Elementy prawa międzynarodowego
Dr J. Nowakowska - Małusecka

Dyżury: co drugi wtorek od 14.03.2006r. od 9:00 - 10:00 w pokoju A317

Egzamin - test jednokrotnego wyboru 21 pytań - na dostateczną ocenę 11

lub 19 pytań - na dostateczną ocenę 10

Materiał do egzaminu:

- „Podręcznik prawa międzynarodowego” Lech Antonowicz

- Karta Narodów Zjednoczonych z 1945r. - jest w Internecie

- wykłady

SPOŁECZNOŚĆ MIĘDZYNARODOWA - w wąskim znaczeniu to ogół istniejących państw. Utrzymują one wzajemne stosunki, zawierają umowy. Liczy obecnie 194 państwa, a najmniejsze państwo liczy około 6.000 mieszkańców.
W społeczności międzynarodowej obowiązują zasady:

• RÓWNOŚCI WOBEC PRAWA - oznacza, że prawa poszczególnych państw muszą być tak samo respektowane np. każde państwo ma jeden głos w głosowaniu np. w ONZ.

• PRECEDENSJI (pierwszeństwa) - dotyczy kolejności szefów misji dyplomatycznych w danym państwie. Bierze się pod uwagę datę od kiedy dany ambasador rezyduje w tym państwie. W państwach europejskich, ambasadorów zmienia się co 3 lub 4 lata. W państwach afrykańskich jest to około 10 czy 15 lat ze względu na poziom wykształcenia lub inne czynniki. Zasada ta obowiązuje od Kongresu Wiedeńskiego czyli od 1815r.

SPOŁECZNOŚĆ MIĘDZYNARODOWA - w szerszym pojęciu oznacza, ogół państw, ale też innych uczestników stosunków międzynarodowych, np. organizacje międzynarodowe, Stolica Apostolska.

PRAWO MIĘDZYNARODOWE - to normy, które określają prawa i obowiązki, wzajemne stosunki członków społeczności międzynarodowej.

Trzy cechy prawa wewnętrznego:

1. jest ustawodawca

2. system zorganizowanych sankcji (system ścigania)

3. obowiązkowe sądownictwo

Analogiczne porównanie prawa międzynarodowego do cech prawa wewnętrznego:

1. nie ma takiego organu jak ustawodawca w prawie międzynarodowym. Prawo międzynarodowe tworzą państwa, ale nie dla wszystkich lecz tylko dla siebie.

2. w przypadku prawa międzynarodowego systemu zorganizowanych sankcji oraz organy, który mógłby to wykonywać nie ma. Nie oznacza to, że prawo międzynarodowe nie przewiduje żadnych sankcji za naruszenie go. Najczęściej spotykane są sankcje natury psychologicznej. Polegają na tym, iż na forum międzynarodowym potępia się kraj, który nie przestrzegał prawa. Prawo międzynarodowe przewiduje także sankcje odwetowe, np. jeśli jakieś państwo łamie prawo w stosunku do innego państwa, wówczas państwo pokrzywdzone może dokonać odwetu, ale wyłącznie legalnymi środkami,
   Wyróżniamy również sankcje zorganizowane przewidziane w umowach międzynarodowych . Wśród nich wyróżniamy:

• SANKCJE ORGANIZACYJNE np. wykluczenie bądź zawieszenie w prawach członkowskich państwa z organizacji międzynarodowej

• SANKCJE POLEGAJĄCE NA UŻYCIU ŚRODKÓW PRZYMUSU BEZPOŚREDNIEGO - są przewidziane w Karcie Narodów Zjednoczonych kiedy mamy do czynienia z aktem agresji albo z groźbą lub naruszeniem pokoju bezpieczeństwa. Środki mogą być bez użycia siły lub z użyciem siły (akty zbrojne)

W systemie prawa wewnętrznego mamy sądownictwo powszechne. W prawie międzynarodowym nie ma obowiązkowego sądownictwa

Normy prawa międzynarodowego w większości są przestrzegane. Dały one nam prawo do pozywania przed Europejski Trybunał Sprawiedliwości.

W konstytucji w art. 87 § 1 możemy znaleźć hierarchie norm w prawie wewnętrznym:

- konstytucja

- ustawy

- ratyfikowane umowy międzynarodowe

- rozporządzenia

W prawie międzynarodowym nie ma takiej hierarchii. Każda norma ma taką samą wagę. Wyróżniamy tylko dwa wyjątki:

1. Karta Narodów Zjednoczonych (obejmuje 193 państwa). W art. 103 postanawia, że
to co w Karcie jest priorytetem. W razie sprzeczności w umowie między państwami
górę ma zawsze Karta Narodów Zjednoczonych. (Państwo miasto Watykan nie jest
członkiem ONZ)

2. normy ius cogens - to normy bezwzględnie obowiązujące. Nie ma spisu tych norm.
Najczęściej o charakterze humanitarnym np. zakaz zabijania jeńców wojennych, zakaz
tortur, zakaz ludobójstwa, zakaz agresji.

Normy prawa międzynarodowego publicznego

Źródłem prawa obowiązującego w Polsce jest art. 87 § 1 Konstytucji

Źródła prawa międzynarodowego (formy gdzie normy prawa międzynarodowego można znaleźć):

- art. 38 statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości - artykuł ten wymienia podstawy orzekania MTS. Każdy sąd czy to krajowy czy międzynarodowy wydaje orzeczenie na jakieś podstawie. Ten artykuł wymienia 3 główne i 2 pomocnicze podstawy orzekania:

1) umowy międzynarodowe

2) zwyczaj międzynarodowy

3) ogólne zasady prawa uznane przez narody cywilizowane

4) doktryna

5) orzecznictwo sądów

Trzy pierwsze to źródła prawa międzynarodowego, natomiast czwarte i piąte (pomocnicze) służą do ustalania norm.

Jest to jedyny istniejący katalog źródeł, ale nie jest on pełny. Wyróżniamy dodatkowo:

6) akty jednostronne państw

7) uchwały organów organizacji międzynarodowych

Ad. 2 ZWYCZAJE MIĘDZYNARODOWE - tworzy się je w momencie zaistnienia jakieś sytuacji. To najstarsze źródło prawa międzynarodowego. Są to normy powszechnie obowiązujące wszystkie państwa. Składają się z dwóch elementów, które muszą współistnieć:

1. PRAKTYKA PAŃSTW - w danej sytuacji, która się pojawia państwa zachowują się zawsze tak samo w sposób jednolity. Np.:

AZYL DYPLOMATYCZNY - udzielenie przez państwo schronienia na swoim terytorium osobie, która ucieka ze swojego kraju np. z powodów dyplomatycznych.

2. OPINIO IURIS sive necessitatis - przekonanie prawne! Państwa muszą być wewnętrznie przekonane, że praktyka jest zgodna z prawem.

Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej to poprzednik Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości.

Kurtuazja - zasady grzeczności i wzajemności

Ad. 3 OGÓLNE ZASADY PRAWA UZNANE PRZEZ NARODY CYWILIZOWANE - nigdy sąd na nich nie orzekał. Dwa poglądy:

1. to zasady tylko prawa międzynarodowego np. zasada pokojowego rozstrzygania sporów, zasada równości

2. podstawowe zasady, na których opiera się większość porządków prawnych na świecie:
   - prawo nie działa wstecz
   - prawo szczegółowe uchyla prawo ogólne
   - prawo późniejsze uchyla prawo wcześniejsze
   - nie dwa razy o to samo

Drugi pogląd przeważa!

Ad. 4 i 5 DOKTRYNA I ORZECZNICTWO SĄDÓW - pozwalają na ustalenie treści normy, a nie dają twórcą możliwości tworzenia tych norm.

DOKTRYNA - poglądy wybitnych specjalistów.

Ad. 6 AKTY JEDNOSTRONNE PAŃSTW - to akty wydawane przez państwa dla wywołania określonych skutków prawnych. Przykłady:

1. NOTYFIKACJA - to akt polegający na oficjalnym, pisemnym powiadomieniu innych podmiotów o jakimś wydarzeniu, z którym prawo międzynarodowe łączy skutki prawne.
   Są przypadki kiedy notyfikacja jest obowiązkowa np. zawłaszczenie ziemi, która do nikogo nie należy, zamknięcie portu morskiego.

2. UZNANIE MIĘDZYNARODOWE - to stwierdzenie przez państwo, że przedmiot uznania istnieje i powinien być traktowany na płaszczyźnie prawa międzynarodowego np. o uznanie państwa, rządu, za stronę wojującą, za powstańców.

3. PROTEST - zawsze jest nieobowiązkowy. To stwierdzenie, że określona czynność lub stan rzeczy są niezgodne z prawem międzynarodowym. Może mieć formę zarówno pisemną (wtedy państwo wysyła notę) lub ustną.

4. ZRZECZENIE SIĘ - to akt, w którym państwo rezygnuje z pewnych swoich praw. Takie zrzeczenie się musi być wyraźne. To, że państwo nie wykonuje jakiś praw to nie znaczy, że się go zrzeka. Są prawa, których zrzec się nie można, np.:

1. dotyczy prawa dyplomatycznego. Przedstawiciel dyplomatyczny państwa nie może zrzec się przywilejów i immunitetu. Tylko państwo może to zrobić wobec przedstawiciela. Przedstawiciel nie może tego zrobić, ponieważ sam nie nadał sobie tych przywilejów.

2. nie można zrzec się statusu jenieckiego, nie może tego zrobić nawet państwo. Status jeniecki nie przysługuje najemnikowi i szpiegowi.

Ad. 7 UCHWAŁY ORGANÓW ORGANIZACJI MIĘDZYNARODOWYCH - prawie w każdej organizacji mamy organy, a organy mogą wydawać uchwały. Są uchwały, które odnoszą się do wewnętrznej struktury organizacji np. regulaminy. Czasami organy wydają uchwały wytyczone do państw na zewnątrz i te uchwały mogą być źródłem prawa, ale muszę spełnić warunki:

1. muszą być skierowane do państw członkowskich

2. muszą mieć charakter prawnie wiążący np. zwykle to decyzja a nie zalecenie

3. muszą mieć charakter prawotwórczy tzn. tworzą prawo na przyszłość, nie są rozstrzygnięciem jednostkowym, tylko mają charakter abstrakcyjny.

Ad. 1 UMOWY MIĘDZYNARODOWE

Art. 38 Statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości

Konwencja o prawie traktatów z 1969r. przyjęta w Wiedniu (Konwencja Wiedeńska). Ujęto w niej wszystkie najważniejsze zagadnienia z zawieraniem i obowiązywaniem umów międzynarodowych.

Według tej konwencji UMOWA MIĘDZYNARODOWA to: porozumienie zawarte przez państwa w formie pisemnej w jednym, dwóch lub więcej dokumentach regulowane prawem międzynarodowym (bez względu na jego szczególną nazwę).

Umowa międzynarodowa to inaczej → traktat, porozumienie, konwencja, układ, pakt, protokół, akt, karta, konstytucja, konkordat (umowy zawierane przez Stolicę Apostolską
z państwami), statut (umowa konstytuująca organizacje międzynarodowe), akt końcowy.

W 99% nie używa się słowa DEKLARACJA, ponieważ oznacza akt prawny nie wiążący prawnie.

Rodzaje umów międzynarodowych

1. Według ilości stron umowy:

- dwustronne (bilateralne)

- wielostronne (multilateralne)

2. Ze względu na procedury zawierania umowy:

- umowy zawarte w trybie prostym, gdy nie jest wymagana ratyfikacja albo zatwierdzenie

- umowy zawarte w trybie złożonym, kiedy ratyfikacja bądź zatwierdzenie są konieczne

3. Według organów występujących w imieniu państwa:

- państwowe, kiedy w imieniu państwa występuje głowa państwa

- rządowe, zawierane przez rządy

- resortowe, zawierane rzez poszczególnych ministrów, szefów resortów

4. Według możliwości przystąpienia:

- zamknięte - wszystkie umowy dwustronne

- otwarte:

- warunkowo otwarte - są to umowy tworzące organizacje międzynarodowe, sojusznicze
np. Karta Narodów Zjednoczonych, Traktat o Unii Europejskiej

- bezwarunkowo otwarte - nie stawiają żadnych warunków państwom, które chcą do nie
przystąpić

5. Ze względu na czas na jaki umowę zawarto:

- terminowe

- bezterminowe

Forma umowy międzynarodowej

W prawie międzynarodowym nie ma żadnych przepisów dotyczących formy umów międzynarodowych. Przyjął się jednak kanon, jak umowa międzynarodowa powinna wyglądać:

1. TYTUŁ - zawiera dwa elementy:

- nazwa umowy

- przedmiot

Np. konwencja o prawie traktatów

Mogą być jeszcze w tytule takie informacje jak:

- czas i miejsce zawarcia umowy np. konwencja wiedeńska o prawie traktatów z dnia 23 maja 1969r.

W umowach dwustronnych w tytule określa się strony. W umowach wielostronnych robi się to tylko przy małej liczbie stron np. konwencja konsularna między RP a Bułgarią zawarta w Sofii dnia ….

2. INWOKACJA - odwołanie do Boga albo innej wartości. Takie inwokacje możemy spotkać w konkordatach albo w umowach zawieranych przez państwa muzułmańskie.

3. PREAMBUŁA - wstęp, umieszczona jest w umowach o większej wadze politycznej dla stron umowy. Nie jest obowiązkowa. Nie zwiera prawnych zobowiązań. Zawiera:

- genezę umowy

- cel umowy

- założenia

- podkreślenie wartości na jakich oparto umowę

- okoliczności

4. DYSPOZYCJA - część merytoryczna umowy. Znajduje się w każdej umowie. To zasadnicze postanowienia umowy. Podzielona jest na części:

- artykuł: rozdziały, działy, części, podrozdziały

- ustępy

- punkty: podpunkty

Nie stosuje się znaczka paragraf - stosuje się ustęp!!!

Najkrótszą umową międzynarodową jest umowa: pakt Brianda - Kelloga z 1928r. - pakt wojenny - nazwa pochodzi od twórców tego paktu. Zawiera on tylko 2 artykuły merytoryczne. To pierwsza umowa międzynarodowa, która zakazała uciekania się do wojny.

Najbardziej obszerną umową jest konwencja o prawie morza z 1982r. - zawiera ponad 300 artykułów.

5. POSTANOWIENIA KOŃCOWE - to zagadnienia formalno-prawne związane z obowiązywaniem umowy, z wejściem jej w życie, z możliwościami przystąpienia innych państw. Znajdują się na końcu umowy. Są tam również informacje:

- w jakich językach umowa jest sporządzona

- w ilu egzemplarzach jest sporządzona

- który tekst jest autentyczny

Umowy dwustronne:

- sporządzone w językach państw stron

- sporządza się w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach

- obydwa teksty są autentyczne, w razie sporów każdy z tych tekstów jest przedmiotem wiążącej interpretacji.

W przypadku kiedy języki państw stron są bardzo rzadko spotykane, to czasami państwa te decydują się na sporządzenie umowy dodatkowo w języku trzecim, który jest bardziej powszechny. Autentyczność zależy od tego co państwa postanowią.

Umowy wielostronne:

- kiedyś sporządzane były w języki angielskim lub francuskim. Teraz zawierane są w językach międzynarodowych. Jeżeli są to umowy regionalne to najczęściej jest to język angielski, francuski, hiszpański, chiński lub rosyjski. Umowy wielostronne zawierane na forum ONZ. Językami międzynarodowymi są języki, którymi sporządzono Kartę Narodów Zjednoczonych:

- angielski`- francuski - hiszpański - rosyjski - chiński

Około 20 lat temu doszedł szósty język: arabski.

Każdy tekst umowy ma 6 wersji językowych i każdy tekst jest jednakowo autentyczny.

6. PODPISY I PIECZĘCIE PRZEDSTAWICIELI PAŃSTW ZAWIERAJĄCYCH
UMOWĘ

Umowy dwustronne:

Kolejność podpisywania jest regulowana zasadą ALTERNATU.
Dotyczy kolejności składania podpisów na umowie dwustronnej.

Jako pierwszy pod tekstem umowy podpisuje się przedstawiciel tego państwa, dla którego przeznaczona jest umowa.

Umowy wielostronne:

Są dwie reguły:

- pele-mele - przedstawiciel państwa podpisuje się pod tekstem umowy w dowolnie wybranym miejscu. Rzadko stosuje się tą regułę, ale tylko wtedy kiedy umowa ma niewiele stron.

- porządek alfabetyczny - według nazwy państw (według alfabetu języka, w którym jest umowa). Jest to metoda najczęściej stosowana.

Proces zawarcia umowy międzynarodowej

1. ROKOWANIA (negocjacje)

Umowy dwustronne:
Rokowania mogą mieć dwie formy:

- wymiana not - forma pisemna

- forma ustna

Umowy wielostronne:

- rokowania odbywają się albo na forum organizacji międzynarodowych

- albo rokowania odbywają się na specjalnie zwołanych konferencjach

Stworzenie konwencji o prawie morza trwało 10 lat.

2. PARAFOWANIE UMOWY

Parafowanie oznacza, że tekst został uzgodniony i nie podlega zmianom. Parafowanie ma miejsce kiedy podpisujący chcą to zrobić w formie uroczystej.

3. PODPISANIE - zawsze występuje, jest to reguła. Konwencje Międzynarodowej Organizacji Pracy są wyjątkiem, ponieważ nie są podpisywane.

Umowy zawarte w trybie prostym:

Podpisywanie kończy proces zawierania umowy i oznacza ostateczną zgodę.

Umowy zawarte w trybie złożonym:

Podpisanie nie stanowi ostatecznej zgody. Jest jedynie etapem, po którym ma nastąpić ratyfikacja bądź zatwierdzenie. Państwo nie ma obowiązku ratyfikowania umowy.

Skąd wiadomo, że umowa podlega ratyfikacji:

1) z samej umowy

2) zdecydowano podczas negocjacji

3) z zastrzeżenia, które podpisało państwo, że u niego będzie ratyfikowane

Ratyfikacja zależy od państw.

Są umowy, które nie podlegają ratyfikacji z zasady, ale mogą podlegać zatwierdzeniu:

1) umowy resortowe

2) umowy administracyjne

3) zawierane na niższym szczeblu

4) kartele - to umowy zawierane przez dowódców wojskowych w czasie działań wojennych np. o wymianie jeńców

Ratyfikacja jest aktem prawa wewnętrznego. Dokonywana jest przez organy prawa wewnętrznego. Prezydent dokonuje ratyfikacji, określone jest to w konstytucji z 1997r.

Zgoda ustawowa parlamentu to nie jest ratyfikacja.

Prawo międzynarodowe uwzględnia dwa sposoby uzewnętrznienia prawa wewnętrznego jak np. ratyfikacji:

Umowy dwustronne: wymiana dokumentów ratyfikacyjnych

Umowy wielostronne: instytucja depozytariusza, dokument ratyfikacyjny składany jest do depozytu

Depozytariuszem może być:

1) głowa państwa, na terenie którego zawarto umowę

2) sekretarz ONZ

3) organizacja międzynarodowa

Przyjęło się, że jest więcej niż jeden depozytariuszy i wystarczy złożyć ratyfikację u jednego.

Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego zwany Statutem Rzymskim z lipca z 1998r. ma dwóch depozytariuszy.

Kiedy umowa wchodzi w życie

Najczęściej umowa sama o tym stanowi.

Umowy wielostronne: czasami określane jest ile potrzeba dokumentów ratyfikacyjnych. Raczej umowa nie mówi o konkretnej dacie.

Umowy dwustronne: czasami nie jest powiedziane kiedy wejdzie w życie i jeżeli nie wymaga ratyfikacji to wchodzi w życie w momencie podpisania.

Każda ustawa, która ma mieć skutki prawne musi być opublikowana w Dzienniku Ustaw.
W prawie międzynarodowym nie ma takiego obowiązku.

Państwa mają obowiązek rejestracji umów - obowiązek ten przewiduje Karta Narodów Zjednoczonych w art. 102:

Państwa członkowskie muszą daną umowę zarejestrować w sekretariacie Narodów Zjednoczonych. W przypadku sporów państwo nie może powoływać się na umowę, która nie została zarejestrowana.

Kto w imieniu państwa dokonuje czynności związanych z zawieraniem umów

Konwencja o prawie traktatów osobę upoważnioną do występowania w imieniu państwa w procesie zawierania umowy jest osoba, która posiada pełnomocnictwo lub osoba, za którą przemawia domniemanie takiego pełnomocnictwa.

PEŁNOMOCNICTWO - oficjalny dokument wystawiony przez kompetentny organ państwa, w którym wyznacza się osobę lub osoby, które mogą reprezentować państwo w procesie zawierania umowy międzynarodowej.

Jest grupa osób, które takiego pełnomocnictwa nie potrzebują, ponieważ sprawiają w państwie określone funkcje. Są to:

1. Głowa państwa, szef rządu oraz minister spraw zagranicznych i te osoby mogą dokonywać wszystkich czynności związanych z zawarciem umowy.

2. Szef misji dyplomatycznych państwa - może jedynie przyjąć tekst umowy pomiędzy państwem wysyłającym a państwem przyjmującym np. ambasador RP w Paryżu może przyjąć tekst umowy polsko - francuskiej, ale tylko umowy dwustronne. Może parafować, ale nie może podpisać.

3. Osoby akredytowane przy organizacjach międzynarodowych, przy organach organizacji bądź na konferencjach międzynarodowych. Mogą tylko przyjąć tekst umowy (np. zagłosować), która jest przedmiotem obrad organu, organizacji międzynarodowej lub konferencji.

Obowiązywanie umowy

1. Obowiązywanie umowy w czasie - umowa międzynarodowa nie działa wstecz, nie wywołuje skutków prawnych przed terminem zawarcia umowy.

Konwencja o prawie traktatów przyjmuje powyższą zasadę albo przyjmuje, że państwa mogą też zdecydować inaczej.

Moment do kiedy umowa obowiązuje - zwykle obowiązuje do momentu wygaśnięcia.

Art. 103 Karty Narodów Zjednoczonych - W razie sprzeczności pomiędzy obowiązkami członków Narodów Zjednoczonych, wynikających z Karty, a ich obowiązkami wynikającymi z jakiegoś innego porozumienia międzynarodowego, pierwszeństwo będą miały ich obowiązki wynikające z Karty.

2. Obowiązywanie umowy w przestrzeni - zgodnie z prawem traktatów jeśli państwa nie postanowią inaczej umowa obowiązuje na całym terytorium państwa. Są wyjątki:

- obszary morskie

- obszary zdemilitaryzowane

3. Zakres podmiotowy obowiązywania umowy (kogo?) - Prawo traktatów: państwa zawierające umowę mogą przyznać innym państwom pewne prawa lub obowiązki.

Umowa może przewidywać prawa lub obowiązki dla państw trzecich, nie będących stroną umowy.

W obu przypadkach (praw i obowiązków) potrzebna jest zgoda państw trzeciego.
Jeżeli umowa przewiduje obowiązki dla państwa trzeciego to zgoda musi być na piśmie. Jeżeli przewiduje prawa to wystarczy domniemanie.

Prawa - np. Konwencja Belgradzka o wolności żeglugi na rzekach międzynarodowych np. na Dunaju.

Obowiązki - np. udostępnienie terytorium na tranzyt międzynarodowy.

W przypadku obowiązku jest wyjątek. Jeżeli państwo trzecie jest państwem agresorem to obowiązki będą skuteczne nawet bez zgody np. układ poczdamski z 1945r. - Niemcy.

4. Zakres przedmiotowy umowy - Zasadą jest, że umową obowiązuje w całości, ale są dwa wyjątki:

a) jeżeli umowa przewiduje to można się związać tylko jej częścią np. Europejska Karta Społeczna z 1961r. określa prawa społeczne i gospodarcze

b) możliwość składania zastrzeżeń

ZASTRZEŻENIE - to jednostronne oświadczenie państwa, które złożone jest najpóźniej w momencie ostatecznej zgody na związanie się umową, w którym państwo zmierzą do uchylenia lub zmodyfikowania względem siebie określonych postanowień umowy.

Nie można składać zastrzeżeń kiedy:

1. zastrzeżenie jest sprzeczne z celem umowy

2. kiedy umowa zakłada, że nie wolno składać zastrzeżeń

3. kiedy powiedziane jest w umowie, że dla wybranych punktów można składać zastrzeżeń, więc dla pozostałych nie.

Zastrzeżenie nie musi mieć uzasadnienia!!!

5. Kwestie dotyczące nieważności i wygaśnięcia umowy

NIEWAŻNOŚC UMOWY - nie wywołuje skutków prawnych od samego początku. Traktuje się wtedy umowy jakby nie zawartą w ogóle. Stwierdzenie nieważność np. po 50 latach ma skutek wsteczny.

WYGAŚNIĘCIE UMOWY - oznacza, że umowa przestaje obowiązywać w chwili wygaśnięcia. Nie ma skutku wstecznego, ale skutek na przyszłość. Jest to zamknięcie obowiązywania umowy.

Przyczyny nieważności:

1. przymus wobec państwa - przymus w postaci użycia siły bądź groźby jej użycia

2. przymus wobec przedstawiciela państwa - przymus psychiczny lub fizyczny

3. niezgodność z normą ius cogens - kiedy jakakolwiek norma w umowie jest niezgodna z ius cogens to cała umowa jest nie ważna

4. przekupstwo przedstawiciela

5. oszustwo

6. podstęp

7. przedstawiciel państwa posiadający pełnomocnictwo przekroczył jego zakres

8. przekroczenie kompetencji do zawarcia umowy międzynarodowej

Przyczyny wygaśnięcia:

1) przyczyny przewidziane w tekście umowy:
- upływ czasu
- wypowiedzenie umowy zgodnie z jej warunkami

- spełnienie się warunku rozwiązującego np. jeżeli coś w przyszłości nastąpi to umowa przestanie obowiązywać

2) przyczyny nie przewidziane w tekście umowy:

- uchylenie umowy zgodną wolą wszystkich stron

- całkowite wykonanie umowy

- utrata podmiotowości przez jedną ze stron np. państwo przestanie istnieć

- powstanie nowej normy ius cogens, z którą umowa jest sprzeczna

- istotne pogwałcenie umowy przez drugą stronę

- trwała niemożność wykonania umowy

- zasadnicza zmiana okoliczności faktycznych - chodzi tu o zmianę okoliczności, które były
podstawą zawarcia umowy oraz w skutek tej zmiany doszło w sposób zasadniczy do
przekształcenia tych obowiązków, które pozostały stronie do wykonania. Wyjątkiem jest
umowa stanowiąca granicę.

W przypadku wybuchu wojny nie oznacza to, że wszystkie umowy wcześniej zawarte przez te państwa ulegają zerwaniu, są one zawieszone.

PODMIOTOWOŚĆ PRAWNOMIĘDZYNARODOWA
to posiadanie praw i obowiązków, które wynikają bezpośrednio z prawa międzynarodowego. Na podmiotowość tą składa się:

• zdolność prawna - to zdolność do posiadania praw i obowiązków

• zdolność do czynności prawnych - to zdolność nabywania praw i zaciągania obowiązków

Przejawy zdolności do czynności prawnych:

1. ZDOLNOŚĆ TRAKTATOWA - otrzymuje ją państwo w momencie uznania przez inne państwa

2. PRAWO LEGACJI -

• prawo legacji CZYNNEJ - prawo do wysyłania własnych przedstawicieli do innych państw

• prawo legacji BIERNEJ - zdolność do przyjmowania obcych przedstawicieli na terytorium własnego państwa

3. ODPOWIEDZIALNOŚĆ MIĘDZYNARODOWA

4. PRAWO WYSTĘPOWANIA Z ROSZCZENIAMI DO SĄDÓW MIĘDZYNARODOWYCH

Podmioty prawa międzynarodowego

1. PAŃSTWA - pełna podmiotowość. Mają podmiotowość PIERWOTNĄ tzn., że nie jest im przez nikogo nadana.

Pozostałe podmioty mają podmiotowość WTÓRNĄ czyli nadane przez państwa. Są to:

2. ORGANIZACJE MIĘDZYNARODOWE - np. naród walczący o niepodległość, powstańcy, strona wojująca

3. STOLICA APOSTOLSKA

Ad. 1 PAŃSTWO - to jednostka geopolityczna, charakteryzująca się następującymi cechami:

• Terytorium

• Ludność

• Rząd

• Zdolność rządu do utrzymywania stosunków międzynarodowych

+ suwerenność (samowładność)

Terytorium może czasowo nie występować!

PAŃSTWA TRWALE NEUTRALNE - z własnej woli ograniczają swoją suwerenność poprzez zrzeczenie się działań na arenie międzynarodowej.

- zobowiązuje się nie brać udziału w konfliktach zbrojnych między innymi państwami

- rezygnuje z udziału w sojuszach politycznych, wojskowych

- rezygnuje z członkostwa o charakterze militarnym

- zobowiązuje się, że na jego terytorium nie będą stacjonowały żadne obce wojska

Do tych krajów zaliczamy:

• Szwajcaria (Kongres Wiedeński 1815r.)

• Austria (1955r.)

Takie kraje jak San Marino (Włochy), Monako (Francja) i Lichtenstein (Szwajcaria) nie prowadzą samodzielnie polityki zagranicznej.

Andora - to państwo wasalne. Do początku lat '20 XX wieku płaciła daninę rządowi francuskiemu. Od 1993r. jest członkiem ONZ.

Ad. 2 ORGANIZACJE MIĘDZYNARODOWE - wyróżniamy dwa rodzaje organizacji:

1. organizacje międzynarodowe RZĄDOWE - powstały na mocy zawartej umowy międzynarodowej. Umowa jest statutem tej organizacji. Członkami są państwa!
   Dzielą się na:

Ze względu na ZASIĘG:

• UNIWERSALNE (POWSZECHNE) - członkami mogą być wszystkie państwa np. ONZ, UNESCO, UNICEF

• REGIONALNE - członkami mogą być państwa tylko jakiegoś regionu np. Pakt Północnoatlantycki, Rada Nordycka, Rada Europy, NATO, OBWE

Ze względu na ZAKRES ZADAŃ:

• O CELACH OGÓLNYCH - może zajmować się wszystkimi dziedzinami życia np. ONZ, Rada Nordycka, Rada Europy (oprócz bezpieczeństwa), OBWE, Wspólnota Europejska

• O CELACH SPECJANYCH (SZCZEGÓLNYCH) - mają ściśle określone kompetencje np. UNESCO, UNICEF, NATO

Organizacje międzynarodowe rządowe mogą być podmiotami - zależy to od państw.

• Zdolność traktatowa - mogą zawierać umowę o siedzibę

• Występuje tylko prawo legacji biernej - żadna organizacja międzynarodowa nie wysyła swoich przedstawicieli do innych państw.

• Organizacja międzynarodowa może ponosić odpowiedzialność międzynarodową
  np. Konwencja o odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez obiekty kosmiczne
  z 1972r.

• Prawo do występowania z roszczeniami do sądów międzynarodowych - nie ma żadnego sądu międzynarodowego, do którego organizacja mogłaby się zwrócić. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości jest dostępny tylko dla państw.

2. organizacje międzynarodowe POZARZĄDOWE - powstają w drodze porozumień zawartych przez osoby fizyczne i/lub osoby prawne. Członkami są osoby fizyczne lub osoby prawne. Przykłady:

- Amnesty International, Human Rights Watch, GreenPeace,
- federacje sportowe: FIFA, FIBA, UEFA, MKOL

Organizacje pozarządowe nie są podmiotami prawa międzynarodowego.

Inne podmioty takie jak: narody walczące o niepodległość - ich podmiotowość zależy od uznania innych państw.

Powstańcy i strony wojujące - np. uznanie za powstańców ma charakter kiedy wojna jest bardzo chaotyczna. Uznanie grupy za powstańców gwarantuje powstańcom, że nie zostaną postawieni przed sądem jako powstańcy.
Przykłady - Powstanie Warszawskie, Organizacja Wyzwolenia Palestyny.

Ad. 3 STOLICA APOSTOLSKA - to pozostałość po państwie kościelnym, które istniało do 1871r., w momencie zjednoczenia Włoch, terytorium państwa kościelnego zostało objęte przez Włochy. Od 1871r. Stolica Apostolska funkcjonuje na arenie międzynarodowej, z prawem do zawierania umów międzynarodowych.

W 1929r. Stolica Apostolska zawarła z Włochami traktat Laterański, na mocy którego Stolicy Apostolskiej przyznano terytorium - utworzono państwo - miasto Watykan.
Watykan może zawierać umowy oraz może być członkiem organizacji międzynarodowych.

Stolica Apostolska może zawierać umowy np. polityczne.
Państwo-Miasto Watykan może zawierać umowy o charakterze administracyjno-technicznym np. dotyczące poczty. Może być również członkiem organizacji np. Powszechny Związek Pocztowy.

Stroną tej samej umowy nie może być równocześnie Stolica Apostolska i Państwo-Miasto Watykan.

Ani Stolica Apostolska, ani Państwo-Miasto Watykan nie są członkiem ONZ.

Zdolność do czynności prawnych Stolicy Apostolskiej:

• Posiada prawo do zawierania umów

• Posiada prawo legacji tak samo jak inne państwa (nuncjusze)

• Odpowiedzialność międzynarodowa - nie jest uregulowana. Doktryna Stolicy Apostolskiej mówi, że nie ponosi odpowiedzialności międzynarodowej. Jeżeli chodzi o prawo do wnoszenia roszczeń do sądów międzynarodowych również nie występuje.

Organy reprezentujące państwo w stosunkach międzynarodowych

Organy wewnętrzne:

1. Głowa Państwa

2. Parlament

3. Rząd i Szef Rządu

4. Minister Spraw Zagranicznych

Organy zewnętrzne:

1. Stałe przedstawicielstwa dyplomatyczne

2. Urzędy konsularne

3. Misje specjalne

4. Misje wojskowe

5. Przedstawicielstwa przy organizacjach międzynarodowych

6. Przedstawicielstwa handlowe

Najstarszym z zewnętrznych organów są misje specjalne np. at hoc - dla załatwienia określonej sprawy.

Ad. 1 STAŁE PRZEDSTAWICIELSTWA DYPLOMATYCZNE - po raz pierwszy zaczęto je ustanawiać w XV wieku w takich miastach jak: Florencja, Mediolan, Wenecja. Rozpowszechniły się w wieku XVII. Polska - XVIII wiek. Do Kongresu Wiedeńskiego do roku 1815 zasady były regulowane zwyczajem międzynarodowym.
Na kongresie przyjęto protokół rang dyplomatycznych oraz przyjęto zasadę precedensji czyli pierwszeństwa.

Stosunki dyplomatyczne są regulowane normami prawa dyplomatycznego. To prawo to:

• Zwyczaj międzynarodowy

• Konwencja Wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych z 1961r.

• Regulowane są również normami prawa wewnętrznego

• Oraz normami o charakterze kurtuazyjnym (grzecznościowym)

Po podpisaniu umowy trzeba znaleźć odpowiedniego kandydata na przeprowadzenie misji dyplomatycznej. Następnie państwo przedstawią tą osobę do akceptacji drugiemu państwu (przyjmującemu). Jeżeli państwo przyjmujące zgodzi się na danego kandydata - udziela jej agrement.

AGREMENT - zgoda państwa przyjmującego na kandydaturę, która ma pełnić funkcję szefa misji dyplomatycznej w państwie przyjmującym.

Państwo przyjmujące nie musi zgodzić się na kandydata i nie musi też podawać przyczyny odmowy. Jeżeli kandydat zostanie zaakceptowany, wówczas odpowiedni organ państwa wystawia kandydatowi listy uwierzytelniające (kto i gdzie będzie reprezentować). Z tym listem kandydat udaje się na swoją misję. Na początku udaje się na audiencję, aby złożyć te listy.

Trzy klasy szefów misji dyplomatycznych:

I - najwyższa - ambasador, nuncjusz Stolicy Apostolskiej

II - średnia - poseł nadzwyczajny, minister pełnomocny, internuncjusz

III - niższa - charge d'affaires (czyt. szarże dafer)

I i II klasa dostają listy uwierzytelniające od głowy państwa,
III klasa od ministra spraw zagranicznych.
Analogicznie oddają te listy drugiej stronie.

I i II klasa są akredytowani przy głowie państwa przyjmującego,
III klasa jest akredytowana przy ministrze spraw zagranicznych

ZASADA PRECEDENSJI - zasada pierwszeństwa szefów misji dyplomatycznych.
To pierwszeństwo przysługuje temu szefowi, który w danej klasie jest najwyższy rangą.
Ten, który najwcześniej złożył listy uwierzytelniające.

Przykład:

Ambasador Chile 01.01.1997 1 2

Poseł RP 23.05.1990 4 4

Ambasador Czech 03.12.2005 2 3

Charge d'affaires X 14.11.1999 5 5

Charge d'affaires Y 02.03.2006 6 6

Nuncjusz Stolicy Apostolskiej 27.04.2006 3 1

Nuncjusz zawsze jest pierwszy - nie ma wpływu data - w Polsce oraz w innych krajach religijnych (z wyłączeniem Hiszpani)

Na czele korpusu dyplomatycznego stoi zawsze najwyższy szef klasą i rangą albo nuncjusz, jak np. w Polsce.

Szef misji dyplomatycznej ma pod sobą personel, który dzieli się na trzy kategorie:

1. PERSONEL DYPLOMATYCZNY (nazywa się ich również przedstawicielami dyplomatycznymi) - są to:

• radcy,

• sekretarze (1,2,3),

• attache (mogą być specjalni i zwykli: mają najniższy status z personelu)

2. PERSONEL ADMINISTRACYJNY I TECHNICZNY - są to:

• kierownik kancelarii

• pracownicy kancelarii

• maszynistki

• lekarze

• tłumacze

• szyfranci

Członkowie tego personelu nie muszą być obywatelami państwa wysyłającego.

3. SŁUŻBA MISJI - obsługa misji dyplomatycznej - są to:

• sprzątaczki

• dozorca

• kierowca

Osoby zatrudnione przez państwo wysyłające wśród osób z państwa przyjmującego.

Personel z punku 2 i 3 mają immunitet tylko w zakresie swojej pracy.

4. SŁUŻBA DYPLOMATYCZNA

Przywileje i immunitety

Wyróżniamy przywileje i immunitety:

1. rzeczowe - NIETYKALNOŚĆ

2. osobowe

Przywileje rzeczowe dotyczą:

1. pomieszczeń misji

2. środków transportu

3. archiwów

4. dokumentów

5. korespondencji

Nietykalność polega na:

1. władze państwa przyjmującego bez zgody szefa misji nie mogą naruszyć tej nietykalności (nie mogą wkroczyć na teren misji, otworzyć samochodu, korespondencji)

2. władze państwa przyjmującego mają obowiązek podjęcia wszelkich środków dla ochrony np. pomieszczeń misji np. przed szkodą naruszeniem spokoju.

Przywileje osobowe posiada szef misji dyplomatycznej oraz członkowie personelu dyplomatycznego. Najszersze przywileje i immunitety:

- nietykalność ( środki przymusu, należy traktować z szacunkiem, chronić przed atakami)

- immunitet jurysdykcyjny - osoba go posiadająca jest wyłączona spod jurysdykcji państwa przyjmującego.

W sprawach karnych te osoby nie podlegają jurysdykcji państwa przyjmującego. Nie może być wszczęte postępowanie, nie może być świadkiem, jest zwolniony z opłat i podatku.

Immunitet jurysdykcyjny posiada również rodzina ambasadora, ale muszą razem mieszkać i członek rodziny nie może być obywatelem państwa przyjmującego.

7

---