Modele zdrowia - ujęcia definicyjne

We współczesnych naukach dominują dwa modele zdrowia

1. model biomedyczny

• kładzie nacisk na naturalne przyczyny chorób oraz separację ciała i umysłu

• geneza:

• (Kartezjusz) doktryny filozoficzne: dualizm ciała i umysłu - ciało i umysł to dwie niezależne jednostki o niewielkim wzajemnym wpływie; ciało to maszyna składająca się z wielu elementów, a choroba to awaria jednego z układów; biochemia to podstawa rozumienia zdrowia i choroby - zasada redukcjonistyczna

• analityczna: mechanistyczne podejście do nauk medycznych; sukcesy w walce z chorobami zakaźnymi dzięki odkryciu szczepionek i antybiotyków, instytucjonalizacja służby zdrowia

• krytyka (George Engel, 1977)

• nieprawidłowości na poziomie biochemicznym są jedynym kryterium diagnozy: konieczny, lecz nie wystarczający warunek rozwoju choroby

• diagnozowanie głównie opiera się na informacjach uzyskanych od pacjenta: diagnozowanie wymaga umiejętności prowadzenia wywiadu z pacjentem oraz wiedzy o psychospołecznych determinantach zgłaszanych objawów

• biomedyczne podejście koncentruje się wyłącznie na fizjologii, pomija sytuację życiową pacjenta: geneza i przebieg choroby zależy od biografii i stylu życia pacjenta oraz wsparcia społecznego

• podejście to koncentruje się na stosowaniu leków i technologii, pomija interakcje pacjent-lekarz: skuteczność leczenia zależy w dużej mierze od relacji interpersonalnych pacjentów i służby zdrowia

2. model biopsychospołeczny

• kładzie nacisk na wzajemne związki między ciałem a umysłem i rozpatruje zdrowie i chorobę na wszystkich poziomach: fizycznym, psychicznym i społecznym [w nowszych teoriach także duchowym: wartości, sens własnego życia]

• geneza:

• podejście systemowe wynikające z ogólnej teorii systemów von Bertalanffy'ego (1968)

• autoregulacja: systemy są zorientowane na określony celi dążą do uzyskania równowagi funkcjonalnej

• wartości odniesienia (np. normy, standardy) i pętla sprzężenia zwrotnego o charakterze ujemnym (redukcja odchyleń od wartości odniesienia i przywrócenie równowagi; prowadzi do choroby) lub dodatnim (nasilająca różnicę między aktualnym stanem a wartością odniesienia - sygnał dla systemu o konieczności zmiany strategii; prowadzi do zdrowia)

• implikacje

• w diagnozie uwzględnia zmiany na poziomie somatycznym, psychicznym i społecznym, określa ich wzajemne powiązania

• diagnozowanie opiera na całokształcie informacji uzyskanych od pacjenta, bliskich mu osób i badaniach fizykalnych

• uwzględnia biografię pacjenta i jego aktualną sytuację życiową (styl życia i wsparcie społeczne)

• leczenie ma charakter kompleksowy, uwzględniający zaangażowanie pacjenta (farmakoterapia, rehabilitacja, psychoterapia, terapia środowiskowa)

DEFINIOWANIE ZDROWIA I CHOROBY

Ogólna definicja WHO:

Zdrowie jest pełnią fizycznego, psychicznego i społecznego dobrostanu człowieka, a nie tylko brakiem choroby lub kalectwa

• nie zadawala nikogo

• błąd wnioskowania logicznego (definiuje nieznane pojęcie zdrowia przez nieznane pojęcie choroby...)

• pojęcie dobrostanu - niejasne, subiektywne

• zachowane 3 wymiary => pierwsza część definicji może być...

• może trzeba by zdefiniować każdy wymiar i określić zdrowie i chorobę?

Ze względu na braki definicji WHO (ogólność, subiektywizm) zdefiniowano zdrowie i chorobę na trzech wyróżnionych poziomach

WYMIAR SOMATYCZNY / FIZYCZNY / BIOLOGICZNY

Zdrowie to brak zmian patologicznych w organizmie człowieka (norma statystyczna).

Choroba to zmiany i zaburzenia w funkcjonowaniu organizmu, które mogą być następstwem załamania się jego struktury anabolicznej albo rezultatem zaatakowania organizmu przez drobnoustroje chorobotwórcze (norma statystyczna, wartości odniesienia)

WYMIAR PSYCHICZNY

Zdrowie to stan pełnego dobrego samopoczucia psychicznego (komfort psychiczny), zdolność do odczuwania zadowolenia i szczęścia, zdolność do pokonywania i rozwiązywania sytuacji trudnych w sposób racjonalny i skuteczny (norma opisowa, norma teoretyczna).

Choroba oznacza złe samopoczucie, dyskomfort psychiczny; negacja wartości wyznaczającej zdrowie.

WYMIAR SPOŁECZNY

Zdrowie oznacza możliwość realizacji przez jednostkę ról społecznych i zadań życiowych (norma opisowa lub teoretyczna, z której wynika przepis danej roli).

Choroba oznacza ograniczenie lub całkowitą niemożność pełnienia ról społecznych i zadań życiowych oraz konieczność przyjęcia nowej roli - człowieka chorego, pacjenta.

ORIENTACJA SALUTOGENETYCZNA

prof. Aaron Antonovsky

SALUTOGENEZA (rozszerzenie modelu biopsychospołecznego)	PATOGENEZA (wyrasta z modelu biomedycznego)
orientacja na zdrowie (co zrobić, żeby wyzdrowieć)	orientacja na chorobę (dlaczego choruje?)
kontinuum: zdrowie - choroba	dychotomia: zdrowie / choroba (atrybucja)
koncentracja na historii życia (szukanie czynników psychicznych i społecznych, które pomogą wyzdrowieć)	koncentracja na chorobie (szukanie istoty i przyczyn choroby w wymiarze biologicznym)
czynniki maksymalizujące zdrowie	czynniki warunkujące chorobę
stresory to czynniki mobilizujące do działania	stresory to czynniki chorobotwórcze
adaptacja do choroby (jedna z wielu sytuacji, z którą trzeba sobie poradzić, twórcza odpowiedzialność człowieka; nie: dopasowywanie się)	zapobieganie chorobom

Podejście obowiązujące w psychologii zdrowia

3

---