Temat: Walka z monotonią

Monotonię określa się jako reakcję człowieka na jed­nostajną pracę lub sytuację pozbawioną bodźców czy też mało powabną. Reakcja ta charakteryzuje się znużeniem, zmniejszonym zainteresowaniem pracą, zmniejszoną odpornością psychiczną i odczuwalnym zmęczeniem, które pro­wadzi do senności. Niektórzy autorzy wiążą monotonię z charak­terem procesów pracy, inni skłonni są przypisać ten stan ze­wnętrznym warunkom środowiska pracy (otoczenia).

W obu przypadkach dopatrzeć się można wniosku, że monotonia wynika z sytuacji roboczej spowodowanej nużącymi warunkami pracy. Nie jest to precyzyjne określenie, bowiem każda praca męczy i nuży, i w pewnym stopniu może być odczuwana jako rodząca monotonię, tym bardziej, że odbiór jej w dużym stopniu zależy od nastawienia do niej samego pracownika. Monotonia odnosi się więc do stanu psychicznego jaki występuje u człowieka i jest określana jako znużenie czy znudzenie. Na jej charakter składają się następujące elementy:

- monotonia (jednostajność) samej pracy,

- monotonia (jednostajność) warunków otaczających pra­cownika,

- konieczność stałego napięcia uwagi i niemożność odprę­żenia myśli,

- łatwość pracy, nie wymagająca procesów intelektualnych (rozumowania, podejmowania decyzji itp.).

Przy określaniu natężenia monotonii przyjmuje się skalę 3-stopniową. Za monotonię dużą przyj­muje się fakt występowania wszystkich czterech elementów monotonii, za średnią - występowanie trzech, a za małą - występowanie mniej niż trzech z wymienio­nych elementów.

Z punktu widzenia neurofizjologicznego przyjmuje się, że monotonia powoduje zmęczenie małej powierzchni pola nerwo­wego. W sytuacji takiej ciągle napływające bodźce działają tylko w jednym miejscu pola pobudzającego i nawet napływ innych, nowych bodźców (np. przez zmianę pracy) powoduje wyłączenie tego zmęczonego pola, które nie od razu przecież wraca do stanu normalnego.

To groźne zjawisko powstaje głównie wtedy, gdy:

- pracę uważa się za nie interesującą,

- brak jest bodźców motywujących pracę,

- brak jest zachęty do pracy ze strony otoczenia,

- praca nie daje satysfakcji.

Człowiek poddany monotonii ulega habituacji. Zjawisko to polega na ciągłym zmniejszaniu się reakcji na napływające bodź­ce. Może ono ustąpić wraz ze zmianą charakteru pracy i stąd waż­ną rolę odgrywają pomysły racjonalizatorskie, ulepszające samą pracę. Jednak podkreślić wypada, że nie wszyscy pracownicy jednakowo znoszą monotonię, a tym bardziej nie wszyscy odczu­wają daną pracę jako monotonną.

Prace monotonne wywierają silny, negatywny wpływ na ludzi ambitniejszych, o dużej inteligencji. Odwrotnie też, ludzie o mniej skomplikowanej psychice, zadowalający się wykonywaniem nie­skomplikowanych czynności nie odczuwają do­tkliwie monotonii.

Przykładem prac monotonnych są przede wszystkim prace wykonywane w systemie potoko-wo-taśmowym , prace polegające na rytmicznym wykonywaniu ciągle tej samej czynności, prostej, nie wymagającej myślenia. Szczególnie monotonne są _prace wykonywane z pewnymi regularnymi odstępami czasu obejmujące bardzo proste czynności. Nie znaczy to rzecz jasna, że prace wykonywane bez ustanku nie powodują monotonii. Czynno­ści, którym stawiane są wymagania zręczności i myślenia tak stymulują układ pobudzania, że monotonia prawie nie występuje. Dodajmy też, że prace związane ze śledzeniem czynności maszyn i urządzeń w procesach zautomatyzowanych wybitnie sprzyjają powstawaniu monotonii.

Podkreślmy jednak, że zmęczenie wywołane monotonią ustę­puje stosunkowo szybko, ponieważ przez napływające bodźce „męczona" jest tylko mała partia pola nerwo­wego. Dlatego w przeciwieństwie do zmęczenia ogólnego łatwo i szybko można usunąć zmę­czenie pracownika wywołane monotonią. Osią­gamy to przede wszystkim przez właściwe rozłożenie czasu pracy, właściwe ustawienie czasu przerw, przez umiejętne urozmaicenie pracy wskutek np. wprowadzenia muzyki czy komunikatów radiowych itp.

Dodajmy także, że często przy pomocy niewielkich nakładów finansowych wdrożyć można wiele rozwiązań ergonomicznych i tak dostosować do pracownika warunki pracy i otoczenia, że na monotonię zabraknie miejsca. A wtedy i płace nie będą jedyną zaletą pracy. Jednak ta sprawa ma już nieco szerszy, socjologiczny aspekt, rozważany w ramach teorii organizacji i zarządzania. Re­asumując powyższe, scharakteryzujmy ogólne objawy i sposoby zapobiegania stanom wywoływanym przez monotonię.

Objawy monotonii podzielić można na subiektywne i obiektywne.

Subiektywne wią­żą się ze stanem psychicznym pracownika wykazującego spadek zainteresowania pracą i ogólne znużenie, a nawet senność. Nie trze­ba uzasadniać, że ma to związek z obniżeniem poziomu motywa­cji pracy i obniżeniem chęci do pracy.

Obiektywne, to sposób zachowywania się pracownika.

Obserwując obiektywne efekty monotonii dostrzec można z reguły spadek wydajności pracy, obniżenie jakości wykonywa­nej pracy, wzrost wypadków przy pracy¹⁸. Często ze zjawiskiem tym wiążą się takie sprawy, jak wzrost absencji i płynności kadr czy przerwy w produkcji. Zaznacza się to w wielu dużych firmach przemysłowych, w których robotnicy w sposób masowy protestują przeciw warunkom pracy, wynikającym najczęściej z wielkoseryjnego charakteru pracy. Nic dziwnego, że liderzy wielkiego prze­mysłu coraz wyraźniej wykazują zainteresowanie walka z przeja­wami monotonii, sięgając do ich przyczyn.

W literaturze ergonomicznej prezentowane są rozliczne spo­soby eliminujące lub zmniejszające dokuczliwość zjawisk mono­tonii pracy.

Do najczęściej wymienianych zaliczymy .

- Zmiany stanowisk pracy w ciągu dnia. Wymaga to oczywiście urozmaicenia czy wzbogacenia kwalifikacji pracownika, jednak sprawa może się dobrze opłacać za­równo firmom, jak i samemu pracownikowi.

- Zmiany czynności wykonywanych przez pracowni­ka, wprowadzone po rozpoznaniu przyczyn charakteru występują­cej monotonii.

- Wyszukanie i wskazanie pracownikowi interesujących aspektów jednostajnej pracy. Odnajdywanie przez pracownika czegoś interesującego w pracy, dodajmy w aspekcie szerszym, obejmującym interesujące szczegóły produkowanego wyrobu, zwiększa poczucie roli pracownika w produkcji i obniża jego obojętność wobec jakości produktu.

- Doskonalenie warunków zewnętrznych wykonywanej pracy. Chodzi tu czasami o umilenie pracy przez wdrażanie odpowied­nich zmian w otoczeniu, muzyki docierającej do stanowiska pracy. Sprawa jednak muzyki jest o tyle skomplikowana, że działają tu specyficzne upodobania i muzyka młodzieżowa denerwować może ludzi starszych lub odwrotnie. Nieodpowiednia muzy-

ka może też rozpraszać i zakłócać sam przebieg pracy, — dlatego stosowanie jej, jak zresztą jak i szeregu innych "rozmaitości" jest wysoce skomplikowane. Wynika z tego, że poszukiwań sposobów walki z monotonia nigdy za wiele i raczej jesteśmy przed wykonaniem zadania w tej materii niż na etapie sukcesów. Żadne z osiągnięć nie eliminują wprost zjawiska monotonii. Również próby ograniczenia zespo­łowego rytmu pracy na korzyść indywidualnego, a także próby łączenia prostych, powtarzających się ruchów w większe zespoły, obejmujące pełniejsze zadanie nie przyniosły jak dotychczas oczekiwanych rezultatów. Można powiedzieć, że jesteśmy co naj­wyżej na właściwej drodze do sukcesów.

Przerwy w pracy i czas wolny

Na wstępie tych rozważań wypada przytoczyć banalne stwierdzenie, że duże znaczenie dla restytucji organi­zmu ludzkiego mają wszelakie przerwy podczas pra­cy. Działają one nie tylko dodatnio na zdrowie i samopoczucie pracownika, ale z reguły odbijają się korzystnie na produkcji po­przez zwiększoną wydajność pracy. Mają także szersze znaczenie społeczne, wykraczające poza problematykę czasu pracy.

Racjonalnie ukształtowane przerwy przerywają mo­notonię pracy, zwiększają łączną wydajność pracy, a także zmniejszają czas, który robotnik wykorzystuje na potrzeby osobiste przy braku przerw lub niewystarczającej ich ilości. Przerwy wypoczynkowe są więc przede wszystkim nie­zbędne dla usunięcia nagromadzonych w organizmie produktów przemiany materii wywołujących zmęczenie lub dla usunięcia przejawów zmęczenia nerwowego.

Prowadzone są badania nad tym, aby przerwy umieścić wtedy. gdy wydajność osiąga maksimum. Pojawia się jednak problem częstości przerw, czasu ich trwania i rozmieszczenia w ciągu dnia roboczego.

Z badań nad częstotliwością przerw wynika, że:

l) należy unikać zbyt częstych przerw osłabiających zaintere­sowanie pracą, choćby z uwagi na fakt, że potrzeba zawsze pew­nego czasu na ponowne wdrożenie się do pracy,

4

---