Maść (łac. unguentum) - to półstała postać leku przeznaczona wyłącznie do użytku zewnętrznego. Może być stosowana na skórę, błony śluzowe, do oczu, do uszu, do nosa, do odbytnicy oraz do pochwy. Składa się z substancji leczniczej, która jest rozpuszczona, zemulgowana lub zawieszona w substancji zwanej podłożem maści. Maści mają postać i konsystencję umożliwiającą rozsmarowywanie oraz zapewniającą odpowiednią przyczepność. Powinny mieć jednorodny wygląd w całej swojej objętości.
Maści mogą działać miejscowo, tylko na naskórek, lub ogólnoustrojowo (gdy substancja lecznicza dostaje się do krwi).
Maści epidermalne, przenikające naskórek, mają zastosowanie przeciwgrzybiczne, przeciwbakteryjne, ściągające.
Maści endodermalne przenikają do skóry właściwej, gdzie mogą toczyć się procesy zapalne (maści te mogą wykazywać działanie przeciwbólowe lub przeciwzapalne).
Maści diadermalne miejscem działania jest tkanka mięsinowa
Maści transdermalne- zawierają substancje lecznicze wchłaniane do krążenia ogólnego (np. terapia hormonalna).
Rodzaje maści
Podział maści ze względu na miejsce działania
maści działające na naskórek to maści epidermalne; przykłady:
maści przeciwgrzybicze z klotrimazolem,mykonazolem
maści antyseptyczne z chlorheksydyną,
maści przeciwbakteryjne z antybiotykami, sulfonamidami
maści o działaniu ściągającym i wysuszającym z tlenkiem cynku lub zawierające garbniki,
maści keratolityczne z kwasem salicylowym.
maści przenikające do skóry właściwej to maści endodermalne; przykłady:
maści sterydowe, np. z hydrokortyzonem, flumetazonem, triamcynolonem
maści działające na warstwy położone bezpośrednio pod skórą, np. mięśnie, to maści diadermalne; przykłady:
maści przeciwbólowe i przeciwzapalne zawierające: ibuprofen, diklofenak, indometacynę, naproksen i inne leki z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych.
maści, których substancja lecznicza dociera do naczyń krwionośnych i uwalnia się do krążenia ogólnego to maści transdermalne. Dla tego rodzaju maści powinno się wykonywać badania dostępności biologicznej. Przykłady:
maści z lekami nasercowymi, np. nitrogliceryną, diazotanem izosorbidu
maści z hormonami płciowymi stosowane między innymi w łagodzeniu objawów menopauzy (estradiol, testosteron, progesteron)
Maści nie mogą drażnić skóry ani powodować uczuleń. Składniki stosowane do sporządzania maści muszą być dobierane z dużą uwagą pod katem i rodzaju i jakości
FP VI wyróżnia:
-maści (hydrofobowe, absorpcyjne, hydrofilowe)
-kremy
-żele
Zależnie od struktury wyróżnia się:
Maści hydrofobowe (lipofilowe) - to preparaty zawierające podłoża bezwodne, które mogą zaabsorbować tylko małe ilości wody. Do sporządzania maści hydrofobowych stosuje się węglowodory stałe, półstałe i ciekłe, oleje roślinne, tłuszcze zwierzęce, syntetyczne glicerydy, woski i ciekłe polialkilosiloksany. Maści te charakteryzują się niewielką zdolnością wiązania wody, są trwałe chemicznie, mogą być wykorzystane do natłuszczania skóry (należą do nich wazelina, parafina ciekła, parafina stała, smalec, wosk biały).
Maści absorpcyjne - to bezwodne preparaty zawierające podłoża hydrofobowe z dodatkiem emulgatorów typu w/o, jak: lanolina, alkohole z lanoliny, estry sorbitanu, monoglicerydy i alkohole tłuszczowe. Maści te mogą zaabsorbować większe ilości wody. Przykładem tego typu maści jest:
Maści hydrofilowe - to preparaty zawierające podłoża, które mieszają się z wodą. Podłoża te najczęściej składają się z mieszaniny ciekłych i stałych makrogoli. Maści hydrofilowe mogą zawierać dodatek wody. Przykładem jest oficynalna maść hydrofilowa.
Kremy hydrofobowe - fazą zewnętrzną jest faza lipofilowa. Zawierają emulgatory typu w/o, jak: lanolina, estry sorbitanu i monoglicerydy.
Kremy hydrofilowe - fazą zewnętrzną jest faza wodna. Zawierają emulgatory typu o/w, jak: mydła sodowe lub trietyloaminowe, siarczany alkoholi tłuszczowych i polisorbaty; jeżeli konieczne, w połączeniu z emulgatorami typu w/o.
Żele hydrofobowe (oleożele) - to preparaty zawierające podłoża złożone zazwyczaj z ciekłej parafiny z dodatkiem polietylenu lub z olejów roślinnych, żelowanych za pomocą krzemionki koloidalnej lub mydeł cynkowych i glinowych.
Żele hydrofilowe (hydrożele) - to preparaty zawierające podłoża złożone zazwyczaj z wody, glicerolu lub glikolu propylenowego, żelowane za pomocą substancji, takich jak: tragakanta, skrobia, pochodne celulozy, polimery karboksywinylowe i krzemiany magnezowo-glinowe.
Pasty - to półstałe preparaty do stosowania na skórę zawierające zwykle nie mniej niż 40% substancji stałych, dokładnie rozproszonych w podłożu.