Pęd jest organem roślin wyższych złożony z łodygi i liści. Podstawowej budowie jest on organem zewnętrznym nadziemnym służy przede wszystkim do wymiany gazowej, rozmnażania a także do gromadzenia materiałów zapasowych. Czasem w roślinie rośnie na długość dzięki merystemowi szczytowemu bądź interkalarnemu. Cechą charakterystyczną jest to że wzrost elongacyjny (wydłużania) nie jest ograniczony do strefy krótk opnącej lecz zachodzi również w znacznym oddaleniu od niego.

Charakterystyka pączka jest on zawiązkiem pędu składający się ze skróconej łodygi zawierającej na wierzchołku stożek wzrostu z zawiązkami liściowymi oraz zawiązkami pączków bocznych umieszczonych w kątach liści.

Pierwszy pączek pędu nazywany jako typowy inaczej wierzchołkowy zwany jest pączkiem zarodkowym .

Nie wszystkie pączki boczne są aktywne wzrostowo niektóre pozostają w stanie spoczynku nazywane pączkami śpiącymi u niektórych roślin mogą osiągnąć wiek dość długi np. u dębu około 100lat. Pączki śpiące szczególnie znajdujące się w dolnej części pędu mogą służyć do regeneracji zniszczonych organów nadziemnych rośliny. Ta zdolność wykorzystywana jest również do rozmnażania wegetatywnego roślin.

Pączki wierzchołkowe hamują nadmierny rozwój pączków bocznych jest to określony układ hormonalny rośliny.

Pączki mogą występować w różnych postaciach zawierające części wegetatywne zwiemy pędowymi lub liściowymi, zawierające zalążki kwiatów zwiemy kwiatowymi, a jeżeli są zalążki liści i kwiatów zwiemy mieszanymi.

Ze względu na czas tworzenie pączków i ich budowę wyróżnia się pączki okryte i nagie. Okryte tworzą się w drugiej połowie lata a rozwijają się w roku następnym są to pączki zimujące, okryte są dlatego grubymi łuskami które chronią pączek a szczególnie jego stożek wzrostu przed czynnikami zewnętrznymi zwłaszcza niskimi temperaturami. Łuski to przekształcone liście ze względu na swoją funkcje zawierając liczne związki a skórka pokryta jest grubym nabłonkiem. Na powierzchni ich wyrastają często włoski spełniającą funkcje mechaniczną a więc okrywającą jak i też wydzielniczą, włoski wydzielnicze produkują substancje gumowe lub żywiczne które sklejają łuski zwiększając w ten sposób właściwości ochronne. Natomiast rośliny zielne tworzą pączki nagie rozwijające się w tym samym roku. Natomiast ze względu na położenie dzielimy na pączki wierzchołkowe i boczne, wierzchołkowe na szczycie pędu głównego i rozgałęzieniach bocznych. Jeżeli pączek wierzchołkowy kończy swój wzrost np. wytworzenie kwiatu to jego funkcje przejmują pączki boczne, które powstają w kontach liści czyli inaczej pachwinach liściowych. Układ tych pączków na łodydze zwykle odpowiada układowi liści. Poza tymi formami pączków mogą tworzyć się pączki przybyszowe które powstają na łodydze na korzeniach a nawet na liściach. Miejscem ich powstawania jest tkanka kalusowa a więc przyranna lub też kambium. Z pączków przybyszowych tworzą się odrosty korzeniowe i takie same pędy jak z pączków śpiących, stąd też ważne znaczenie praktyczne w rozmnażaniu wegetatywnym

Rozgałęzianie pędu- pędy mogą stanowić jednoosiową łodygę jednakże najczęściej rozgałęziają się tworząc pędy boczne I, II, III rzędu i dalszych co warunkuje określony pokrój wygląd rośliny, najczęściej wyróżnia się 3 rodzaje rozgałęzień pędu widełkowy zwany( występuje u paprotników, zwłaszcza u widłaków tworzy się on wówczas gdy stożek wzrostu pędu dzieli się na stożki które wytwarzają dwa rozgałęzienia zazwyczaj są one równorzędne) , jednoosiowy zwany monopodialnym (powstają wówczas gdy oś główna pędu wydłuża się w sposób nieograniczony a więc rozwija się szybciej niż boczne rozgałęzienia charakterystyczny dla wielu roślin drzewiastych sosna świerk pospolity) i wieloosiowy zwany sympodialnym ( tworzą się wówczas gdy pączek wierzchołkowy wstrzymuje swój wzrost lub zamiera a jego funkcje przejmuje pączek boczny, rozwijający się z niego pąk przybiera z czasem kierunek podobny do pędu głównego i staje się jego przedłużeniem proces ten może powtarzać się wielokrotnie, spotykamy między innymi u naszych drzew owocowych, na drzewach rozwijają się głównie pączki zlokalizowane w górnej części pędu głównego co doprowadza do wykształcenia pnia i korony. Natomiast formy krzewiaste tworzące się na skutek rozwijania się pączków bocznych znajdujących się u nasady pędu głównego tworząc charakterystyczny krzak dla danego gatunku. Tworzące się korony drzew owocowych można formować w różny sposób w zależności od potrzeb i upodobań, ponieważ rośliny są bardzo plastyczne.

Wzrost pędu głównego i jego bocznych odgałęzień odbywa się w różnym pędzie co prowadzi do wytworzenia pędów o różnych długościach. Jedne o długich międzywęźlach nazywamy długopędami lub pędami wydłużonymi wzrost elongacyjny u nich jest bardzo intensywny, w naszych warunkach klimatycznych dochodzi nawet do 3,4 metrów. Na tych pędach liście rozmieszczone są stosunkowo rzadko wytwarzają mało kwiatów a często nie wytwarzają ich wcale. Natomiast krótkopędy zwane też pędami skróconymi charakteryzują się słabym wzrostem na długość małymi przyrostami i tworzą krótkie międzywęźla wydają dużo kwiatów i owoców, dlatego często nazywane są pędami owocującymi, występują licznie u drzew owocowych jabłoni domowej gruszy pospolitej. Natomiast rośliny zielne mające skrócone międzywięzla tworzą różyczki liściowe np. babka średnia, podobny czy zbliżony kształt pędu jest u takich roślin jak buraki marchew cykoria. W tej części rośliny wyrasta najczęściej w drugim roku długa łodyga zakończona w późniejszym okresie kwiatostanami i wytwarzające owoce.

Budowa pędu jako podstawa klasyfikacji roślin. Można rośliny podzielić na zielne( nie zdrewniałe pędy zamierające w końcu wegetacji są w śród nich rośliny jednoroczne, dwuletnie a także wieloletnie nazywane bylinami. Rośliny jednoroczne cały cykl życiowy przechodzą w ciągu jednego okresu wegetacji np. ziemniaki, słonecznik zwyczajny, groch zwyczajny. Rośliny dwuletnie pełen cykl życiowy w ciągu 2lat np. burak uprawny w pierwszym roku mięsisty korzeń a przechowany do roku następnego wykształca ped nasienny. Rośliny zielne wieloletnie ta część nadziemna co roku obumiera najczęściej natomiast zachowuje się podziemna część wieloletnia na której znajdują się pączki które w następnych latach przede wszystkim wiosną wytwarzają się pędy np. kończyna lucerna te pędy nazywamy szyjką korzeniową wytwarzają nowe pędy po każdym skoszeniu) i zdrewniałe ( rośliny wieloletnie często nazywane trwałymi ponieważ są długowieczne np. jabłoń domowa może osiągać wiek do 200 lat oliwka zwyczajna do 700lat jałowiec pospolity do 2000lat cis pospolity do 3000). Drzewa są roślinami które mają przyrost na wtórny przyrost na długość zróżnicowany na pień i koronę , krzewy nie mają pędu natomiast głównego np. róża dziko rosnąca, wrzos zwyczajny.

Metamorfoza pędu- podobnie jak korzenie pędy mogą ulegać daleko idącym zmianą warunkowane do przystosowania się do warunków środowiska dotyczą pędów nadziemnych jak i też podziemnych. Do najczęstszych metamorfoz pędów nadziemnych należą pędy pnące, rozłogi, kseromorficzne, ciernie i wąsy, najważniejsze metamorfozy pędów podziemnych to kłącza bulwy i cebule. Pędy pnące występują u roślin mających długie międzywęźle zawierające mało tkanki usztywniające potrzebujące do swojego wzrostu podpór maja charakter pędów wijących czepnych mogą mieć postać pędów zielonych lub zdrewniałych np. winorośl właściwa. Rozłogi są to wiotkie pędy o stosunkowo długich międzywęźlach łożących się po ziemi , rzadziej pod ziemią stanowią odgałęzienie dolnego odcinka nadziemnego pędu, mogą się one tworzyć w węzłach korzeni przybyszowych. Mogą być wykorzystywane do rozmnażania wegetatywnego np. truskawki poziomka pospolita. Pędy magazynujące występują w różnych grupach roślin np. kapusta głowiasta magazynuje główne składniki odżywcze w zgrubiałej łodydze zwanej głąbem a także w mięsistych liściach. Pędy kseromorficzne mają rośliny stanowisk suchych zdolne do przetrwania susz w powietrzu i glebie, osiągają to dzięki specyficznej budowie pokryciu skórki grubym nabłonkiem, zwijaniu się liści a także dzięki właściwością fizjologicznym występują na pustyniach stepach w naszym kraju np. mikołajek nadmorski sosna zwyczajna.

Ciernie - mają postać utworów kolczastych zaostrzonych i silnie zdrewniałych powstają w wyniku przeobrażenia pędu wówczas mówimy o cierniach pędowych, lub o przeobrażeniu liści lub ich części wówczas są ciernie liściowe a niekiedy są ciernie korzeniowe, np. głóg. A swoją budową i pochodzeniem różnią się ciernie od kolców występują u róży jeżyny w tworzeniu którym bierze udział epiderma , spotyka się przekształcenia części pędów w wąsy są to najczęściej wąsy czepne symulują one owijanie się pędu wokół podpory mogą się tworzyć z pędu głównego jak u winorośli właściwych pędów bocznych a mogą powstawać także z liści np. groch gryka.

Kłącza- są pędami podziemnymi rosną pionowo w glebie zbliżone są wyglądem do korzeni jednak różnią się budową anatomiczną oraz obecnością łuskowatą liści i pączków z których wyrastają pędy nadziemne i podziemne, kłącza wytwarzają także liczne korzenie przybyszowe mają one rózny wygląd zewnętrzny np. u rabarbaru są bardzo grube o małych międzywęźlach. Kłącza młodsza część posiadająca pączek wierzchołkowy powoduje jego rozrost i wyrastanie nad powierzchnie gleby. Typowy organ podziemnych dla roślin wieloletnich zielnych służy jako organ spichrzowy a także do rozmnażania wegetatywnego

Bulwy pędowe- rozpowszechnione w różnych grupach roślin funkcją zasadniczą magazynowanie materiałów zasadniczych służą do rozmnażania wegetatywnego, pochodzenie może być różne, niekiedy służyć mogą zarówno jako magazyn materiałów zapasowych do rozmnażania wegetatywnego również interesująca jest bulwa pędowa ziemniaka mocno rozwijają się pędy nadziemne a z ich dolnych części korzenie przybyszowe a z pączków pachwinowych rozwijają się pędy podziemne nazywane stolonami na zakończeniu których rozwijają się bulwy.

Cebula jest również modyfikacją pędu posiada silnie skrócony pęd o mięsistych liściach wyrastających ze skrócenj łodygi nazywanej piętką

3

---