PROCES KARNY

PROCES KARNY jest to prawnie uregulowana działalność zmierzająca do wykrycia i ustalenia czynu przestępnego i jego sprawcy, do osądzenia go za ten czyn i ewentualnie wykonania kary i innych środków reakcji karnej.

Przedmiotem procesu karnego jest kwestia odpowiedzialności karnej, a czasem i cywilnej oskarżonego za zarzucany mu czyn zabroniony.

Celem procesu karnego jest realizacja norm prawa karnego materialnego. Niektórzy autorzy wyróżniają dwa cele procesu - osiągnięcie stanu sprawiedliwości materialnej (doprowadzenie do słusznego zastosowania normy prawa karnego materialnego a niekiedy i prawa cywilnego materialnego) oraz osiągnięcie stanu sprawiedliwości proceduralnej (przekonanie osoby, przeciwko której lub na rzecz której proces się toczy, że organy procesowe zrobiły wszystko by prawu stało się zadość, postępując w stosunku do niej sumiennie zgodnie z prawem i w najlepszej woli).

PROCES KARNY SKŁADA SIĘ Z NASTĘPUJĄCYCH STADIÓW:

1) postępowanie przygotowawcze,

2) postępowanie jurysdykcyjne, w tym: główne i odwoławcze - apelacyjne,

3) postępowanie wykonawcze.

POSTĘPOWANIE PRZYGOTOWAWCZE

Jest to stadium procesu karnego, którego celem jest wstępne przygotowanie sprawy do rozpoznania sądowego.

Kodeks postępowania karnego w art. 297 wymienia następujące zadania postępowania karnego:

1) ustalenie, czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo,

2) wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy,

3) zebranie danych o osobie oskarżonego oraz innych danych w drodze wywiadu środowiskowego,

4) wyjaśnienie okoliczności sprawy, w tym ustalenie rozmiarów szkody,

5) zebranie, zabezpieczenie i w niezbędnym zakresie utrwalenie dowodów.

Poza tym w postępowaniu przygotowawczym należy dążyć do wyjaśnienia okoliczności, które sprzyjały popełnieniu czynu.

Postępowanie przygotowawcze składa się z trzech faz procesowych:

1) postępowania wstępnego,

2) śledztwa lub dochodzenia właściwego,

3) przygotowania aktu oskarżenia.

POSTĘPOWANIE WSTĘPNE

To faza postępowania przygotowawczego, która ma miejsce jeszcze przed formalnym wszczęciem postępowania - wydaniem postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia. Rozpoczyna się z powzięciem pierwszej wiadomości o przestępstwie. Na tę fazę postępowania składają się dwie formy czynności: tzw. dochodzenie w niezbędnym zakresie oraz czynności sprawdzające.

Dochodzenie wstępne (w niezbędnym zakresie) zostało uregulowane w art. 308 k.p.k., który stanowi, że w granicach koniecznych dla zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa przed ich utratą, zniekształceniem lub zniszczeniem, prokurator albo Policja może w każdej sprawie, w wypadkach nie cierpiących zwłoki, jeszcze przed wydaniem postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia przeprowadzić w niezbędnym zakresie czynności procesowe, a zwłaszcza dokonać oględzin, także z udziałem biegłych, dokonać przeszukania oraz oględzin zewnętrznych i badań nie połączonych z naruszeniem integralności ciała osoby podejrzanej, przedsiębrać wobec niej inne niezbędne czynności z pobraniem próby krwi i wydzielin włącznie.

Ponadto w wypadkach nie cierpiących zwłoki, w szczególności wtedy gdy mogłoby to spowodować zatarcie śladów lub dowodów przestępstwa można przesłuchać osobę podejrzaną o popełnienie przestępstwa w charakterze podejrzanego przed wydaniem postanowienia o przedstawieniu zarzutów jeżeli zachodzą warunki do jego sporządzenia. Przesłuchanie rozpoczyna się wówczas od informacji o treści zarzutu. W ciągu 5 dni od daty przesłuchania prokurator obowiązany jest wydać postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo odmawiając jego wydania umorzyć postępowanie w stosunku do osoby przesłuchiwanej.

Dochodzenie w niezbędnym zakresie może trwać maksymalnie 5 dni licząc od dnia pierwszej czynności. Czas trwania śledztwa lub dochodzenia właściwego liczy się od dnia pierwszej czynności dochodzenia w niezbędnym zakresie.

Czynności sprawdzające polegają na żądaniu uzupełnienia danych zawartych w zawiadomieniu o przestępstwie, dokonywaniu sprawdzania faktów w tym zakresie lub sprawdzaniu własnych informacji Policji.

Postępowanie sprawdzające winno być ukończone najpóźniej w terminie 30 dni od otrzymania zawiadomienia o przestępstwie. W postępowaniu sprawdzającym nie przeprowadza się dowodu z opinii biegłego ani innych czynności procesowych wymagających spisania protokołu.

Dopuszczalne jest wszakże przyjęcie ustnego zawiadomienia o przestępstwie, wniosku o ściganie, przesłuchanie osoby zawiadamiającej w celu uzupełnienia danych zawartych w zawiadomieniu o przestępstwie - przy czym czynności te wymagają oczywiście sporządzenia protokołu.

Druga faza postępowania przygotowawczego rozpoczyna się z momentem wydania postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia. Postanowienie takie wydaje się, jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa. Winno ono zawierać określenie czynu będącego przedmiotem postępowania oraz jego kwalifikacji prawnej.

Postępowanie przygotowawcze może być prowadzone w formie śledztwa lub dochodzenia.

ŚLEDZTWO

PROWADZI SIĘ OBLIGATORYJNIE W SPRAWACH (ART. 309 § 1 K.P.K.):

1) o zbrodnie,

2) o występki enumeratywnie wymienione w art. 309 § 1 pkt 2 k.p.k.,

3) o występki należące do właściwości sądu okręgowego,

4) gdy podejrzanym jest funkcjonariusz Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Straży Granicznej lub finansowych organów dochodzenia.

Prokurator może postanowić ze względu na wagę lub zawiłość sprawy o prowadzeniu śledztwa w sprawach o inne niż w/w występki (śledztwo fakultatywne)

Śledztwo zasadniczo prowadzi prokurator. Może on jednak powierzyć Policji:

1. przeprowadzenie śledztwa w całości albo w określonym zakresie,

2. dokonanie poszczególnych czynności śledztwa.

Nie jest jednak dopuszczalne powierzenie przeprowadzenia śledztwa lub dokonania jego poszczególnych czynności w sprawach, w których podejrzanym jest funkcjonariusz Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Straży Granicznej lub finansowych organów dochodzenia. Ponadto powierzenie nie może obejmować czynności wymagających postanowienia oraz wszelkich czynności związanych z przedstawieniem zarzutów, zmianą postanowienia o przedstawieniu zarzutów lub zamknięciem śledztwa (art. 311 § 1, 3, 4 k.p.k.).

Śledztwo powinno być ukończone w terminie 3 miesięcy. Jednak w uzasadnionych wypadkach okres śledztwa może być przedłużony przez prokuratora nadrzędnego na dalszy czas oznaczony nie dłuższy jednak niż rok. Jedynie w szczególnie uzasadnionych wypadkach Prokurator Generalny może przedłużyć okres śledztwa na dalszy czas oznaczony

DOCHODZENIE

Prowadzi się w tych sprawach, w których nie jest obowiązkowe prowadzenie śledztwa. Podstawowym organem dochodzenia jest Policja. Uprawnienia do prowadzenia dochodzeń w niektórych sprawach mają także organy Straży Granicznej, Urzędu Ochrony Państwa kontroli finansowej. (art. 312 k.p.k.).

Postępowanie uproszczone

W postępowaniu uproszczonym dochodzenie oprócz Policji mogą prowadzić organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej, Państwowej Inspekcji Handlowej, Państwowej Agencji Radiokomunikacji. Natomiast w postępowaniu karnoskarbowym organami dochodzenia są urzędy skarbowy, inspektorzy kontroli skarbowej, urząd celny, funkcjonariusze inspekcji celnej. Poza tym prowadzenie dochodzenia może przejąć do osobistego prowadzenia prokurator.(art. 311 § 2 k.p.k.)

Istotną cechą tego postępowania jest zredukowany formalizm tego postępowania. Zbyteczne jest tu wydanie postanowienia o przestawieniu zarzutów, o zamknięciu dochodzenia, chyba że podejrzany jest zatrzymany lub aresztowany, zaznajamia się podejrzanego z materiałami ukończonego dochodzenia tylko na jego wniosek lub jego obrońcy, zaś akt oskarżenia może nie zawierać uzasadnienia.

Dochodzenie winno być ukończone w ciągu miesiąca. Termin ten może zostać przedłużony przez prokuratora nadzorującego dochodzenie do 3 miesięcy. W razie nieukończenia dochodzenia w tym terminie akty sprawy przekazuje się prokuratorowi nadzorującemu dochodzenie, który wówczas może:

- przedłużyć je na czas oznaczony nie dłuższy jednak niż dalsze trzy miesiące,

- lub przejąć je do śledztwa. (art. 310 § 2i3 k.p.k.)

PORZĄDEK CZYNNOŚCI W POSTĘPOWANIU PRZYGOTOWAWCZYM

Śledztwo i dochodzenia (zwyczajne oraz uproszczone) ma trzy fazy:

1. postępowanie w sprawie - (in rem) - wydanie postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia jeśli jednocześnie nie wydano postanowienia o przedstawieniu zarzutów rozpoczyna tzw. postępowanie przygotowawcze w sprawie (inaczej in rem lub ściganie anonimowe), od chwili wydania postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia albo rozpoczęcia dochodzenia wstępnego.

2. postępowanie przeciwko osobie (inaczej in personam lub ściganie imienne) - toczy się ono bądź od chwili wydania postanowienia o przedstawieniu zarzutów, bądź od przesłuchania osoby podejrzanej w charakterze podejrzanego bez wydania postanowienia. Przedstawienie zarzutów może nastąpić, gdy dane istniejące w chwili wszczęcia postępowania lub zebrane w jego toku uzasadniają dostateczne podejrzenie, że czyn popełniła określona osoba (art. 313 § 1 k.p.k.)

3. sporządzenie aktu oskarżenia lub postanowienia kończącego postępowanie przygotowawcze- śledztwo lub dochodzenie zasadniczo kończy się wydaniem postanowienia o zamknięciu śledztwa lub dochodzenia. (art. 321 k.p.k.). Postanowienie to ogłasza się lub zawiadamia o jego treści strony oraz ich pełnomocników lub obrońców.

Postępowanie kończą następujące akty:

1. akt oskarżenia - sporządza go prokurator, chyba, że toczy się dochodzenie uproszczone (wówczas sporządzenie należy do Policji lub innego organu dochodzenia). Prokurator zatwierdza i wnosi do sądu tylko policyjny akt oskarżenia

2. postanowienie o umorzeniu śledztwa lub dochodzenia,

3. wniosek prokuratora do sądu o warunkowe umorzenie,

4. wniosek prokuratora do sądu o umorzenie postępowania i zastosowanie środków zabezpieczających, np. umieszczenie sprawcy przestępstwa w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym,

5. postanowienie o zawieszenie postępowania - nie jest to jednak ostateczne załatwienie sprawy, lecz tylko na czas trwania przeszkody uniemożliwiającej proces (np. choroba psychiczna).

W toku postępowania przygotowawczego może dojść do rozszerzenia oraz zmiany zarzutów.

Rozszerzenie zarzutów ma miejsce wówczas gdy w toku postępowania przygotowawczego podejrzanemu zarzuca się czyn nie objęty wydanym uprzednio postanowieniem o przedstawieniu zarzutów. Natomiast zmiana zarzutów polega na istotnej zmianie postaci czynu lub zmianie kwalifikacji prawnej zarzuconego czynu na surowszą. W przypadku tak rozszerzenia zarzutów jak i zmiany należy wydać nowe postanowienie o przedstawieniu zarzutów, ogłosić je podejrzanemu oraz przesłuchać go i pouczyć o prawie żądania do czasu zawiadomienia go o terminie zaznajomienia z materiałami postępowania przygotowawczego podania mu ustnie podstaw zarzutów, a także sporządzenia uzasadnienia na piśmie a następnie uzasadnienie takie sporządzić i doręczyć je podejrzanemu i ustanowionemu obrońcy w terminie 14 dni.

W postępowaniu przygotowawczym może także dojść do przeprowadzenia postępowania mediacyjnego (art. 320 k.p.k.).

Wraz z aktem oskarżenia prokurator może wnieść wniosek o skazanie bez przeprowadzenia rozprawy.

Postępowanie przygotowawcze umarza się, jeżeli postępowanie nie dostarczyło podstaw do wniesienia aktu oskarżenia. Postanowienie o umorzeniu postępowania nie musi być poprzedzone postanowieniem o zamknięciu śledztwa lub dochodzenia.

W postępowaniu przygotowawczym może także dojść do tzw. absorbcyjnego umorzenia postępowania, które normuje art. 11 § 1 k.p.k., w świetle, którego postępowanie w sprawie o występek zagrożony karą pozbawienia wolności do lat 5, można umorzyć, jeżeli orzeczenie wobec oskarżonego kary byłoby oczywiście niecelowe ze względu na rodzaj i wysokość kary prawomocnie orzeczonej za inne przestępstwo, a interes pokrzywdzonego temu się nie sprzeciwia.

Inna formą zakończenia postępowania przygotowawczego (oprócz wspomnianego wyżej wniesienia aktu oskarżenia, skierowania do sądu wniosku o warunkowe umorzenie postępowania, umorzenia postępowania przygotowawczego) jest skierowanie do sądu (po zamknięciu śledztwa lub dochodzenia) wniosku o umorzenie postępowania i zastosowanie środków zabezpieczających. Wniosek taki może zostać skierowany do sądu wówczas, kiedy kumulatywnie zostaną spełnione następujące przesłanki:

- zostanie ustalone, że podejrzany dopuścił się czynu w stanie niepoczytalności,

- istnieją podstawy do zastosowania środków zabezpieczających. (art. 324 k.p.k.)

Prawomocne postanowienie o umorzeniu postępowania przygotowawczego może zostać wzruszone w drodze: podjęcia na nowo, wznowienia, nadzwyczajnego uchylenia.

Zgodnie z art. 327 § 1 k.p.k. podjęcie na nowo umorzonego postępowania przygotowawczego może nastąpić w każdym czasie na mocy postanowienia prokuratora, jeżeli nie będzie toczyć się przeciw osobie, która w poprzednim postępowaniu występowała w charakterze podejrzanego.

POSTĘPOWANIE JURYSDYKCYJNE

Jest tym stadium procesu karnego, w którym sąd rozstrzyga w przed miocie procesu karnego..

Składa się ono z dwu zasadniczych części:

1. postępowania głównego,

2. postępowania odwoławczego.

POSTĘPOWANIE GŁÓWNE rozpoczyna się z momentem wniesienia do sądu aktu oskarżenia lub wniosku o warunkowe umorzenie postępowania. Dzieli się ono na trzy fazy:

1. przygotowanie do rozprawy głównej, zwane też postępowaniem przejściowym

2. rozprawa główna,

3. czynności końcowe.

PRZYGOTOWANIE DO ROZPRAWY GŁÓWNEJ - POSTĘPOWANIE PRZEJŚCIOWE OBEJMUJE NASTĘPUJĄCE CZYNNOŚCI:

1. wstępną kontrolę oskarżenia - ma ona charakter formalny i merytoryczny. Kontrola warunków formalnych aktu oskarżenia, należy do prezesa sądu (jeśli akt oskarżenia nie spełnia wymogów to prezes sądu zwraca go oskarżycielowi). Merytoryczną kontrolę wykonuje są, ale z inicjatywy prezesa sądu. Ta kontrola ma na celu zapobieżenie przeprowadzeniu rozprawy głównej, gdy zachodzi negatywna przesłanka procesu. Ma ona chronić przez bezzasadnym procesem. Pozytywny wynik jednak o niczym nie przesądza. Jeśli zajdzie jedna z oznaczonych w polskim prawie karnym okoliczności prezes sądu kieruje sprawę na posiedzenie sądu,

2. orzeczenie środka zabezpieczającego na wniosek prokuratora,

3. warunkowe umorzenie postępowania - na wniosek prokuratora,

4. skazanie oskarżonego na posiedzeniu,

Instytucja skazania oskarżonego bez przeprowadzenia rozprawy. Formą zakończenia postępowania przygotowawczego jest także skierowanie do sądu aktu oskarżenia wraz z wnioskiem o skazanie bez przeprowadzenia rozprawy. Skierowanie takiego wniosku a także jego uwzględnienie przez sąd jest możliwe tylko wtedy gdy:

• oskarżony wyrazi zgodę na skazanie go bez rozprawy na proponowanych warunkach,

• oskarżonemu zarzuca się występek zagrożony karą nie przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności.

• okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości,

• postawa oskarżonego wskazuje, że cele postępowania zostaną osiągnięte mimo nie przeprowadzenia rozprawy (art. 335 § 1 k.p.k.),

Istota skazania bez przeprowadzenia rozprawy polega na tym, że sąd (przy spełnieniu oczywiście w/w warunków) skazuje oskarżonego na posiedzeniu, wymierzając mu karę z zastosowaniem nadzwyczajnego jej złagodzenia, orzekając środki karne wymienione w art. 39 pkt 1-3, 5-8 k.k. lub odstępuje od wymierzenia kary bądź warunkowo zawiesza jej wykonanie.

1. załatwienie spraw incydentalnych i wniosków dowodowych.

ROZPRAWA GŁÓWNA

Jest najważniejszą fazą postępowania głównego, w której odbywa się rozpoznanie sprawy oraz zapada rozstrzygnięcie odnośnie przedmiotu procesu karnego.

Rozprawa odbywa się jawnie (za wyjątkami wskazanymi w ustawie tj. w art. 359-360 k.p.k.) oraz ustnie (art. 365 k.p.k.). Kieruje nią przewodniczący, czuwając nad jej prawidłowym przebiegiem i bacząc aby zostały wyjaśnione wszystkie istotne okoliczności sprawy, a w miarę możliwości także okoliczności sprzyjające popełnieniu przestępstwa. Powinien on także dążyć do tego, aby rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło na pierwszej rozprawie głównej. W ramach tego uprawniony jest do podejmowania różnych decyzji procesowych i innych czynności(por. hasło przewodniczący składu orzekającego)

ROZPRAWA GŁÓWNA SKŁADA SIĘ Z NASTĘPUJĄCYCH PODFAZ:

1) rozpoczęcia rozprawy głównej,

2) przewodu sądowego,

3) przemówień stron,

4) wyrokowania.

ROZPOCZĘCIE ROZPRAWY GŁÓWNEJ

Rozpoczyna się z chwilą wywołania sprawy. W tym etapie dokonywane są m.in. następujące czynności: zaczyna się wywołaniem sprawy (ogłoszenie, jaka sprawa będzie rozpatrywana). przewodniczący sprawdza obecność wezwanych osób oraz bada czy nie ma przeszkód do rozpoznania sprawy. Następnie zarządza opuszczenie sali przez świadków. Pokrzywdzony zawsze jednak pozostaje na sali. na tym etapie załatwia się dodatkowe wnioski stron, które mogą dotyczyć: jawności rozprawy, wyłączenia sędziego z powodu stronniczości, zgłoszenie powództwa cywilnego, zgłoszenie się oskarżyciela posiłkowego.

Poza tym w tej podfazie podejmuje się też np. decyzje odnośnie zezwolenia przedstawicielom radia, telewizji, filmu, prasy na dokonywanie za pomocą aparatury utrwaleń obrazu i dźwięku z przebiegu rozprawy (art. 357 § 1 k.p.k.), w kwestii wyłączenia jawności rozprawy rozpoznaje wnioski stron np. dopuszczenie wcześniej nie zgłoszonych dowodów lub inne wnioski formalne, załatwia kwestie natury porządkowej jak np. o usunięciu z sali rozpraw osób znajdujących się w stanie nie licującym z powagą sądu..

PRZEWÓD SĄDOWY

Rozpoczyna się odczytaniem przez oskarżyciela aktu oskarżenia.

W tym etapie postępowania przeprowadza się właściwe postępowanie dowodowe, na które składa się szereg czynności dowodowych w - tym przesłuchanie oskarżonego, świadków, biegłych przeprowadzenie, dowodów rzeczowych.

Przesłuchanie jest ustnym sposobem przeprowadzania dowodu z oświadczeń wiedzy osobowych źródeł dowodowych. Reguły i tryb przeprowadzania przesłuchania określa art. 171 k.p.k., który stanowi, że osobie przesłuchiwanej należy umożliwić swobodne wypowiedzenie się w granicach określonych celem danej czynności, a dopiero następnie można zadawać pytania zmierzające do uzupełnienia, wyjaśnienia lub kontroli wypowiedzi.

Prawo zadawania pytań mają oprócz organu przesłuchującego obrońcy, pełnomocnicy oraz biegli Pytania zadaje się osobie przesłuchiwanej bezpośrednio, chyba że organ przesłuchujący zarządzi inaczej, przy czym nie wolno zadawać pytań sugerujących osobie przesłuchiwanej treść odpowiedzi.

Niedopuszczalne jest także:

1. wpływanie na wypowiedzi osoby przesłuchiwanej za pomocą przymusu lub groźby bezprawnej

2. stosowanie hipnozy albo środków chemicznych i technicznych wpływających na procesy psychiczne osoby przesłuchiwanej albo mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji jej organizmu w związku z przesłuchanie.

Niekiedy może wszakże dojść do ograniczenia postępowania dowodowego. Dzieje się tak w sytuacji kiedy sąd za zgodą obecnych stron przeprowadza postępowania dowodowe tylko częściowo, gdy wyjaśnienia oskarżonego przyznającego się do winy nie budzą wątpliwości.(art. 388 k.p.k.)

Także w przypadku przychylenia się sądu do wniosku oskarżonego o wydanie wyroku skazującego w trybie art. 387 k.p.k. dochodzi do redukcji postępowania dowodowego poprzez uznanie za ujawnione dowodów wymienione w akcie poskarżenia lub dokumentów przedłożonych przez stronę.

Ustawa dopuszcza też do wyraźnego odstępstwa od zasady bezpośredniości, pozwalając w niektórych sytuacjach na odczytywanie podczas przewodu sądowego protokołów wyjaśnień, zeznań i innych protokółów oraz dokumentów lub nawet na ich ujawnienie bez odczytania (art. 389, 391 - 394 k.p.k.). Odstępstwem od tej zasady jest też dokonywanie niektórych czynności dowodowych w drodze tzw. pomocy prawnej.

Po przeprowadzeniu wszystkich dopuszczonych dowodów przewodniczący zapytuje strony czy nie wnoszą o uzupełnienie przewodu sądowego. Jeśli strony nie zgłaszają nowych wniosków dowodowych oraz przewodniczący uznaje, że sprawa jest dostatecznie wyjaśniona - zarządzeniem zamyka przewód sądowy.

PRZEMÓWIENIA STRON

Przewodniczący składu orzekającego udziela głosu najpierw stronom, dalej ich przedstawicielom oraz w miarę potrzeby przedstawicielowi społecznemu, który przemawia przed obrońcą i oskarżonym.

Głos zabierają kolejno: oskarżyciel publiczny, oskarżyciel posiłkowy lub oskarżyciel prywatny (jeśli postępowanie toczy się w trybie prywatnoskargowym) następnie powód cywilny, obrońca oskarżonego i oskarżony. Przedstawiciele procesowi zabierają głos przed stronami.

Jeżeli natomiast głos zabiera ponownie oskarżyciel lub powód cywilny, należy również udzielić go obrońcy i oskarżonemu. Jak widać z powyższego oskarżony zawsze zabiera głos jako ostatni.

WYROKOWANIE

Jest ostatnią z podfaz rozprawy głównej. Składają się na nią następujące czynności:

- narada nad wyrokiem,

- głosowanie,

- sporządzenie wyroku na piśmie,

- ogłoszenie wyroku.

Do narady nad wyrokiem sąd przystępuje niezwłocznie po wysłuchania głosów stron (art. 408 k.p.k.)

Przebieg narady i głosowania nad wyrokiem jest tajny i nie jest dopuszczalne zwolnienie od zachowania tajemnicy w tym względzie. Podczas narady i głosowania oprócz członków składu orzekającego może być obecny jedynie protokolant, chyba że przewodniczący uzna jego obecność za zbędną. Narada odbywa się osobno co do winy, kwalifikacji prawnej czynu, kary, środków karnych oraz pozostałych kwestii. Po naradzie przewodniczący zbiera głosy poczynając od najmłodszego, przy czyn najpierw od ławników według ich wieku a następnie od sędziów według ich starszeństwa służbowego a sam głosuje jako ostatni.

Głosowanie podobnie jak narada odbywa się osobno co do winy, kwalifikacji prawnej czynu, kary, środków karnych oraz pozostałych kwestii. Orzeczenie zapada większością głosów. Jeżeli natomiast zdania głosujących tak się podzielą, że żadne z nich nie uzyskuje większości wówczas głos najmniej korzystny dla oskarżonego przyłącza się do głosu najbardziej do niego zbliżonego aż do uzyskania większości.(art. 111 k.p.k.). Sędzia (także ławnik), który głosował przeciwko uznaniu oskarżonego za winnego może powstrzymać się od głosowania nad dalszymi kwestiami. W tej sytuacji jego głos przyłącza się do zdania najkorzystniejszego dla oskarżonego (art. 112 k.p.k.)

Przegłosowany członek składu orzekającego może przy podpisywaniu orzeczenia zgłosić swoje zdanie odrębne (votum separatum). Zdanie odrębne zaznacza się na orzeczeniu podając w jakiej części i w jakim kierunku kwestionuje się orzeczenie. Zdanie odrębne może dotyczyć tak samego wyroku jak i jego uzasadnienia. W tym ostatnim wypadku zaznacza się je przy podpisywaniu uzasadnienia. Zgłoszenie zdania odrębnego skutkuje obowiązkiem sporządzenia uzasadnienia wyroku z urzędu a ponadto sędzia (ale tylko zawodowy), który zgłosił zdanie odrębne musi sporządzić jego uzasadnienie. (art. 114 k.p.k.).Przy ogłoszeniu wyroku podaje się do wiadomości zgłoszenie zdania odrębnego oraz, o ile zgłaszający je wyrazi na to zgodę także jego nazwisko (art. 418 § 2 k.p.k.)

Wyrok sporządza się na piśmie niezwłocznie po ukończeniu głosowania. Podpisują go wszyscy członkowie składu orzekającego nie wyłączając sędziego (także oczywiście ławnika) przegłosowanego. Po podpisaniu wyroku przewodniczący ogłasza go publicznie, podając ustnie najważniejsze powody wyroku. Następnie poucza strony o przysługującym im prawie, terminie i sposobie wniesienia środka zaskarżenia (apelacji). Niestawiennictwo stron, ich obrońców i pełnomocników nie stoi na przeszkodzie ogłoszeniu wyroku.(art. 418 § 1 i 3, 419 § 1 k.p.k.).

Ustawa w art. 411 k.p.k. dopuszcza możliwość odroczenia wydania wyroku. Może to nastąpić w sprawie zawiłej albo z innych ważnych powodów na czas nie przekraczający 7 dni. Sąd odracza wydanie wyroku postanowieniem wskazując w nim czas i miejsce ogłoszenia wyroku.

CZYNNOŚCI KOŃCOWE POSTĘPOWANIA GŁÓWNEGO

Ostatnią fazą postępowania głównego są czynności końcowe, które obejmują czynności jak:

1. sporządzenie uzasadnienie wyroku na piśmie, po złożeniu przez stronę w terminie zawitym 7 dni od daty ogłoszenia wyroku, wniosku o jego sporządzenie,

2. doręczenie wyroku z uzasadnieniem stronie, która złożyła wniosek o jego uzasadnienie(art. 423 k.p.k.),

3. uzupełnienie wyroku postanowieniem co do kwestii wskazanych w art. 420 k.p.k. (zaliczenie tymczasowego aresztowania, zatrzymania, środków zapobiegawczych wymienionych w art. 276 k.p.k. albo dowodów rzeczowych),

4. skierowanie prawomocnego wyroku do wykonania.

POSTĘPOWANIE ODWOŁAWCZE

Zgodnie z art. 176 § 1 Konstytucji postępowanie sądowe jest, co najmniej dwuinstancyjne. Tym dwuinstancyjnym postępowaniem jest właśnie postępowanie odwoławcze.

Ma ono dwie postaci:

1. postępowania apelacyjnego,

2. postępowania zażaleniowego.

Postępowania te są uruchamiane w wyniku skargi odwoławczej (na podstawie apelacji lub zażalenia). Przysługują one tylko stronom od orzeczeń wydanych w I instancji. Środek odwoławczy wnosi się w terminie zawitym - jego przekroczenie powoduje, że staje się bezskuteczny.

W odwołaniu podaje się, czego strona się domaga, zaś, gdy pochodzi od oskarżyciela publicznego, obrońcy, pełnomocnika, kwalifikowanych prawników musi dodatkowo zawierać wskazanie zarzutów stawianych rozstrzygnięciu oraz uzasadnienie.

Sąd uchyla lub zmienia zaskarżone orzeczenie jedynie, gdy stwierdzi uchybienie stanowiące tzw. przyczynę procesową.

Sąd odwoławczy może orzeczenie zmienić merytorycznie, może je uchylić, przekazać sprawę do rozpoznania sądowi I instancji lub postępowanie umorzyć.

W postępowaniu odwoławczym obowiązuje zasada REFORMATIONIS IN PEIUS - tj. zakaz pogorszenia sytuacji odwołującego się oskarżonego, jeśli tylko na jego korzyść został wniesiony środek odwoławczy.

W procesie karnym nie ma możliwości wydania decyzji na niekorzyść odwołującego się - jak jest to w postępowaniu administracyjnym.

APELACJA I ZAŻALENIE

APELACJA

Jest to środek odwoławczy skierowany przeciw nieprawomocnemu wyrokowi sądu I instancji.

Apelacja dokonuje kontroli wyroku pod katem uchybień prawu, uchybień ustaleń faktycznych oraz wymiaru kary.

Musi być wniesiona w terminie 14 dni od daty doręczenia wyroku wraz z uzasadnieniem.

Apelację rozpatrują:

1. sądy okręgowe - od wyroków sądów rejonowych,

2. sądy apelacyjne - od wyroków sądów okręgowych.

Może dotyczyć ona całości wyroku, czyli winy, albo też jedynie kary.

Cechy postępowania apelacyjnego:

1. sąd odwoławczy nie może przeprowadzić postępowania dowodowego, co do istoty sprawy (wyjątkowo na rozprawie, gdy przyczyni się to do przyspieszenia postępowania).

2. sąd odwoławczy może dokonać zmiany merytorycznej wyroku sądu I instancji, ale na podstawie ustaleń dokonanych przez ten sąd. Nie wolno jednak skazać oskarżonego, którego uniewinniono w I instancji lub, co do którego umorzono lub warunkowo umorzono postępowanie. Nie można też orzec kary surowszej pozbawienia wolności, zmieniając ustalenia faktyczne sądu I instancji. Nie może też wymierzyć kary 25 lat pozbawienia wolności oraz kary dożywotniego pozbawienia wolności.

W takich przypadkach musi on wyrok uchylić i przekazać sprawę do sądu I instancji, który to może skazać lub zaostrzyć karę w wymienionym zakresie.

Apelacja powoduje zawsze podniesienie sprawy do sądu wyższej instancji - tzw. dewolutywność bezwzględna. Apelacja wstrzymuje wykonanie zaskarżonego wyroku.

ZAŻALENIE

Jest to środek odwoławczy skierowany przeciw postanowieniom, zarządzeniom i na czynności.

Zażalenie przysługuje na postanowienia:

1. zamykające drogę do wykonania wyroku,

2. co do środka zabezpieczającego,

3. innych przewidzianych przepisami ustawy (postanowienie o tymczasowym zatrzymaniu).

Zarządzenia i czynności podlegają zaskarżeniu przez zażalenie tylko gdy przewiduje to ustawa, m.in.

• zarządzenie prezesa sądu odwoławczego odmawiające przyjęcia środka odwoławczego,

• zatrzymanie osoby podejrzanej (czynność).

Zażalenie jest rozpatrywane przez sąd na którego postanowienie złożono to zażalenie - w tym samym składzie, w którym wydał zaskarżone postanowienie - tzw. dewolutywność względna.

Zażalenie nie wstrzymuje wykonania zaskarżonego postanowienia (ale może tego dokonać). Nie prowadzi się też dodatkowo postępowania dowodowego.

KASACJA I WZNOWIENIE POSTĘPOWANIA

„Idealny” przebieg procesu może zostać wzbogacony przez instytucje kasacji oraz wznowienie postępowania.

KASACJA

Jest to nadzwyczajny środek zaskarżenia. Polega na badaniu zgodności z prawem prawomocnego wyroku sądu odwoławczego kończącego postępowanie sądowe (art. 519 § 1 k.p.k.). Wydaje ją tylko Sąd Najwyższy.

Może ją wnieść każda ze stron pod warunkiem:

1. wyczerpania instancji,

2. gravamen - czyli zaskarżenie dotyczy rozstrzygnięcia naruszającego prawa odwołującego się lub szkodzącego jego interesom (chyba ze wnoszący kasacje jest oskarżycielem publicznym),

3. przymusu adwokackiego - kasacja musi być sporządzona i podpisana przez adwokata, chyba że wnosi ją prokurator, Minister Sprawiedliwości lub Rzecznik Praw Obywatelskich,

4. dotrzymany zostanie termin zawity - 30 dni,

5. uiszczona zostanie opłata kasacyjna (nie dotyczy to prokuratora).

Kasację można wnieść, gdy istnieje

1. bezwzględna przyczyna odwoławcza (obraza przepisów prawa materialnego, przepisów postępowania, błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, rażąca niewspółmierność kary, niesłuszne zastosowanie lub niezastosowanie środków zabezpieczających).

2. innego rażącego naruszenia prawa, jeśli mogło mieć ono wpływ na treść orzeczenia.

Jest ona niedopuszczalna w stosunku do tego samego oskarżonego od tego samego orzeczenia po raz drugi, wniesiona przez te samą stronę oraz od orzeczenia Sądu Najwyższego zapadłego w następstwie kasacji.

W postępowaniu kasacyjnym nie przeprowadza się dowodów, chyba że konieczne jest stwierdzenie, czy zarzucane uchybienie zostało faktycznie popełnione.

Sąd Najwyższy nie ma prawa zmiany wyroku, może tylko albo oddalić kasację, albo uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpatrzenia lub umorzyć postępowanie.

WZNOWIENIE POSTĘPOWANIA

Jest to środek zmierzający do usunięcia uchybień niezależnych od sądu.

Warunkiem wznowienia jest wniosek strony lub osoby najbliższej, sporządzony i podpisany przez adwokata, (chyba że pochodzi od prokuratora).

Postępowanie wznawia się gdy zachodzi chociaż jedna z okoliczności:

1. gdy w związku z postępowaniem dopuszczono się przestępstwa a istnieje podstawa do przyjęcia, że mogło to mieć istotny wpływ na treść orzeczenia. Fakt przestępstwa musi być ustalony prawomocnym wyrokiem skazującym,

2. gdy po wydaniu orzeczenia ujawniły się nowe fakty lub dowody nie znane przedtem sądowi, a mające istotny wpływ na wydanie orzeczenia,

3. jeżeli w wyniku orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego stracił moc lub uległ zmianie przepis prawny będący podstawą skazania lub warunkowego umorzenia,

4. gdy konieczność wynika z rozstrzygnięcia organu międzynarodowego działającego na podstawie umowy międzynarodowej ratyfikowanej przez RP.

Tylko przestępstwo uzasadnia wznowienie postępowania na niekorzyść oskarżonego.

1

13

---