System bankowy
w Polsce
System bankowy
w Polsce
Plan wykładu
Historia sektora bankowego
w Polsce
Rodzaje banków w Polsce
Banki państwowe
Banki w formie spółek akcyjnych
Banki spółdzielcze
Inne instytucje kredytowe (oddziały
instytucji kredytowych w Polsce, SKOK)
Pozostałe instytucje
BIK
Związek Banków Polskich
Krajowa Izba Rozliczeniowa (KIR)
Dzieje najdawniejsze
XVI w. Banki pobożne
Pierwszym „bankiem pobożnym” była
Fundacja Ostrołęcka Taniego Kredytu
założona w 1577 roku przez księdza
Wawrzyńca Białobrzeskiego.
XVIII - rozwój prywatnych domów
bankowych
Centrum bankowe w Warszawie
1766 Mennica Warszawska
Okres zaborów
System bankowy w Królestwie
Kongresowym i zaborze rosyjskim
do 1830 - 18 prywatnych domów bankowych
1825 r. Towarzystwo Kredytowe Ziemskie w
Warszawie
1828 r.- pierwszy polski bank centralny Bank
Polski (przetrwał do 1870 r.) zasługi księcia
Druckiego - Lubeckiego,
1870 r. – powstanie Banku Handlowego o
uniwersalnym charakterze finansujący
przemysł, handel, koleje.
Najwięcej autonomii
Rozwój instytucji spółdzielczych i samopomocowych
Okres zaborów cd.
System bankowy w Galicji i na Śląsku
Cieszyńskim
duża liczba banków wiedeńskich i praskich
1841 r. Lwowskie Towarzystwo Kredytowe
Ziemskie
rozwój instytucji spółdzielczych - kas
Stefczyka (w 1912 r. istniały 1334 kasy z
290 tys. członków)
Okres zaborów cd.
System bankowy w zaporze pruskim
trudne warunki dla rozwoju bankowości;
konfiskata dóbr kościelnych, wojny
napoleońskie
1821 r. Towarzystwo Kredytowe Ziemskie
Prowincjonalny Bank Akcyjny Wielkiego
Księstwa Poznańskiego – 1857 – 1890
Rozwój banków spółdzielczych; w 1913 r.
204 banki z 125 tys. członków
Okres II Rzeczypospolitej
Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa emitowała od 1917 r.
markę polską,
Inflacja – 188% w październiku 1923 r.
1924 r. reforma Władysława Grabskiego Ustawa o
naprawie skarbu państwa i reformie walutowej
powołano Bank Polski emitujący zł (w relacji 1,8 mln marek =
1 zł),
Bank Polski regulował obieg pieniężny i udzielał kredytów
bankom
Nadzór bankowy w Ministerstwie Skarbu
powstaje Pocztowa Kasa Oszczędności (1919r. ) i Polski
Państwowy Bank Rolny
Bank Gospodarstwa Krajowego w 1924 r.
W 1929 r. z inicjatywy PKO utworzono Polską Kasę Opieki
S.A.
Dalszy rozwój ruchu spółdzielczego
Po II Wojnie Światowej
1945 r. powołano Narodowy Bank Polski
od 1946 r. bank centralny kredytuje przemysł,
w latach 1949-53 zmieniono strukturę bankowości
- idea monobanku
ograniczenie liczby banków
Bank Inwestycyjny - działalność inwestycyjna
Obsługa obrotów zagranicznych - Bank Handlowy
Bank Polska Kasa Opieki - operacje zagraniczne ludności
Bank Rolny (później Bank Gospodarki Żywnościowej
udzielał kredytów dla rolnictwa) jemu podporządkowano
instytucje spółdzielcze
Zmiany od 1982 r.
Ustawa Prawo bankowe wprowadzająca możliwość
wykorzystania aparatu bankowego w realizacji
polityki gospodarczej:
wyodrębnienie aparatu bankowego z resortu
finansów i stworzenie z niego samodzielnego
pionu gospodarczego (rozdzielenie skarbu
państwa i zasobów emisyjnych bc)
Uchwalanie co roku planu kredytowego oraz
założeń polityki pieniężno-kredytowej
ustanowienie stosunków między bankami a
przedsiębiorstwami na zasadach umownych
Przebudowa systemu
bankowego w 1989 r.
Nowe ustawy Prawo bankowe i ustawa o Narodowym Banku Polskim
NBP jako bank realizujący politykę emisyjną oraz banku banków (odejście od
systemu jednoszczeblowego na rzecz dwuszczeblowego)
partnerstwo w relacjach między bankami a klientami
wprowadzenie zasad konkurencyjności między bankami przez odejście od
podziału terytorialnego i branżowego
oparcie działalności banków na podstawach ekonomicznych przez
wprowadzenie rachunku ekonomicznego w bankach i podległych im oddziałach
przyjęto następujące zasady działalności banków:
uniwersalizm
samodzielność
konkurencyjność
samofinansowanie
komercjalizm
Przebudowa systemu bankowego
w 1989 r. cd
Głównym czynnikiem demonopolizacji sektora
bankowego było powołanie z dniem 1 lutego 1989
r. banków komercyjnych z centralami w głównych
regionach Polski na bazie oddziałów NBP
Bank Śląski w Katowicach
Bank Przemysłowo -Handlowy w Krakowie,
Bank Depozytowo-Kredytowy w Lublinie,
Powszechny Bank Gospodarczy w Łodzi,
Wielkopolski Bank Kredytowy w Poznaniu,
Pomorski Bank Kredytowy w Szczecinie,
Państwowy Bank Kredytowy w Warszawie
Bank Zachodni we Wrocławiu
Bank Gdański w Gdańsku,
Konsolidacja w polskim sektorze
bankowym
Niedokapitalizowanie polskich
banków
Konsolidacja jako konsekwencja
prywatyzacji
Przykłady konsolidacji (kolejne
slajdy)
Na mocy decyzji rządu w 1996 r. powołano do życia Grupę
Bankową Pekao S.A. W skład której wchodziły:
•Bank Pekao S.A.
•Bank Depozytowo-Kredytowy SA w Lublinie,
•Pomorski Bank Kredytowy SA w Szczecinie
•Powszechny Bank Gospodarczy SA w Łodzi
Celem jej powstania była chęć utworzenia silnego podmiotu
finansowego
.
1 stycznia 1999 roku cztery banki połączyły się w jeden
uniwersalny bank pod wspólną nazwą Bank Pekao SA
.
Bank Zachodni WBK S.A. powstał w wyniku połączenia
Banku Zachodniego S.A. i Wielkopolskiego Banku
Kredytowego S.A. w 2001 roku
.
Irlandzki bank AIB był od 1995 r. głównym
udziałowcem WBK. W 1999 r. przejął od Skarbu
Państwa 80% Banku Zachodniego. Od samego
początku wiadomo było że Irlandczycy będą chcieli
połączyć oba banki.
Bank Przemysłowy w Łodzi został przejęty przez Getin
Bank w grudniu 2004 r.
Bank Przemysłowy przez niemal dwa lata był pod
zarządem komisarycznym. W momencie przejęcia
generował straty powyżej 200 mln
złotych
.
Katowicki bank wraz ze swoją ofertą przejęcia musiał
przedstawić Komisji Nadzoru Bakowego program
sanacji Banku Przemysłowego. Zawierał on m. in.
Zobowiązanie Getin Banku na dofinansowanie BP
kwotą 600mln. zł, w różnej formie
.
Rodzaje banków w Polsce
Formy prawne banków w Polsce
Banki państwowe
Banki w formie spółek akcyjnych (tym
również banki hipoteczne)
Banki spółdzielcze
Banki państwowe
tworzone przez Radę Ministrów na
wniosek Ministra Skarbu ( po
zaopiniowaniu przez Komisję Nadzoru
Bankowego) w drodze rozporządzenia
Organami banku są rada nadzorcza i
zarząd
Nie podlegają wpisowi do rejestru
przedsiębiorstw państwowych
Są to banki „z misją” realizujące
szczególne zadania „zlecone” przez rząd
2007 r. jeden taki bank w Polsce
Bank Gospodarstwa Krajowego –
przykłady programów rządowych
realizowanych przez bank
Krajowy Fundusz Mieszkaniowy
Fundusz Termomodernizacji
Program Rodzina na swoim
Fundusz Dopłat
Krajowy Fundusz Poręczeń Kredytowych
Fundusz Poręczen Unijnych
Fundusz Rozwoju Inwestycji Komunalnych
Kredyt dla samorządów ze środków EBI
Fundusz Pożyczek i Kredytów Studenckich
Banki w formie spółek
akcyjnych
Regulacje w Kodeksie spółek handlowych
Organy: Rada nadzorcza i zarząd
Rada nadzorcza (co najmniej 5 osób)
powoływana jest przez walne
zgromadzenie – obowiązek informowania
KNB o składzie i zmianach
Zarząd (co najmniej 3 osoby) powoływany
przez Radę nadzorczą (również obowiązek
informacyjny) z tym że powołanie 2 osób
w tym prezesa następuje za zgodą KNB
Banki w formie spółek akcyjnych –
nabywanie praw z akcji
1.
Osoba zamierzająca objąć lub nabyć akcje, w wyniku
których osiągnie lub przekroczy próg 10%, 20%, 25%,
33%, 50%, 66%, 75% głosów występuje o wydanie
zezwolenia przez KNB.
2.
Osoba, która nabyła akcje w w/w sytuacjach
zobowiązana jest powiadomić bank. Bank przesyła
informacje do KNB
3.
Podobnie przy zbyciu: powyżej 10% i gdy po zbyciu
zmiana progu obowiązek powiadamiania KNB
4.
KNB odmawia np. gdy wpływ osoby zamierzającej
nabyć akcje może być niekorzystny dla ostrożnego i
stabilnego zarządzania bankiem
5.
Jeśli osoba nabyła akcje bez zgody wtedy nie może
wykonywać praw głosu z akcji.
Bank hipoteczny jako szczególny
bank w formie spółki akcyjnej
jako bank specjalistyczny, realizuje
wyłącznie czynności dozwolone na mocy
Ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku o
listach zastawnych i bankach
hipotecznych.
Statut banku hipotecznego określa jego
nazwę, która zawiera dodatkowo wyrazy
„bank hipoteczny”.
Bank hipoteczny
Podstawową czynnością banku jest
udzielanie kredytów hipotecznych,
refinansowanych przede wszystkim ze
środków pozyskiwanych z emisji
hipotecznych listów zastawnych
Specjalistyczny bank tworzony wyłącznie
w formie spółki akcyjnej specjalizujący się
w finansowaniu średnio- oraz długo
terminowych inwestycji budownictwa
mieszkaniowego i komercyjnego.
Cechy szczególne działalności
banków hipotecznych
Długa perspektywa finansowania
Ochrona posiadaczy listów
zastawnych
Ograniczony zakres usług
Współpraca z bankami
uniwersalnymi –powiązania
kapitałowe
Brak oferty dla klientów
indywidualnych
Instytucja powiernika w banku
hipotecznym
Przy każdym banku hipotecznym funkcjonują
powiernik i jego zastępca.
Nie mogą oni być pracownikami banku
hipotecznego, są powoływani i odwoływani przez
Komisję Nadzoru Bankowego.
Zabezpieczają oni interesy posiadaczy listów
zastawnych
Powiernicy nadzorują przede wszystkim:
prawidłowość wpisów do rejestru zabezpieczenia
listów zastawnych,
zgodność ustalania wartości bankowo-hipotecznej
nieruchomości
Zasada pierwszeństwa
zaspokojenia (tzw. przywilej
upadłościowy)
W przypadku upadłości banku emitenta, rejestr
zabezpieczenia jest prawnie oddzielony od
pozostałych aktywów banku i jest wykorzystywany
do spłacenia wierzycieli listów.
Wierzyciele listów zastawnych mają
pierwszeństwo zaspokojenia swoich roszczeń z
masy pokrycia (tzw. rejestru zabezpieczenia).
Banki hipoteczne w Polsce
Nykredit Bank Hipoteczny S.A. (od 2005 r.
funkcjonuje jako oddział instytucji kredytowej
Nykredit RealKredit A/S O. w Polsce|)
Śląski Bank Hipoteczny S.A. (od 2000r.)
RHEINHYP - BRE Bank Hipoteczny S.A. (od 2004 r.
BRE Bank Hipoteczny SA)
BPH Bank Hipoteczny S.A. (powstał w 1998 r.)
Kredyty hipoteczne w Polsce są przede wszystkim
udzielane przez banki uniwersalne
Udział banków hipotecznych – 3% kredytów
hipotecznych udzielonych w sektorze bankowym
Banki spółdzielcze – zmiany w
bankach spółdzielczych w latach
90
W 1990 roku zaprzestanie sprawowania
przez Bank Gospodarki Żywnościowej
funkcji centrali organizacyjnej banków
spółdzielczych
samodzielność prawna i ekonomiczna
banków spółdzielczych
Zrzeszanie się banków spółdzielczych w
bankach zrzeszających (m. in. BGŻ,
Gospodarczy Bank Wielkopolski)
Kryzys w sektorze banków spółdzielczych
Przyczyny kryzysu w sektorze
banków spółdzielczych
tzw. pułapka inflacyjna kredytobiorców
Brak fachowego nadzoru właścicielskiego
Przejście od bankowości
wyspecjalizowanej do uniwersalnej
Słabe przygotowanie kadry zarządzającej
Niskie fundusze własne
Brak mechanizmów bezpieczeństwa w
ramach zrzeszeń banków
Banki spółdzielcze – lata 90 XX
w.
Ustawa z dnia 24 czerwca 1994 r. o restrukturyzacji
banków spółdzielczych i BGŻ S.A. oraz o zmianie
niektórych ustaw (tzw. świętojańska)
Wprowadzenie trójszczeblowej struktury dla banków
spółdzielczych w Polsce – bankiem krajowym stał się
Bank Gospodarki Żywnościowej
Banki spółdzielcze zostały zobowiązane do zrzeszenia
się w bankach regionalnych właściwych dla danego
regionu kraju
Zasada regionalności w prowadzeniu działalności
bankowej
Udostępnienie środków publicznych na restrukturyzację
bs oraz możliwość zwolnienia bs z obowiązku
odprowadzania rezerwy obowiązkowej
Trójszczeblowa struktura bankowości
spółdzielczej w Polsce
I POZIOM
II POZIOM
III POZIOM
(banki spółdzielcze
zrzeszone w bankach
regionalnych i zrzeszaj¹cych)
Małopol
ski
Bank
Regiona
lny S.A.
Małopol
ski
Bank
Regiona
lny S.A.
BANK
GOSPODARKI
ŻYWNOŚCIOWE
J
(Bank Krajowy)
BANK
GOSPODARKI
ŻYWNOŚCIOWE
J
(Bank Krajowy)
Mazowi
ecki
Bank
Regiona
lny S.A.
Mazowi
ecki
Bank
Regiona
lny S.A.
Lubelsk
i
Bank
Regiona
lny S.A.
Lubelsk
i
Bank
Regiona
lny S.A.
Rzeszo
wski
Bank
Regiona
lny S.A.
Rzeszo
wski
Bank
Regiona
lny S.A.
Gospod
arczy
Bank
Wielkop
olski
S.A.
Gospod
arczy
Bank
Wielkop
olski
S.A.
Bank
Unii
Gospod
arczej
S.A.
Bank
Unii
Gospod
arczej
S.A.
Bałtycki
Bank
Regiona
lny S.A.
Bałtycki
Bank
Regiona
lny S.A.
Pomors
ko-
Kujaws
ki Bank
Regiona
lny S.A.
Pomors
ko-
Kujaws
ki Bank
Regiona
lny S.A.
Warmiń
sko-
Mazurs
ki Bank
Regiona
lny
S.A.
Warmiń
sko-
Mazurs
ki Bank
Regiona
lny
S.A.
Dolnośl
ąski
Bank
Regiona
lny
S.A.
Dolnośl
ąski
Bank
Regiona
lny
S.A.
Gospod
arczy
Bank
Południ
owo-
Zachod
ni S.A.
Gospod
arczy
Bank
Południ
owo-
Zachod
ni S.A.
Banki spółdzielcze – regulacje
obowiązujące
Ustawa z dnia 9 listopada 2000 o funkcjonowaniu
banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i
bankach zrzeszających – tzw. ustawa milenijna
Odejście od poprzedniej koncepcji stworzenia
struktury krajowej
Zasady rynkowe, w wyborze banku zrzeszającego
(możliwość zmiany banku zrzeszającego)
Wymogi kapitałowe dla banków spółdzielczych
500 tys. EUR (konieczność osiągnięcia tego pułapu
do 31 grudnia 2005 r.)
1 mln EUR do 31 grudnia 2010 r
Określony ograniczony katalog usług bankowych
określony w Ustawie
Banki spółdzielcze cd.
Banki spółdzielcze zrzeszają się z jednym bankiem
zrzeszającym.
Usługi wykonywane przez banki zrzeszające:
Reprezentowanie członków bs w organach struktur
spółdzielczości kredytowej
Procedury monitoringu i kontroli (ustawowo
obowiązki sprawozdawcze wobec NBP i BFG, bank
zrzeszający odprowadza rezerwę obowiązkową,
prowadzi rachunki bieżące zrzeszonych wnim
banków spółdzielczych)
Stosunki operacyjno-biznesowe (usługi prawne,
marketingowe, informatyczne, szkoleniowe itp.)
Terytorialność działania banków
spółdzielczych
Ograniczenie prowadzenia działalności kredytowej –
udzielania kredytów, pożyczek, gwarancji bankowych i
poręczeń do terenu działania banku spółdzielczego
Uzależnienie zakresu działalności od wysokości
funduszy własnych
:
bs o funduszach do 1mln euro prowadzi działalność
na terenie powiatu, w którym znajduje się jego
siedziba oraz na terenie powiatów, gdzie znajdowały
się jego placówki w dniu wejścia w życie ustawy
bs o funduszach własnych powyżej 1 mln a mniej niż
5 mln euro prowadzi działalność na terenie
województwa
bs o funduszach własnych powyżej 5 mln euro może
prowadzić działalność na terenie całego kraju
Zrzeszenia banków spółdzielczych w Polsce
Bank Polskiej
Spółdzielczości
SA
Spółdzielcza
Grupa Bankowa
Mazowiecki Bank
Regionalny SA
BS
BS
BS
BS
BS
BS
BS
BS
BS
BS
BS
BS
BS
351 banki
spółdzielcze
152 banków
spółdzielczych
80 banków
spółdzielczych
Oddziały instytucji kredytowych
w Polsce
Instytucje kredytowe z państw UE w ramach tzw.
jednolitej licencji mogą w Polsce prowadzić działalność:
jako oddział instytucji kredytowej (12 oddziałów prowadzi
w Polsce działalność od wejścia do UE)
w ramach działalności transgranicznej (139 zawiadomień
o zamiarze podjęcia działalności w Polsce)
Oddział instytucji kredytowej
może rozpocząć swoją
działalność po upływie dwóch miesięcy od otrzymania
przez Komisję Nadzoru Bankowego odpowiednich
informacji, które przesyła organ nadzorczy z państwa
macierzystego
Działalność transgraniczna polega na wykonywaniu
czynności przez instytucję kredytową na terenie Polski
(rozpoczęcie takiej działalności po złożeniu
zawiadomienia przez nadzór bankowy państwa
macierzystego informacji do KNB)
Cechy oddziału instytucji
kredytowej
jest jednostką organizacyjną instytucji kredytowej,
zlokalizowaną poza państwem siedziby,
nie ma odrębnej osobowości prawnej,
jest zlokalizowany na terytorium Polski, co oznacza, że w
Polsce znajdują się istotne zasoby materialne konieczne
do prowadzenia działalności przez oddział, oraz
wykonuje w ramach instytucji kredytowej działalność w
zakresie czynności wynikających z posiadanego przez
instytucję kredytową zezwolenia.
Nadzór nad oddziałami sprawuje organ nadzorczy
państwa macierzystego
Spółdzielcze kasy
oszczędnościowo-kredytowe -
inicjatywa działaczy Solidarności i pomoc
zagraniczna
1990 r. powstanie Fundacji na rzecz Polskich
Związków Kredytowych
pierwsze SKOK 1992 r. – zmiany w Ustawie o
związkach zawodowych – SKOK jako instytucje
podobne do pracowniczych kas zapomogowo-
pożyczkowych (I etap rozwoju – zakładowy
charakter kas)
regulacja ustawowa - Ustawa z dnia 14 grudnia
1995 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-
kredytowych (Dz.U.96 Nr 1 poz.2 z późn. zm.) (II
etap rozwoju – powstanie kas środowiskowych
Spółdzielcze kasy
oszczędnościowo-kredytowe cd
SKOK są spółdzielniami i związkami kredytowymi
(ang. credit unions)
SKOK świadczą usługi wyłącznie dla członków.
Członkami kas mogą być osoby połączone więzią
o charakterze zawodowym lub organizacyjnym, a
w szczególności:
pracownicy zatrudnieni w jednym lub kilku
zakładach pracy,
osoby należące do tej samej organizacji
społecznej lub zawodowej
Brak określenia min. poziomu funduszy własnych
w porównaniu do banków świadczą usługi na
znacznie mniejszą skalę
Spółdzielcze kasy
oszczędnościowo-kredytowe -
usługi
Zgodnie z ustawą o SKOK kasy mogą prowadzić
następujące czynności:
gromadzenie środków pieniężnych wyłącznie
swoich członków,
udzielanie im pożyczek i kredytów,
przeprowadzanie na ich zlecenie rozliczeń
finansowych,
pośredniczenie przy zawieraniu umów
ubezpieczenia
Spółdzielcze kasy
oszczędnościowo-kredytowe –
zrzeszanie się
SKOK są zobowiązane zrzeszyć się z
Krajową Spółdzielczą Kasą
Oszczędnościowo-Kredytową (Kasą
Krajową)
Kasa Krajowa wobec zrzeszonych SKOK
pełni funkcje:
nadzorcze,
instytucji centralnej („banku” SKOK,
refinansowe),
reprezentacyjne i inne
Biuro Informacji Kredytowej
Biuro Informacji Kredytowej (BIK) jest to instytucja powołana
w 1997 r. przez banki i Związek Banków Polskich w celu
gromadzenia, przechowywania i udostępniania informacji o
aktualnych zobowiązaniach oraz historii kredytowej klientów
banków i SKOK-ów, zarówno klientów indywidualnych jak i
przedsiębiorców.
Dane są przekazywane do BIK w momencie składania przez
klienta w banku (np. kredytowego) oraz po zaciągnięciu przez
niego zobowiązania są to dane identyfikacyjne oraz
informacje o zobowiązaniach kredytowych powiązanych z
danym klientem, wskazujące m. in. stan początkowy
zobowiązania, aktualny stan zadłużenia oraz historię
kredytową w ujęciu miesięcznym.
Dane przetwarzane są w BIK od momentu zaciągnięcia
zobowiązania do jego spłaty oraz dodatkowo po wygaśnięciu
zobowiązania przez okres 5 lat, jeśli klient wyraził na to
zgodę.
Związek Banków Polskich
Powołany w 1991 jako izba
gospodarcza zrzeszająca banki
Zadaniem jest reprezentowanie i
ochrona interesów członków
Działania m. in:
Arbiter bankowy jako sąd polubowny
Baza dokumentów zastrzeżonych
Standardy kwalifikacyjne w bankowości
Standaryzacja dokumentów bankowych
Dziękuję za uwagę