DEFINICJA DOKTRYNALNA PAPIERU WARTOŚCIOWEGO. Przed wejściem w życie noweli z 1990 r. Można było spotkać równolegle dwie definicje. Pierwsza z nich brzmiała następująco:Papiery wartościowe to dokumenty, które ucieleśniają określone prawo cywilne w ten sposób, że rozporządzenie prawem z dokumentu następuje przez rozporządzenie tym dokumentem. Definicję taką wypowiadał zwłaszcza w systemie prawa cywilnego prof. Grzybowski. Wyłącza on w gruncie rzeczy papiery imienne /mechanizmem rozporządzenia prawem jest w ich wypadku przelew, cesja/. Z tego powodu definicja ta krytykowana była jako zbyt wąska.Obecnie powszechnie cytowana jest druga definicja. Papiery wartościowe to te dokumenty, które ucieleśniają określone prawo cywilne w ten sposób, że posiadanie i okazanie dokumentu jest niezbędne dla realizacji /dochodzenia/ tego prawa. TEORIE DOTYCZĄCE POWSTANIA ZOBOWIĄZANIA Z PAPIERU WARTOŚCIOWEGO. Żadna z teorii dotyczących powstania zobowiązania wynikającego z papieru wartościowego nie znalazła potwierdzenia normatywnego. Nie ma przepisu, który potwierdzałby którąkolwiek z teorii. Teoria jednostronnego oświadczenia woli - upatruje ona podstawy zobowiązania w jednostronnej, abstrakcyjnej od początku, czynności wystawcy dokumentu tworzącej zobowiązanie.teoria kreacyjna - podstawą zobowiązania jest jednostronne oświadczenie woli. Dla powstania zobowiązania wystarczy podpis wystawcy. W tej chwili nie ma zwolenników teorii kreacyjnej w czystej postaci, gdyż podkreśla się iż sam podpis wystawcy, samo oświadczenie woli wystawcy to za mało,teoria emisyjna - podstawą zobowiązania jest jednostronne oświadczenie woli. Dla powstania zobowiązania konieczny jest podpis wystawcy oraz wydanie dokumentu do rąk osoby uprawnionej, zgodnie z wolą wystawcy,teoria dobrej wiary - jednostronne oświadczenie woli, podpis wystawcy oraz wydanie dokumentu do rąk osoby uprawnionej. Zgodnie z tą teorią powstanie zobowiązania jest możliwe również poprzez nabycie takiego dokumentu w dobrej wierze, pomimo iż nie jest to zgodne z wolą wystawcy /np. dokumenty skradzione/,Teoria umowna, kontraktowa - źródłem tej koncepcji jest nauka niemiecka. Podstawą, źródłem zobowiązania jest umowa między wystawcą a odbiorcą dokumentu. Przy czym zobowiązanie powstaje na podstawie czynności prawnej o charakterze kauzalnym. Dopiero w dalszym obrocie staje się zobowiązaniem abstrakcyjnym.teoria emisyjna - obok umowy między wystawcą a odbiorcą elementem koniecznym jest wręczenie dokumentu drugiej osobie,teoria dobrej wiary - w nauce niemieckiej nazywana czasem teorią pozoru prawnego. Umowa, wydanie nabywcy zgodnie z umową oraz nabycie dokumentu przez nabywcę będącego w dobrej wierze. Ostatnio uważa się, że bardziej uzasadniona jest teoria umowna, SN w kilku orzeczeniach oparł się na teorii kontraktowej co do weksla /zobowiązań wekslowych/. Należy zauważyć, że każda z tych teorii ma doniosłe znaczenie praktyczne np. wystawienie weksla w związku ze wspólnością ustawową, małżeńską jeżeli jest to przekroczenie zwykłego zarządu /bardzo duża suma wekslowa/. Jeżeli jest to umowa można ją potwierdzić, ma ona sankcję bezskuteczności zawieszonej /negotium claudicans/ natomiast jeżeli jest to czynność jednostronna zgody należy udzielić w samym tekście weksla. Podobnie jest w wypadku wystawcy weksla, który ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych /możliwość potwierdzenia umowy oraz nieważna czynność jednostronna/. Prof. Szpunar uważa, iż przyjęcie weksla jest dopuszczalne, ale tylko gdy godzi się na to wierzyciel. Weksel nie jest środkiem płatniczym, więc bez umowy w której wierzyciel zgadza się na przyjęcie weksla nie można tego wymusić. Nie powstanie zobowiązanie bez zgody wierzyciela.
USTAWA PRAWO O PUBLICZNYM OBROCIE PAPIERAMI WARTOŚCIOWYMI. Art. 2 ustawy popopw : „publicznym obrotem papierami wartościowymi jest proponowanie nabycia lub nabywanie emitowanych w serii papierów wartościowych przy wykorzystaniu środków masowego przekazu albo w inny sposób jeżeli propozycja skierowana jest do więcej niż 300 osób albo do nieoznaczonego adresata” ust. 2 „przepisów nie stosuje się do obrotu wekslowego i czekowego”Obrót wekslowy i czekowy nie jest obrotem publicznym. Ust. 2 wyłącza również z obrotu publicznego bankowe papiery wartościowe i stanowi „obrót wydawanymi przez banki certyfikatami depozytowymi, bonami oszczędnościowymi, innymi papierami wartościowymi, które stanowią dokument wkładu oszczędnościowego nie jest publicznym obrotem”. Cechą publicznego obrotu jest to, że ma on charakter masowy /ponad 300 osób jeżeli jest grupa oznaczonych adresatów lub do nieoznaczonych adresatów papiery emitowane są w serii - podzielone na równą liczbę takich samych jednostek/. Pomimo występowania wyżej wymienionych cech ustawa wyłącza z obrotu publicznego również sytuacje kiedy propozycja ta wynika np. z postępowania likwidacyjnego, upadłościowego, egzekucyjnego.Obrót publiczny: proponowanie nabycia przez spółki akcyjne przy podwyższaniu kapitału akcyjnego /prospekty emisyjne w prasie formułujące szczegółowe warunki emisji/, obrót giełdowy. Obrót publiczny może być pierwotny lub wtórny. Obrót pierwotny - to relacja emitent - przyszły akcjonariusz, Obrót wtórny - to obrót odbywający się między akcjonariuszami /zawsze za pośrednictwem domów maklerskich, poprzez instytucję giełdy, czy regulowanego obrotu publicznego/ Art.7 ustawy stanowi: „papiery wartościowe dopuszczone do publicznego obrotu nie mają formy dokumentu”. Przepis ten jest tzw. Ustawową dematerializacją papieru wartościowego w publicznym obrocie. Papier wartościowy w publicznym obrocie posiada korpus elektroniczny, wyrażony jest za pomocą nośnika elektronicznego. Istnieje jako zapis na rachunku papierów wartościowych.
Art. 7 ust.2: „prawa z papierów wartościowych dopuszczonych do publicznego obrotu powstają z chwilą zapisania papierów po raz pierwszy na rachunku papierów wartościowych i przysługują osobie będącej posiadaczem tego rachunku”. System ten określa się również jako tzw. System depozytowy. Uważa się, że papiery wartościowe są zdeponowane w formie zapisów na rachunku papierów wartościowych, zaś inwestor, akcjonariusz otrzymuje do ręki jedynie znak legitymacyjny w postaci imiennego świadectwa depozytowego /art. 10 i 11 ustawy/.Świadectwo potwierdza legitymację do realizacji wszelkich uprawnień wynikających z papierów wartościowych. Istnieje system podwójnego zapisu papierów wartościowych. Są one również deponowane na kontach prowadzonych przez Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych, na kontach jego uczestników pośrednich lub bezpośrednich.
OBRÓT PAPIERAMI WARTOŚCIOWYMI. Oprócz dematerializacji papieru wartościowego mamy do czynienia z dematerializacją obrotu. Obrót dokonuje się na podstawie transakcji giełdowych /zwłaszcza obrót wtórny/ tzn. umowy której towarzyszy przeksięgowanie na rachunku papierów wartościowych. Określa się to mianem umowy quasi realnej /konieczna jest zmiana zapisu na rachunku papierów wartościowych, z rachunku zbywcy na rachunek nabywcy/, staje się ona skuteczna po przeksięgowaniu. Umowy w obrocie publicznym np. na giełdzie zawierają domy maklerskie, jest to system obowiązkowego pośrednictwa maklerskiego w obrocie publicznym. Nie jest to przedstawicielstwo, gdyż makler działa w imieniu własnym choć na rachunek inwestora /właściciela papierów wartościowych/. Konstrukcję taką spotykamy przy umowie komisu, jest to zastępstwo pośrednie. Pojęcie papieru wartościowego w obrocie publicznym.W art. 3 potwierdza się zasadę numerus clausus papierów wartościowych. Musi się znależć przepis, który kreuje konkretny typ papieru wartościowego. Nie każdy instrument finansowy, nawet będący przedmiotem obrotu na rynku giełdowym jest papierem wartościowym. Art. 3 ust. 1: „papierami wartościowymi w rozumieniu ustawy są:akcje, prawa do akcji,kwity depozytowe /emitują je na ogół zagraniczne instytucje, inwestorzy zagraniczni kupujący np. akcje polskich spółek oddają je na przechowanie do banku, który wystawia im na te akcje kwit depozytowy/, obligacje, listy zastawne, certyfikaty inwestycyjne, jak również inne papiery wartościowe wyemitowane na podstawie właściwych przepisów prawa polskiego lub obcego”Formuła ta otwiera ustawodawcy drogę do kreowania nowych typów papierów wartościowych.Art. 3 ust. 2: „papierami wartościowymi w rozumieniu ustawy są również zbywalne prawa majątkowe wynikające z papierów wartościowych o których była mowa w ust.1” np. klasycznym przykładem zbywalnego prawa majątkowego jest roszczenie o dywidendę będące pożytkiem akcji. Ten rodzaj papierów wartościowych jest często nazywany prawami cząstkowymi.Art. 3 ust. 3: „papierami wartościowymi są również inne niż wymienione w ust. 2 prawa majątkowe, których cena zależy bezpośrednio lub pośrednio od ceny papierów wartościowych macierzystych”. Są to prawa pochodne /w doktrynie derywaty/. Derywatem jest np. prawo opcji związanej z papierem wartościowym. Jest to zobowiązanie wynikające z umowy dwóch osób, z których jedna zobowiązuje się zbyć określoną ilość papierów wartościowych, po określonej w chwili zawierania umowy cenie i w ustalonym terminie w przyszłości.
Opcje nie muszą być związane z papierami wartościowymi. Nie każda opcja będzie zatem papierem wartościowym. Istotą prawa opcji jest to, iż uzyskujemy prawo nabycia, po określonej wcześniej cenie, papieru wartościowego w oznaczonym terminie w przyszłości. Często kontrakty takie nazywa się kontraktami niesymetrycznymi /z jednej strony prawo nabycia a z drugiej obowiązek zbycia/. Opcję można wykorzystać lub nie /w takiej sytuacji wygasa ona w określonym w umowie terminie/, można również zbyć samą opcję osobie trzeciej /wartość opcji będzie pośrednio zależna od wartości papieru wartościowego/. Opcje niekoniecznie muszą polegać na rzeczywistym przeniesieniu własności papieru wartościowego tylko na rozliczeniach między stronami