NIEDOSTOSOWANIE SPOŁECZNE

• specyficzna forma zachowania jednostki i jej reakcje na warunki środowiskowe

• rezultat nieudanego procesu dostosowywania się do funkcjonowania w społeczeństwie

• syndrom negatywnego zachowania wobec norm społecznych

Dostosowanie lub niedostosowanie można rozpatrywać jako:

• umiejętność akomodacji (dostosowanie do warunków)

• umiejętność asymilacji (dostosowanie do ludzi)

• przyswajanie i akceptowanie norm społecznych

• identyfikację z wybranymi wartościami i realizowanymi celami

W czym wyraża się niedostosowanie?

(wg Marii Grzegorzewskiej, 1959)

• Tendencje społecznie negatywne.

• Odwrócenie zainteresowań od wartości pozytywnych i chęć wyżycia się w akcji społecznie destruktywnej.

• Podziw i zainteresowanie dla tzw. złych czynów. Cynizm i brawura w tym względzie.

• Nieżyczliwy stosunek do człowieka, do cudzego mienia, regulaminów, norm i zarządzeń,

• nieodpowiedni stosunek do czynów własnych,

• nieumiejętność zżycia się z grupą.

• Wyłamywanie się, zrzucanie winy.

• Niechęć do pracy i nauki.

• Brak poczucia odpowiedzialności za swoje czyny.

• Życie chwilą, przygodą, awanturą.

• Wyobraźnia duża.

• Brak hamulców, krytycyzmu.

• Sugestywność.

• Brak wizji życia w płaszczyźnie etycznej - społecznie pozytywnej.

• Nieumiejętność wyjścia z trudnej sytuacji, brak wiary w możliwość tego.”

Czym jest niedostosowanie?

• „zaburzenie w zachowaniu - w stopniu silnym i głębokim, które utrudnia lub uniemożliwia jednostce normalne współżycie z innymi ludźmi” (wg M. Susułowskiej)

• „dewiacja osobowościowa spowodowana czynnikami biologicznymi, psychologicznymi, lub społecznymi, która ma negatywny wpływ na kontakty społeczne, aktywność jednostki i harmonię życia wewnętrznego”

• dotyczy „dzieci, u których zaburzeniu uległa sfera wolicjonalno-emocjonalna oraz rozwój charakteru i osobowości, co powoduje często zakłócenie stosunków społecznych” (wg H. Spionek)

W aspekcie psychologicznym problematyka niedostosowania społecznego obejmuje:

• identyfikację negatywnego stosunku do norm społecznych i uznawanych wartości

• analizę wewnętrznej, trudnej sytuacji jednostki, która nie może/potrafi realizować swoich celów

• ocenę trudności wychowawczych wynikających z postaw aspołecznych

Jak dochodzi do zaburzeń procesu dostosowywania się do środowiska?

• mechanizm: przeszkody w realizacji celów (wewnętrzne i zewnętrzne) => niemożność zaspokojenia potrzeb życiowych, osiągnięcia celów => frustracja => konflikt wewnętrzny => postawy i zachowania niezgodne z normami społecznymi

Przyczyny niedostosowania społecznego:

• środowiskowe - warunki ekonomiczne, bieda, brak odpowiedniej opieki, bezdomność, sieroctwo, rozkład rodziny, alkoholizm w rodzinie, wpływy grupy rówieśniczej itp.

• indywidualne - zaburzenia nerwicowe, psychiczne, organiczne, np. stany pomroczne padaczkowe

• interakcja czynników środowiskowych i indywidualnych

Uwarunkowania:

biologiczne:

• uszkodzenia w okresie prenatalnym - np. FAS (płodowy syndrom alkoholowy)

• czynniki okołoporodowe - np. PUM (porodowy uraz mózgu)

• specyficzne przyczyny rozwojowe - akceleracja (przyspieszenie), retardacja (opóźnienie), dysharmonia rozwoju

rodzinne:

• atmosfera emocjonalna w rodzinie - problem wzajemnych stosunków, zaspokajania potrzeb emocjonalnych, poczucia bezpieczeństwa, kłótni i nieporozumień w rodzinie, uzależnień w rodzinie

• warunki ekonomiczne - problem zdobywania dóbr, poczucia własnej wartości; poświęcanie się rodziców pracy przy zaniedbaniu dzieci

• kultura życia rodzinnego - problem tradycji rodzinnych, norm współżycia, kultury osobistej i norm moralnych rodziców

• system wychowawczy - problem rodzaju kar i nagród, zbyt liberalne lub rygorystyczne wychowanie

szkolne:

• stosunki interpersonalne uczeń - nauczyciel, uczeń - grupa rówieśnicza

• trudności w nauce szkolnej:

• przyczyny psychofizyczne (opóźnienie rozwoju umysłowego, dysleksja, absencja z powodu choroby)

• dydaktyczne (niedostosowanie programu, zadań do możliwości ucznia, zła organizacja nauczania)

• społeczno - środowiskowe (subkultury, nieformalne grupy przestępcze, narkotyki)

ZABURZENIA ZACHOWANIA Z POCZĄTKIEM W DZIECIŃSTWIE

Definicja:

• trwałe upośledzenie zdolności kontroli zachowania adekwatnie do norm społecznych

Kryteria rozpoznawania:

• powtarzające się, utrwalone wzorce zachowań dyssocjalnych, agresywnych lub buntowniczych

• przekroczenie oczekiwań i norm społecznych dla danego wieku

• co najmniej 6 miesięczny okres manifestowania się tych wzorców

• wykluczenie innych chorób i zaburzeń psychicznych jako źródła nieprawidłowych zachowań

Charakterystyka zaburzonego zachowania:

• Wdawanie się w bójki

• Stosowanie siły i przemocy

• Tyranizowanie innych

• Dręczenie zwierząt

• Okrucieństwo

• Niszczenie cudzej własności

• Kradzieże

• Podpalenia

• Kłamstwa

• Wagarowanie

• Ucieczki z domu

• Gwałtowne napady złości

• Zachowanie opozycyjne i prowokatorskie

• Trwałe i poważne nieposłuszeństwo

Kryteria dotyczące zaburzeń zachowania
wg DSM - IV

Występowanie przez co najmniej 6 miesięcy, przynajmniej 4 spośród następujących zachowań:

• Grozi, zastrasza, terroryzuje

• Wszczyna bójki

• Używa niebezpiecznych narzędzi podczas bójek

• Przejawia okrucieństwo wobec ludzi

• Przejawia okrucieństwo wobec zwierząt

• Kradnie z użyciem przemocy

• Zmusił do kontaktu seksualnego

• Podpalalił z intencją zniszczenia

• Zniszczył cudzą własność

• Włamał się do samochodu lub domu

• Nie wraca na noc do domu

• Uciekł z domu na noc, co najmniej 2 razy

• Wagaruje (jeżeli wagary rozpoczęły się przed 13 r. ż.)

Zaburzenie zachowania ograniczone do środowiska rodzinnego

• Zachowanie dyssocjalne, agresywne ograniczone do domu lub interakcji z członkami najbliższej rodziny, np.

• Kradzieże pieniędzy jakiejś szczególnej osoby z domu

• Niszczenie zabawek, ozdób

• Darcie ubrań

• Nacinanie nożem mebli

• Niszczenie cennych przedmiotów

• Przemoc, ale tylko wobec członków rodziny

• Podpalenia w domu

Zaburzenie zachowania z nieprawidłowym procesem socjalizacji

• Zachowanie dyssocjalne i agresywne całościowe

• Znacząco, globalnie nieprawidłowe związki dziecka z innymi dziećmi

• Brak integracji z grupą

• Izolacja społeczna lub odrzucenie przez innych, niepopularność

• Brak przyjaciół

• Brak empatii w relacjach

• Często brak zaufania i bliskości lub nawet wrogość w relacjach z dorosłymi

• Opór wobec autorytetów

• Przekraczanie norm w pojedynkę

Zaburzenie zachowania z prawidłowym procesem socjalizacji

• Zachowanie dyssocjalne i agresywne u dzieci dobrze zintegrowanych z grupą równieśniczą

• Trwałe przyjaźnie z rówieśnikami

• Często grupowa przestępczość

• Lojalność wobec grupy

• Ale zaburzone relacje np. z ofiarą przestępczości

• Zwykle złe relacje z autorytetami, ale dziecko może mieć osobę, wobec której jest lojalne

• Zaburzone zachowanie najczęściej ujawnia się poza domem

• Rozpoznanie obejmuje:

• Członkostwo w gangu

• Kradzieże w grupie

• Wspólne wagarowanie

Zaburzenie opozycyjno - buntownicze

Diagnozowane jako odrębna jednostka poniżej 9 - 10 r. ż.

• Obecność nasilonego zachowania buntowniczego, nieposłusznego, prowokującego, wrogiego, negatywistycznego, np.

• Przeciwstawianie się prośbom i zasadom

• Kłótnie z dorosłymi

• Celowe irytowanie innych

• Skłonność do złości

• Drażliwość

• Niekontrolowanie emocji

• Obrażanie się

• Zawziętość i mściwość

• Opór wobec autorytetów

• Obwinianie innych za własne trudności

• Niski próg tolerancji na frustracją

• Inicjowanie konfrontacji

• Niechęć do współpracy

• Utrwalenie takiego wzorca zachowań

• Przekroczenie normy zachowania dla danego wieku

• Brak poważniejszych działań dyssocjalnych i agresywnych

• Nieobecność naruszania prawa i praw innych osób

Przyczyny zaburzeń zachowania :

Genetyczne:

• Zgodność zachowań bliźniąt jednojajowych, ale u bliźniąt dwujajowych też duża

• Występowanie zaburzeń w rodzinach

• Nie potwierdziły się hipotezy, że genotyp XYY daję większą skłonność do zachowań agresywnych

Cechy dziecka:

• biologiczne

• brak równowagi w procesach neuroprzekaźnictwa, nadmiar testosteronu, niskie stężenie cholesterolu, nieprawidłowe wzorce pobudliwości, z trudnością hamowania pobudzenia po frustracji

• psychiczne

• przypisywanie innym własnych intencji - przez co mogą zachowania neutralne innych ludzi interpretować jako wrogie (mechanizm projekcji)

(Błędne koło: dziecko staje się coraz mniej lubiane, odrzucone => potwierdzają się jego przypuszczenia => niską samoocenę => samo jest wrogo nastawione)

• Cechy otoczenia:

• Zaburzenia psychiczne u rodziców

• Przestępczość rodziców

• System wychowawczy

• Wykorzystanie seksualne

• Wpływ szerszego kontekstu środowiskowego:

• Nieprzyjazna szkoła, brak kontaktu z nauczycielami, brak współpracy szkoły z rodzicami

Ciągłość zaburzeń i rokowanie

• 40% staje się młodocianymi przestępcami

• 90% młodocianych przestępców przejawiało wcześniej zaburzenia zachowania

• u mężczyzn ciągłość homotypowa - pojawiają się te same zachowania co w dzieciństwie później w dorosłości

• u kobiet ciągłość heterotypowa - w dorosłym życiu pojawiają się inne objawy, np. zaburzenia emocjonalne i osobowości, rzadziej agresja i przestępczość

---