Zagrożenia dla zdrowia wynikające z używania alkoholu, palenia papierosów, zażywania narkotyków

Zagrożenia dla zdrowia wynikające z używania alkoholu, palenia papierosów, zażywania narkotyków.

I. Alkohol a organizm człowieka.

Napoje alkoholowe różnią się od siebie smakiem, zapachem, barwą. Łączy je związek chemiczny nazywany alkoholem etylowym (wzór chemiczny: C2H5OH). W czystej postaci jest to bezbarwny płyn o ostrym zapachu. Stężenie alkoholu etylowego w:

- spirytusie wynosi 95%

- wódce - ok. 40%

- winie - ok. %

- piwie wynosi ok. 5%.

Oznacza to, że konsumujemy 10 g alkoholu etylowego wtedy, gdy wypijemy mały kieliszek wódki (25 g) lub lampkę wina (100 g) lub małe piwo (250 g).

Druga miarą służącą do oceny wpływu alkoholu etylowego na człowieka jest stężenie alkoholu we krwi po spożyciu. Za pomocą tego wskaźnika określa się stopień nietrzeźwości.

Poziom alkoholu we krwi oblicza się w promilach (promile) określając, ile gramów alkoholu etylowego znajduje się w jednym litrze surowicy krwi. Stężenie alkoholu we krwi zależy od:

- ilości i rodzaju spożytych napojów alkoholowych,

- cech indywidualnych osoby pijącej (płeć, wiek, waga, budowa fizyczna, itp.),

- czasu konsumpcji.

Im wyższe jest stężenie alkoholu we krwi tym poważniejsze są konsekwencje w przebiegu procesów myślenia, reagowania, zachowania. Stężenie alkoholu we krwi człowieka wynoszące ok. 3promile może stanowić nawet zagrożenie życia. Stężenie wielkości 4promile jest typowym zatruciem śmiertelnym.

Działanie alkoholu w organizmie zaczyna się już po kilku minutach od spożycia. Alkohol dostaje się do krwioobiegu, a za jego pośrednictwem do mózgu. Następnie zostaje przetransportowany do kory mózgowej, która przetwarza sygnały wpływające na zachowanie człowieka. Pojawiają się najpierw pozytywne odczucia w postaci: beztroski, rozluźnienia, dobrego humoru, a przytłumieniu ulegają negatywne emocje związane np. ze stresem. W miarę zwiększania się ilości (stężenia) alkoholu we krwi następuje głębsze jego wnikanie do mózgu. U niektórych osób objawia się to sennością, u innych powoduje wzmożenie agresji, wdawanie się w konflikty, bójki. W momencie, gdy pewien poziom alkoholu we krwi zostanie przekroczony i osiągnie punkt krytyczny, część mózgu odpowiedzialna za oddychanie i pracę serca przestaje prawidłowo funkcjonować. Dochodzi do nieodwracalnego, ostrego zatrucia organizmu, czego następstwem może być niewydolność krążeniowo-oddechowa i w konsekwencji zgon. Częste spożywanie alkoholu prowadzi do zmian chorobowych i uszkodzeń różnych części organizmu. Następuje uszkodzenie naczyń krwionośnych w mózgu oraz wyniszczenie komórek nerwowych w korze mózgowej. Pojawia się nadciśnienie, niewydolność krążenia, arytmia, mięsień sercowy zostaje uszkodzony. Występują liczne zmiany chorobowe w przewodzie pokarmowym: nieżyty przełyku, owrzodzenia żołądka i dwunastnicy, stany zapalne trzustki, nowotwory wargi, języka, gardła. W stosunkowo krótkim czasie może dojść do marskości wątroby. W sferze psychicznej powstaje poczucie winy, depresja, utrata chęci do życia.

II. Nikotyna a organizm człowieka

Historia uprawy i używania tytoniu w Europie liczy już prawie 500 lat. Z końca XIX wieku pochodzą pierwsze informacje na temat chorób wywołanych paleniem tytoniu. W tym też okresie podjęto pierwsze badania nad związkami pomiędzy paleniem papierosów a występowaniem nowotworów złośliwych. Dane epidemiologiczne, potwierdzone również w Polsce, wskazują na wzrost liczby schorzeń układu sercowo-naczyniowego, nowotworów złośliwych jamy ustnej, gardła, krtani i płuc, proporcjonalny do wzrostu spożycia papierosów. Badania potwierdziły fakt, że dym papierosowy zawiera substancje, które działają niekorzystnie na organizm człowieka, wywołując szereg chorób i komplikacji zdrowotnych. Substancje szkodliwe to:

a) nikotyna, będąca bardzo silną trucizną. Wystarczy powiedzieć, iż kropla czystej nikotyny jest dawką śmiertelną. Nikotyna zawarta w dymie papierosów ma zdolność odkładania się w organizmie człowieka lub wywoływania natychmiastowych, ostrych objawów chorobowych. Jej szkodliwe działanie może być odroczone w czasie, tzn. może zaatakować po kilku, a niekiedy kilkunastu latach czynnego palenia papierosów. Doraźnie nikotyna działa na człowieka pobudzająco. Podczas palenia papierosa występuje podniesienie poziomu glukozy we krwi, co wywołuje chwilowe dobre samopoczucie. Zaraz potem następuje gwałtowne obniżenie poziomu glukozy (tzw. hipoglikemia tytoniowa). Wówczas palacz reaguje silnym pobudzeniem nerwowym, które odreagowuje sięgając po kolejnego papierosa (poprawia samopoczucie). Działając w ten sposób nikotyna prowadzi do uzależnienia i poważnie uszkadza jego układ krążenia.

b) tlenek węgla, inaczej zwany "czadem". W dymie papierosowym występuje w ilości ok. 4,5%. Jest to związek bardzo niebezpieczny dla zdrowia i życia człowieka, gdyż tworzy nieodwracalne połączenie z hemoglobiną, która transportuje tlen. Połączenie tlenku węgla z hemoglobiną powoduje, że mniejsza ilość tlenu jest rozprowadzana w organizmie. Następstwem tego zjawiska są m.in. bóle i zawroty głowy. Człowiek przebywający przez 20 minut w pomieszczeniu, w którym stężenie tlenku węgla wynosiłoby 4,5%, zatrułby się śmiertelnie. Zgon nastąpiłby z powodu zmniejszenia zawartości tlenu we krwi i, w konsekwencji, niedotlenienia organizmu (ponad 70% hemoglobiny zostałoby zablokowane). Palacz nie ginie z wyżej opisanego powodu, ponieważ po zaciągnięciu się papierosem wykonuje kilka wdechów czystym powietrzem.

c) ciała smołowate, które są główną przyczyną nowotworów. Większość przypadków nowotworowych spowodowanych paleniem papierosów to: rak płuc, języka, krtani, jamy ustnej, wargi. Składniki dymu tytoniowego przyczyniające się do powstania nowotworów gromadzą się na błonie przewodów oskrzelowych.

d) kwasy sprzyjające powstawaniu przewlekłego stanu nieżytu oskrzeli, zakłócające oddychanie, wywołujące efekt porażenia układu oddechowego.

Szkodliwe działanie papierosów polega na:

- podniesieniu poziomu ryzyka choroby wieńcowej serca,

- niebezpieczeństwie zawału,

- przeroście i rozszerzeniu serca,

- zapaleniu żył i tętnic,

- uszkodzeniu zębów i dziąseł,

- licznych problemach w obszarze układu pokarmowego (biegunki, wrzody jelit i żołądka, nowotwory żołądka),

- wywołaniu rozedmy płuc,

- zwiększeniu podatności na gruźlicę,

- obniżeniu odporności organizmu na przeziębienia,

- problemach w skupieniu uwagi,

- zwiększonej męczliwości.

III. Narkotyki a organizm człowieka

Narkotyki inaczej środki odurzające różnią się wyglądem, właściwościami, sposobem stosowania, działaniem na organizm ludzki.

a) Inhalanty. Do tej grupy środków odurzających zalicza się: rozpuszczalniki, kleje, benzynę, lakiery, a nawet gaz z zapalniczek. Ze względu na niską cenę oraz ogólną dostępność są one bardzo popularne wśród dzieci. Wdychanie oparów powoduje bardzo szybkie niszczenie komórek nerwowych w mózgu oraz komórek wątroby. Odurzenie objawia się zawrotami głowy, stanem rozweselenia i euforii, występują też zaburzenia równowagi. Osoby stosujące inhalatory przez dłuższy okres czasu mają trudności z koncentracją, cierpią na bezsenność, pojawiają się u nich depresje lub zachowania agresywne (agresja słowna lub fizyczna). Tego typu środki wywołują również halucynacje. Wdychanie oparów klejów i rozpuszczalników jest szczególnie niebezpieczne, bardzo często kończy się uduszeniem, zatruciem lub niewydolnością serca. Osoby odurzające się przy użyciu klejów, rozpuszczalników, lakierów, aerozoli, benzyny można łatwo rozpoznać, gdyż w ich włosach i ubraniu utrzymuje się zapach używanych substancji. Ponadto u tych osób występują częste bóle i zawroty głowy, zaburzenia równowagi, nudności i wymioty oraz krwawienie z nosa. Każdego rodzica powinny zaniepokoić u dziecka woreczki ze śladami kleju, pojemniki po aerozolu niewiadomego przeznaczenia, puste tubki.

b) Amfetamina. Jest to środek pobudzający, likwidujący zmęczenie. Stąd też uchodzi za specyfik "pomagający w uczeniu się" i jest często stosowany przed egzaminami i sprawdzianami. Wywołuje on pobudzenie uzewnętrzniające się w nadpobudliwości, gadatliwości, problemach z zasypianiem. Amfetamina jest białym proszkiem zażywanym doustnie lub przez wciąganie nosem. Może też być przyjmowana przez iniekcje, dożylnie. Dłuższe stosowanie tego środka prowadzi do wyczerpania organizmu, przeżywania stanów lękowych, halucynacji, często kończy się choroba psychiczną zwaną psychoza amfetaminową. Objawy przy stosowaniu amfetaminy są następujące: powiększone źrenice, duża ruchliwość, szybkie mówienie, zaburzenia w procesie myślenia, stan dużego pobudzenia poprzedzający wyczerpanie i senność.

c) Marihuana. Jest to ziele konopi indyjskich. Marihuana najczęściej występuje w formie papierosa. Palenie marihuany wywołuje stan lekkiej euforii i rozluźnienia. Narkotyk ten wywołuje podobne problemy co alkohol i nikotyna, a ponadto przynosi dodatkowe krótko lub długotrwałe zatrucia. Dym marihuany zawiera dużo więcej substancji rakotwórczych i jest dłużej zatrzymywany w płucach niż dym zwykłych papierosów, gdyż palacze chcą w ten sposób zwiększyć działanie tego narkotyku. Stąd też bierze się wyższe ryzyko zachorowania na raka płuc u palaczy marihuany niż palaczy zwykłych papierosów. Najbardziej negatywnym, ubocznym działanie marihuany na organizm nastolatków jest zobojętnienie, apatia, problemy z koncentracją, zaniedbywanie własnego wyglądu. Palacza marihuany można rozpoznać po: lekko powiększonych źrenicach, przekrwionych spojówkach, zachowaniu (gadatliwość, wesołkowatość, zmiany nastroju, opóźnienie reakcji), charakterystycznym zapachu utrzymującym się we włosach.

d) Ekstaza (ecstasy). Występuje w postaci tabletek. Jej działanie polega na wywołaniu wrażenia lekkości oraz łatwości nawiązywania kontaktu z innymi ludźmi. Jest to środek pobudzający. W związku ze specyfiką swego działania jest szczególnie popularna na dyskotekach oraz na imprezach "technoparty". Dłuższe zażywanie powoduje uszkodzenie wątroby, nerek, zmiany w mózgu, depresję. Długi wysiłek fizyczny (np. taniec) po zażyciu tej tabletki może zakończyć się utratą przytomności, a nawet śmiercią. Ten narkotyk daje objawy podobne do występujących po amfetaminie. Osobę, która zażyła ten środek można rozpoznać po: zaburzeniach koordynacji ruchowej, rozszerzonych źrenicach, wyraźnie widocznym stanie pobudzenia, po których następuje senność.

e) Opium. Opium znane jest od tysiącleci. Uzyskuje się je z rośliny zwanej makiem lekarskim, przez nacinanie niedojrzałych makówek (zielonych) w kilkanaście dni po opadnięciu kwiatów. Opium zażywane jest jako pitny roztwór lub jako stała substancja, którą pali się w specjalnej fajce. Codzienne i ciągłe wprowadzanie tego narkotyku do organizmu powoduje bezsenność, zaparcia, zmniejszenie wydzielania moczu. Zwiększenie dawki powoduje zmiany psychiczne. Stan taki trwa kilka miesięcy, by następnie przejść w kolejne fazy objawiające się zanikiem efektów przyjemności, omanami, strachem przed abstynencją ("głodem").

f) Morfina. Morfina jest narkotycznym środkiem przeciwbólowym i głównym alkaloidem opium. Morfinę uzyskuje się w postaci proszku w kolorze białym, brązowym lub beżowym, także w postaci tabletek lub płynu (ampułki do zastrzyków). Morfina znosi ból i powoduje senność, kończyny stają się ociężałe, występuje suchość w ustach. Po krótkim czasie używania wywołuje zaburzenia oddychania, zwężenie źrenic, zaparcia w kale i moczu, apatię napady pocenia się i osłabienia. Jej używanie prowadzi do silnego uzależnienia psychicznego i fizycznego.

g) Kokaina. Jest to środek silnie pobudzający (usuwa zmęczenie, senność), wywołuje euforię oraz daje poczucie pewności siebie i siły. Może również wywoływać lęk, niepokój, drażliwość i agresję. Jest to narkotyk bardzo silnie uzależniający. Występuje w postaci białego proszku, najczęściej jest wdychany do nosa, może być też podawany dożylnie. Oznakami używania kokainy są: częsty katar, chroniczny ból gardła, krwotoki z nosa, duże pobudzenie, nagłe zmiany nastroju, rozszerzone źrenice, wybuchy agresji. "Crack" jest to wzmocniona pochodna kokainy. Występuje w postaci krystalicznej. Najczęściej jest przeznaczony do palenia, ale może też być wdychany, rozcierany na dziąsłach albo wstrzykiwany do żyły. Paląc ten narkotyk człowiek w bardzo krótkim czasie (kilka sekund) dostarcza kokainę do mózgu i wywołuje opisane powyżej objawy. Dobre samopoczucie jednak szybko mija i wtedy uzależniony sięga po kolejnego papierosa.

h) LSD. Jest to środek halucynogenny. Najczęściej występuje w postaci małych znaczków nasączonych narkotykiem (narkotyk ten jest bezbarwny i bezwonny) lub rzadziej jako niewielkie tabletki. Rodzaj halucynacji, które pojawiają się po użyciu LSD (tzw. dobra lub zła podróż), jest trudny do przewidzenia. LSD to bardzo niebezpieczny narkotyk, nawet pojedyncza próba użycia go może się zakończyć psychozą. Stosowanie tego narkotyku przez dłuższy okres prowadzi do ataków lęku, agresji, depresji. Narkotyk ten wywołuje trudności w koncentracji, zaburzenia postrzegania, wyraźnie widoczne rozszerzenie źrenic.

i) Heroina. Dawniej narkotyk ten występował w postaci ciemnego płynu, obecnie można go również nabyć w czystej postaci, białego proszku lub brązowych kryształków. Najczęściej jest podawany dożylnie. W krótkim czasie po użyciu zaczyna działać. W pierwszym momencie narkoman odczuwa stan euforii, po którym następuje senność i rozleniwienie. Zaburzeniu ulegają koordynacja ruchów, mowa. Heroina silnie i szybko uzależnia, staje się niezbędna do normalnego funkcjonowania człowieka. Narkoman na "głodzie" przezywa prawdziwe męki w postaci: bóli mięśni, wymiotów, biegunki, nadmiernej potliwości. Narkotyk ten uszkadza mózg, serce, nerki, wątrobę, często dochodzi do żółtaczki z powodu używania brudnych igieł. Narkomana używającego heroinę można rozpoznać po licznych nakłuciach w różnych częściach ciała (w okolicy żył), zmniejszonych źrenicach (oczy nie reagują na światło), często pojawiających się stanach senności.

IV. Uzależnienie od papierosów, alkoholu lub narkotyków

"Uzależnienie to psychiczny i fizyczny stan wynikający z interakcji między żywym organizmem a substancją chemiczną (alkohol, nikotyna, leki, narkotyki), charakteryzujący się zmianami zachowania i innymi reakcjami, do których należy konieczność przyjmowania danej substancji w sposób ciągły lub okresowy, w celu doświadczenia jej wpływu na psychikę, lub by uniknąć przykrych objawów towarzyszących brakowi substancji". Tę definicję opublikował w roku 1969 Komitet Ekspertów Światowej Organizacji Zdrowia (WHO).

Najistotniejsze cechy i objawy uzależnienia to:

- bardzo silna potrzeba, wręcz przymus używania substancji psychoaktywnej,

- utrata samokontroli w używaniu danej substancji psychoaktywnej (polega na braku kontroli dawek i niemożności przerwania przyjmowania),

- przyjmowanie substancji psychoaktywnej w obawie przed wystąpieniem objawów abstynencyjnych,

- wystąpienie zespołu odstawienia po przerwaniu brania środka psychoaktywnego,

- wzrost tolerancji (w celu uzyskania tych samych efektów działania substancji konieczne jest zwiększenie przyjmowanych dawek),

- postępujące zaniedbywanie innych zainteresowań lub przyjemności na rzecz zdobywania i przyjmowania substancji uzależniającej,

- zażywanie substancji psychoaktywnej, pomimo wyraźnych szkód zarówno fizycznych, jak i psychicznych i społecznych związanych z jej przyjmowaniem.

Uzależnienie jest chorobą bardzo trudną do leczenia, bowiem dotyczy sfery psychicznej, fizycznej i społecznej. Leczenie to nie tylko odtruwanie organizmu, ale także na ogół długotrwała terapia, pozwalająca na zachowanie abstynencji i przywrócenie zdolności funkcjonowania w środowisku.

Literatura

Jakubowska H.; 2002; "Promocja zdrowia i profilaktyka uzależnień" Wydawnictwo Szkolne PWN Łódź

Sokołowski J.; 2000; "Narkotyki" - Wychowawca - miesięcznik, Kraków MEN

Zajączkowski K.; 2002; "Nikotyna, alkohol, narkotyki"

Opracowanie: B.Szebla

---