyjną - polega na obserwacji pojedynczego zjawiska, która prowadzi do uogólnienia jego oceny, inaczej metoda scalania; drogą pozyskania wiedzy jest analiza i opis empiryczny zachowań banku; badanie od zjawisk szczegółowych do ogólnych
- dedukcyjną (rozdrobnienia) - polega na obserwacji wielu zachowań; od zjawisk ogólnych do szczegółowych, od skutków do przyczyn
W finansach wykorzystuje się metody analizy ilościowej i jakościowej:
- ilościowa pozwala na kwantyfikację zjawisk
- jakościowa opiera się na opisie, formie werbalnej
Oprócz tego w pracach stosowana jest metoda dialektyczna, która polega na wyszukiwaniu przeciwieństw. Ma charakter długofalowy. Jest to metoda analityczno-syntetyczna. Odpowiada na 4 pytania:
jak przebiegały zjawiska?
dlaczego w określony sposób?
w jakim kierunku zmierza rozwój?
wnioski co do przyszłego przebiegu zjawisk
Metoda o charakterze historycznym doszukująca się przyczyn sprawczych, metoda porównawcza, analityczna, syntetyczna, strukturalna.
W bankowości stosuje się także metody prakseologiczne, czyli metody porównania nakładów z efektami, kosztów i korzyści. Te metody występują jako zasady racjonalnego działania, w których analizuje się maksymalizację efektu przy danych nakładach lub minimalizację nakładów przy danych efektach. Zastosowanie tej metody pozwala określić ekonomiczną efektywność przedsięwzięcia.
W ujęciu tradycyjnym bank był opisywany jako przedsiębiorstwo usługowe, którego działalność polega na udzielaniu kredytów i zdobywaniu środków do ich sfinansowania. W nowych podejściach zwraca się uwagę, że bank należy analizować również z jego otoczeniem (klienci, pracownicy).
Przesuwanie środków pieniężnych może być dokonywane w sposób bezpośredni, który jest przeważnie nieefektywny, bardziej czasochłonny i bardziej ryzykowny. Dlatego najczęściej w celu transferu środków pieniężnych wykorzystuje się pośredników finansowych działających na zorganizowanych rynkach, mających środki i umiejętności, aby minimalizować ryzyko. Obecność pośredników na rynku finansowym nie powoduje konieczności indywidualnych poszukiwań dla pojedynczych transakcji przy spełnieniu warunku o podwójnej zbieżności potrzeb.
Funkcje banku
Skala makro
Definicje banku należy rozpatrywać w kontekście społecznego podziału pracy. W tym przypadku banki występują jako podmioty akumulujące i dystrybuujące kapitał pieniężny. Są pośrednikami, którzy dzięki transformacji terminu, ryzyka i wielkości prowadzą do ustalenia proporcji między popytem i podażą środków pieniężnych.
Banki uczestniczą w procesie kreacji pieniądza w gospodarce dokonywanej poprzez powiększenie akcji kredytowej i zakup walut obcych.
Banki stanowią instrument realizacji polityki gospodarczej, zwłaszcza poprzez oddziaływanie na podaż pieniądza.
Banki pełnią rolę dawcy kapitału na rynku pieniężnym i kapitałowym. Pełnią też funkcje pozaekonomiczne, np. w postaci inicjowania postępu informatyki.
Skala mikro
Banki specjalizują się w transakcyjnych usługach finansowych. Realizują zwłaszcza funkcję rozliczeniową. W imieniu klienta pełnią rolę płatnika, agenta, gwaranta i pośrednika.
Definicja banku zawarta w aktach prawnych (od 1997). Wcześniej bank definiowany jako przedsiębiorstwo.
Zgodnie z polskim prawem bankowym bank jest osobą prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustaw, działającą na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym.
Obecnie potrzeba 5mln euro, aby otworzyć bank w formie spółki akcyjnej.
Polskie prawo bankowe nie dokonuje podziału na banki uniwersalne i specjalistyczne. Uzyskanie licencji bankowej daje uprawnienia do wykonywania wszystkich czynności bankowych.
W prawie bankowym czynności banku zostały podzielone na 2 grupy:
1. Czynności zastrzeżone dla banku
2. Czynności, które mogą być wykonywane przez różne podmioty, także przez bank
Ustawodawca wymienia grupę 3 - pozostałe czynności
Ad.1.
- przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenie rachunków tych wkładów
- udzielanie kredytów
- udzielanie gwarancji bankowych
- emitowanie bankowych papierów wartościowych (np. bony, akcje, wyłączny emitent certyfikatów depozytowych)
- przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych
Ad.2.
- udzielanie pożyczek pieniężnych
- operacje czekowe i wekslowe
- wydawanie kart płatniczych oraz wykonywanie operacji przy ich użyciu
- terminowe operacje finansowe
- nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych
- przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek sejfowych
- wykonywanie operacji dewizowych
- udzielanie poręczeń
- wykonywanie czynności zleconych związanych z emisją papierów wartościowych
Ad.3.
- obejmowanie lub nabywanie akcji, udziałów innej osoby prawnej lub jednostek uczestnictwa w funduszach powierniczych
- zaciąganie zobowiązań związanych z emisją papierów wartościowych
- dokonywanie obrotu papierami wartościowymi
- dokonywanie na warunkach uzgodnionych z dłużnikiem zamiany wierzytelności na składniki majątku dłużnika
- nabywanie i zbywanie nieruchomości oraz wierzytelności zabezpieczonych hipoteką
- świadczenie usług doradczych i konsultacyjnych w sprawach finansowych
W2 - 10.10.2008
Usługi bankowe:
- leasing
- faktoring
- przyjmowanie depozytów
- usługi sejfowe
- operacje czekowe, wekslowe oraz za pomocą waluty obcej
- doręczanie pieniędzy
- doradztwo w zakresie oferowanych usług
- udzielanie pożyczek i kredytów: konsumpcyjnego, mieszkaniowego, na prowadzenie działalności gospodarczej
- bankowość internetowa
- emisja i zarządzanie środkami płatniczymi (np. kartami kredytowymi)
- pośrednictwo w obrocie papierami wartościowymi oraz emisja bankowych papierów wartościowych
Cele banku
Głównym celem banku jest jego misja, np.: wspieranie ochrony środowiska, rolnictwa, obsługa klientów instytucjonalnych czy indywidualnych.
Cele banków możemy pogrupować wg kryterium:
I ważności
- strategiczne
- operacyjne
II sfera działania
- finansowe
Cele banków ewoluowały w czasie. Tradycyjnym celem banku była maksymalizacja zysku. Bardzo ważnym celem jest bezpieczeństwo. Może to być bezpośrednio w obszarze legalności, płynności i wiarygodności. Obecnie najważniejszym celem banku staje się wzrost wartości rynkowej firmy.
Ze względu na rozwój rynku papierów wartościowych w tym przypadku wykorzystuje się koncepcję zysku ekonomicznego informującego o wartości dodanej. Określając elementy wpływające na wartość firmy bierze się pod uwagę wielkość zysku, możliwość jego powiększenia, wysokość wypłacanej dywidendy, strukturę i wielkość kapitału. Wszystkie zasoby i procesy w banku są analizowane pod kątem generowania wartości. W tej koncepcji zwraca się uwagę na potrzeby klientów i poprawianie własnych wyników.
Bank jest usługodawcą.
Usługa to świadczenie użytecznych czynności nie związanych bezpośrednio z wytwarzaniem produktów, mających na celu zaspokajanie potrzeb ludzkich przez jednostki trudniące się tym zawodowo oraz przedsiębiorstwa i instytucje specjalnie do tego powołane.
Kryteria podziału operacji bankowych:
podmiot działania - własne, obce, klientów
zasięg terytorialny - krajowe, zagraniczne, międzybankowe, międzywydziałowe
obrót pieniężny - kasowe, bezgotówkowe, walutowe, dewizowe
inne - depozytowe rzeczowe, depozytowe finansowe, gwarancje, pośrednictwo, parabankowe, pozabankowe
przedmiot działania - czynne, bierne, pośredniczące
Operacje czynne, związane są przede wszystkim z kredytami i gwarancjami bankowymi, operacje bierne obejmują gromadzenie depozytów i emisję papierów wartościowych, a operacje pośredniczące wykonywane są na ryzyko i zlecenie klienta i dotyczą różnego rodzaju rachunków bankowych i rozliczeń.
Powszechnie przyjmuje się, że system bankowy to całokształt instytucji bankowych oraz norm określających wzajemne relacje i związki z otoczeniem.
Inne definicje:
- system jest wielopoziomowym układem, w którego skład wchodzi bank centralno-emisyjny i banki komercyjne
- system bankowy to sieć instytucji finansowych powiązanych wzajemnie przez rynki kapitałowe i pieniężne
Często stosuje się zamiennie pojęcie produkt i usługa, nie biorąc pod uwagę faktu, że produkt ma charakter przedmiotu fizycznego a usługa czynności.
Dobosiewicz: produkt bankowy to jednolity, wyodrębniony pod względem formalnym i cenowym składnik oferty.
Usługi są niematerialne, nierozdzielne, niejednorodne, ich produkcja i konsumpcja następuje jednocześnie, są nietrwałe i często świadczone poza kontrolą kierownictwa.
Nierozdzielność - połączenie konsumpcji i produkcji w jedną całość
Usługę finansową nie charakteryzuje tak zwana tolerancja
Prawo bankowe
Podstawę regulacji w Polsce stanowi ustawa z dnia 29 sierpnia 1997r.
Podmiotami prawa bankowego są banki i ich klienci. Źródła prawa bankowego dzielą się na międzynarodowe i krajowe. Regulacje prawne dotyczą tworzenia, organizacji, funkcjonowania banków.
Międzynarodowe standardy finansowe można podzielić na:
Zasady opracowywane przez międzynarodowe organizacje
Praktyki zawierające instrukcje dotyczące realizowania zasad
Metodyki zapewniające zgodność zebranych danych z wzorcami
Kodeksy dobrej praktyki opracowywane przez stowarzyszenia zawodowe
Bardzo ważne znaczenie odgrywają tzw. konkordaty bazylejskie, czyli umowy międzypaństwowe regulujące warunki konkurencji w bankowości międzynarodowej, np.: I konkordat bazylejski pochodził z 1988 i dotyczył adekwatności kapitałowej.
Istotne dla sektora bankowego są także dyrektywy bankowe.
Ważne ustawy:
Ustawa z dn. 29 sierpnia 1997 o Narodowym Banku Polskim
Ustawa z dn. 29 sierpnia 1997 o listach zastawnych i bankach hipotecznych
Ustawa z dn. 14 grudnia 1994 o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym
Ustawa z dn. 7 grudnia 200 o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających
Inne, np.:
Ustawa z dn. 17 lipca 1998 o pożyczkach i kredytach studenckich
Ustawa z dn. 29 lipca 2005 o obrocie instrumentami finansowymi
Akty krajowe:
- konstytucja
- akty z 1997r.
- ustawy o charakterze pośrednim (okołobankowe)
- statut
- umowa między bankiem a klientem
- regulamin
- instrukcje bankowe
Bankowość w3
Bankowy Fundusz Gwarancyjny
Przedsiębiorstwo bankowe jest także instytucją zaufania publicznego. Dlatego konieczne jest wprowadzenie systemów regulacji, których celem jest rozważne gospodarowanie zgromadzonymi oszczędnościami oraz zapobieganie skutkom trudności finansowych.
Stabilność finansowa jest warunkiem wzrostu gospodarczego, stabilności cen oraz poprawy warunków życia ludności.
Podstawowymi ogniwami sieci bezpieczeństwa są:
- rząd
- bank centralny
- instytucje nadzoru nad sektorem finansowym
- instytucje gwarantowania depozytów
W ramach sieci bezpieczeństwa finansowego w Polsce należy wyróżnić instytucje:
- NBP
- Komisja Nadzoru Finansowego
- Bankowy Fundusz Gwarancyjny
- Ministerstwo Finansów
- Komisja Papierów Wartościowych i Giełd
- Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych
- Komisja Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych
- Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny
- System Rekompensat (KDPW)
Misją BFG jest działanie na rzecz bezpieczeństwa i stabilności banków oraz wzrost zaufania do systemu bankowego.
Podstawowymi zadaniami Funduszu są:
- ochrona depozytów osób fizycznych i prawnych, szkolnych kas oszczędnościowych i pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych, nie mających samodzielnej możliwości oceny stanu ryzyka finansowego
- udzielanie pomocy finansowej bankom, które znalazły się w obliczu utraty płynności lub stanęły w obliczu wypłacalności i podejmują samodzielną sanację
- wspieranie procesów łączenia się banków zagrożonych niewypłacalnością z silnymi
- monitorowanie i stymulowanie rozwoju sytuacji finansowej banków
W okresie 1995-2007 hierarchia ważności wymienionych zadań uległa zmianie.
Wysokość gwarancji, które można od BFG uzyskać:
- jeżeli kwota depozytów jest mniejsza od 1000 euro to gwarancja wynosi 100%
- jeżeli kwota depozytów jest wyższa od 1000 euro (do 22500 euro) to 1000 euro jest gwarantowane w 100%, a nadwyżka w 90%
Ochronie podlegają imienne depozyty złotowe i walutowe. W przypadku niektórych produktów dostępnych klientom banków, bank pośredniczy jedynie w ich sprzedaży i nie są one objęte gwarancjami systemu gwarantowania, gwarancjami jest chroniona tylko część lokacyjna produktu.
Nie podlegają ochronie depozyty: Skarbu Państwa, instytucji finansowych takich jak: banki, domy maklerskie, fundusze emerytalne, inwestycyjne, NFI, podmioty świadczące usługi ubezpieczeniowe, kadry zarządzające bankiem oraz główni akcjonariusze (o udziałach co najmniej 5%).
Banki internetowe także mają tę gwarancję.
Depozyty się sumuje - podstawą do obliczania kwoty jest suma środków na wszystkich rachunkach. Wypłata następuje w złotówkach, niezależnie od waluty.
W ciągu 5 lat od upadłości banku należne środki są wypłacane przez BFG, potem ulegają przedawnieniu.
Zasady udzielania pomocy
BFG udziela pomocy bankom w postaci pożyczek, gwarancji i poręczeń oraz nabycia wierzytelności, z przeznaczeniem na:
- usuniecie stanu niebezpieczeństwa niewypłacalności
- przejecie przedsiębiorstwa bankowego, jego części lub połączenie banku z innym bankiem, jeżeli w banku przejmowanym powstało niebezpieczeństwo niewypłacalności
- nabycie udziałów albo akcji banku, w którym powstało niebezpieczeństwo niewypłacalności, przez nowych udziałowców lub akcjonariuszy
Ustawa zezwala na udzielenie przez BFG pomocy finansowej na zasadach korzystniejszych od stosowanych przez banki.
Ocena stanu niewypłacalności banku dokonywana jest przez BFG na podstawie analizy sytuacji ekonomiczno-finansowej, uwzględnia skalę i przyczyny trudności.
Analiza stanu niebezpieczeństwa niewypłacalności obejmuje ocenę tendencji zmian podstawowych wskaźników ekonomiczno-finansowych banku w porównaniu ze średnimi dla poszczególnych sektorów:
- zwrotu na aktywach brutto
- stosunku należności zagrożonych brutto do należności ogółem brutto
- obciążenia wyniku działalności bankowej kosztami działania
- obciążenia aktywów kosztami działania
- obciążenia wyniku działalności bankowej saldem rezerw
Działalność pomocowa BFG opiera się na następujących założeniach:
- przestrzeganiu zasady równości banków w dostępie do środków pomocowych oraz przejrzystości kryteriów i procedur przyznawania pomocy
- możliwie(?) stawianiu środków pomocowych do dyspozycji banków w celu minimalizowania strat
- wspieraniu procesów konsolidacyjnych i restrukturyzacyjnych poprze udzielanie pomocy na przejęcie banków o zagrożonej wypłacalności przez silne banki
- mobilizowaniu wnioskodawców do poszukiwania dodatkowych, poza BFG, źródeł wsparcia finansowego w celu realizacji założeń programów naprawczych
- zapewnieniu wysokiej ekonomicznie efektywności pomocy, m.in. poprzez określenie w umowach o udzielenie pożyczki konkretnych przedsięwzięć zmierzających do trwałego odzyskania wypłacalności
Źródła finansowania BFG:
- kwoty przekazywane przez banki w postaci tzw. funduszy ochrony środków gwarantowanych (depozyty * stawka procentowa; max 0,4%)
- kwoty uzyskane od mas upadłości banków
Od 17 lutego 1995 BFG zrealizował gwarancje po upadłości 5 banków komercyjnych i 89 banków spółdzielczych.
Istnienie funduszy gwarancyjnych w systemach bankowych jest przedmiotem dyskusji. Pośród argumentów „za” zwraca się uwagę na:
- zwiększenie odporności deponentów wobec paniki na rynku
- aspekt społeczny, ponieważ wśród depozytariuszy dominują drobni deponenci, którzy nie mają możliwości oceny kondycji finansowej banku
- pozytywny wpływ funduszu na stopę oszczędności w kraju
Argumenty „przeciw”:
- Fundusz daje zachęty dla banków do podejmowania nadmiernego ryzyka
- zmniejsza się zainteresowanie deponentów informacjami o sytuacji finansowej banków
- klienci preferują te podmioty, które nie przywiązując wagi do oceny ryzyka banku oferują najwyższe oprocentowanie depozytów i najniższe oprocentowanie kredytów
Struktura instytucjonalna sektora bankowego
Obecny system bankowy ma charakter uniwersalny oraz dwupoziomowy. System uniwersalny to taki, w którym banki funkcjonują bez żadnych ograniczeń:
- terytorialnych
- przedmiotowych
- podmiotowych
Poza wyjątkiem banków hipotecznych i spółdzielczych
W dwupoziomowym systemie bankowym występują poziomy:
- bank centralny
- banki komercyjne
W tym modelu bank centralny został oddzielony od funkcji bezpośredniego kredytowanie przedsiębiorstw i gospodarstw domowych (poprzedni system był monobankowy - przed 1989)
W dwupoziomowym systemie bank centralny obsługuje banki komercyjne i rząd. Budowa takiego systemu wynikała z oddzielenia banku centralnego od presji kredytowania, a także miała na celu stworzenie warunków do konkurowania w systemie bankowym.
Banki możemy podzielić wg różnych kryteriów
Forma własności
Rodzaj wykonywanych funkcji
Ad.1.
W ustawie z 1989 roku wskazano 3 rodzaje możliwych form własności:
a) banki państwowe
b) banki spółdzielcze - prezentują stosunkowo niski potencjał ekonomiczny
c) banki w formie spółek akcyjnych
*d) bank państwowy spółdzielczy - już nie obowiązuje (od 1994 BGŻ)
Banki krajowe z większościowym udziałem kapitału polskiego
Banki z przewagą kapitału państwowego
PKO BP S.A.
Bank Gospodarstwa Krajowego - jedyny państwowy, zarządza finansami budżetowymi (Fundusz Pożyczek i Kredytów Studenckich, Fundusz Termomodernizacji, Krajowy Fundusz Poręczeń Kredytowych)
Bank Pocztowy S.A.
BOŚ S.A.
Banki z przewagą kapitału prywatnego (jest ich najwięcej)
Noble Bank S.A. (do 08.06.2006 Wschodni Bank Cukrownictwa S.A.)
Genin Bank S.A.
Gospodarczy Bank Wielkopolski S.A.
INVEST-BANK S.A.
BANK POLSKIEJ SPÓŁDZIELCZOŚCI S.A.
Mazowiecki Bank Regionalny S.A.
Banki krajowe z większościowym udziałem kapitału zagranicznego
Spółki akcyjne ze 100% udziałem kapitału zagranicznego, np.:
Raiffeisen Bank Polska S.A.
Deutsche Bank Polska S.A.
GE Money Bank SA
Toyota Bank Polska SA
Rabobank Polska SA
Spółki akcyjne z większościowym udziałem kapitału zagranicznego, np.:
ING Bank Śląski S.A.
Bank BPH S.A.
BRE Bank S.A.
Bank Millennium S.A.
Bank Handlowy w Warszawie S.A.
Spółki akcyjne będące pośrednio własnością inwestorów zagranicznych, np.:
Lukas Bank SA
BRE Bank Hipoteczny S.A.
Dominet Bank S.A.
Oddziały instytucji kredytowych, np.:
Dansker Bank A/S S.A. Oddział w Polsce
Dresdner Bank AG S.A. Oddział w Polsce
Banco Mais S.A. (S.A.) Oddział w Polsce