1. GŁÓWNE TRENDY ROZWOJOWE ŚWIATA

Globalizacja - Integracja - Transformacja

G L O B A L I Z A C J A

Siatka pojęciowa i znaczeniowa:

Pojęcie niejednoznaczne, analizowane jako proces wielowymiarowy na wielu poziomach. Mimo powszechności stosowania i bogatej literatury brak jest jednoznacznej definicji globalizacji. Wielowątkowość tego pojęcia prowadzi do kompleksowego ujęcia stwierdzającego, że globalizacja to proces pogłębiania się światowych powiązań we wszystkich aspektach współczesnego życia politycznego, społecznego, ekonomicznego i kulturowego.

Pytania o globalizację :

Czy jest to proces spontaniczny czy sterowany?

Czy jest to proces zupełnie nowy?

Czy jest to proces przynoszący korzyści czy także zagrożenia?

Czy świat może się stać „globalną wioską”?

Jaka będzie przyszłość globalizacji?

Globalizacja ekonomiczna:

Komisja Europejska: „globalizację można zdefiniować jako proces, w którym rynki i produkcja w różnych krajach stają się coraz bardziej współzależne w związku z dynamiką wymiany towarów i usług, przepływem kapitału i technologii”; (Annual Economic Report for 1997, European Economy, No.63, European Commission, Brussels);

Międzynarodowy Fundusz Walutowy(IMF):„.rosnąca współzależność ekonomiczna państw na świecie ( integracja gospodarek krajowych) poprzez zwiększające się rozmiary i zróżnicowanie ponadgranicznych transakcji, dotyczących towarów i usług, a także rosnące przepływy kapitałowe i szybsze rozprzestrzenianie się technologii” ; (Globalization: Threat or Opportunity? What is globalization ? IMF Staff, April 12, 2000; Corrected January 2002);

W literaturze przedmiotu podkreśla się najczęściej takie cechy charakterystyczne globalizacji, jak:

• Zmniejszanie barier między krajami fizycznych, technologicznych, politycznych, ekonomicznych;

• Wzmacnianie ściślejszych więzów i współzależności rozwojowej państw, prowadzące do tworzenia się zintegrowanego rynku globalnego towarów usług, kapitału oraz kształtowania się nowego międzynarodowego podziału pracy;

• Deregulacja, liberalizacja i stały wzrost obrotów handlu światowego;

• Ogromna intensyfikacja przepływów i koncentracja kapitału finansowego;

• Zacieśnianie związków między handlem światowym, inwestycjami zagranicznymi i przepływem technologii, przy relatywnie niewielkim przepływie siły roboczej;

• Rewolucja teleinformatyczna i tworzenie się światowego systemu komunikacji medialnej;

• Zwiększanie się presji konkurencyjnej w wymiarze międzynarodowym, międzynarodowa sieć dystrybucji i marketingu towarów;

• Wzrost powiązań krajowych i międzynarodowych podmiotów gospodarczych ( poprzez np. internacjonalizację produkcji i specjalizację wewnątrzgałęziową);

• Postępujący proces konwergencji struktur gospodarczych poprzez szybką dynamikę postępu technicznego (komputeryzacja, gospodarcza działalność elektroniczna, standaryzacja);

• Zmiany zachodzące w tradycyjnej roli państw narodowych, na rzecz polityki i działania bardziej aktywnego, kooperatywnego i otwartego;

• Wzrost znaczenia na arenie międzynarodowej podmiotów globalnych (organizacje i instytucje międzynarodowe, korporacje transnarodowe (KTN), organizacje pozarządowe (NGO's); znaczenie globalnego zarządzania;

• Internationalizacja tzw. externalities tj.” skutków ubocznych” po stronie produkcji - w postaci niszczenia i zanieczyszczania środowiska; po stronie konsumpcji w postaci naśladownictwa i dostosowywania się do zbliżonych wzorców konsumpcyjnych, m.in. poprzez Internet, migrację ludności.

Szkoły myślenia o globalizacji ( podejścia):

▪ afirmacja (globaliści) → proces przynoszący wszystkim wiele korzyści; zwiększa szanse rozwoju; wymaga racjonalnych wyborów i działania dla uniknięcia ew. zagrożeń globalizacyjnych;

▪ podejście umiarkowane → proces nie nowy, sam w sobie nie jest ani zjawiskiem dodatnim, ani ujemnym; pojęcie nadużywane dla różnych celów przez różne środowiska;

▪ negacja (globalsceptycy) → proces tworzący nierówności społeczne i gospodarcze oraz tzw. wirtualną ekonomię, korzystny tylko dla KTN i biznesu międzynarodowego;

Globalizacja a problemy globalne

Wbrew pozorom to nie globalizacja zrodziła problemy globalne; to one były jej zapowiedzią. Takie problemy jak np. wzrost zagrożeń dla środowiska naturalnego człowieka, nierówności w rozwoju gospodarczym i społecznym, zagrożenia bezpieczeństwa międzynarodowego, wyczerpywanie się zasobów naturalnych, trendy demograficzne zostały w dobie globalizacji wzmocnione i zyskały nowy wymiar.

I N T E G R A C J A

Integracja gospodarcza to proces obejmujący odpowiednio kształtowane zmiany w strukturach gospodarczych poszczególnych krajów, zachodzące w wyniku ich wzajemnych świadomie tworzonych powiązań w kierunku tworzenia się jednolitej struktury ekonomicznej i w oparciu o nią jednolitego organizmu gospodarczego (definicja B.Balassa).

Przyczyny skłaniające państwa do zawiązywania ugrupowań integracyjnych:

• Bardziej efektywne wykorzystywanie czynników produkcji, korzyści większej skali rynku;

• Poprawa ekonomicznych i instytucjonalnych warunków gospodarowania;

• Wspólne dążenie grupy państw do polepszenia własnej pozycji konkurencyjnej oraz zdobycia większych korzyści w międzynarodowej wymianie gospodarczej;

• Świadomość przynależności do tego samego kręgu tradycji gospodarczych, cywilizacyjnych, zachowań rynkowych;

• Dążenie do wspólnej kontroli nad działaniami politycznymi i ekonomicznymi państw, które w przeszłości odegrały negatywną rolę w historii.

Etapy integracji gospodarczej:

• Strefa wolnego handlu (obniżanie ceł w handlu między państwami strefy, aż do ich całkowitego zniesienia),

• Unia celna ( wspólna zewnętrzna taryfa celna w handlu z krajami trzecimi, wspólna polityka handlowa),

• Wspólny rynek ( swobodny przepływ towarów, usług, ludzi i kapitału),

• Unia gospodarcza i walutowa (koordynacja narodowych polityk gospodarczych poszczególnych państw przez wypełnianie wspólnych kryteriów makroekonomicznych, wspólna polityka monetarna, wspólna waluta),

• Pełna integracja gospodarcza (wspólna polityka gospodarcza zcalonego obszaru ).

Przykłady istniejących regionalnych ugrupowań integracyjnych na różnych poziomach:

Strefa wolnego handlu: Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (EFTA),Północno-Atlantyckie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (NAFTA);

Unia celna: MERCOSUR ugrupowanie gospodarcze zrzeszające większość państw Południowej Ameryki;

Wspólny Rynek: Europejski Rynek Wewnętrzny (European Internal Market) zrzeszający 27 państw UE;

Unia gospodarczo-walutowa: European Monetary Union (EMU) do której należą państwa strefy Euro.

Czy globalizacja i integracja są procesami zbieżnymi czy przeciwstawnymi?

Globalizacja	Integracja
procesy głównie żywiołowe, wynikające z działania sił rynkowych	procesy świadomie kształtowane i monitorowane przez państwa członkowskie ugrupowań integracyjnych oraz przez wspólne instytucje
wiodąca rola biznesu transnarodowego i instytucji globalnych	wiodąca rola polityki i rządów państw narodowych
brak celów integracyjnych	wyznaczone cele integracyjne, wychodząc od podstawowego celu tj. wyrównywania poziomów rozwoju gospodarczego na każdym etapie rozwoju integracyjnego
wymuszanie dostosowań państw do regulacji i strategii instytucji poziomu globalnego	dobrowolne ograniczanie suwerenności przez państwa w drodze przekazywania części ich własnych kompetencji na rzecz wspólnych instytucji
więcej handlu, obrotów kapitału i strategii KTN	więcej strategii i polityki państw we wszystkich obszarach
żywiołowość, ekspansja, wciąganie w „wir”	debaty, uzgodnienia, koordynacja działań
brak swobodnego przepływu siły roboczej	na etapie wspólnego rynku zasady czterech swobód, w tym przepływu siły roboczej
dążenie do przewagi konkurencyjnej, ekspansji, podziału rynków (oraz zasobów)	współpraca, programy pomocowe, dążenie do synergii
transnarodowość i globalność	międzynarodowość (regionalna), federacyjność

Globalizacja a integracje regionalne

Procesy integracji regionalnych towarzyszą i przebiegają równolegle, a nawet mogą wspomagać globalizację gospodarki światowej, o ile są otwarte i nie traktowane jako alternatywa („zamknięta twierdza”) wobec procesów globalizacji gospodarki światowej.

T R A N S F O R M A C J A

Zasadniczy przełom polityczny oraz fundamentalne zmiany systemowe (reformy) w gospodarce i sferze społecznej państwa, prowadzące do powstawania nowych warunków ekonomicznych i otoczenia instytucjonalnego, które sprzyjają tworzeniu się nowych struktur.

W krajach o rozwiniętej gospodarce rynkowej transformacja oznacza zazwyczaj zmiany w obrębie poszczególnych segmentów gospodarki (rynków), czy też w wybranych obszarach sfery społecznej.

Procesy transformacji systemowej (całościowe) obserwować można od początku lat 90-tych w Europie Środkowo-Wschodniej. Kraje tego regionu zdecydowały o odejściu od gospodarki planowej na rzecz budowy demokracji, mechanizmów i instytucji gospodarki rynkowej.

Polska podjęła transformację systemową na przełomie lat 80/90 XX wieku. Włączanie się do europejskich i międzynarodowych instytucji gospodarczych uznane zostało za najskuteczniejszą drogę do nadrobienia zapóźnień cywilizacyjnych, rozwojowych i technologicznych.

Podstawowym wyznacznikiem wewnętrznych przeobrażeń gospodarczych i społecznych stawał się proces integracji Polski z Unią Europejską oraz starania o uczestnictwo w międzynarodowych organizacjach gospodarczych.

Jako kraj aplikujący, a z czasem członkowski UE (2004), członek od 1995 r. Światowej Organizacji Handlu (WTO) i od 1996 r. Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) - Polska włączona została w wielostronny system regulacji i procedur międzynarodowych stosunków gospodarczych. Taka sytuacja wyznaczała ramy transformacji i podejmowanych reform.

POZYTYWNE I NEGATYWNE STRONY GLOBALIZACJI

Pozytywy:

• Ogólny rozwój i mobilizacja czynników prowzrostowych, przyśpieszenie zmian cywilizacyjnych w świecie;

• Harmonizowanie celów, środków oraz narzędzi polityki międzynarodowej (funkcjonalność) w ramach różnych grup państw;

• Wzrost swobód z zakresu działań ekonomicznych przez upraszczanie i przejrzystość procedur, taniość kosztów transportu;

• Wymuszanie efektywności działania podmiotów gospodarczych;

• Modernizacja gospodarek i społeczeństw;

• Większy dostęp podmiotów gospodarczych do kapitału;

• Wzrost korzyści z tytułu większej specjalizacji międzynarodowej i działania sił konkurencji na rynkach międzynarodowych;

• Wzrost poziomu życia i tendencja do powolnego wyrównywania się płac;

• Świat mniej skomplikowany, „kodyfikacja i powielanie standardowych zachowań”;

• Przeciwdziałanie separacji państw i narodów;

• Powszechność, dostępność i taniość zdobywania informacji;

• Szybki przepływ informacji na skalę światową jako skutek rewolucji technologiczno-informatycznej.

Negatywy:

• Możliwość marginalizacji państw i regionów świata, prowadząca do wzrostu nierówności gospodarczych i społecznych;

• Negatywne zjawiska - ekonomiczne, społeczne - pochodzące z „wirtualnej ekonomii”, duża możliwość spekulacyjnych działań finansowych;

• Potencjalne zagrożenia dla związków, tradycyjnych wartości i odrębności społeczeństw lokalnych;

• Zagrożenia związane z ograniczaniem siły państwa i jego suwerenności przez podmioty i rynki globalne;

• Ujednolicanie i spłaszczanie standardów kulturowych;

• Narzucanie wartości - „westernizacja i amerykanizacja świata”;

• Utrata poczucia bezpieczeństwa w skali kraju i jednostki;

• Rosnąca możliwość nadużycia i manipulacji informacją;

• Poczucie wykluczenia i rozstrzygania spraw ponad głowami społeczeństw ( argument NGO's);

• Brak globalizacji „społecznie odpowiedzialnej”.

3

---