„Jakich kompetencji potrzebuje nauczyciel?”

Wielość specjalizacji nauczycielskich uniemożliwiają wyczerpujący opis kompetencji potrzebnych do pracy pedagoga. Opis ten zawsze jest nie pełny, tzn. wybiórczy - odnoszący się tylko do wybranych kompetencji i złożeniowy - prowadzony wedle jakiejś koncepcji ludzkiego doświadczenia, które przesądza o tym, jakie w ogóle kompetencje wyodrębniamy, jakie bierzemy do opisu, uznając za podstawowe i za pomocą jakich kategorii je opiszemy.

I tu R. Kwaśnica wyróżnia dwa rodzaje wiedzy:

1. wiedza praktyczno- moralna to doświadczenie, które nabywamy w praktyce komunikacyjnej w trojaki sposób;

• z niego czerpiemy wizje świata, dzięki czemu rozumiemy świat i siebie samych, potrafimy odróżnić to co dla nas ma znaczenie od tego co nie jest przez nas akceptowane;

• wiedza ta określa reguły i dostarcza zasad moralnych ustalających nasz stosunek do siebie i do innych ludzi, normuje nasze postępowanie;

• wiedza to umożliwia nam dialogowe porozumiewanie się z innymi ludźmi. Wiedz ta dzięki temu jest ciągle poddawana krytyce i rewizji (przestrzeganie zasad etyki mowy).

wiedza techniczna to doświadczenie ukazujące świat (rzeczy, innych ludzi, nas samych), jako przedmiot naszych sprawczych oddziaływań. Wiedza ta okazuje się użyteczna w trojaki sposób:

• wskazuje cele, które należy osiągnąć (cele rozumiane są przez tę wiedzę w sposób techniczny - jako zamierzone skutki działania).

• Dostarcza wiadomości o metodach rozumianych, jako sprawdzone i powtarzalne sposobu osiągania celów.

• Określa środki i warunki, od których zależy możliwość skutecznego posługiwania się nimi.

Stosownie do rodzajów wiedzy możemy wyróżnić dwa rodzaje kompetencji:

1. Kompetencje praktyczno - moralne. W skład tych kompetencji wchodzą:

1. kompetencje interpretacyjne - to zdolność rozumnego odnoszenia się do świata ( do innych ludzi, siebie, do rzeczy, w aktach samorefleksji), stałej interpretacji rzeczywistości, ale nie jako przedmiotu sprawczych oddziaływań, które trzeba technicznie opanować.

2. kompetencje moralne - to zdolność prowadzenia refleksji moralnej- namysłu nad moralną zdolnością własnych zachowań ( autorefleksja)- jak powinienem postępować?, jaki powinienem być?, by nie być w sprzeczności z samym sobą, a z drugiej strony by nie ograniczać wyboru innym ludziom.

3. kompetencje komunikacyjne - to zdolność bycia w dialogu z samym sobą i innymi. Jest to rozmowa z innymi przełamująca anonimowość wypowiedzi, będąca próbą rozumienia siebie i tego co nas wspólnie ogarnia ( poszukiwanie sensu ludzkiej egzystencji i świata). W strukturę tych kompetencji wchodzą:

• zdolność do krytyki, przesłanek cudzych i własnych poglądów, przekonań i zachowań;

• zdolność empatycznego rozumienia i bezwarunkowa akceptacja drugiej osoby;

• postaw niedyrektywna, nakazująca przedstawić własny punkt widzenia jako ofertę myślową, a nie jako gotową i zamkniętą, jedną z możliwych odpowiedzi.

2. Kompetencje techniczne, do których należą kompetencje:

1. postulacyjne ( postulować - wskazywać pożądany stan rzeczy) - umiejętność opowiadania się za instrumentalnie pojętymi celami, umiejętność identyfikowania się z nimi

2. metodyczne - to umiejętność działania według reguł określających optymalny porządek działania. Treścią reguł jest przepis mówiący co i w jaki sposób, w jakiej kolejności należy wykonać, aby osiągnąć skuteczność działania.

3. realizacyjne - to umiejętność doboru środków i tworzenie warunków sprzyjających realizacji celów ( w dydaktyce np. w trakcie opracowania programu nauczania, organizowania czasu uczestników procesu dydaktycznego w taki sposób, aby zapewnić skuteczność działania.

Każdy z nas ma kompetencje pierwszego i drugiego typu, z tą różnicą, że mogą one być różnie rozbudowane i powiązane ze sobą. Najczęściej za kompetencje zawodowe uznawane są kompetencje techniczne, a praktyczno- moralne jako kompetencje osobowe. Pierwsze należą do kształcenia zawodowego, drugie do doświadczenia prywatnego. W przypadku nauczyciela kompetencje jedne i drugie trzeba uznać za zawodowe. Pozycję nadrzędną wg Kwaśnicy zajmują kompetencje praktyczno- moralne. Kompetencje praktyczno- moralne i kompetencje techniczne pozostają ze sobą w ścisłym związku. Kompetencji moralnych nie można przekazywać w taki sam sposób jak kompetencje techniczne.

Kompetencje praktyczno- moralne wymagają zupełnie innej pedagogiki niż kompetencje techniczne - radykalnej zmiany komunikowania się z nauczycielem czy kandydatem na nauczyciela. Jedynie pedagogika krytyczno- hermeneutyczna podejmuje pytania właściwe dla dialogu.

Kompetencje jakie powinien mieć nauczyciel według nas:

Kompetencje praktyczno- moralne	Kompetencje techniczne
Wszechstronność - obiektywność	Przekazywanie wiedzy
Przekazywanie rzeczywistego świata	Realizacja celów
Przekazywanie zasad moralnych (kształtowanie postaw społecznie pożądanych)	Łączenie teorii z praktyką
Umiejętność słuchania ze zrozumieniem	Aktualizacja wiedzy
Posiadanie wiedzy	Wykształcony
Cierpliwy, sprawiedliwy, opanowany, spontaniczny, tolerancyjny, empatyczny, z wyobraźnią, konsekwentny, twórczy	Systematyczność, planowość, zorganizowanie
Otwarty dla ucznia	Utrzymujący odpowiednią atmosferę
Kultura osobista	Specjalista w swojej dziedzinie
Mający dobro ucznia na uwadze	Dobry organizator
Współpraca środowiskowa ucznia i nauczyciela	Potrafiący udzielać wsparcia i rady dla wychowanka
Autorytet dla ucznia
Nauczyciel z powołania	Odpowiednio dobierający metody
Kreatywny	Wymagający
Lubiący swoją pracę
Poddający się autorefleksji i refleksji

Koncepcja (idea) lifelong i learing ( całożyciowe uczenie się).

Podkreśla się w niej potrzebę przygotowania i zachęcania wszystkich dzieci do nauki przez całe życie już od wczesnego wieku. Koncepcja ta ukierunkowuje działania w ten sposób, by zapewnić odpowiednie możliwości wszystkim ( osobą dorosłym, pracującym, bezrobotnym, osobą, które muszą się przekwalifikować lub podnieść swoje kwalifikacje). Kształcenie odbywa się w trzech formach:

• formalne (instytucjonalne)

• nieformalne (kursy)

• intencjonalne (środowisko).

Cele tego kształcenia:

• aby edukacja przekazywała nowe podstawowe umiejętności dla wszystkich (techniczne umiejętności komunikowania się w językach obcych, umiejętności interpersonalne)

• zwiększenie inwestycji w zasoby ludzkie (uczeń, student, pracownik, itd..)

• innowacyjne metody nauczania i uczenia się (strategie multimedialne, krytyczne, samodzielne rozwiązywanie problemów)

• aby wartościować efekty uczenia się (akredytacje uczelni wyższych, certyfikaty, uznanie wykształcenia)

• przewartościowanie w dziedzinie orientacji i poradnictwa zawodowego

• uczenie się bliżej domu.

---