Dysfunkcje

ADHD - skrót z ang. Attention Deficit Hyperactivity Disorder, czyli Zespół nadpobudliwości psychoruchowej, określany w literaturze jako zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi lub zaburzenia hiperkinetyczne.

Jest to grupa zaburzeń charakteryzujących się wczesnym początkiem (zazwyczaj w pierwszych pięciu latach życia), brakiem wytrwałości w realizacji zadań wymagających zaangażowania poznawczego, tendencją do przechodzenia od jednej aktywności do drugiej bez ukończenia żadnej z nich oraz zdezorganizowaną, słabo kontrolowaną nadmierną aktywnością.

Uważa się, że ADHD występuje u 4-8% dzieci w wieku wczesnoszkolnym (6-9 lat), głównie chłopców, niezależnie od rasy i kultury. Następnie częstość występowania zmniejsza się o 50% na każde 5 lat, jednakże u 60% dorosłych utrzymują się niektóre cechy zespołu (zwłaszcza dotyczące deficytów uwagi). Noszą wtedy nazwę AADD - ang. Adult attention-deficit disorder.

Objawy:

1.Sfera ruchowa

-wyraźny niepokój ruchowy w zakresie dużej i małej motoryki

-niemożność pozostawania w bezruchu przez nawet krótki czas

-podrywanie się z miejsca

-bezcelowe chodzenie

-zwiększona szybkość i częsta zmienność ruchów (wrażenie ciągłego pośpiechu)

-bieganie bez celu

-przymusowe wymachiwanie rękami

-podskakiwanie

-wzmożone drobne ruchy kończyn (machanie nogami, głośne deptanie, poruszanie palcami rąk, ciągłe zajmowanie się rzeczami, które leżą w zasięgu rąk lub nóg, kiwanie się na krześle)

2.Sfera poznawcza

-trudności w skupieniu uwagi (uwaga chwiejna, wybitnie zależna od czynników afektywnych)

-brak wytrwałości w przypadku małego zainteresowania i niedostrzegania bezpośredniej korzyści z działania

-wzmożony odruch orientacyjny

-pochopność

-znaczna męczliwość w pracy intelektualnej i związana z tym nierównomierna wydajność

-pobieżność myślenia

-przerzucanie uwagi z obiektu na obiekt (udzielanie nieprawidłowych, nieprzemyślanych odpowiedzi na pytania lub nieprawidłowe rozwiązywanie zadań)

-w badaniach inteligencji niektórzy autorzy stwierdzają poziom "poniżej spodziewanego", głównie w skalach wykonawczych

-trudności wizualno-motoryczne

-trudności syntetyzowania w myśleniu

-brak umiejętności planowania

-u wielu dzieci z zaburzeniami koncentracji uwagi występują pewnego rodzaju zaburzenia mowy lub języka, do których należą:

opóźnienie rozwoju mowy

kłopoty z artykulacją

problemy ze strukturą zdania

nieprawidłowe układanie dźwięków

Trudności stanowi również pisemne wyrażanie myśli i słowa.

3.Sfera emocjonalna

-nieopanowane, nieraz bardzo silne reakcje emocjonalne

-wzmożona ekspresja uczuć

-zwiększona wrażliwość emocjonalna na bodźce otoczenia

-wybuchy złości

-impulsywność działania

4.Często występujące cechy osobowości dziecka z zaburzeniami koncentracji uwagi:

-chęć dominowania w grupie

-niska samoocena

-okresowo występująca depresja

-niedojrzałe zachowanie

-wczesne budzenie się

-trudności z zaśnięciem

-niespokojny sen

-wysoki poziom aktywności fizycznej

-opóźniony rozwój społeczny

-trudności w nawiązywaniu kontaktów z rówieśnikami, popisują się przed rówieśnikami żeby zwrócić na siebie uwagę

5.W wieku szkolnym

-trudność w dostosowaniu się do wymagań szkolnych (zajęcia w pozycji siedzącej)

-trudność w utrzymaniu uwagi przez całą lekcję, "bujanie w obłokach"

-nadmierna gadatliwość i impulsywność

ADD - (Attention Deficit Disorder) zaburzenia uwagi i brak nadpobudliwości ruchowej.

DYSLEKSJA ROZWOJOWA (gr. dys - nie + lexis - wyraz, czytanie) czyli specyficzne trudności w nauce czytania i pisania. Zaburzenie manifestujące się trudnościami w nauce czytania i pisania przy stosowaniu standardowych metod nauczania i inteligencji na poziomie co najmniej przeciętnym oraz sprzyjających warunkach społeczno-kulturowych.

Przyczyny dysleksji

Na rozwój dysleksji składa się wiele przyczyn. Obecnie wiadomo jest, że może mieć m.in. podłoże genetyczne. Dysleksja według badań Gerd Schulte-Körne jest dziedziczna. Prawdopodobieństwo odziedziczenia trudności w czytaniu szacuje na 60%, natomiast problemów z ortografią: 70 do 80%.

Typy dysleksji

U dzieci z dysleksją zazwyczaj stwierdza się zaburzenia percepcji wzrokowej, słuchowej oraz integracji percepcyjno-motorycznej. Prof. Marta Bogdanowicz wyróżnia następujące typy dysleksji:

dysleksja typu wzrokowego, u której podłoża leżą zaburzenia percepcji i pamięci wzrokowej powiązane z zaburzeniami koordynacji wzrokowo-ruchowej i ruchowo-przestrzennej;

dysleksja typu słuchowego uwarunkowana zaburzeniami percepcji i pamięci słuchowej dźwięków mowy, najczęściej powiązana z zaburzeniami funkcji językowych;

dysleksja integracyjna, kiedy to poszczególne funkcje nie wykazują zakłóceń, natomiast zaburzona jest koordynacja, czyli występują zaburzenia integracji percepcyjno-motorycznej;

dysleksja typu mieszanego, gdy występują jednocześnie zaburzenia w percepcji i pamięci słuchowej, pamięci i percepcji wzrokowej, wyobraźni przestrzennej;

dysleksja wizualna, gdy występuje nieład tzw. nieporządek.

W dysleksji mogą wystąpić zaburzenia mowy, uwagi, koncentracji i pamięci. Pierwotną przyczynę dysleksji rozwojowej wielu badaczy upatruje w zakłóceniach pracy OUN (ośrodkowego układu nerwowego). Nie wyklucza się również roli czynnika genetycznego.

Odmiany dysleksji:

dysleksja - terminem stosowanym także w węższym znaczeniu, do specyficznych trudności w czytaniu;

dysortografia - specyficzne trudności w pisaniu, przejawiające się popełnianiem różnego typu błędów, w tym ortograficznych, mimo znania zasad poprawnej pisowni;

dysgrafia - zniekształcenia strony graficznej pisma - brzydkie, niekaligraficzne pismo;

dyskalkulia - specyficzne trudności w rozwiązywaniu najprostszych nawet zadań matematycznych, np. trudności w dodawaniu czy mnożeniu;

dysfonia - objawia się niewyraźnym i cichym mówieniem - wada bardzo rzadko stwierdzana.

Częstość i występowanie

Objawy dysleksji występują u mniej więcej 10% uczniów, pięciokrotnie częściej u chłopców. Dysleksja może być sprzężona z chromosomem Y decydującym o płci męskiej i dlatego jest przekazywana po linii męskiej z pokolenia na pokolenie. Niektórzy wskazują na rolę hormonu męskiego - testosteronu. Jego nadprodukcja u chłopców, jeszcze w okresie prenatalnym modeluje rozwój mózgu, wywołując dysleksję. Są i tacy badacze, którzy przewagę chłopców w grupie dzieci dyslektycznych wyjaśniają mniejszą zdolnością osób płci męskiej do adaptacji i wyrównywania deficytów rozwojowych powstałych wskutek nieprawidłowego przebiegu okresu okołoporodowego. Niektórzy też wskazują na nadpobudliwość psychoruchową, agresywność i trudności wychowawcze, które powodują, że chłopcy są w centrum uwagi nauczyciela i z tych powodów są kierowani do psychologa, co sprzyja wczesnemu i częstszemu wykrywaniu tych trudności u chłopców.

Jak rozpoznać "ucznia dyslektycznego"?

U dzieci w wieku niemowlęcym, poniemowlęcym, przedszkolnym i częściowo wczesnoszkolnym (do ok. 9. r.ż.) nie można jeszcze zdiagnozować dysleksji rozwojowej. Jednak obserwuje się pewne objawy, które sygnalizują możliwość wystąpienia w przyszłości specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu. Nie determinują one jeszcze diagnozy (tej można dokonać na przełomie drugiej i trzeciej klasy szkoły podstawowej), jednak dzieci z poniższymi objawami zalicza się do tzw. grupy ryzyka dysleksji, gdyż bardzo często są to pierwsze sygnały nadchodzących trudności:

-pomijanie w rozwoju ruchowym raczkowania;

-opóźniony rozwój mowy; znacznie późniejszy moment rozpoczęcia porozumiewania się z otoczeniem przy pomocy słów, utrzymujące się trudności z poprawnością wypowiedzi zarówno w zakresie gramatyki, jak prawidłowym wybrzmiewaniem głosek, mowa niewyraźna, niezrozumiała dla otoczenia;

-mała obniżona sprawność ruchowa w zakresie swojego ciała, tzw. duża motoryka: trudności z utrzymaniem równowagi, niezdarność ruchów; niechęć do zabaw ruchowych, kłopoty z łapaniem piłki, rzucanie do celu;

mała sprawność rąk, tzw. mała motoryka: niechęć w zapinaniu guzików, sznurowania butów, używanie widelca, nożyczek;

-słaba koordynacja wzrokowo-ruchowa, dziecku sprawia trudność budowanie z klocków, niechętnie bawi się klockami, puzzlami, nie umie układać układanek według wzoru, tworzy tylko własne kompozycje, niechętnie rysuje;

-opóźniony rozwój lateralizacji - dziecko używa na zmianę raz jednej a raz drugiej ręki, ma trudności w określeniu stron: lewa - prawa;

-zaburzenia rozwoju spostrzegania wzrokowego i pamięci wzrokowej, trudności z rysowaniem figur, odtwarzaniem figur geometrycznych, rysowaniem szlaczków;

-ma trudności w różnicowaniu głosek podobnych dźwiękowych;

-zaburzenia analizy i syntezy wyrazów;

-ma problemy z zapamiętywaniem krótkich wierszyków i piosenek, oraz miesięcy, trudności z wymową, wadliwa wymowa;

-przy pierwszych próbach czytania przekręca wyrazy, wolne tempo czytania;

-słabe rozumienie tekstu;

-przy pierwszych próbach pisania - niestaranne, brzydkie pismo, popełnianie błędów przy przepisywaniu, mylenie liter, opuszczanie liter, dodawanie, przestawianie, podwajanie liter.

Objawy trudności w nauce

1.W pisaniu

-trudności z utrzymaniem pisma w liniaturze zeszytu

-trudności w przepisywaniu

-trudności w pisaniu ze słuchu

-mylenie liter b-p, d-b, d-g, u-n, m-w, n-w (inwersja statyczna) s-z, dz-c, sz-s, o-a, ł-l, ę-e

-trudności w pisaniu wyrazów ze zmiękczeniami, dwuznakami, głoskami tracącymi dźwięczność

-nieróżnicowanie ę-en-e, ą-om

-opuszczanie drobnych elementów liter, gubienie liter, opuszczanie końcówek i cząstek wyrazów

-opuszczanie litery y

-przestawianie liter w wyrazach (inwersja dynamiczna)

-przestawianie szyku dyktowanych wyrazów

-błędy ortograficzne wynikające ze słabszej pamięci wzrokowej

-zniekształcanie graficznej strony pisma

-wolne tempo pisania

-niewłaściwe stosowanie małych i wielkich liter

-trudności w różnicowaniu wyrazów podobnie brzmiących (np. bułka - półka)

-złe rozmieszczenie pracy pisemnej w przestrzeni

-brak lub niewłaściwe stosowanie interpunkcji

2.W czytaniu

-wolne tempo, niepewne, "wymęczone"

-błędy w czytaniu: zamiana liter, opuszczanie liter, zamiana brzmienia, nieprawidłowe odczytywanie całych wyrazów

-trudności we właściwej intonacji czytanej treści - zbytnia koncentracja na technice obniża rozumienie czytanej treści

-rozpoznawanie napisów po cechach przypadkowych - zgadywanie

-opuszczanie linii lub odczytanie jej ponownie, gubienie miejsca czytania

-opuszczanie całego wiersza

-zmiana kolejności liter i wyrazów

-przestawianie liter w wyrazie, co zmienia jego sens

-niechęć do czytania, zwłaszcza głośnego

-trudności w dzieleniu dłuższych wyrazów na sylaby i syntezie sylab

-trudności w wyszukaniu najistotniejszej myśli w tekście tzw. hiperleksja: czytanie płynne, w dobrym tempie, bezbłędne, jednak bez rozumienia treści

Osoby z dysleksją rozwojową narażone są na wiele niepowodzeń szkolnych, co wywołuje u nich frustrację. Olbrzymi wysiłek włożony w naukę daje czasami znikome efekty, przez to taka osoba może mieć poczucie niższej wartości, odczuwać brak wiary w swoje możliwości. Taki stan wtórnie osłabia jej możliwości intelektualne. Następuje sprzężenie zwrotne: trudności pogłębiają się, powodują coraz częstsze niepowodzenia i potwierdzają negatywną opinię innych i co gorsze - swoją własną. Bez fachowego wsparcia poprzez zajęcia terapii pedagogicznej, prowadzone przez pedagoga lub psychologa przygotowanego do pracy z osobą dotkniętą dysleksją rozwojową, trudno osobie z dysleksją, nawet przy wsparciu najbliższych, wyrwać się z tego zaklętego kręgu.

DYSGRAFIA - trudności w opanowaniu poprawnej formy graficznej pisma. Termin ten pochodzi od przedrostka dys- oraz od czasownika grapho - „ piszę”, „rysuję” (j. grecki). Dysgrafia zatem wyraża się w formie zniekształceń strony graficznej pisma, takich jak niedokładności w odtwarzaniu liter, złe proporcje liter w wyrazie, brak połączeń liter, brak należytego odstępu między literami i wyrazami, brak równomiernego i jednolitego położenia pisma, niepoprawne zagęszczenie liter. Te zniekształcenia pisma wynikają z zaburzeń funkcji percepcyjno-motorycznych (motoryki rąk, funkcji wzrokowych i koordynacji wzrokowo-ruchowej). Mogą się one zmniejszać w wyniku intensywnych ćwiczeń grafomotorycznych, w wypadku braku ćwiczeń nasilają się wraz z wiekiem, niekiedy aż do zupełnej nieczytelności pisma. Dysgrafia należy do zespołu zaburzeń określanego jako „dysleksja rozwojowa”.

Pismo dysgrafika jest nieestetyczne i nieczytelne.

Dysgrafia jest powiązana z afazją motoryczną, czyli utratą zdolności produkowania mowy zrozumiałej dla innych. Może występować jako tzw. dysgrafia głęboka, w której osoba dotknięta tym zaburzeniem ma kłopoty z zapisywaniem słów nieistniejących lub nieznanych, a także może popełniać błędy semantyczne. Specyficzną formą dysgrafii jest dysgrafia leksykalna. Osoba na nią cierpiąca potrafi zapisywać słowa, ale czyni to w sposób zbliżony do zapisu fonetycznego, np. wyraz 'chleb' może zostać zapisany jako 'hlep', co skutkuje popełnianiem wielu błędów ortograficznych. Ze względu na to, że niektóre języki, np. angielski, charakteryzują się dużą rozbieżnością pomiędzy formą pisaną danego słowa a jego wymową, sytuacja osób z dysgrafią funkcjonujących w kręgach kulturowych, gdzie takie języki są powszechnie używane, jest zwykle dużo bardziej dokuczliwa.

Przy rozpoznawaniu zaburzeń w pisaniu należy opierać się na następujących kryteriach:

A. Umiejętności w zakresie pisania, mierzone za pomocą standaryzowanych testów lub ich funkcjonalnej oceny, występują na poziomie istotnie niższym, niż wynika to z wieku życia danej osoby, jej ilorazu inteligencji ogólnej oraz poziomu wykształcenia

B. Zaburzenia określone w kryterium A w istotny sposób utrudniają osiąganie postępów w nauce lub wykonywanie czynności codziennych wymagających posługiwania się tekstami pisanymi (m.in. pisanie zdaniami poprawnymi pod względem gramatycznym oraz składni)

C. W przypadku deficytu o charakterze sensorycznym, trudności w pisaniu są znacznie większe, niż wynikałoby to z istoty samego deficytu.

Objawy dysgrafii:

-niedokładności w odtwarzaniu liter, ich połączeń, niekształtność liter

-niewłaściwe proporcje liter w obrębie wyrazów (zróżnicowanie wielkości)

-nierównomierne zagęszczenie pisma

-niejednolite położenie pisma (nachylenie liter)

-litery "drżące" o niepewnej linii

DYSORTOGRAFIA- specyficzne trudności w opanowaniu poprawnej pisowni. Są to trudności w pisaniu przejawiające się popełnianiem różnego typu błędów: typowo ortograficznych, wynikających z nieprzestrzegania znanych uczniowi zasad pisowni, oraz błędów specyficznych, takich jak mylenie liter (zastępowanie), opuszczanie, dodawanie i przestawianie liter i sylab, pisanie liter i cyfr zwierciadlanie. Dysortografię rozpoznaje się uczniów o prawidłowym rozwoju umysłowym, w przypadkach, gdy trudności występują pomimo znajomości zasad pisowni, braku wad zmysłu i zaniedbania psychologicznego, a spowodowane są zaburzeniami opisanych procesów poznawczych i ruchowych oraz ich współdziałania. Dysortografia należy do zespołu zaburzeń określanego jako „dysleksja rozwojowa”.

DYSKALKULIA- zaburzenie zdolności matematycznych, mające swoje źródło w genetycznych nieprawidłowościach tych części mózgu, które są bezpośrednim podłożem dojrzewania zdolności matematycznych zgodnie z wiekiem.

Objawy dyskalkulii

-nieumiejętność wykonywania elementarnych działań na materiale liczbowym (dodawania, odejmowania, dzielenia, mnożenia)

-wtórny zanik zdolności myślenia logicznego na materiale liczbowym

-ogólne problemy w dedukcji, rozumowaniu, analizowaniu i wyciąganiu wniosków z działań matematycznych

-ataki nerwicowe lub stresowe przed wykonywaniem działań matematycznych

6

---