ROZWÓD I ROZWIĄZANIE MAŁŻEŃSTWA PRZEZ ŚMIERĆ
ROZWÓD
dość częsty - łatwy do „wykonania”
wypadki porzucenia żon przez mężów są rzadsze
zdradę mąż ma prawo zabić żonę, zazwyczaj ogranicza się do porcji kijów, wyrzutów czy napomnienia
przypadek porzucenia mężów przez żony - powody: koniec uczuć, utrata pozycji przez mężczyznę, pokłócenie się rodów, do których należą małżonkowie, magia roztoczona przez innego mężczyznę)
formalności: żona bierze swoje rzeczy i opuszcza dom męża, przeprowadzając się do chaty matki lub najbliższej krewnej
mąż najczęściej stara się ją ściągnąć z powrotem; posyła jej dary pojednania (często nie przyjmowane za pierwszym razem)
jeżeli żona w końcu przyjmie te dary to znaczy, że wraca
jeżeli nie to mąż musi zacząć szukać sobie innej żony
zwrot wymienionych wstępnych darów następuje w chwili zawarcia małżeństw przez rozwódkę
przez czas niezamężności kobieta znów prowadzi nieskrępowane życie seksualne
nowy małżonek ma obowiązek przekazać prezent z kosztowności:
swemu poprzednikowi jako rekompensatę za dar, który ten na początku małżeństwa ofiarował rodzinie byłej żony
krewnym żony, potem zaczynają dostawać dary z żywności
małżeństwo zakończone nie pozostawia piętna społecznego ani na mężczyźnie ani na kobiecie, choć zwyczaj nie pozwala się przyznać żadnej ze stron, że została porzucona
rodzina mniej się miesza do kolejnych wyborów partnera
dzieci zostają przy matce; kiedy prowadzi ona życie niezamężnej dziewczyny przebywają w domu jej najbliższej zamężnej krewnej w linii matki
ŚMIERĆ I ŻAŁOBNICY
śmierć męża nie oswobadza żony z więzów małżeńskich
najsilniejsze i najcięższe ograniczenia spadają na kobietę dopiero po śmierci współmałżonka
rola głównej żałobnicy - dawanie ostentacyjnego i dramatycznego wyrazu swemu żalowi przez miesiące, czasem nawet lata
dozór społeczeństwa nad sprawowaną żałobą, głównie rodziny zmarłego
to samo odnosi się do wdowca, ale w mniejszym stopniu
duch zmarłego wiedzie szczęśliwy żywot w Tuma, krainie demonów, po wchłonięciu w siebie magii zapomnienia i zadzierzgnięciu nowych więzów
z chwilą zgonu rysuje się wyraźny podział pomiędzy jego rzeczywistymi krewnymi (rodziną matki) a dziećmi, żoną, powinowatymi i znajomymi
krewni podlegają tabu - nie wolno im dotknąć zwłok, gdyż ulegliby ich niszczącemu działaniu, sprowadzającemu choroby i śmierć (chodzi o materialne wyziewy wydobywające się z trupa)
nie okazują zewnętrznej żałoby przez specjalny strój czy odmienny rodzaj biżuterii, ewentualnie mogą żal okazywać płaczem
obowiązkiem moralnym jest odczuwać stratę przez żonę, dzieci, powinowatych dawanie ostentacyjne wyrazu tej rozpaczy, podkreślanie jej wyglądem zewnętrznym
ogolenie głowy, smarowanie się sadzą, wycie
podział żałobników:
wszyscy oprócz klanu zmarłego (zwłaszcza wtedy wszyscy, gdy była to znana osobistość)
synowie i szwagrowie zmarłego (zajmujący się ciałem i grobem)
wdowa, jaj córki i siostry - kobiety opłakujące, okazujące boleść)
CEREMONIE POGRZEBOWE I PRZEPISY ŻAŁOBNE
gdy zbliża się chwila zgonu żona, dzieci i krewni gromadzą się przy umierającym, w chwili jego śmierci - spazmatyczne zawodzenia żałobne, które trwają podczas następnych tygodni
ciało nieboszczyka trzeba umyć, namaścić i przyozdobić
włóknami z kokosu zatyka się wszystkie dziury w ciele, związuje się nogi a ręce przywiązuje do boków
kobiety, siedząc rzędem na podłodze, biorą zwłoki na kolana; głowę podtrzymuje wdowa lub wdowiec
kobiety pieszczą ciało, przykładając do niego wartościowe przedmioty, poruszając członkami ciała
na dworze powinowate kobiety wykonują taniec żałobny
synowie kopią grób (dawniej mieścił się na głównym placu, teraz - z rozkazu białego - na krańcu wsi)
w kilka godzin po śmierci ciało owinięte w maty składa się do grobu, potem zakrywanego belkami tak, żeby zostało trochę miejsca
na belkach kładzie się wdowa i pełni straż, czasem z córką
nawet obecnie kopie się chwilowy grób na placu, lub kładzie się tam zwłoki i odbywa się obrzęd czuwania
tuż koło grobu ustawiają się w odpowiednich grupach głowni żałobnicy i krewni zmarłego, za tym wewnętrznym kręgiem usadawiają się mieszkańcy wsi i goście podzieleni na osobne grupy wedle społeczności, do których należą; im dalej od ciała tym „swobodniejsze” zachowania (rozmowy, żarty); w środku - zawodzenie, recytacja magicznych zaklęć etc.
następnego dnia - ekshumacja zwłok i badania, czy nie ma nim oznak czarnej magii; przed świtem, zaraz po pierwszej ekshumacji wydobywa się ciało z grobu i synowie zmarłego wyjmują z niego niektóre kości, które służą jako relikwie, dla nich samych i innych krewnych (rząd zakazał tych praktyk; ale nadal są praktykowane)
wyjęcie tych kości jest aktem pietyzmu; ale samo wyjmowanie - nieprzyjemnym obowiązkiem; zwyczaj wymaga, by je wysysali, hamując przy tym obrzydzenie
po oczyszczeniu kości (co się odbywa zawsze nad brzegiem morza) synowie wracają do wsi, gdzie kobiety z rodu zmarłego dokonują obrzędowego „umycia ust” poprzez podanie jedzenia i umycie rąk oliwą z kokosu
z kości wyrabia się różne przedmioty - ozdobne i użytkowe (wdowa otrzymuje czaszkę na garnek na wapno, szczęka jako rodzaj naszyjnika etc.)
użytkowanie szczątków jest uważane za przykry obowiązek, jako rodzaj pobożnego odpłacenia za dobrodziejstwa otrzymane od ojca; choć z drugiej strony dzieci i wdowa powinny pragnąć zachowywać relikwie zmarłego
krewnym ze strony matki zmarłego tabu zabrania używania kości nieboszczyka, może to spowodować wzdęcie brzucha albo nawet śmierć
gdy po kilku latach otrzymują owinięte w suche liście dotykają ich nadal bardzo ostrożnie, potem składają je na skałach nad morzem
dalsza rodzina, powinowaci i przyjaciele dostają paznokcie, zęby, włosy, robią z nich ozdoby żałobne
po drugiej ekshumacji ciało się grzebie i tłum się rozchodzi
wdowa, która do tej pory nic nie jadła, nie piła no i cały czas żałobnie zawodziła przenosi się do małej klatki koło jej domu gdzie ma spędzić wiele miesięcy przestrzegając wielu tabu
nie może opuszczać tego miejsca
może mówić tylko szeptem
nie może dotykać jedzenia własnymi rękami, tylko ktoś musi ją karmić
siedzi w ciemnej klatce bez powietrza i światła
ciało jej pokrywa warstwa sadzy i tłuszczu, której długo nie może zmyć
potrzeby załatwia nie wychodząc z domku, jej krewni muszą po niej sprzątać
jest pod ścisłą obserwacja krewnych męża po matce
okres żałoby trwa od sześciu miesięcy do 2 lat, potem - po uroczystych rytuałach wraca do normalnego życia i na nowo jest zdatna do małżeństwa
4. IDEOLOGIA ŻAŁOBY
przez okazywanie bólu i wypełnianie obowiązków związanych z żałobą przez wdowę uwydatnia się siła i trwałość małżeństwa; jest to pozagrobowa kontynuacja systemu świadczeń, które należą się mężowi od rodziny żony
podklan zmarłego po ostatecznym pogrzebaniu zmarłego urządza pierwszy wielki podział żywności oraz kosztowności, podczas którego żona, dzieci i powinowaci otrzymują wysokie zapłaty za różne usługi przy pogrzebie
potem następują kolejne podziały: przeznaczone dla płaczek, dla kopiących grób, dla całej masy żałobników
najpokaźniejsze dary daje się wdowie i dzieciom, jako że one z żalu i pietyzmu dla zmarłego używały kości zmarłego do użytku codziennego bądź też jako ozdoby
członkowie podklanu dają pożywienie naczelnikowi podklanu, który je dopiero rozdziela odpowiednim osobom, które dzielą je dalej pomiędzy inne osoby
każdy dar pociąga za sobą konieczność rewanżu
ostentacja, z jaką wdowa i dzieci muszą okazywać rozpacz to:
obowiązek wobec zmarłego i jego podklanu, obowiązek kodeksu moralnego, strzeżony przez opinię publiczną i rodzinę
dowód na to, że żona i dzieci były dobre dla zmarłego
obala to podejrzenie ich o uczestnictwo w morderstwie za pomocą czarnej magii
każda śmierć jest powiązana z czarami (chyba, że było to wyraźne samobójstwo czy inny widoczny wypadek)
żona i dzieci są jako pierwsze podejrzane o czarną magię w stosunku do zmarłego ojca
dzieci ze śmiercią ojca tracą materialnie znacznie bardziej niż krewni (spadkobiercy)
prawdziwe uczucia biegną niezależnie od przyjmowanych postaw „na zewnątrz”
„naturalna” rozpacz bliskich
problem uczuć w związku z poczuciem solidarności w obrębie klanu (cały klan ponosi stratę)