1.Pojęcie portu, podstawowe zadania i funkcje portów.
Port morski jest miejscem w rejonie zetknięcia się lądu z morzem, w którym statek i ładunek korzystają z urządzonej przystani. PM jest równocześnie ogniwem transportu i złożonym węzłem transportowym, w którym zbiegają się środki transportu morskiego, kolejowego, samochodowego, rzecznego i przesyłowego a nawet lotniczego, gdzie ładunki korzystając z przeładunku i mając do dyspozycji szereg innych usług, zmieniają środek transportu morskiego na środki transportu lądowego lub odwrotnie. PM wodny jest to obszar przybrzeżny wyposażony w urządzenia zabezpieczające bezpieczny postój statku i jego techniczną obsługę. Ze względu na przeznaczenie i funkcje porty można podzielić na handlowe, przemysłowe, pasażerskie, rybackie, jachtowe, wojenne.
2.Pojęcia: port dyspozycyjno-rozdzielczy, uniwersalny, specjalistyczny, naturalny, sztuczny.
a) porty dyspozycyjno-rozdzielcze są z reguły dużymi portami handlowymi, przygotowanymi do obsługi wszystkich ładunków i środków transportowych. Posiadają pojemne zaplecze oraz sieć regularnych połączeń z przedpolem. Ze względu na przygotowanie techniczno-organizacyjne i szeroki zakres funkcji pełnią one zadania typowe dla ośrodków dyspozycyjno-rozdzielczych masy ładunkowej. b) porty uniwersalne są to porty, których zagospodarowanie przestrzenne, potencjał ekonomiczny i organizacyjno-usługowy przystosowane są do obsługi wszystkich rodzajów ładunków i środków transportowych, a także obsługi pasażerów Skupiają dużą liczbę linii regularnych bliskiego i dalekiego zasięgu, przemieszczają duże ilości różnych ładunków, obsługują szerokie zaplecze gospodarcze, krajowe i tranzytowe. Wykonują także funkcje przemysłowe i handlowe. Każdy port uniwersalny jest równocześnie portem dyspozycyjno-rozdzielczym. c) porty specjalistyczne są z reguły za- lub wyładunkowe przystosowane pod względem techniczno-organizacyjnym do obsługi określonego ładunku. Występują pod nazwą portów węglowych, naftowych, rudowych, promowych, bunkrowych- są to porty przelotowe. Można wyróżnić porty ze względu na lokalizację: nad rzekami- porty śródlądowe, u ujścia rzek, w zatokach, w lagunach, nad otwartym morzem lub oceanem, na wyspach przybrzeżnych. Z punktu widzenia warunków nawigacyjnych: pływowe, bezpływowe, zamarzające, niezamarzające. Pod względem techniki budowy: otwarte, zamknięte, pirsowe lub molowe, kejowe. d) porty naturalne zapewniają statkom od strony morza otwartego naturalną osłonę, bez potrzeby wyposażenia ich w specjalne budowle hydrotechniczne. e) porty sztuczne ze względu na swoje położenie nie stwarzają naturalnej osłony, muszą być wyposażone (w falochrony) w obiekty spełniające te funkcje.
3. Procesy transportowo- technologiczne: główne, uzupełniające, pomocnicze.
a) procesy główne są to czynności związane z portowym procesem transportowym. Dotyczą przedmiotu przewozu tj. ładunku. Do procesów głównych zalicza się przeładunek i krótkoterminowe składowanie. b) procesy uzupełniające odnoszą się do ładunków jednak tylko do niektórych, nie mają bezpośredniego wpływu na zmianę miejsca pobytu ładunku w porcie od strony technologicznej. Obejmują głównie czynności manipulacyjne(identyfikację, sortowanie, segregację ładunków) oraz rzeczoznawczo-kontrolne(ważenie, fumigację, kontrolę ilościową i jakościową). c) procesy pomocnicze nie odnoszą się bezpośrednio do ładunków. Dotyczą obsługi środków transportowych(głównie statków) w procesie np. podstawiania środka transportowego, jego odprawy transportowej i handlowej, naprawy i konserwacji, czyszczenia ładowni.
4. Cechy usług portowych, klasyfikacja usług portowych.
Cechy usług portowych- jakość usługi portowej określa stopień dostosowania jej cech użytkowych, oferowanych przez producenta tej usługi, do właściwości wymaganych przez jej nabywcę. Im wyższy jest ten stopień, tym wyższa jest jakość usług. Usługi portowe określa się za pomocą parametrów: szybkość ich wykonania, masowość, dostępność do nich, niezawodność, częstotliwość, bezpieczeństwo i pewność. Pomiędzy parametrami określającymi jakość usług portowych występują określone współzależności, np. wzrostowi szybkości realizacji usługi me towarzyszyć spadek bezpieczeństwa i niezawodności, przy równoczesnym wzroście masowości, dostępności czy też częstotliwości. Klasyfikacja usług portowych- usługi portowe dzieli się na: wykonywane na rzecz ładunków, wykonywane na rzecz pasażerów, wykonywane na rzecz statków i innych środków transportu dowozowo- odwozowych. W trakcie produkcji usług portowych na rzecz ładunków i statków wyróżnia się usługi dyspozycyjne- do planowania, organizacji i nadzoru procesu transportowego portu. Usługi techniczno- wykonawcze- do realizacji procesu transportowego portu. Usługi wykonywane przez spedytora określa się ogólnie usługami spedycyjnymi, a przez maklera usługami maklerskimi. Większość usług portowych jest rezultatem zaangażowania siły roboczej. Tego typu usługi nazywamy usługami czynnymi portu. Część usług wykonywanych głównie na rzecz statków nie wymaga pracy żywej są to usługi bierne portu. Usługi portowe wykonywane dzięki inwestycjom określa się mianem usług inwestycyjnych, natomiast te które nie wymagają inwestycji usługami bezinwestycyjnymi. W wyniku fizycznego użytkowania portowego warsztatu pracy powstają usługi eksploatacyjne. Ich przeciwieństwem są usługi handlowe, których proces nie wymaga zaangażowania warsztatu pracy.
5. Składy portowe- rodzaje, wybór rodzaju składu portowego w zależności od ładunku, hangary manipulacyjno-przelotowe.
Składy długoterminowe służą do składowania ładunków przez dłuższy okres. Są oddalone od nabrzeża portowego w tzw. 2 linii. Dokonuje się w nich czynności składowania kompensacyjnego. Wykorzystuje się je także w celach rynkowych, w celu ustalenia wyższej ceny na rynku. Ze względu na przeznaczenie składy portowe dzielimy na: uniwersalne(przeznaczone do składowania ładunków drobnicowych), specjalne(do składowania ładunków o specyficznych właściwościach fizykochemicznych). Hangary manipulacyjno- przelotowe występują w zasięgu nabrzeżnych urządzeń przeładunkowych stąd nazywa się je magazynami portowymi 1 linii. Są przeznaczone do składowania ładunków drobnicowych przez krótki okres oraz do przygotowania ładunku do przewozu drogą morską. Umożliwiają sprawną obsługę statków przed załadunkiem i rozładunkiem. Pełnią rolę składów kompensacyjnych- ich zadaniem jest wyrównanie nierównomierności w przepływie masy ładunkowej, wynikającej z różnic jednostkowej pojemności statków i środków transportu lądowego.
6. Elementy technicznego wyposażenia portu- infra- i suprastruktura.
Infrastruktura- to podstawowe składniki technicznego wyposażenia portu. Stanowią podstawę rzeczową produkcji portowej, bazę materialno-techniczną działalności gospodarczej portu, a ich stan ilościowy i jakościowy ma zasadnicze znaczenie dla funkcjonowania i rozwoju gospodarczego portu. Składniki tworzące infrastrukturę: akwatorium portowe, w skład którego wchodzą: reda, awanport, kanały i baseny portowe; terytorium portowe, obejmujące: falochrony, mola, pirsy, nabrzeża i pozostałe tereny portowe; portowa sieć dróg kolejowych i kołowych oraz stacje portowe; sieć i węzy: energetyczny, wodociągowo-kanalizacyjny, gazowy, telekomunikacyjny ruchu, łączności. Reda-zewnętrzna część akwatorium portowego, osłonięta od wiatru i fal morza otwartego gdzie statki mogą się zatrzymać. Awanport- leży między redą a wewnętrznymi wodami portowymi, oddzielony falochronem. Kanały portowe- oznakowane wewnątrzportowe tory wodne. Baseny portowe- część akwatorium portowego, gdzie statki dokonują przeładunku. Molo- budowla hydrotechniczna typu ciężkiego, szerokość 80-200m. oraz o długości umożliwiającej cumowanie wzdłuż linii nabrzeża. Pirs- lekka konstrukcja, o długości jednego statku, szerokość 80m. Nabrzeże- linia brzegowa mola, pirsu, basenu lub kanału portowego wraz z najbliższymi terenami przyległymi, do postoju o obsługi statków. Falochrony- osłaniają akwatorium portowe przed falowaniem morskim. Suprastruktura- nie jest niezbędnym składnikiem technicznego wyposażenia portu, powstaje na bazie uprzednio utworzonej infrastruktury. Składniki ją tworzące: urządzenia przeładunkowe i sprzęt zmechanizowany różnych typów i rodzajów; portowy tabor pływający; magazyny i place składowe wraz z wyposażeniem; urządzenia i wyposażenie pomocne w funkcjonowaniu portu; urządzenie i wyposażenie zabezpieczające trwałość i techniczną gotowość infrastruktury i suprastruktury transportowej portu.
7. Portowe urządzenia przeładunkowe- rodzaje, podział, przykłady.
Cykliczne urządzenia przeładunkowe: żuraw - unosi ładunek w górę, przenosi go w płaszczyźnie poziomej i opuszcza w dół. Urządzenia o działaniu potokowym to: przenośniki taśmowe, taśmowce węglowe, urządzenia pneumatyczne, rurociągi, elewatory zbożowe. Urządzenia przeładunkowe uniwersalne(drobnica) to: żuraw drobnicowy. Urządzenia przeładunkowe wyspecjalizowane (ładunki sypkie: zboże, cement, glin) to: żurawie oraz suwnice kontenerowe nabrzeżne i placowe. Do głównych parametrów techniczno-eksploatacyjnych żurawia portowego zaliczamy: udźwig- masa ładunku jaką żuraw może przenieść, łącznie z masą osprzętu przeładunkowego. Wysięg- odległość od środka obrotu do środka linii nośnej. Urządzenia przeładunkowe stacjonarne na stałe zainstalowane na nabrzeżu portowym, poruszają się na nabrzeżu na ograniczonym odcinku, na torach poddźwigowych. Urządzenia przeładunkowe ruchome: żurawie samojezdne i pływające.
8. Składniki portowej sieci kolejowej - ich zadania.
Portowa sieć dróg kolejowych tworzy portowy układ komunikacyjny. Składniki: stacja przedportowa(oddalone od portu, rozdzielają pociągi na zaplecze lub z zaplecza do portu), portowa stacja rozrządowa(węzeł torów kolejowych, następuje zbieranie pociągów ze stacji rejonowych), portowa stacja rejonowa(segregowanie wagonów przeznaczonych na poszczególne nabrzeża, zestawienie pociągów z wagonów przyjętych z poszczególnych nabrzeży, może występować kilka stacji rejonowych), tory ładunkowe i manewrowe na nabrzeżach(równoległe do linii nabrzeża, zadaniem jest podstawienie wymaganej liczby wagonów na każde stanowisko przeładunkowe. Tory ładunkowe i manewrowe połączone są ze sobą rozjazdami. Czynności przeładunkowe odbywają się wyłącznie na torach ładunkowych. Na torach manewrowych dokonuje się przetaczania opróżnionych wagonów.)
9. Ładunki.
Ładunek dobro rzeczowe stanowiące przedmiot wymiany towarowej drogą morską. Ładunki masowe- przewożone w dużych ilościach luzem, statkami trampowymi( surowce przemysłowe, energetyczne, budowlane). Ładunki drobnicowe- występują w opakowaniu transportowym lub bez opakowania, przewożone w mniejszych ilościach, statkami linii regularnej(ładunki przetworzone). Ładunki półmasowe- przewożone w dużych ilościach w jednorodnych opakowaniach, statkami trampowymi(cement, cukier, sól w workach)
10. Podatność transportowa- obejmuje: naturalną podatność transportową(wynika z chemicznych, fizycznych i biologicznych cech i właściwości ładunków. Im więcej naturalnych cech posiada ładunek, tym jego podatność transportowa jest niższa, tym większe wymagania stawia wobec procesu transportowego. Mniejszą naturalną podatnością transportową charakteryzują się ładunki szybko psujące się, niebezpieczne, łatwozapalne, wrażliwe na wstrząsy i uderzenia). Techniczna podatność transportowa- (zewnętrzne właściwości i cechy ładunków. Do cech zalicza się wielkość ładunku, kształt , rozmiary, przestrzenność, stan skupienia). Wartościowa podatność transportowa- (wpływa na nią wartość przewożonego ładunku, im większa jest jego wartość tym mniejsza jest jego podatność transportowa. Dotyczy to szczególnie ładunków cennych, wysoko wartościowych, wymagających szczególnej troskliwości, zabezpieczenia).