KORZENIOWE
Systematyka botaniczna
Rodzina: Selerowate Apiaceae
Marchew - Daucus carota
Pietruszka korzeniowa Petroselinum hortense
Seler korzeniowy - Apium graveolens var. rapaceum
Pasternak zwyczajny - Pastinaca sativa
Rodzina Komosowate Chenopodiaceae
Burak ćwikłowy - Beta vulgaris
Rodzina Astrowate Asteraceae
Skorzonera - Scorzonera hispanica
Salsefia - Tragopogon porrifolius
Cechy grupy:
większość to rośliny dwuletnie
wszystkie oprócz selera uprawiane z siewu
korzeń palowy
liście tworzą rozetę liściową
większość uprawia się na polu (pietruszka i seler mogą być pędzone w szklarni)
kwiatostany selerowate: baldach złożony, komosowate: wiecha, astrowate: koszyczek
w każdym korzeń spichrzowy z cz. nadliścieniowej, podliścieniowej i górnej części korzenia
Marchew
dwuletnia roślina
korzeń palowy wydłużony (są też inne kształty)
na pow. korzenia char. Bruzdki - pozostałość po korzeniach bocznych
zielonkawa część nadliścieniowa - głowa
rozeta liści na długich ogonkach lub b. długich
liście pierzastodzielne, wcięcia 4-5 krotnie pierzastodzielne
ogonki liściowe i blaszka owłosiona (tylko u marchwi)
siewka - liścień równowąski, b.długi, łatwo się rozpoznaje
nie zimuje w polu
kwiaty w baldachach złożonych, bardzo rozbudowanych, owłosionych
kwiaty białe, obco- i owadopylne, do 1,5m pędy kwiatostanowe, potem brązowieją
pędy kwiatostanowe na końcach pędów
owoc - rozłupka rozpadająca się na 2 niełupki; zrośnięte stopką, na nasionach kolce/wyrostki
dł. nasiona 1mm, w 1g 800-900 szt. nasion
wczesnowiosenna - min. temp. Kiełkowania 5-6st.
Char. Żeberka na owocu, w których olejki eteryczne
nasiona po zbiorze przesiewa się na sitach płóciennych, aby zniszczyć wyrostki/kolce
długi termin wschodu → idealnie czyste pole, herbicyd po wysiewie 3 zabiegi, wymieszać nasiona z szybko wschodzącymi gatunkami
kształt i kolor korzenia: wydłużone, stożkowe, cylindryczne, okrągłe, mini
ubarwienie korzeni: biały, żółty, pomarańczowy, czerwony, bordowy, czarny (antocyjany)
przekrój korzenia: rdzeń środkowy 30-40%, kora zewnętrzna reszta
Pietruszka
korzeń stożkowaty tylko
barwa nie jest zróżnicowana
liście w rozecie, długie ogonki (formy korzeniowe ogonki cieńsze i jest ich mniej)
pędy, liście i owoce nagie
liście 3-4 krotnie parzystodzielne, blaszka błyszcząca
kwiaty w baldachu bardzo malutkie, zredukowane - zielonożółte
kwiaty obce i owadopylne
pędy kw. Bardziej rozgałęzione niż u marchii, do 1,5m, barwa oliwkowa
owoc rozłupka oliwkowa, cz. grzbietowa bardziej wypukła, żeberka na pow.
w 1g 850-1200 szt. nasion
wschody po 18-25 dniach - długo
min. temp. Kiełkowania 2-4st. (najniższa ze wszystkich) siew zimowy XII
korzeń: rdzeń dominuje, kory jest mniej; kształt rdzenia nieregularny
liścienie: lancetowaty, ostro zakończony, najszerszy w połowie długości
Seler
w stanie dzikim roślina wodna
korzeń zgrubiały wykształcony w wyniku hodowli odmianowej
części 3 równe - nadliścieniowa, podliścieniowa i korzeniowa
kształt okrągły lub kopytkowaty
siew lub rozsada, nie wolno sadzić rozsady zbyt płytko → zniekształcenia korzenia
ogonki liściowe cieńsze, mniej liczne
liście błyszczące
baldachy na końcach pędów w rozgałęzieniach (piętrowo), nie tak mocno ukwiecone
białe kwiaty, obco i owadopylne
owoc rozłupka - najdrobniejsza, najbardziej wysklepiona
w 1g 2000-3000 szt nasion
temp. Kiełkowania 5-6st.
Wschody po 10-12 dniach
Pasternak
rozeta liści
korzeń pietruszkowaty, liście selerowate, zapach marchwiany
kształt głowy pasternaku - wypukła
liście 1-2 krotnie pierzastodzielne
kwiaty żółte, obco i owadopylne
owoc rozłupka trudno rozpadająca się z błoniastym tworem
w 1g 150-350 szt nasion temp. Kiełkowania 5-6st,
wschody po 20-25 dniach
Burak ćwikłowy
w korzeniu dominuje część podliścieniowa
przebieg pogody wpływa na kształt korzenia (wydłuża się)
rozeta liści - ogonki delikatniejsze niż liściowy
blaszka trójkątna, łopatkowata; antocyjanowe nerwy i ogonki
także odmiany o liściach antocyjanowych
w korzeniu pierścieniowy układ (jaśniejsze smugi- tk. Przewodząca, ciemniejsza - tk. Spichrzowa)
cecha odmianowa - wyrazistość pierścieni
ilość pierścieni jest stała 5-8
siewki - antocyjanowe, na całej długości jedna szerokość char.
Ubarwienie korzeni - białe, żółte, różowe, dwubarwne
kwiatostan - wiecha złożona z różnych kłosków skupionych wokół siebie
zrastanie się owoców → kłębiki (owocostany)
kwiaty obco i wiatropylne
nowe odmiany jednokiełkowe - jedno nasiono
owocostan kłębik → owoc kłębek (5-6nasion)
w 1g 50-80szt nasion
min. temp. Kiełkowania 6-8st. (ciepłolubny)
wschody po 10-14 dniach
ciepłolubny więc wysiew w czerwcu (lipcu na zbiór przemysłowy)
młode buraki ćwikłowe to boćwinka, botwinka - liście
uprawa na liście, młode korzenie + liście lub przemysł
Skorzonera (wężymord)
dobry dla diabetyków
korzeń palowy cylindryczny dł 20-30cm
skórka czarna, miąższ biały
rozeta liści siedzących, lancetowatych (jak duża babka lancetowata)
r. wieloletnia, uprawiana w cyklu 2letnim
samopylne, żółte koszyczki
w 2 roku kwiat → korzeń staje się włóknisty i niejadalny (po obcieciu kwiatu i 2 tygodniach jadalny)
dominuje rdzeń w korzeniu, biały, zawierający mleczko (moczenie w wodzie)
smak porównywalny do szparagów
nasiona z aparatem lotnym, pędzelkiem (niełupka wydłużona)
w 1g 70-80szt nasion
min. temp. kiełk. 4-6st.
Salsefia (kozibród)
pochodzi z Algierii
korzeń palowy, podobny do pietruszki
duża liczba korzeni bocznych
część użytkowa to korzeń
po ugotowaniu spożywany
liście lancetowate, liczne, siedzące
jasna nitka na środku liścia charakterystyczna
koszyczek fioletowy
owoc niełupka podobna do skorzonery, aparat lotny jak mniszek, barwa słomkowa
w 1g 100 szt nasion
min. temp. Kiełk. 4-6st.
Wschody 14-20dni
Choroby
Bakteryjne
mokra zgnilizna
parch zwykły
Grzybowe
alternarioza naci marchwi
chwościk marchwi i buraka
czarna zgnilizna korzeni
septorioza selera i wszystkich innych
rizoktonioza marchwi
mączniak prawdziwy/rzekomy (rzadziej) baldaszkowatych
zgnilizna twardzikowa
brunatna plamistość liści buraka
zgorzel siewek
preparaty: Amistar, Mirador, Polyram, Polyversum, Rovral, Signum, Switch, Scorpion, Zato
Szkodniki
nicienie: mątwik buraczany, guzak północny
połyśnica marchwianka (larwy w korzeniach)
golanica zielonka
mszyce
płozak kminiaczek
liścioróbka selerowa (wszystkie)
śmietki (marchwiana, buraczana)
omorlica czarna
tarczyk mgławy
drobnica burakowa
rolnice i drutowce
płaszczyniec burakowy
preparaty: Nemasol, Pirimor, Proteus, Vydate
Herbicydy
Burak
przed siewem i po: Dual Gold
metoda dawek dzielonych: pierwszy zabieg w fazie 2-4 liści - Goltix, drugi 7-10 dni później - Goltix, trzeci od fazy 2 liści Agil/Fusilade Forte
Marchew
metoda dawek dzielonych:
do 10 dni po siewie Linurex
faza 1-2 liści Linurex
po 7-14 dniach od drugiego Linurex
od fazy 2 liści po wschodach chwastów Fusilade Forte
Pietruszka
do 5 dni po siewie Rocer
do 10 dni po siewie Afalon Dyspersyjny
nie później niż 2-3 dni przed wschodami Etna
od fazy 2 liści Fusilade Forte/Agil
Pasternak
od 5 dni po siewie Racer
Seler
przed sadzeniem rozsady Etna/Roundup
po sadzeniu bezp. Dual Gold
do 3 dni po sadzeniu Racer
2-3 tygodnie po sadzeniu rozsady Afalon Dyspersyjny
po przyjęciu rozsady Agil/Fusilade Forte
Cechy odmianowe
Marchew
dł. okresu wegetacji 85-120, 120-150, >150
sposób użytkowania
trwałość przechowywania - najlepsza u odmian późnych
kształt i wielkość korzenia
barwa korzeniach
stosunek średnicy rdzenia do całego korzenia (mała pożądana)
wybarwienie korzenia (silne korzystne i równomierne w rdzeniu i korze)
skłonność do zabarwiania się główki na zielono
skłonność do zazielenienia rdzenia (niekorzystne)
wczesność zbioru (mało naci, szybki wzrost, szybkie wybarwianie korzeni)
skłonność do tworzenia pośpiechów
przeznaczenie: rynek świeży, susz, przetwórstwo
skłonność do kumulowania azotanów gdy duży rdzeń
Pietruszka korzeniowa
długość okresu wegetacji ok. 7 miesięcy i nie różni się mocno
przydatność do przechowywania
odporność na mróz
kształt korzenia - stożkowaty lub cylindryczny
długość korzenia - krótki <15cm, półdługi 16-25cm i długi >25cm
dłuższy korzeń - dłuższa wegetacja, lepsze przechowywanie, bardziej mrozoodporne i aromatyczne
średnie - jak długie, ale lepiej się je zbiera
skłonność do rozwidlania się korzeni
Seler korzeniowy
wielkość i pokrój rozety liściowej 12-25liści wzniesiona lub rozpierzchła
kształt: spłaszczony, kulisto wydłużony, kopytkowaty - najbardziej cenione kuliste lub owalne, niezbyt grube korzenie boczne
korzenie boczne w dolnej części korzenia spichrzowego
odporność na tworzenie brody
konsystencja miąższu - zwarty i jędrny, luźny i gąbczasty
skłonność do parcenia
tendencja do tworzenia pośpiechów
Burak ćwikłowy
kształt korzenia - kulisty, kulistospłaszczony, walcowaty, stożkowaty
przydatność do przetwórstwa - korzenie cylindryczne, mniej odpadów przy obieraniu
wymagania glebowe (im bardziej płaski korzeń tym mniejsze)
barwa skórki -od krwistoczerwonej do fioletowoczerwonej
widoczność pierścieni
wielkość korzeni
intensywność zabarwienia korzeniach (ilość betaniny)
zawartość cukrów i kwasów organicznych - wpływa na smak
delikatność smaku korzeni -ilość tkanki mechanicznej (mniejsze korzenie delikatniejsze)
plenność - wysoki plon handlowy
skłonność do przerastania korzeni
wybijanie w pędy kwiatostanowe
zdolność do akumulacji azotanów
długosć okresu wegetacji 90dni wczesne, późne 120