Kompetencja personalna.

Kompetencja personalna polega na wykonywaniu przez państwo kompetencji/jurysdykcji wobec własnych obywateli (osób fizycznych i osób prawnych), znajdujących się na terytorium innego państwa (a także w tzw. przestrzeniach międzynarodowych).

Wykonywanie kompetencji/jurysdykcji wobec własnych obywateli (osób fizycznych i osób prawnych) na terytorium państwa - zgodnie z przyjętą w wykładzie klasyfikacją kompetencji/jurysdykcji - to aspekt personalny kompetencji/jurysdykcji wykonywanej na terytorium własnego państwa w sposób zupełny i wyłączny.

Obywatelstwo

Państwo samo określa kto jest jego obywatelem. To powszechnie uznana reguła prawa. Akt najwyższej wagi - określenie jednego z trzech komponentów państwa - ludności. Akt którego jednoznaczność jest istotna dla identyfikacji składu ludności w obrębie każdego z państwowych członków społeczności międzynarodowej. Akt, którego jednoznaczność jest istotna dla każdej osoby (osoby fizycznej i osoby prawnej), warunkuje bowiem (m.in.,) objęcie jej, gdy przebywa poza granicami kraju, aktem opieki (opieki dyplomatycznej).

„Należy do państw suwerennych normowanie poprzez ich ustawodawstwo sposobu nabycia obywatelstwa, jak również uzyskiwania go w drodze naturalizacji, czynionej przez jego organy, zgodnie z tym ustawodawstwem.” - MTS sprawa Nottebohm'a (1955)

3.1. Obywatelstwo osób fizycznych

(i) Prawo międzynarodowe wymaga, aby więzy obywatelstwa osób fizycznych były rzeczywiste. „Obywatelstwo jest węzłem prawnym, u podstaw którego leży społeczny fakt przywiązania, efektywna solidarność bytu, interesów, uczuć, połączona z wzajemnością praw i obowiązków. Jest ono (...) prawnym wyrazem faktu wskazującego na to, że jednostka, której je nadano... skutkiem działania ustawy bądź aktem władzy, jest faktycznie ściślej związana z ludnością państwa, które jej obywatelstwo nadaje, niż z ludnością jakiegokolwiek innego państwa. Nadane przez państwo obywatelstwo daje temuż państwu tytuł do wykonywania ochrony nad nią w stosunku do innego państwa tylko wtedy, gdy przekłada się ono na pojęcie prawnego przywiązania do państwa, które uczyniło ja swym obywatelem.” (1955).

Każde państwo jest co do zasady całkowicie wolne - z zastrzeżeniem wymogu realności węzłów obywatelstwa w określaniu kryteriów nabycia obywatelstwa.

Kryterium „więzów krwi” (ius sanguinis) lub kryterium „miejsca urodzenia” (ius soli) rozstrzyga, co do zasady, o obywatelstwie.

(ii) Przyjęte kryteria jako wyłącznie rozstrzygające o obywatelstwie wywołują (jako jedna z przyczyn) problem bezpaństwowości oraz podwójnego obywatelstwa. Bowiem bezpaństwowość oraz podwójne obywatelstwo mogą powstawać, odpowiednio, wskutek negatywnego lub pozytywnego zbiegu praw o obywatelstwie.

Aby zapobiegać przypadkom bezpaństwowości z tej przyczyny do ustawodawstw wprowadza się kombinację zasad podstawowych w celu umożliwienia nabycia obywatelstwa dzieciom apatrydów (osób nie posiadających obywatelstwa) lub dzieciom, których rodzice są nieznani albo ich obywatelstwa ustalić nie można.

Ustawa z 15 lutego 1962 o obywatelstwie polskim jest tego przykładem.

Rozdział 2 - Nabycie obywatelstwa

Art. 4. Dziecko nabywa przez urodzenie obywatelstwo polskie, gdy:

1) oboje rodzice są obywatelami polskimi albo

2) jedno z rodziców jest obywatelem polskim, a drugie jest nieznane lub nieokreślone jest jego obywatelstwo lub nie posiada żadnego obywatelstwa.

Art. 5. Dziecko urodzone lub znalezione w Polsce nabywa obywatelstwo polskie, gdy rodzice są nieznani bądź nieokreślone jest ich obywatelstwo lub nie posiadają żadnego obywatelstwa.

(iii) Niezależnie zatem od przyjmowanych w prawie wewnętrznym państw rozwiązań - przypadki bezpaństwowości jak i podwójnego obywatelstwa są faktem. To tak dla państw, jak i dla jednostek niepożądany stan prawny. To przyczyna przyjmowania m.in., regulacji (konwencji) międzynarodowych, wagę istnienia i potrzebę kształtowania czytelnych i wiarygodnych więzów jednostek z państwem - więzów obywatelstwa - jak i eliminowania lub, jeśli to niemożliwe, ograniczenia niedogodności płynących z wielorakiego obywatelstwa lub bezpaństwowości. To podkreślają następujące regulacje międzynarodowe:

- wiodąca w tym względzie w skali powszechnej, konwencja haska z 12.04.1930 roku w sprawie kolizji ustaw o obywatelstwie wraz z Protokołem dotyczącym przypadków bezpaństwowości;

Można powtórzyć za twórcami konwencji z 1930 roku, że:

„(...) leży w interesie wspólnoty międzynarodowej uznanie przez wszystkich jej członków, że każda osoba powinna posiadać obywatelstwo i to jedno tylko; oraz, że

„(...) ideałem, do którego ludzkość powinna dążyć... jest zniesienie wszelkich przypadków zarówno bezpaństwowości, jak i podwójnego obywatelstwa:”

Dwa przykłady przyjętych w konwencji reguł:

Wielość obywatelstw - art. 5 „W Państwie trzecim, osoba posiadająca więcej niż jedno obywatelstwo powinna być traktowana tak, jak gdyby posiadała tylko jedno. Nie uchybiając przepisom prawnym stanowionym przez Państwo trzecie w kwestiach statutu personalnego i z zastrzeżeniem obowiązujących umów, Państwo to będzie mogło na swym terytorium wyłącznie uznać spośród obywatelstw posiadanych przez tę osobę, bądź obywatelstwo kraju, w którym ma ona stałe i główne miejsce pobytu, bądź też obywatelstwo kraju z którym, stosownie do okoliczności, wydaje się ona najbardziej związana.”

Unikanie bezpaństwowości - Art. 8 „Jeśli wg ustawy danego Państwa kobieta będąca jego obywatelka traci swoje obywatelstwo na skutek małżeństwa z cudzoziemcem, utrata ta będzie uzależniona od uzyskania przez nią obywatelstwa męża.”

- w wymiarze europejskim - Europejska konwencja o obywatelstwie z 6.11.1997 roku (przyjęta w Radzie Europy);

- konwencja nowojorska z 20.02.1957 roku o obywatelstwie kobiet zamężnych;

Aż do pierwszej wojny światowej ustawy o obywatelstwie w niemal wszystkich państwach uzależniały obywatelstwo kobiety od obywatelstwa męża - „kobieta idzie za mężem”.

W pracy - „Trzy gwinee” Wirginia Woolf w 1938 roku napisała znaczące słowa: „(...), jako kobieta nie mam swojej ojczyzny, jako kobieta nie potrzebuję swojej ojczyzny. Dla mnie, kobiety ojczyzną jest cały świat.” - te słowa są cierpką aluzją do brytyjskiego ustawodawstwa, które pozbawiało obywatelstwa Brytyjkę z chwilą wyjścia za mąż za cudzoziemca.

To przewidziane ustawodawstwem brytyjskim rozwiązanie było refleksem zasady zależnego obywatelstwa - the principle of dependent nationality - lub inaczej mówiąc - zasady jedności obywatelstwa małżonków - the principle of the unity of nationality of spouses - opierających się na przekonaniu, że rodzina powinna posiadać to samo obywatelstwo, zaś mąż powinien określać obywatelstwo rodziny.

Każda zmiana obywatelstwa męża zatem zmieniała obywatelstwo żony. Gdy pozostawała ona w swoim własnym kraju, nie korzystała oczywiście (jeśli były, a były) z praw obywatelskich i była w wielu przypadkach drugiej kategorii osobą.

Kobieta, która owdowiała lub została porzucona, nie mogła powrócić do swojego pierwotnego małżeństwa.

Kobieta rozwiedziona mogła stać się bezpaństwowcem - stracić obywatelstwo męża.

Na szczęście wprowadzono zasadę niezależności obywatelstw małżonków. Innymi słowy zasadę akceptującą, iż kobieta zamężna powinna mieć te same prawa jak mężczyzna, to znaczy mieć prawo do zatrzymania lub zmienienia swojego obywatelstwa. Ostatecznie, w powszechnym prawie międzynarodowym reguła ta została przyjęta w konwencji o obywatelstwie kobiet zamężnych, przyjętej w 1957 roku.

(iv) Reguły międzynarodowe pomagają zatem w ukształtowaniu szeregu czytelnych relacji między państwem a jednostką-osobą, z korzyścią dla obu stron. A więc wskazania - przechodząc do konkretnych przypadków - szczególnie istotnych dla każdej osoby, reguł wykonywania opieki dyplomatycznej w przypadku posiadania przez nią podwójnego lub wielorakiego obywatelstwa, czy też np. istotnego dla państwa (państw !) problemu wykonywania przez osobę obowiązku służby wojskowej.

Narodowe państwa (XIX w) - armia tworzona w oparciu o zdolnych do służby obywateli. Obowiązek obrony ojczyzny. Służba wojskowa obowiązkiem obywatelskim. Niewykonanie tego obowiązku wywołuje skutki prawne, w tym odpowiedzialność karną.

Art. 85 Konstytucji RP - „1. Obowiązkiem obywatela polskiego jest obrona Ojczyzny. (...)”

Rozwiązywanie problemu służby wojskowej o podwójnym lub wielorakim obywatelstwie następuje za pomocą instrumentów międzynarodowych - umów bilateralnych i wielostronnych.

Postanowienia traktatów bilateralnych przyjmują, że osoby o podwójnym obywatelstwie zwolnione są w stanie pokoju z obowiązku służby wojskowej w umawiającym się państwie, jeżeli wykażą wykonanie tego obowiązku w drugim z umawiających się państw, zgodnie z obowiązującymi tam przepisami (np. umowa francusko-włoska z 1951 roku).

Europejska konwencja o obywatelstwie (Rozdz. VII, art. 21 i n.) wprowadza generalną regułę, wg której osoba mająca więcej niż jedno obywatelstwo obowiązek służby wojskowej spełnia tylko w jednym z nich, i to w państwie, na terytorium którego ma stałe miejsce zamieszkania. Wypełnienie obowiązku w jednym państwie wywiera skutek prawny wobec pozostałych, których obywatelstwo ma dana osoba. Jeżeli jedno z państw, którego obywatelstwo osoba posiada, ogłosi mobilizację, obowiązana jest ona stawić się w tym państwie pomimo posiadania domicylu w innym państwie, którego jest obywatelem. Zwolnienie ze służby wojskowej lub odbycie służby zastępczej w jednym państwie, którego obywatelstwo ma dana osoba, wywiera skutek w innych państwach, których ma obywatelstwo.

(v) Problem naturalizacji - pojawia się co do zasady w przypadku:

- gdy następuje zawarcie związku małżeńskiego - zgoda przyjęcia obywatelstwa współmałżonka jest oczywiście konieczna;

- gdy ma miejsce długotrwałe przebywanie osoby na terytorium innego państwa; zgoda osoby zainteresowanej jest oczywiście konieczna;

- rzadszym sposobem naturalizowania - akt adopcji (tutaj zgoda osoby zainteresowanej jest wyrażana przez jej opiekuna ustawowego);

Szczegółowe procedury naturalizacyjne, a nade wszystko warunki naturalizacji określa prawo krajowe.

Warunki naturalizacji różne m.in.: a. okres 5, 7, 10 lat trwałego pobytu (źródło: umowy Bancroft'a XIX wiek); b. znajomość języka; c. respektowanie dobrych obyczajów; d. dobra reputacja; e. posiadanie środków utrzymania.

(i) Ustawa z 15 lutego 1962 o obywatelstwie polskim;

„Art. 8.1. Cudzoziemcowi można na jego wniosek nadać obywatelstwo polskie, jeżeli zamieszkuje w Polsce na podstawie zezwolenia na osiedlenie się, co najmniej pięć lat.

2. W przypadkach szczególnie uzasadnionych można cudzoziemcowi nadać na jego wniosek obywatelstwo polskie, chociażby nie odpowiadał on warunkom określonym w ust. 1.„

Emanuel Olisadebe, Ruune Holta, Roger Guerrero (?) ...

(ii) Przykłady oryginalnych praktyk naturalizacyjnych.

* konstytucja państwa radzieckiego z 1924 roku przyznawała wszystkim cudzoziemskim przedstawicielom klasy robotniczej prawo nabycia obywatelstwa ZSRR;

* prawo izraelskie - ustawa z 1952 roku `o powrocie' ułatwiała nabycie obywatelstwa wszystkim Żydom przybywającym do Izraela w zamiarze stałego osiedlenia się;

* wg regulacji prawa francuskiego - wieloletnia służba w formacjach Legii Cudzoziemskiej daje prawo do obywatelstwa francuskiego;

W tym kontekście pojawia się pytanie, czy istnieje coś takiego, jak prawo do obywatelstwa i czy jest ono prawem człowieka?

Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, który stanowi „1. Każdy ma prawo do obywatelstwa. 2. Nikt nie może być arbitralnie pozbawiony obywatelstwa, które posiada, ani też nie można mu odmówić prawa do zmiany obywatelstwa”

Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka (1966), transponujące idee zawarte w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka na „twarde” prawo międzynarodowe, nie wymieniają jednak prawa do obywatelstwa w takim kształcie, w jakim zawarte ono było w Deklaracji. Zostało ono uregulowane tylko w formie szczątkowej, w postaci ustępu 3 art. 24: „Każde dziecko ma prawo do nabycia obywatelstwa”.

Konwencja Nowojorska o ograniczaniu przypadków bezpaństwowości z 30 września 1961 roku, która nie mówi wprost o prawie do obywatelstwa, a jedynie potwierdza je pośrednio, przez nałożenie na państwa obowiązku określonego w art. 1: „Umawiająca się Strona przyzna swe obywatelstwo osobie urodzonej na jej terytorium, jeżeli w przeciwnym przypadku osoba ta pozostałaby bezpaństwowcem”. Prawo do obywatelstwa zawarte w Konwencji jest jednak prawem warunkowym w tym sensie, że odpowiadający mu obowiązek państwa uzależniony jest od tego, czy w wypadku nieprzyznania jednostce obywatelstwa stałaby się ona apatrydą. Jeśli natomiast bezpaństwowość osobie fizycznej nie grozi, obowiązek ten na państwie nie ciąży.

Na tym tle modelową jawi się konstrukcja prawa do obywatelstwa opisana w Amerykańskiej Konwencji Praw Człowieka z 22 listopada 1969 roku. W konwencyjnym katalogu praw człowieka prawo do obywatelstwa zostało zawarte w art. 20: „1. Każdy ma prawo do obywatelstwa. 2. Każdy ma prawo do obywatelstwa tego państwa, na terytorium którego się urodził, o ile nie przysługuje mu prawo nabycia jakiegokolwiek innego obywatelstwa. 3. Nikt nie może być arbitralnie pozbawiony obywatelstwa, które posiada, ani też prawa do zmiany obywatelstwa”. Ponadto, zgodnie z art. 27 ust. 2 Konwencji prawo do obywatelstwa należy - obok takich zasad jak prawo do życia, zakaz niewolnictwa i wolność sumienia - do praw, których, zgodnie z Konwencją nie można uchylić ani zawiesić, nawet w przypadku wojny, zagrożenia bezpieczeństwa publicznego lub innych nagłych przypadków zagrożenia dla niepodległości lub bezpieczeństwa państwa.

Jak zauważył Międzyamerykański Trybunał Praw Człowieka w sprawie Dilci Yean i Violety Bosico: "Obywatelstwo powinno być postrzegane jako naturalny stan osoby ludzkiej. Stan ten jest nie tylko podstawą jej zdolności politycznej, ale też stanowi część jej zdolności prawnej. Stąd też, pomimo że tradycyjnie uznaje się, iż uregulowanie kwestii obywatelstwa należy do kompetencji każdego państwa, ewolucja zachodząca w tej materii pokazuje, że prawo międzynarodowe narzuca pewne granice swobodnemu uznaniu państw oraz że w chwili obecnej w regulacji obywatelstwa uczestniczą nie tylko poszczególne państwa, lecz również należy brać pod uwagę całość postanowień dotyczących powszechnej ochrony praw człowieka. (...) W konsekwencji, od klasycznego ujęcia, w którym postrzegano obywatelstwo li tylko jako atrybut nadawany przez państwo swoim poddanym, doktryna ewoluuje w kierunku koncepcji obywatelstwa, w której oprócz bycia atrybutem państwa, obywatelstwo jest również prawem osoby ludzkiej".

Międzyamerykański Trybunał Praw Człowieka stwierdził wprost, że:

„jest obecnie powszechnie przyjętym, że obywatelstwo jest niezbywalnym prawem każdej jednostki ludzkiej. Nie tylko jest podstawowym wymogiem dla wykonywania praw politycznych, ale znaczący wpływ na zdolność do czynności prawnych jednostki”.

Pomimo częstych odwołań do prawa do obywatelstwa, które znajdujemy w dokumentach międzynarodowych, wydaje się jednak, że nadal nie można mówić o tym prawie jako w pełni ukształtowanym prawie człowieka, które uznawane byłoby powszechnie podobnie, jak prawo do życia czy prawo do prywatności.

3.2. Obywatelstwo osób prawnych

Samodzielność państwa w określaniu obywatelstwa osób prawnych przedkłada się generalnie na jego nadawania w odwołaniu do:

• kryterium miejsca siedziby (określonego w statucie);

• lub kryterium miejsca jej rejestracji (ustanowienia; rejestr sądowy);

Przywołuje się jeszcze trzecie kryterium - kryterium kontroli - rozumiane w ten sposób, że o obywatelstwie osoby prawnej decyduje obywatelstwa większości akcjonariuszy (jeśli to spółka akcyjna) lub obywatelstwa osób, które faktycznie spółką zarządzają.

Sprawa Barcelona Traction (Belgia v. Hiszpania) (1970)

W tymże orzeczeniu Trybunał stwierdził oceniając praktykę ustanawiania więzów obywatelstwa osób prawnych: „(...) w prawie międzynarodowym stosuje się per analogiam, choć jeszcze w ograniczonym stopniu, wobec osób prawnych reguły, które normują kwestię obywatelstwa osób fizycznych. Tradycyjna reguła przyznaje prawo wykonywania opieki dyplomatycznej nad osoba prawną państwu pod rządami prawa którego powstała (została zarejestrowana p.m.) lub na terytorium którego ma siedzibę jej zarząd. (...) przy czym, w szczegółowym przypadku, gdy w grę wchodzi wykonywanie opieki dyplomatycznej wobec osoby prawnej, nie można wskazać na kryterium o charakterze absolutnym, które w sposób generalny rozstrzygałoby o efektywności więzów obywatelstwa (...).”

Syntetyzując problem Komisja Prawa Międzynarodowego (2006) dała wyraz przekonaniu, że podstawowym kryterium powinno być miejsce rejestracji osoby prawnej, chyba że (1) jest ona kontrolowana przez obywateli innego państwa; (2) nie prowadzi swojej działalności gospodarczej w państwie rejestracji; (3) siedziba zarządu i kontroli finansowej znajdują się na terytorium innego państwa - w sytuacji takiej to właśnie to państwo powinno być uznawane jako państwo obywatelstwa osoby prawnej.

3.3. Problem `obywatelstwa' - statków morskich i powietrznych; obiektów wyrzucanych w przestrzeń kosmiczną.

Państwa mają prawo określać, jakie statki (obiekty) nosiły będą jego banderę, a więc określać ich obywatelstwo dla celów międzynarodowej żeglugi morskiej, powietrznej, pozapowietrznej (kosmicznej).

Statki morskie

art. 91 „1. Każde państwo ustala warunki przyznawania statkom swojej przynależności państwowej, rejestrowania statków na swym terytorium oraz prawa podnoszenia bandery. Statki posiadają przynależność tego państwa, którego banderę mają prawo podnosić. Musi istnieć rzeczywista więź pomiędzy państwem i statkiem.”

Art. 92 „1. Statki powinny pływać tylko pod banderą jednego państwa i poza wyjątkami wyraźnie przewidzianymi przez umowy międzynarodowe lub niniejszą Konwencję podlegać na morzu otwartym wyłącznie jego jurysdykcji. Statek nie może zmienić swej bandery w czasie podróży lub podczas postoju w porcie zawinięcia, poza przypadkiem rzeczywistej zmiany właściciela lub zmiany rejestracji.”

Statki powietrzne - art. 17 konwencji chicagowskiej (cz. II) statut Organizacji Międzynarodowej Lotnictwa Cywilnego (1944)

Obiekty kosmiczne - art. 14 konwencji w sprawie rejestracji obiektów wyrzucanych w przestrzeń pozapowietrzną (1975);

Obiekt każdej kategorii posiada zatem obywatelstwo, będące wynikiem aktu rejestracji w państwowych rejestrach i prawa noszenia bandery państwa stosownego rejestru.

3.4. Następstwem przyznania obywatelstwa jest:

- możliwość wykonywania wobec tak oznaczonego kręgu podmiotów jurysdykcji państwa obywatelstwa - na terytorium państwa - jurysdykcja zupełna i wyłączna, aspekt personalny; na terytorium innych państw - kompetencja personalna;

- możliwość stosowania reguł normujących kwestie odpowiedzialności państwa za zachowanie jego funkcjonariuszy;

- ocena skutków wywołanych przez rejestrowane w nim obiekty (statki morskie i powietrzne, obiekty wyrzucane w kosmos);

3.5. W zasadniczym wymiarze wykonywanie kompetencji/jurysdykcji personalnej polega:

- bądź na stosowaniu i egzekwowaniu wobec własnych obywateli prawa państwa obywatelstwa (`akty władcze');

- bądź na obronie ich interesu (opieka dyplomatyczna - `akty opieki');

Realizacja kompetencji personalnej

Zarówno `akty władcze', jak i `akty opieki' - to przejaw aktywności podejmowanych i realizowanych w przestrzeni prawnej innego suwerena.

Każda próba ich podjęcia i wykonania zderza ze sobą jurysdykcję władzy miejscowej z jurysdykcją podejmującego próbę jej wykonywania - wywołuje konflikt jurysdykcji. Jeśli ma to miejsce, nieuniknioną jest potrzeba wskazania reguł eliminujących stan konfliktu. Państwa jego strony same muszą zatem, wypracować zasady pozwalające konflikt jurysdykcji eliminować. Jego pokonanie nie jest teoretycznie zbyt trudne. Zasada wzajemności temu sprzyja.

Zgodę państwa terytorialnego na wykonywanie określonej co do przedmiotu kompetencji personalnej (jurysdykcji) odnajdujemy:

a. bądź w prawie międzynarodowym - umownym i zwyczajowym;

b. bądź w prawie krajowym - w szczególności w ustawach zawierających reguły uznające skuteczność prawa obcego w krajowym porządku prawnym (prawo międzynarodowe prywatne);

Umocowania do wykonywania kompetencji personalnej przewidziane prawem międzynarodowym skupia naszą uwagę.

I. przypadek wykonywania kompetencji (jurysdykcji) personalnej polegającej na podejmowaniu `aktów władczych' wobec osób własnych obywateli.

Zakres tej kompetencji (jurysdykcji) wyznaczają umowy gwarantujące skuteczność takich aktów we wskazanym przez nie zakresie.

(1) przypadek: dochodzenia zapłaty alimentów (egzekucji wyroku zasądzającego alimenty);

(i) konwencja (powszechna) nowojorska z 20.06.1956 roku o dochodzeniu roszczeń alimentacyjnych za granicą;

Artykuł 1. Przedmiot Konwencji

„1. Celem niniejszej Konwencji jest ułatwienie dochodzenia roszczenia alimentacyjnego, które osoba (...) przebywająca na obszarze jednej z Umawiających się Stron jest uprawniona wysunąć przeciwko innej osobie (...) podlegającej jurysdykcji innej Umawiającej się Strony. Cel ten będzie realizowany pośrednictwem organów, które w dalszym ciągu będą określane jako Organ przesyłający i Organ przyjmujący.”

(ii) Konwencja regionalna europejska o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych (Lugano - 16.09.1988) - RP 19 stroną konwencji w 1999 roku; „15” + Islandia, Norwegia i Szwajcaria;

„Wysokie Umawiające Strony pragnąc wzmocnienia na swych terytoriach ochrony prawnej osób tam zamieszkałych, zważywszy, że konieczne jest określenie międzynarodowej jurysdykcji ich sądów, ułatwienia uznawania orzeczeń i wprowadzenie sprawnego postępowania zapewniającego wykonywanie orzeczeń, dokumentów urzędowych i ugód sądowych (...) uzgodniły co następuje (...)

... art. 26 Orzeczenia wydane w jednym z Umawiających się Państw są uznawane w innych Umawiających się Państwach bez potrzeby przeprowadzania specjalnego postępowania”.

(ii) Konflikt jurysdykcji - o którym mowa - eliminowany jest również autonomicznie w obrębie UE/WE - Rozporządzenie Rady (UE) nr 44/2001 z dnia 22.12.2000 roku w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych - przestrzeń wspólnotowa...

„Rada Unii Europejskiej, (...) mając także na uwadze (...)

(2) Różnice pomiędzy przepisami poszczególnych państw o jurysdykcji i uznawaniu orzeczeń utrudniają należyte funkcjonowanie rynku wewnętrznego. Dlatego nieodzownym jest wydanie przepisów celem ujednolicenia przepisów o jurysdykcji w sprawach cywilnych i handlowych oraz uproszczenie formalności ze względu na szybkie i nieskomplikowane uznawanie i wykonywanie orzeczeń z Państw Członkowskich związanych niniejszym rozporządzeniem.”

Zob. też Rozporządzenie Rady UE (nr 22/2003) dotyczące jurysdykcji oraz uznawania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej

(2) przypadek: wymierzanie sprawiedliwości;

Ekstradycja - współdziałanie państw - polegające na wydaniu podejrzanego lub przestępcy państwu, które wykonuje wobec niego kompetencje/jurysdykcję polegającą na osądzeniu lub wykonania orzeczonej kary. Najczęściej wniosek dotyczy osób (obywateli własnych) usiłujących ujść przed wymiarem sprawiedliwości.

Współdziałanie państw opiera się na bilateralnych umowach ekstradycyjnych. Współcześnie istnieje też kilka traktatów ekstradycyjnych o charakterze wielostronnym.

Umowa ekstradycyjna szczegółowo ustala, kto podlega ekstradycji, za jakie przestępstwa i w jaki sposób i przez kogo powinien być przedstawiony wniosek o ekstradycję.

Zasady współdziałania państw:

- podstawą ekstradycji jest jedynie czyn zagrożony karą w obu państwach („podwójna” karalność czynu);

- osobę wydaną można ścigać wyłącznie za przestępstwa wskazane we wniosku ekstradycyjnym, jak i karać wyłącznie w sposób we wniosku wskazany;

- nie wydaje się osób, którym udzielono azylu (sprawcom czynów motywowanych politycznie) ;

- co do zasady, nie wydaje się własnych obywateli;

(i) W wieku XIX ustanowiono wyjątek od ekstradycji. Jest nim przypadek popełnienia czynu o charakterze politycznym. Walki rewolucyjne toczone w Europie w tamtej dobie wyłączyły spod ekstradycji czyny popełniane w pobudek politycznych, popełniane w toku politycznych walk, rewolucji. Pierwszym dokumentem, który wyjątek ten ustanowił był angielski Extradition Act (1870). Do tak ukształtowanej zasady wprowadzono jednak wyjątek, po dokonaniu zamachu na Napoleona III. Po jego dokonaniu Belgia 22.03.1956 roku wprowadziła poprawkę do Konstytucji wg której zamach na głowę państwa lub członków jego rodziny nie jest uznawany za przestępstwo polityczne, nawet jeśli dokonano go z pobudek politycznych. Istotną współczesną korektą zasady nie dokonywania ekstradycji sprawców czynów o charakterze politycznym jest wyłączenie czynów, które w swym założeniu są przejawem walki politycznej, lecz metody działania wykraczają poza standard walki politycznej np. praktyka niekontrolowanego podkładania materiałów wybuchowych. W 1977 (27.01) roku przyjęta została europejska konwencja o zwalczaniu terroryzmu, która daje temu wyraz (art. 1). Konwencję przyjęto w kontekście podejmowano działań gwałtu przez polityczne w swym rodowodzie ugrupowania baskijskiej ETA, północno irlandzkiej IRA, niemieckiej grupy Baader-Meinhof czy włoskich Czerwonych Brygad.

(ii) Ekstradycja w kontekście europejskim.

Z jednej strony... europejska konwencja o ekstradycji z 13.12.1957 roku (RP stroną od 1993 roku);

Z drugiej strony...

Konwencja z 10.03.1995 roku w sprawie uproszczonej procedury ekstradycyjnej między Państwami Członkowskimi Europejskiej;

Konwencja z 1996 roku w sprawie ekstradycji między Państwami Członkowskimi Unii Europejskiej;

lecz również, w UE, następuje odejście od klasycznych formuł ekstradycyjnych jako jedynych służących wymiarowi sprawiedliwości, czego wyrazem Decyzja Ramowa Rady w sprawie europejskiego nakazu aresztowania (wydania) z 13.06.2002 roku, a w perspektywie... antycypuje się wręcz wprowadzenie unijnego uznawania orzeczeń w sprawach karnych - nie ograniczonych do orzeczeń kończących postępowanie karne, lecz obejmujących swym zakresem wszelkie decyzje wydawane w toku postępowania.

Te kroki sygnalizują, że bez dezawuowania waloru bilateralnych i wielostronnych umów ekstradycyjnych, te ostatnie są nie dość wydolne i następuje, tam gdzie państwa się na to godzą uproszczenie procedur.

(3) przypadek: egzekwowanie powinności podatkowych obywatela wobec państwa;

Sytuacja obywatela polskiego, który zamieszkuje w Polsce, a pracuje w UK.

Osoba, której miejsce zamieszkania jest w Polsce, w Polsce podlega nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu. To oznacza konieczność rozliczenia się z polskim fiskusem ze wszystkich dochodów, bez względu na to, gdzie znajduje się źródło ich uzyskania. Wg prawa brytyjskiego, wynagrodzenie z tytułu pracy podlegają opodatkowaniu w Wielkiej Brytanii. Ma zatem miejsce stan podwójnego opodatkowania.

Polska ma umowy w sprawie normowania takiej niekorzystnej dla podatnika i złożonej dla państwa sytuacji (`zapobiegania podwójnemu opodatkowaniu') z około 80 państwami, w tym wszystkimi państwami europejskimi.

(i) Umowa miedzy rządem PRL a Rządem Zjednoczonego Królestwa w sprawie zapobiegania podwójnego opodatkowania w zakresie od dochodu i zysków majątkowych podpisana w Londynie dnia 16 grudnia 1976 roku.

Obywatele polscy przebywający w UK, pozostawali podatnikiem polskim, i ciążyły na nich obowiązki określone w umowie...

Przewidywała ta właśnie umowa tzw. metodę odliczania, a więc przewidywała zmniejszenie podatku należnego w RP o podatek zapłacony w UK.

Umowa z 1976 roku została zmieniona...

(ii) Umową między Rzecząpospolitą Polską a Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej w sprawie unikania podwójnego opodatkowania i zapobiegania uchylania się od opodatkowania w zakresie podatków od dochodów i zysków majątkowych (20.07.2006).

Zmiana polega na tym, że osoba która pracowała w Zjednoczonym Królestwie i w danym roku podatkowym tylko tam osiągnęła przychód, nie musi płacić od niego podatku w Polsce.

II. przypadek wykonywania kompetencji (jurysdykcji) personalnej polegającej na podejmowaniu `aktów opieki' wobec osób własnych obywateli.

Gdy mieć na uwadze `akty opieki' - akty opieki dyplomatycznej - zakres tej kompetencji określa prawo zwyczajowe.

„Jest elementarną zasadą prawa zwyczajowego zasada, która upoważnia państwo do ochrony swoich obywateli dotkniętych naruszeniami prawa międzynarodowego a popełnionymi przez inne państwo w sytuacji, gdy nie uzyskują oni sprawiedliwości sięgając po zwykłe środki prawne (...) Mając na uwadze swoich obywateli, uruchamiając na ich rzecz działania dyplomatyczne lub międzynarodowe działania sądowe, państwo wykonuje swoje prawo (...) Prawo to może być wykonywane jedynie na rzecz własnego obywatela, bowiem wobec braku szczegółowych porozumień jedynie więzy obywatelstwa istniejącego pomiędzy państwem a jednostką dają państwu tytuł do sprawowania nad nią opieki dyplomatycznej.” - STSM w sprawie Mavromatis (1924).

Akt opieki dyplomatycznej będzie zatem przejawem negatywnej reakcji państwa na fakt naruszenia prawa międzynarodowego przez inne państwo, wywołujący bezpośrednie skutki prawne (osobiste lub materialne) wobec jego obywateli (osób fizycznych i prawnych).

Historycznie, akty opieki dyplomatycznej czynione były, wobec osób fizycznych, w kontekście ochrony inwestycji przez nich dokonywanych, współcześnie czynione są także w celu ochrony praw jednostki - praw człowieka.

Np. pozbawienie wolności cudzoziemca bez orzeczenia właściwej władzy sądowej i uniemożliwienie osobie pozbawionej wolności kontaktu z urzędem konsularnym; praktyka `odmowy sprawiedliwości' (w relacjach wymiar sprawiedliwości państwa - cudzoziemiec); zajęcie - nacjonalizacja - majątku cudzoziemskiego podmiotu gospodarczego - bez stosownej, adekwatnej rekompensaty finansowej;

Akty opieki dyplomatycznej należy odróżniać od innych form działania państwa na rzecz swoich obywateli przebywających na obcym terytorium państwowym np. aktów niesienia im pomocy konsularnej.

Projekt Konwencji o opiece dyplomatycznej przygotowany przez Komisję Prawa Międzynarodowego (2006) definiuje opiekę dyplomatyczną:

„Dla celów niniejszego projektu, opieką dyplomatyczną jest pociągnięcie przez państwo, w drodze działań dyplomatycznych bądź innymi środkami pokojowego rozstrzygania [sporów], innego państwa do odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez niedozwolony prawem międzynarodowym czyn tego państwa osobie fizycznej lub prawnej, która jest obywatelem państwa [pociągającego do odpowiedzialności] w celu wyegzekwowania tej odpowiedzialności”.

Opieka dyplomatyczna w praktycznym wymiarze polega:

- bądź, na złożeniu przez państwo obywatelstwa stosownych oświadczeń kierowanych do władz politycznych i/lub administracyjnych państwa goszczącego, wnoszących o wyjaśnienie - niezgodnej z prawem międzynarodowym - sytuacji, położenia, statusu `własnego' obywatela - działania dyplomatyczne;

Konwencje wiedeńskie - o stosunkach dyplomatycznych (1961) i konsularnych (1963) wymieniają jako jedną z głównych funkcji przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych sprawowanie opieki wobec osób fizycznych i prawnych.

Konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych (1961):

„Art. 3. 1 Funkcje misji dyplomatycznej polegają inter alia na:

(...) b) ochronie interesów państwa wysyłającego i jego obywateli w państwie przyjmującym w granicach dozwolonych przez prawo międzynarodowe;”

- w przypadku niepowodzenia w dochodzeniu przez jednostkę sprawiedliwości przed sądami państwa goszczącego, państwo sprawujące opiekę dyplomatyczną, podejmuje działania prowadzące do wywołania sporu międzynarodowego (miedzy państwami) i jego rozwiązania (omawiany przykład Trail Smelter (1941) - działania sądowe;

Opieka dyplomatyczna - działania sądowe - na rzecz osoby prawnej - Barcelona Traction (1970).

W 1948 roku, sędzia hiszpański wydał wyrok stwierdzający upadłość spółki akcyjnej Barcelona Traction, która była w tamtej dobie jednym z najważniejszych podmiotów gospodarczych w branży elektrycznej w Hiszpanii.

Spółka ustanowiona była wg prawa kanadyjskiego i w Kanadzie zarejestrowana. Większość udziałów w niej należała do akcjonariuszy belgijskich.

Belgia interweniowała w interesie swoich obywateli władz hiszpańskich.

Wobec fiaska negocjacji Belgia wniosła sprawę do MTS.

W wyroku merytorycznym - 1970 - MTS analizował regulacje (systemy) prawa krajowego dotyczące spółek akcyjnych i zauważył, iż należy rozróżnić dwa odrębne byty - spółkę i akcjonariat; każdy wyposażony w odrębne uprawnienia.

W rozpatrywanej sprawie Spółka była spółką kanadyjską, zaś akcjonariat akcjonariatem belgijskim, w imieniu którego działał rząd Belgii.

Trybunał stwierdził, że zachowania wywołujące uszczerbek, który można przypisać Hiszpanii naruszały prawa spółki, nie zaś prawa akcjonariuszy (np. prawa głosu, prawa do dywidendy).

W tej sytuacji Trybunał odrzucił wniosek Belgii i wyraził opinię, że to Kanada była uprawniona do dokonania aktu opieki dyplomatycznej (interwencji) na rzecz spółki.

Opieka dyplomatyczna a zasada wyczerpania wewnętrznych - lokalnych - środków odwoławczych (ogólna zasada prawa).

Akt opieki nie nastąpi nim obywatel sam nie podejmie próby dochodzenia sprawiedliwości. Taka kolej rzeczy podyktowana jest:

• sposobnością naprawienia przez suwerena błędu naruszenia prawa jeśli miał miejsce;

• przyczynami praktycznymi:

- lepsza znajomość materii spornej przez sąd miejscowy;

- postępowanie tańsze i szybsze niż w innym wariancie;

- nie rodzi napięć; nawet jeśli naruszenie prawa zostanie potwierdzone, państwo naprawia szkodę;

Decyzja o podjęciu i wykonaniu opieki dyplomatycznej.

Decyzja o podjęciu i wykonaniu opieki dyplomatycznej należy do państwa, jest niezależna od woli podmiotu, którego prawa zostały naruszone. Z tej przyczyny obywatel nie może zrzec się lub wyłączyć kompetencji państwa obywatelstwa do opieki dyplomatycznej (doktryna Calvo).

Czyje prawa są zabezpieczane międzynarodową skargą w następstwie podjęcia przez państwo opieki ?

Wg klasycznej zasady - opieki dyplomatycznej - sformułowanej w sprawie Mavromatis przez STSM w 1924 - Trybunał stwierdził w tej mierze, że: „przez podjęcie sprawy swego poddanego i podjecie działań dyplomatycznych lub międzynarodowych kroków sądowych w swoim imieniu, państwo w rzeczywistości zabezpiecza swoje własne prawa, prawa wymagające poszanowania jego obywateli przez prawo międzynarodowe(...)”

A więc następuje „przekształcenie” skargi - `przechodzi' ona z jednostki na opiekuńcze państwo obywatelstwa. W następstwie tego państwo usuwa `w cień' jednostkę, a rozstrzygnięcia sporu międzypaństwowego mogą satysfakcjonować państwo, a nie jednostkę.

Przypadki limitacji stosowania opieki dyplomatycznej

- traktaty określające warunki prowadzenia działalności gospodarczej podmiotów w państwie goszczącym inwestora (tzw. Bilateral Investment Treaties - BIT-y); gdy wyniknie spór pomiędzy państwem a inwestorem właściwym do jego rozstrzygania będzie zazwyczaj wskazany w umowie międzynarodowy trybunał arbitrażowy lub też powołany wolą stron trybunał ad hoc; uruchamianie trybu `opieki dyplomatycznej' zostaje wyłączone w relacji między tymi podmiotami;

- traktaty funkcjonalne; przykładem którego traktat algierski (1979 r.,) powołujący do życia Irańsko-amerykański Trybunał Skarg;

- traktaty stanowiące o ochronie praw podstawowych człowieka - Europa - Europejska konwencja o prawach i wolnościach podstawowych (1950);

Kompetencja personalna pasywna.

Zamykając rozważania nt. kompetencji personalnej zauważmy, że jej wykonywanie ma miejsce także, gdy państwo podejmuje działania jurysdykcyjne polegające na objęciu prawem krajowym (szczególnie prawem karnym) zdarzeń, które miały miejsce poza granicami kraju, które wywołane zostały przez podmiot zagraniczny, w następstwie których obywatel państwa doznał uszczerbku, stał się ich ofiarą.

Tak stanowienie prawa jak i jego egzekwowanie opiera się na zasadzie personalnej pasywnej.

Jej kreatorem są US, które w latach lat 80', z uwagi na rosnącą liczbę ataków terrorystycznych wobec obywateli Stanów Zjednoczonych w świecie, zaczęły przyjmować ustawy przewidujące karania przez sądy amerykańskie sprawców takich czynów.

Rozważań nad kompetencją/jurysdykcją państwa ciąg dalszy...

W świetle przeprowadzonych rozważań nt. istoty i zakresu kompetencji/jurysdykcji państwa jasno wynika, że ich przedmiotową i podmiotową konfigurację określa przede wszystkim ich, autoryzowane prawem międzynarodowym, zakotwiczenie w przestrzeni (terytorium państwa; przestrzenie politycznie zorganizowane poza terytorium państwa; przestrzenie międzynarodowe) i więź obywatelstwa. To sprawia, że aktywności kompetencyjne/jurysdykcyjne państwa, gdy przychodzi je systematyzować (wyjaśniać) klasyfikuje się, odpowiednio, w odwołaniu do: zasady jurysdykcji terytorialnej i uzupełniającej ją zasady jurysdykcji personalnej.

Zwrócić wszakże trzeba uwagę na sytuacje w których pewne zdarzenia, zachodzące poza państwowym terytorium, mogą być przedmiotem jurysdykcyjnego zainteresowania państwa z uwagi na następstwa jakie ich bieg wywołuje w jego porządku prawnym - `na jego terytorium' (!!!)

Jednym z pierwszych tego sygnałów była uchwała Instytutu Prawa Międzynarodowego przyjęta w 1879 roku stwierdzająca „(...) prawo każdego państwa do karania aktów popełnionych poza jego terytorium i aktów naruszenia przez cudzoziemców przepisów jego ustaw karnych, jeśli akty te stanowią zagrożenie dla społecznej egzystencji państwa i jego bezpieczeństwa, a które nie są zagrożone karą w prawie karnym państwa na terytorium którego miały miejsce.”

Wyraźnym (by nie rzecz ostentacyjnym) sygnałem istnienia zatem innych jeszcze, obok zasady jurysdykcji terytorialnej i zasady jurysdykcji personalnej, zasad jurysdykcyjnych sygnalizował Stały Trybunał Prawa Międzynarodowego w sprawie statku Lotus (7.09.1927) STSM (Francja v. Turcja).

„Nie wynika (...), że prawo międzynarodowe zakazuje państwu wykonywania jurysdykcji na swym terytorium, wobec wszelkich przypadków zachowań jakie miały miejsce poza jego granicami (...) Tak (...) nie jest w świetle prawa międzynarodowego, jakim jest ono obecnie. Dalece zatem od przyjęcia generalnego zakazu stanowiącego, że państwa nie mogą rozciągać stosowania swego prawa i jurysdykcji swych sądów wobec osób, rzeczy i zdarzeń [znajdujących się i zachodzących] poza swoim terytorium, pozostawia im ono w tej mierze, znaczącą swobodę, która jest ograniczona jedynie w kilku przypadkach przez zakazujące tego reguły;”

Jurysdykcyjne zainteresowanie państwa „przypadkami zachowań jakie miały miejsce poza jego granicami”, jak stwierdza STMS, mogą zatem objąć, jak uściśla to współcześnie US.Restatement:

- „zdarzenia zachodzących poza jego terytorium, jeśli wywołują one lub mają na celu wywołać na jego terytorium poważne następstwa”;

- a także dotyczyć mogą „pewnych zachowań osób, nie będących jego obywatelami, podejmowanych poza jego terytorium jeśli są skierowane przeciwko bezpieczeństwu państwa lub przeciwko określonej kategorii innych interesów państwa.”;

Mamy zatem do czynienia z praktyką podejmowania jurysdykcyjnych działań w odwołaniu do innych - niż zasada jurysdykcji terytorialnej i zasada jurysdykcji personalnej - zasad - mianowicie do

I. zasady jurysdykcji skutkowej - efekt występowania poważnych następstw zdarzeń `zewnętrznych, na terytorium państwa uzasadnia jego jurysdykcyjną reakcję;

II. zasady jurysdykcji ochronnej; następstwo zachowań zewnętrznych skutkujących zagrożeniem bezpieczeństwa państwa uzasadnia jego jurysdykcyjną reakcję;

I. Wykonywanie kompetencji/jurysdykcji w odwołaniu do zasady jurysdykcji skutkowej.

Najbardziej spektakularnymi przykładami takich zdarzeń są podawane w literaturze przykłady oddawania przez granicę strzałów i wywołania nimi szkód w przygranicznej przestrzeni, czy też transferowanie przez granicę oszczerczych publikacji w intencji ich rozpowszechnienia w sąsiedzkim kraju, czy też wprowadzanie w obrót handlowy państwa produktów wyprodukowanych poza jego terytorium, a wywołujących szkody.

W przywoływaniu tej zasady celują Stany Zjednoczone przyznając swojemu ustawodawstwu skuteczność w obrębie innych porządków prawnych. Chodzi o ustawy federalne: o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, dotyczące operacji giełdowych, nakładające restrykcje ekonomiczne.

I tak np. gdy mieć na uwadze prawo zwalczania praktyk nieuczciwej konkurencji, ustawa wymaga respektowania jej postanowień także przez podmioty zagraniczne, działające poza terytorium Stanów Zjednoczonych. Stosowanie ustawy ma na celu eliminowania negatywnych dla amerykańskiego rynku (handlu) wewnętrznego, praktyk. Ocena naruszenia ustaw poza granicami US czyniona jest przez sądy amerykańskie. Rozwiązanie to i jego aplikowanie jest źródłem oczywistych napięć pomiędzy US a państwami terytorialnymi, których podmiotów sądowe orzeczenia dotyczą.

Interesującą mutacją de facto aplikowania zasady skutku jest praktyka wprowadzania ustawodawstwem amerykańskim pewnych rodzajów restrykcji ekonomicznych (chodzi o różnej natury embargo). Formalnie ustawodawca odwołuje się do konstrukcji kompetencji personalnej. Schemat ustalania tej kompetencji jest następujący, polega na przyjmowaniu w ustawie szerokiej definicji „osób poddanych jurysdykcji Stanów Zjednoczonych” obejmowanych regulacją. Ta definicja obejmuje filie spółek amerykańskich działających w państwach trzecich i to kryterium decyduje o skuteczności prawa wobec nich. Takie rozwiązanie skutkuje konfliktami pomiędzy US a państwami w obrębie których filie spółek prowadzą działalność. Konflikt wywołuje nie tylko naruszanie zasady jurysdykcji terytorialnej (właściwości jurysdykcyjnej państwa terytorialnego), ale pogłębia je fakt że spółki (filie spółek amerykańskich) z prawnego punktu widzenia posiadają obywatelstwo państwa w którym działają, a które to więzy są pochodną bądź statutowo określonego miejsca siedziby spółki, bądź miejsca jej rejestracji.

Sprawa Raoul Massardy i inni, spółka Fruehauf v. M. Solvet i S.A. - Berliet (1965); Spółka Fruehauf - Francja, spółka córka kontrolowana przez amerykańska spółkę matkę Fruehauf, prawnie będąca spółką francuską - zawarła kontrakt z Chinami na dostawę części zamiennych dla autobusów Berliet. Spółka matka otrzymała noty władz amerykańskich stwierdzające, że wszelkie transakcje spółki córki są bezprawne w świetle ustawodawstwa amerykańskiego nakładającego embargo strategiczne na handel z Chinami. Władze spółki matki skierowały do spółki córki polecenie, aby wypowiedziała kontrakt. Innymi słowy wymagano, aby spółka francuska, poddała się ustawodawstwu amerykańskiemu zakazującemu przeprowadzania tego rodzaju transakcji, które były prawnie dopuszczalne w świetle prawa francuskiego.

Analogiczny konflikt miał miejsce (1982) - sprawa tzw.. gazociągu eurosyberyjskiego. Rząd amerykański nałożył embargo strategiczne na eksport do ZSRR materiałów dostarczanych przez amerykańskie spółki córki z siedzibą w Niemczech, UK, Francji i Włoszech. Państwa terytorialne w których spółki córki miały swoje siedziby (obywatelstwo) wymagały wykonania zaciągniętych wobec strony radzieckiej kontraktów.

Podobny przypadek miał miejsce po nałożeniu sankcji przez Stany Zjednoczone na Libię, po incydencie nad Lockerbee (1986). Polegały one m.in., na zamrożeniu kont bankowych Libii „będących w posiadaniu lub kontrolowanych przez obywateli Stanów Zjednoczonych włączając w to zamorskie filie kontrolowane przez obywateli Stanów Zjednoczonych”. Zamrożenie kont obejmowało tym samym zamrożenie kont libijskich w londyńskiej filii amerykańskiego banku Banker Trust. Bank ten poddany prawu miejsca, prawu brytyjskiemu miał obowiązek dokonywania wypłat z kont libijskich. Sąd brytyjski potwierdził taki stan rzeczy. Rodzący się konflikt jurysdykcji został zażegnany podjęciem indywidualnej decyzji przez amerykański departament Skarbu wyrażający zgodę na to, aby londyński Bunker Trust dokonywał wypłat z kont libijskich.

W 1996 roku US przyjęły dwie ustawy o szerokim pozaterytorialnym skutku: Pierwsza z nich to prawo „Helmsa-Burtona”, które zakazuje, pod rygorem nałożenia sankcji na każdy podmiot gospodarczy w ogóle, handlu dobrami skonfiskowanymi na Kubie przez reżim Fidela Castro. Druga z nich to ustawa „d'Amato” która zakazywała, pod rygorem nałożenia sankcji na każdy podmiot gospodarczy w świecie, aktów inwestowania w Iranie i Libii w przemysł energetyczny (wydobycia gazu i ropy naftowej).

Przyjęcie takich ustaw w sposób oczywisty godzi w przyjęty w odwołaniu do zasady jurysdykcji terytorialnej rozdział kompetencji państwowych. Godzenie w zasadę jurysdykcji terytorialnej polega na podważaniu jej dominującej w rozdziale kompetencji roli, a godzenie w zasadę jurysdykcji skutkowej, polega na wymaganiu podejmowania przez swoich obywateli (w rozumieniu ustaw US) na terytorium państwa goszczącego zachowań niezgodnych z prawem miejscowym.

Jest rzeczą interesującą odnotować fakt, że od pewnego czasu, pewna grupa państw (Australia, Francja, UK, Włochy) chcąc się przeciwstawić praktyce US, niebezpieczeństwu implementowania takich ustaw (praktyce określanej mianem „imperializmu prawnego”), przyjęła w swoim ustawodawstwie regulacje, które zakazują pod groźba kar (finansowych a także więzienia) , kierowania do osób fizycznych i prawnych obcych `z natury' poleceń o charakterze ekonomicznym, handlowym lub technicznym, które stanowiłyby zagrożenie dla suwerenności, bezpieczeństwa, podstawowych interesów ekonomicznych (Francji) lub porządku publicznego.”

II. Wykonywanie kompetencji/jurysdykcji w odwołaniu do zasady jurysdykcji ochronnej.

O ile konfigurowanie kompetencji w odwołaniu do zasady jurysdykcji skutkowej, polegające na `wymuszeniu' skuteczności własnego ustawodawstwa w obcej państwowej przestrzeni prawnej jest gwałtownie kontestowana przez sprawującego władzę w jej obrębie, o tyle ukształtowaną praktyką jest praktyka wykonywania jurysdykcji wobec sprawców czynów popełnionych na obcym terytorium, jeśli czyny te są „skierowane przeciwko bezpieczeństwu państwa lub przeciwko określonej kategorii innych interesów państwa”. Ta jurysdykcja jest czyniona w odwołaniu do tzw., zasady jurysdykcji ochronnej.

Rzecz dotyczy, w tradycyjnym, bezspornym zwyczajowo ujęciu, przypadków ścigania pewnej kategorii przestępstw takich m.in., jak szpiegostwo, fałszowania środków płatniczych, fałszowania dokumentów, składania fałszywych oświadczeń przed organami konsularnymi państwa, a także akty pogwałcania praw imigracyjnych i celnych.

Praktyka współczesna zdaje się obejmować nowy rodzaj zagrożeń bezpieczeństwa państwa, którymi są działania terrorystyczne i czyny kwalifikowane jako terrorystyczne właśnie. Przykładem tego, jest regulacja przyjęta w konwencji w sprawie zwalczania aktów nuklearnego terroryzmu (13.04.2005).

Wg konwencji wobec wskazanych w niej sprawców, zdefiniowanych w niej czynów (art. 2 - aktów nuklearnego terroryzmu), jurysdykcyjnie właściwymi zgodnie z art. 7 konwencji, będą państwa, strony konwencji, w przypadkach następujących:

„(...) gdy:

- czyn popełniony został wobec obywatela takiego państwa; lub

- czyn popełniony został przeciwko Państwu lub rządowym obiektom tego państwa usytuowanym za granicą, włączając w to ambasady lub konsularne nieruchomości tego Państwa; lub

- czyn popełniony został wobec bezpaństwowca, który ma na terytorium Państwa stałe miejsce zamieszkania; lub

- czyn popełniony został w intencji zmuszenia Państwa do podjęcia lub wstrzymania się od podjęcia danego aktu; lub

- czyn został popełniony na pokładzie statku, który jest statkiem rządu tego Państwa;

Właściwość jurysdykcyjna Państwa strony konwencji wskazana w przypadkach (b) i (d) wykracza poza niekwestionowaną w normowaniu kwestii jurysdykcyjnych zasadę jurysdykcji personalnej pasywnej (o których mówi pkt a i wobec bezpaństwowców o wskazanej charakterystyce pkt c) oraz zasadę jurysdykcji terytorialnej (pkt e), i jest oczywistym sygnałem odwołania się do zasady innej niż wymienione, ściślej zasady jurysdykcji ochronnej.

W odniesieniu do wskazanej konwencją kategorii czynów eliminuje ona w relacjach między państwami stronami tej konwencji możliwość zaistnienia sytuacji jaka miała miejsce w przypadku szeroko komentowanego przez polityków i media incydentu na statku Achille Lauro jaki miał miejsce w 1985 roku. Statek włoski na wodach terytorialnych Egiptu został opanowany przez terrorystów palestyńskich. Akt jego zajęcia i pozbawienia życia, jego pasażera obywatela Stanów Zjednoczonych pochodzenia żydowskiego Leona Klinghoffera, miał wymusić na państwie Izrael uwolnienie uwięzionych przezeń Palestyńczyków. W dobie wydarzenia właściwymi jurysdykcyjnie wobec sprawców były władze egipskie (zdarzenie miało miejsce na wodach terytorialnych Egiptu); władze włoskie (zdarzenie miało miejsce na pokładzie statku włoskiego); władze amerykańskie (zasada jurysdykcji personalnej pasywnej). Jurysdykcja Izraela wobec sprawców czynu, w świetle dominujących (w/w) reguł-zasad normujących aktywności jurysdykcyjne, nie miała miejsca.

---