Stosowanie i wykładnia 7.03

Model decyzyjny stosowania prawa przedstawia proces stosowania prawa jako proces podejmowania decyzji. Model ten został skonstruowany w zasadzie dla sądowego typu stosowania prawa.

Etap I:

Ustalenie norm obowiązujących w stopniu wystarczającym dla potrzeb rozstrzygnięcia.

Podejmuje się tu dwie decyzje:

1. decyzja walidacyjna - decyzja ta zależy od przyjęcia określonej koncepcji obowiązywania normy;

2. decyzja interpretacyjna - sytuacja izomorfie - odpowiedniość między normą w jej bezpośrednim rozumieniu, a sytuacją wymagającą rozstrzygnięcia lub sytuacja wykładni, gdy powstają wątpliwości co do rozumienia stosowanej normy; stopień precyzji znaczenia normy zależy tu od potrzeb konkretnego przypadku.

Etap II:

Ustalenie faktów uznanych za udowodnione na podstawie określonych materiałów dowodowych i przyjętej teorii dowodowej i ujęcie tego faktu w języku stosowanej normy.

Podejmuje się tu decyzję dowodową.

Trzeba przełożyć fakt uznany za udowodniony na język stosowanej normy.

Rezultatem tego etapu jest przyjęcie przez podmiot stosujący prawo twierdzenia „Fakt sprawy f istnieje w czasie t i przestrzeni p.”

Tak naprawdę przedmiotem dowodzenia są twierdzenia o istnieniu faktów, a nie same fakty. Ale w języku prawniczym często mówi się o dowodzeniu faktów.

Dowodzenie odbywa się za pomocą twierdzeń dowodowych i przy użyciu określonych dyrektyw dowodowych.

Fakty sprawy - takie fakty, które są wyróżnione przez stosowane normy prawne (a więc w języku prawnym) i są przedmiotem dowodzenia w konkretnym procesie stosowania prawa.

Fakty:

1. wyróżnione w sposób opisowy, np. zleceniodawca, pojazd;

2. wyróżnione w sposób oceniający, np. ważne powody, słuszny interes;

3. sporne czy a) czy b) „silne wzruszenie”.

Fakty:

1. określone bez pomocy negacji (pozytywne);

2. określone przy pomocy negacji (negatywne), np. kto nie udziela pomocy, nieuprawniony - trzeba stwierdzić, że nie zachodzi to, co ze względu na reguły prawne powinno zajść.

Fakty:

1. których wyodrębnienie nie wymaga stwierdzenia ich zgodności lub niezgodności z normą (fakty proste)

2. których wyodrębnienie wymaga stwierdzenia ich zgodności lub niezgodności z normą (fakty stosunkowe), np. czynność ważna, przestrzeganie przepisów, organ przekraczający swoje kompetencje.

Dowód (słowo wieloznaczne):

1. rodzaj rozumowania , w którym demostrandum ( czyli to, co dowodzone) jest uzasadnione ze względu na zbiór twierdzeń dowodowych, z którego, korzystając z dyrektyw dowodowych, wyprowadza się je w skończonej liczbie kroków ciągu dowodowego.

2. twierdzenie dowodowe stanowiące element ciągu dowodowego (czyli zdanie „fakt x istnieje w czasie t i przestrzeni p.”

3. czynność prawna podmiotu, której wytworem jest twierdzenie dowodowe, np. dowód z wyjaśnień oskarżonego;

4. przedmiot na podstawie którego formułuje się twierdzenie dowodowe.

Dowód bezpośredni - taki, w którym podmiot stosujący prawo wnioskuje o prawdziwości twierdzeń o faktach sprawy opierając się bezpośrednio na tym, że informator sądu, który był obserwatorem danego zdarzenia lub rzeczy, okazał się wiarygodny.

Np. świadek zeznał, że widział zdarzenie i sędzia uznał jego relację za wiarygodną.

Dowód pośredni - zachodzi wtedy, gdy do uzasadnienia tezy dowodu konieczne są jakieś inne twierdzenia dowodowe, z których dopiero w oparciu o określone reguły dowodowe można tę tezę wywnioskować.

Np. Nie ma świadków wypadku komunikacyjnego, są ślady lakieru samochodowego na ciele ofiary, na samochodzie oskarżonego są ślady krwi i tkanek ofiary.

Dowód poszlakowy - rodzaj dowodu pośredniego; taki, w którym poszczególne fakty dowodowe wzięte w izolacji nie stanowią dostatecznej podstawy do ustalenia faktu sprawy.

Np. oskarżony był widziany na miejscu zdarzenia, oskarżony kupił narzędzie identyczne z tym, którego użyto itp.

Taki dowód uważa się za przeprowadzony, gdy istnieje zespół poszlak potwierdzających się wzajemnie, a jednocześnie można było wykluczyć, że przebieg zdarzeń był inny, niż sugerują te poszlaki.

Dyrektywy dowodowe - reguły rozumowania, które łączą twierdzenia dowodowe w ciągu dowodowym albo inaczej reguły uzasadniające twierdzenie dowodowe:

• logiczno-językowe - reguły będące odpowiednikiem tez logiki formalnej lub nie będące takimi odpowiednikami, ale są przyjęte jako reguły wg których prowadzi się rozumowanie prawnicze;

• empiryczne - prawidłowości w zjawiskach przyrodniczych i społecznych - wskazania wiedzy i doświadczenia życiowego;

• legalne - reguły rozumowania zawarte w normach prawnych - ustalają jaki fakt należy uznać za udowodniony w razie stwierdzenia innego faktu - składowa legalnej teorii dowodowej:

1. contra-empiryczne - jeżeli ustalony przez normę związek pomiędzy faktem A i faktem B nie pokrywa się ze związkiem, na jaki wskazywałaby empiria, np. sądy boże;

2. paraempiryczne - jeżeli ustalony przez normę związek pomiędzy faktem A i faktem B pokrywa się ze związkiem, jaki można byłoby ustalić na podstawie doświadczenia życiowego, prawdopodobieństwa, prawidłowości statystycznych itp., np. domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki;

3. ideologiczne - jeżeli ustalony przez normę związek pomiędzy faktem A i faktem B jest uzasadniony założeniami ideologicznymi, przyjętym systemem aksjologicznym, np. domniemanie niewinności;

4. fikcji prawnej - jeżeli ustalony przez normę związek pomiędzy faktem A i faktem B jest uzasadniony potrzebami praktycznymi, np., domniemanie, ze zaginiony zmarł w chwili oznaczonej w orzeczeniu o uznaniu go za zmarłego.

Obowiązuje wówczas norma o postaci: „Jeżeli stwierdzi się istnienie faktu A, to należy stwierdzić istnienie faktu B.”

Normy prawne ingerują w zakres stosowanych dyrektyw dowodowych i mogą tworzyć tzw. prawo dowodowe.

Obok ustanawiania legalnych dyrektyw dowodowych normy prawne mogą na przykład za pomocą „reguł dowodów” wpływać na zakres twierdzeń dowodowych.

Reguły dowodów nie są dyrektywami dowodowymi, ale regulują dopuszczalność korzystania z określonych dowodów, przyjmowania pewnych twierdzeń dowodowych bez potrzeby ich uzasadniania itp., np.:

KPC Art.. 227-231 - INTERNET : D

TEORIE DOWODOWE (dwa modelowe rozwiązania):

• teoria swobodnej oceny dowodów - ocena dowodów ma charakter swobodny, jeżeli organ nie jest prawnie związany zasadami tej oceny. Ocena (oznacza, czy sąd przyjmuje czy odrzuca określone twierdzenie dowodowe, tzn. stwierdza czy jest ono prawdziwe czy fałszywe) ta przebiega zgodnie z przyjętymi w nauce regułami poznawczymi;

• legalna teoria dowodowa - gdy normy prawne formułują legalne reguły dowodowe, tj. takie reguły, których z mocy prawa sąd powinien przestrzegać w poszczególnych krokach ciągu dowodowego, przykład: KRiO, art. 62-63

Nie występują w czystej postaci w żadnym systemie prawa.

Swoboda to nie arbitralność czy dowolność - chodzi tu o stosowanie dyrektyw logiczno-językowych i empirycznych. Trzeba odróżnić system zupełnej (niekontrolowanej) swobody w ocenie dowodów, tj. oceny opartej wyłącznie na przekonaniach uznającego twierdzenia o faktach podmiotu od systemy kontrolowanej swobody w ocenie dowodów, tj, oceny, która powinna spełniać kryteria logiczne i empiryczne.

Przykład ujęcia w normach danego systemu: KPK, art.7.

Klasyczny proces rzymski - swobodna ocena dowodów.

Proces kognicyjny (pojawiający się od początku naszej ery, a formalnie obowiązujący od 342 r. n.e.) - ogranicza swobodną ocenę dowodów.

Dochodzi do głosu zasada różnicowania wartości poszczególnych środków dowodowych.

1. W procesie cywilnym utrwala się dominująca pozycja dowodu z dokumentów, któremu przypisuje się wyższą wartość niż dowodowi ze świadków.

2. Tendencja do dyferencji daje się również zaobserwować w ramach samego dowodu z dokumentów i świadków. W przyjętej na początku IV w.n.e. zasadzie, że zeznania jednego świadka nie stanowią dowodu (testis unus testis nullus) odnaleźć można zalążki konstrukcji dowodu arytmetycznego.

3. W zakresie tzw. dowodów sztucznych, którą to nazwą obejmowano w procesie rzymskim wszelkie formy dowodu pośredniego, wzrasta znaczenie domniemań prawnych.

Proces rzymsko-kanoniczny - rozwój XIII w.

Wprowadzono instytucję dowodów legalnych.

Staje się ona wzorcem postępowania dowodowego, na którym opierają się systemy procesowe państw Europy kontynentalnej od XVI do XVIII w. W tym czasie systemy legalnej oceny dowodów przeżywają swój najbujniejszy rozkwit.

---