WYKŁAD 1

Zbiorowiska trawiaste (ZT)

Są to zbiorowiska złożone głównie z trwałych roślin zielnych lub przynajmniej z dużym współdziałaniu traw. Zajmują one około 23% powierzchni lądów na kuli ziemskiej

UR=ZT, ZT≠UR

Użytki zielone (UZ)

Są to zbiorowiska trawiaste wykorzystywane do celów paszowych.

Wyróżniamy następujące zbiorowiska trawiaste:

• stepy i lasostepy

• sawanny

• tundry

• łąki

Stepy

Bezdrzewne formacje roślinne związane z klimatem umiarkowanym; zajmują ok. 14,5% ogólnej powierzchni lądu.

Czynniki sprzyjające wykształceniu się stepów:

• suchy kontynentalny klimat; 150-200 mm opadów w okresie wegetacji,

• gleby o drobnej strukturze, dużej miąższości, próchnicy, wysoka zawartość w składniki pokarmowe (czarnoziemy)

Występowanie stepów:

• w Eurpoie np. Stepy Ukrainy, „puszta” Węgierska

• w Azji- np. Stepy kazackie, stepy mongolskie

• Ameryka Północna- prerie

• Ameryka Południowa- pampasy (pampa argentyńska)

• Nowa Zelandia- tussok

Sawanny

Zbiorowiska trawiaste z udziałem drzew; występują w ciepłych strefach klimatycznych (zwrotnikowe, równikowe) w Afryce, Ameryce Południowe, Australii.

Tundra

Bezleśne zbiorowisko w polarnej strefie klimatycznej z przewagą traw i turzyc.

Łąki

Bezdrzewne zbiorowiska trawiaste na siedliskach z reguły poleśnych o zwartej runi, w zimie co najmniej częściowo zielone, występuje w strefach klimatycznych umiarkowanych i chłodnych.

Podział zbiorowisk trawiastych:

• naturalne

• sztuczne

Podział trwałych użytków zielonych w praktyce:

• naturalne (nie zagospodarowane)

• sztuczne (zagospodarowane)

Łąki naturalne:

Są to nietrwałe zbiorowiska roślinne, występujące na terenach, gdzie określone czynniki powstrzymują sukcesje roślinne prowadzące do utworzenia leśnego zbiorowiska klimaksowego (ostatni etap sukcesji roślinnej- tworzenie lasu).

Czynniki sprzyjające utrzymywaniu się łąk naturalncyh:

• niskie temeratury

• silne wiatry

• lawiny śnieżne i kamienny w górach

• krótki okres wegetacji przy chłodnym i dżdżystym lecie

• niskie opady

• duży niedosyt wilgoci- zasolenie gleb

• wysoki poziom wody gruntowej

• wody powodziowe na terenach nadrzecznych

Przykłady łąk naturalnych:

• hale wysokogórskie

• dealpejskie

• łęgi nadrzeczne

• watty i marsze

• zbiorowiska ziołorośli

• łąki słone

• hale podbiegunowe

Łąki sztuczne (antropogeniczne)

Zbiorowiska roślinne ukształtowane przy działalności człowieka; ich utrzymywaniu się sprzyjają takie czynniki jak koszenie, nawożenie i wypas.

Zabiegi pratotechniczne- zabiegi na łąkach (łac. Prato- łąki) tyczy się wyłącznie łąk.

Zabiegi agrotechniczne- zabiegi na gruntach ornych

Funkcje zbiorowisk łąkowych:

a) Prodykcyjna

• podstawowa

• drugorzędowa

b) Poza produkcyjna:

• ekologiczna

• krajobrazowa

Funkcja produkcyjna podstawowa:

• produkcja zielonki do bezpośredniego karmienia dla zwierząt

• produkcja surowca do pozyskiwania siana, kiszonek, suszu, koncentratów

Funkcja produkcyjna drugorzędowa:

• produkcja ściółki

• produkcja masy opałowej

• produkcja drewna

• produkcja celulozy

• pastwisko dla pszczół

• miejsce pozyskania surowców zielarskich

Produkcja ściółki

Wskaźnik chłonności cieczy:

• słoma zbożowa 220- 240%

• siano z łąk ściółkowych 180- 220%

Produkcja masy opałowej.

Kaloryczność 100 g biomasy

• słoma żytnia 216,2 kcal

• trzcina pospolita 217,8 kcal

• siano łąkowe 127,8 kcal

Phragmites sp.- trzcina pospolita; Phalaris sp. Mozga; Miscanthus sp.- miskant rośliny wysoko kcl

Produkcja drewna

Systemy silvopastoralne (zbiorowiska zadrzewione)- polega na połączeniu gospodarki leśnej i pastwiskowej, jego celem jest jednoczesna produkcja paszy i drewna oraz wywołanie korzystnego oddziaływania na atmosferę, litosferę, i biosferę, a także kształtowanie piękna krajobrazu.

Funkcja poza produkcyjna- ekologiczna:

• bariera migracji biogenów do wód

• zbiorniki retencyjne wód

• ścinanie fali powodziowej

• ochrna gleb przezd erozją

• wzbogacanie gleby w materię organiczną

• oczyszcanie ścieków

• oczyszczanie powietrza

• kształtowanie klimatu

• naturalne siedlisko fauny

• skarbnica gatunków flory (bank genów)

WYKŁAD 2

Zawartość N- NO3 i P w wodzie rzeki Samica w zależności od sposobu wykorzystania użytków rolnych.

Termin badań	Typ UR	N- NO3 (mg/l)	P (mg/l)
Wiosna 25,04	TUZ	1,5	0
		GO	28	0,008
	Lato 15,07	TUZ	2,8	0,139
		GO	28,4	0,376
	Jesień 8,10	TUZ	3	0,08
		GO	18	0,071

ZBIORNIKI RETENCYJNE WÓD

• znaczenie gleb torfowych jako zbiorników retencyjnych( dominują jako siedliska na TUZ, zatrzymują wodę)

• użytki zielone w profilu o głębokości 150 cm zatrzymują 250 mm wody wolnej. ( chodzi o gromadzenie wód w profilu kiedy poziom wody spada, to nie jest zalana łąka tylko możliwość zatrzymywania wody w profilu). W skali kraju gromadzą 10 mld m3 wody.

ŚCINANIE FALI POWODZIOWEJ

• Podstawowe znaczenie łęgów,. Stanowią 23% ogólnego obszaru TUZ.

• Na przestrzeni lat powierzchnia łęgów zmniejsza się

OCHRONA GLEB PRZED EROZJĄ

• Erozyjne zmywy gleb pylastych w USA w ciągu roku (t/ha)

• Darń wiechlinowa 0,9

• Płdozmian: kukurydza, pszenica, owies 7,0

• Corocznie pszenica 25,3

• Corocznie kukurydza 49,3( tak dużo ponieważ kukurydze hodujemy w rzędach dlatego woda płynąca pomiędzy rzędami kukurydzy wymywa łatwiej glebe)

• Ugór orany na głębokości 10 cm 104,1 t/ha rocznie

WZBOGACENIE GLEBY W MATERIĘ ORGANICZNĄ

Współczynniki przyrostu (+) i degradacji (-) glebowej substancji organicznej (1 ha)

Okopowe	-1,4	Następuje proces degradacji gleb.
Kukurydza	-1,15
Zboża, oleiste	-0,53
Strączkowe	+0,35		Następuje proces kumulowania materii organicznej w glebie.
Trawy w uprawie polowej	+1,05
Mieszanki motylkowo trawiaste	+1,96

OCZYSZCZANIE ŚCIEKÓW

Zdolności filtracyjne darnii łąkowych; przykłady

Mozga trzcinowata- Phalaris arundinacea

Wyczyniec łąkowy- Alopecurus pratensis

Rośliny te rosną na kompleksach glebowych gdzie odprowadzane są ścieki.

FUNKCJA POZAPRODUKCYJNA KRAJOBRAZOWA

• element kształtowania krajobrazu

• element kolorytu i piękna

• miejsce uprawiania agroturystyki

ZALEŻNOŚĆ DÓBR EKONOMICZNYCH I EKOLOGICZNYCH OD INTENSYWNOŚCI PRODUKCJI PASZ NA UŻYTKACH ZIELONYCH

1. równowaga w uzyskaniu z UZ dóbr ekologicznych i ekonomicznych

2. B produkcja dużej ilości pasz co oznacza mniejsze dobra ekologiczne( np. gospodarstwa mleczne)

3. Mniejsze plony, ale uzyskujemy dużo dóbr ekologicznych( np. produkcja bydła , żywca, nie ma intensywnego nawożenia)

4. Intensyfikacja produkcji pasz ale a dobra ekologiczne biegną ku 0( wody jak i gleby są zatrute azotem i fosforem, nie występuje fauna, tego typy rolnictwa nie mają sensu)

ISTOTA EKOSYSTEMU TRAWIASTEGO

• tworzenie darni

• specyficzne wymaganie termiczne roślin łąkowych

• znaczne wymaganie wodne roślin łąkowych( spowodowane dużą transpiracją roślin)

• dodatni bilans materii organicznej

• wielogatunkowość

• duża plastyczność

• zdolność krzewienia się i odrastania po defoljacji

• zależność od działalności ludzkiej

CO TO JEST DARNIA

Trwała okrywa roślinna obejmująca dolne części pędów( to co zostaje ze skoszenia albo wypasów) oraz przypowierzchniową warstwie gleby(5-6 cm) wraz z systemami korzeniowymi mająca zdolność ciągłego odrastania

PODZIAŁ UZ W ZALEŻNOŚCI OD OKRESU UŻYTKÓW

• trwałe 6 lat i więcej

• krótkotrwałe( przemienne) 2-5 lat

• czasowe

PODZIAŁ TUZ W ZALEŻNOŚCI OD SPOSOBU UŻYTKOWANIA

• łąki( użytki kośne)

• pastwiska( użytki pastwiskowe)

• użytki kośno- pastwiskowe( użytki przemienne, są najlepszą formą wykorzystywania użytków zielonych, wzmocnienie roślin)

UDZIAŁ TUZ W STRUKTURZE UŻYTKÓW ROLNYCH

Irlandia	93,0 %
Szwajcaria	79,6 %
Wielka Brytania	64,3 %
Austria	57,1 %
Holandia	55,0 %
Belgia	44,7 %
Francja	35,8 %
Niemcy	36,5 %
Polska	21,9 %

Taka struktura jest uwarunkowana klimatem.

Koncentracja TUZ w pół- wsch części Polski jest to tzw zagłębie mleczne oparte na TUZ.

W wielkopolsce występuje mało TUZ bo tylko 14%

UŻYTKOWANIE GRUNTÓW ORNYCH (tys. ha)

	1990	2000	2006
Grunty orne	14388	13940	12449
Łąki	2475	2503	2390
Pastwiska	1585	1369	826

POGŁOWIE ZWIERZĄT TRAWOŻERNCYH (tys. szt.)

	1991-1995	2000	2006
Bydło	7942	6083	5606
W tym krowy	4052	3098	2824
Owce	1585	345	301

PRODUKCJA MLEKA

	1991-1995	2005
Mleko (mln l)	12447	11477
Udój mleka (l/ krowę)	3083	4082
Wełna owcza	5386	990

PRODUKCJA ZWIERZĘCA I ŻYWIEC RZEŹNY

	1991-1995	2003
Bydło	2524	1343
Owce	1519	203
Konie	106	64

TYPOLOGICZNY PODZIAŁ UŻYTKÓW ZIELONYCH

TYPY ŁĄK POLSKICH

• Niżowe dolinowe( 0- 300 m n p m)

• Niżowe poza dolinowe( 150- 300 m n p m)

Stokowe;

Wierzchoninowe;

• Terenów górzystych

pogórza 300-500 m n p m;

górskie 500-1000m n p m;

wysokogórskie > 1000 m n p m.

GRUPY I RODZAJE ŁĄK POLSKICH

• Łąki łęgowe inaczej łęgi( zastoiska rozlewiskowe, właściwe, zgrądowiałe)

• Łąki grądowe- grądy( poprawne, właściwe, zubożałę, podmokłe)

• Łąki murszowskie- pobagienne, murszowe( grądowiejące, zdegradowanewłaściwe. lęgowiejne)

• Łąki bagienne- bielawy( wododziałowe, właściwe, zalewne)

WYKŁAD 3

UDZIAŁ POSZCZEGÓLNYCH GRUP RODZAJOWYCH W OGÓLNYM OBSZARZE ŁĄK POLSKICH

• łęgi 23%

• grądy 43%

• mursze 22%

• bielawy 12%

TRÓJKĄT TYPOLOGICZNY WEDŁUG PROŃCZUKA

Podział ten jest uzależniony od wilgotności i ruchu wody

I- Łęgi- duży ruch wody i uwilgotnienia

II- Grądy- ruch wody średni, uwilgotnienie sięga suchego

III- Mursze- średnie uwilgotnienie, malejący ruch wody

IV- Bielawy- małych ruch wody, duże uwilgotnienie

SCHEMATY SIEDLISK ŁĄKOWYCH W TYPOLOGICZNYM UDZIALE UZ

a) Gleby mineralne lub organiczne

b) Zasobność gleb

c) Według stopnia namulenia

d) Natlenienie gleb

e) Według uwilgotnienia

f) Według dostępności składników pokarmowych( czyli według żyzności)

a)

b)

c)

d)

e)

f)

ŁĘGI (ŁĄKI ŁĘGOWE)

Rodzaje

• zastoiskowe

• rozlewiskowe

• właściwe

• zgrądowiałe

Charakterystyka łegów
ŁĘGI	ZASTOSIKOWE	ROZLEWISKOWE	WŁAŚCIWE	ZGRĄDOWIAŁE
Gleby	Torfowo-mułowe, mułowo torfowe, mułowo-glejowe	Mułowo-glejowe, mułowo-organiczne, torfowo- mułowe	Mady rzeczne, brunatne i próchnicze	Mady rzeczne- właściwe, brunatne i próchnicze, głębokie i średnio głębokie
Troficzność gleby	Średnia	b. duża lub duża	b. duża i duża	b. duża i duża
Warunki wodne	Stale zatopione, z okresowym zalewem	Długotrwale zatopiona z okresowym zalewem, depresją letnią 60-70 cm	Dosyć systematyczny zalew użyźniający, umiarkowanie wilgotne	Rzadko lub bardzo rzadko zalewane, wysoka amplituda wahań wód gruntowych
Gat. dominujące	Turzyce, sztywna, prasowa, trzcina pospolita	Manna wodna i jadalna, mozga trzcinowata, turzyca zaostrzona	Wyczyniec łąkowy, wiechlina błotna	Wyczyniec łąkowy, rajgras wyniosły
Zbiorowisko roślinne w podz. fitosocjologicznym	Związek Magnocaricion	Związek Phragmition, Magnocaricon	Rząd Arrhenatheretalia	Związek Arrhenatherion, Cynosurion
Naturalny potencjał produkcyjny (s.m.t /ha)	3- 3,5	3,5-10	4-5 ( bez ingerencji człowieka)	3-4
Jakość paszowa	Zła, nadaje się na ściółkę	Średnia, b. słaba	b. dobra	b. wysoka, wyśmienita

GRĄDY( ŁĄKI GRĄDOWE)

Rodzaje:

• popławne

• podmokłe

• właściwe

• zubożałe

Charakterystyka grądów
GRĄDY	POPŁAWNE	PODMOKŁE	WŁAŚCIWE	ZUBOŻAŁE
Gleby	Czarne ziemie właściwe, deluwialne właściwe, brunatne średnio związłe	Torfowo- glejowe	Murszowate, mady rzeczne lekkie	Murszowate z piasku lub glejowo- bielicowe, mady rzeczne b. Lekkie
Troficzność gleby	b. duża lub duża	Mała, często niedoborowa	Mała lub słaba	Bardzo niska, gleby silnie zakwaszone
Warunki wodne	Popławione wiosną i po opadach burzowych, przy umiarkowanym uwilgotnieniu w okresie wegetacyjnym	Obsychające wiosną, zimą okresowo zbyt mokro????	b. wysoka amplituda whań; zasilanie gruntowetylko wiosną, w lecie posuszne	...... zróznicowane, od okresowo nadmiernego uwilgotnienia do stanowisk b, suchych
Gat. dominujące	Wiechlina łąkowa, wyczyniec łąkowy, koniczyna biała	Mietlica rozłogowa, śmiałek darniowy, sity, rozpiechrzły i skupiony, turzyca prosowata	Kostrzewa czerwona, wiechlina łąkowa	Bliźniaczka psi trawka, mietlica pospolita
Zbiorowisko roślinne w podz. fitosocjologicznym	Rząd Arrhenatheretalia	Związek Calthion, związek Molinion	Klasa Molinio- Arrhenatheretea, rząd- Molinietalia	Rząd Nardeotalia lub klasa Festuco- Brometea
Naturalny potencjał produkcyjny (s.m.t /ha)	3-5	2-2,5	1,5-2,5	1-1,5
Jakość paszowa	b. dobra, wyśmienita	Słaba lub zła	średnia	B. słaba

MURSZE( ŁĄKI MURSZOWSKOWE- POBAGIENNE)

Rodzaje:

• łęgowiejące

• właściwe

• zdegradowane

• grądowiejące

Charakterystyka murszy
MURSZE	ŁĘGOWIEJĄCE	WŁAŚCIWE	ZDEGRADOWANE	GRĄDOWIEJĄCE
Gleby	Torfowo- murszowe z torfu szuwarowego zamulonego	Torfowo- murszowe	Torfowo- murszowe, zdegradowane	Mineralno- murszowe
Troficzność gleby	Średnia	Mała lub średnia (niedoborowa)	B. mała (niedoborowa)	Mała (niedoborowa)
Warunki wodne	Umiarkowanie wilgotne z zalewem wiosennym	Umiarkowanie wilgotne	B. wysoka amplituda wahań uwilgotnienia w poziomie darmiowym	Wysoka amplituda uwilgotnienia i wahania wód gruntowych
Gat. dominujące	Wiechlina łąkowa, wyczyniec łąkowy, mozga trzcinowa	Kostrzewa czerwona, wiechlina łąkowa	Kostrzewa czerwona, turzyca żółta	Kostrzewa czerwona
Zbiorowisko roślinne w podz. fitosocjologicznym	Klasa Molinio- Arrhenatheretea oraz zespół Phalaridetum arundinaceae	Klasa Molinia- Arrhenatheretea	Klasa Molinio- Arrhenatheretea	Klasa Molinio- Arrhenatheretea
Naturalny potencjał produkcyjny (s.m.t /ha)	2-3,5	1,5-2,5	1-2	1,5-2
Jakość paszowa	średnia	średnie	Średnia lub słaba	Średnia lub słaba

BIELAWY( ŁĄKI BAGIENNE)

Rodzaje:

• podtopione

• wododziałowe

• właściwe

• zalewne

Charakterystyka bielaw
BIELAWY	PODTOPIONE	WODODZIAŁOWE	WŁAŚCIWE	ZALEWNE
Gleby	Bagienno- torfowe i torfowo- murszowe	Bagienno- torfowe z torfu mechowiskowego	Bagienne- torfowe z torfu turzycowiskowego, olesowego i szuwarowego	Bagienno- torfowe z torfu szuwarowego
Troficzność gleby	b. mała	b. mała	Mała	Średnia
Warunki wodne	Mokro, ale czasem w lecie umiarkowanie	Mokro i b. mokro, oparty na zasilaniu gruntowym	b. mokro z długotrwałym zatopieniem	b. mokro z zalewem okresowym wiosną
Gat. dominujące	Turzyce( pospolita, prosowata) trzcinik prosty	Turzyce( nitkowata, tunikowa)	Turzyce( pospolita, dzióbkowata)	Turzyce( błotna, dzióbkowata, pęcherzykowata)
Zbiorowisko roślinne w podz. fitosocjologicznym	Klasa Scheuchzerio- Caricetea fuscae	Klasa Scheuchzerio- Caricetea fuscae, związek Eriophorian gracilis	Scheuchzerio- Caricetea fuscae	Związek Magnocaricion
Naturalny potencjał produkcyjny (s.m.t /ha)	1-2	1-2	1,5-2,5	2-3
Jakość paszowa	b. słaba lub zła	Zła lub ściółka	zła	B. słaba lub zła

WYKŁAD 4

FITOSOCJOLOGICZNY PODZIAŁ UŻYTKÓW ZIELONYCH

Rośliny występują w zespołach; poszczególne gatunki żyją z innymi tworząc zespoły; określenie składu botanicznego.

ZRÓŻNICOWANIE ZESPOŁÓW ROŚLINNYCH Z KLASY MOLINIO ARRHENATHERETEA POD WZGLĘDEM SIEDLISKA( w obrębie tej klasy mamy typowe paszowiska)

Zasobne w składniki pokarmowe Ubogie w składniki pokarmowe

ELEMENTY ŚRODOWISKA KSZTAŁTUJĄCE ROŚLINNOŚĆ UŻYTKÓW ZIELONYCH

• Klimatyczne

• światło

• temperatura powietrza

• jakość i rozkład opadów atmosferycznych

• kierunki i natężenie wiatru

• wilgotność powietrza

• zaleganie mgły i rosy

Wykres - krzywa plonowania runi u. z.

wiosna- wegetacja startuje

lato- góra plonowania( maj/czerwiec), najwyższe plony

końcówka lata- letnia depresja plonów

jesień- lekka zwyżka plonowania

Następnie występuje spadek plonowania ( do 0)

W Polsce pół- wsch. są najkorzystniejsze warunki temperatury do wegetacji traw. Największe niedobory opadów- Poznań, Bydgoszcz; natomiast w górach sytuacja jest odwrotna. Oczywiście im więcej wody tym warunki do wegetacji są lepsze.

Jeśli chodzi o długość okresu wegetacji: najdłuższy w zachodniej części Polski, Dolny Śląsk; im dalej na wschód okres wegetacji jest krótszy( co oznacza więcej odrostu- większy plon lepsza produkcyjność).

• Edaficzne

• właściwości fizyczne i chemiczne gleby

• struktura i skład mechaniczny gleby

• zawartość substancji organicznej

• zasobność gleby w składniki pokarmowe

• stopień uwilgotnienia gleby

• poziom wód gruntowych

• położenie w obrębie zlewni

• występowanie i żyzność zalewów

• stopień i kierunek nachylenia stoków

• Biotyczne

• fitobiotyczne( konkurencyjność, allelopatia, symbioza, nikoryza, pasożyty roślinne)

• zoobiotyczne( zwierzęta trawożerne, fauna glebowa, owady)

• antropogenmiczne( koszenie, wypas, zabiegi pratotechniczne, melioracje, wypalanie)

• wzajemne zależności pomiędzy czynnikami kształtującymi skład botaniczny i produkcyjność U. Z.

ROŚLINY WSKAŹNIKOWE

• gleb bogatych w azot( mozga trzcinowata, perz właściwy, wiechlina zwyczajna i błotna, klosówka wełniasta, barszcz zwyczajny, szczaw tępolisty, pokrzywa zwyczajna)

• gleb ubogich w azot( trzęsica modra, kłosówka miękka, izgrzyca przyziemna, koniczyna pogięta)

• gleb bogatych w fosfor( wyczyniec łąkowy, konietlica łąkowa, kostrzewa łąkowa, koniczyna biała i biało różowa, ostrzeń warzywny, mniszek pospolity)

• gleb ubogich w fosfor( bliźniaczka, psia trawka, drżączka średnia, śmiałek darniowy, kuklik zwisły, złocień właściwy)

• gleb bogatych w potas( kupkówka pospolita, mozga trzcinowata, barszcz zywczajny, ostrzeń warzywny)

• gleb ubogich( trzęsica modra, drżączka średnia, śmiałek darniowy)

WŁAŚCIOWOŚCI BIOLOGICZNE ROŚLIN ŁĄKOWYCH

• Trwałość

• Cykle i fazy rozwojowe

• Reakcja na temperaturę

• Rozmnażanie

• Konkurencyjność

• Trwałość

Podział roślin łąkowych w zależności od trwałości:

1. Jednoroczne- cykl życiowy w ciągu 1 sezonu wegetacji( stokłosa miękka)

2. Wieloletni- corocznie obumierają tylko ich części nadziemne

• monokarpiczne- kwitną i owocują 1 raz w życiu( kminek zwyczajny)

• polikarpiczne- zdolne do wielokrotnego zakwitania i owocowania( trawy pastewne)

Podział roślinności łąkowej według trwałości i temperatury rozwoju

1. gatunki krótkotrwałe(2-5 lat) o szybkim tempie rozowoju( życica wielokwitowa i mieszańcowa, koniczyna łąkowa)

2. gatunki o średniej trwałości( 5-8 lat) z dość szybkim tempem rozwoju( kostrzewa łąkowa, kupkówka pospolita, koniczyna biała)

3. gatunki długotrwałe(8 lat i więcej) z powolnym tempem rozwoju( wiechlina łąkowa, wyczyniec łąkowy, groszek łąkowy)

• Cykle rozwojowe roślin łąkowych( wg. Smiełowa)

1. duży cykl rozwoju- obejmujący kilka pokoleń pędów nadziemnych następujących po sobie corocznie w ciągu trwania życia rośliny

2. mały cykl rozwojowy- obejmujący jedno pokolenie pędów nadziemnych, który może się w ciągu roku nawet 2-3 krotnie powtarzać( np. wyczyniec- 1; życica wielokwiatowa- 2 do 3)

Fazy rozwojowe wyznaczające duży cykl rozwojowy u roślin trawiastych( wg. Rabotnowa, Smiełowa)

1. faza spoczynku pierwotnego( od dojrzewania nasion do początku kiełkowania)

2. kiełkowanie( pęcznienie, uruchamianie materiałów zapasowych, początkowy wzrost korzenia i pędu)

3. faza wegetatywna( wzrost masy wegetacji)

4. faza generatywna( wzrost i rozwój pędów kwiatowych)

5. faza pogeneratywna( u roślin wieloletnich; zimowy okres spoczynku w stanie wegetatywnym)

• Reakcja na temperaturę

Zależność wzrostu i rozwoju traw od temperatury( wg Kawanebe)

Temperatura dnia/ nocy	Typ wzrostu i rozwoju
15/10	umiarkowanie wegetatywny
21/16	intensywnie wegetatywny
30-35/16	generatywny
ponad 35	zahamowanie

Podział traw pod wzg. Wymagań termicznych( wg Tarkowskiego)

1. gatunki jare- w roku wczesnego siewu( wiosną) tworzą pędy kwiatostanowe, a w następnych latach wykształca 2-3 pokolenia( życica westerwoldzka, rajgras wyniosły)

2. gatunki ozime- w roku siewy tworzą tylko pędy wegetatywne, w następnych latach pierwsze pokolenie( wiechlina łąkowa, kostrzewa czerwona, mozga trzcinowata)

3. gatunki półozime- biotypy jare i ozime( życica wielokwiatowa, kupkówka pospolita, wyczyniec łąkowy)

• Sposoby rozmnażania się roślin łąkowych

a) generatywny( przez nasiona)

3. wegetatywny:

• za pomocą pędów nadziemnych- płożących się i rozłogów na powierzchni gleby( mietlica rozłogowa, koniczyna biała)

• za pomocą pędów podziemnych

• krótkich rozłogów( wyczyniec łąkowy, mietlica biaława)

• długich rozłogów( perz właściwy, mozga trzcinowata)

• kłączy( rdest wężownik)

• odrostów korzeniowych( mniszek pospolity)

• Krzewienie-

zdolność do wykształcania pędów z pączków znajdujących się w w węźle korzenia, podstawowa cecha biologiczna traw decydująca o wykształceniui trwałości darni oraz plonowaniu i rozmnażaniu wegetatywnym.

Czynniki wpływające na intensywność krzewienia:

• długość dnia( średnia)

• temperatura( 15-20; krzewienie ustje przy temp. wyższej niż 30 C)

• uwilgotnienie( optymalne 80% polowej pojemności wodnej- kostrzewa polowa; 50% ppw- stokłosa bezostna)

• światło( obsada roślin, rozstawienie rzędów)

• azot( zasobność siedliska, nawożenie)

• gatunek trawy

• stadium rozwojowe roślin

Zróżnicowanie traw pod względem intensywności krzewienia:

• silnie krzewiące( Lp życica trwała- do 400 pędów w kępie)

• średnio krzewiące się(Dg kupkówka ok. 150 pędów w kępie)

• słabo krzewiące się( Php tymotka łąkowa ok. 70 pędów w kępie)

• Konkurencyjność

1. konkurencja( konkurencja pośrednia)- to oddziaływanie roślin na siebie polegające na współzawodnictwie o środki potrzebne do życia: miejsce, światło, wodę i składniki pokarmowe.

2. Allelopatia( konkurencja bezpośrednia)- u roślin łąkowych wpływ jednego gatunku na rosnący razem lub uprawiany po nim inny gatunek zachodzący na drodze biochemiczno- fizjologicznej za pośrednictwem wydzielin korzeniowych( koliny, blastokoliny) lub związków pochodzących z rozkładu podziemnych lub nadziemnych resztek roślin( fitotoksyny)

Podział roślin łąkowych pod względem zdolności konkurencyjnej

1. gatunki o dużej zdolności konkurencyjnej( życica trwała i wielokwiatowa, kupkówka pospolita, rajgras wyniosły, koniczyna łąkowa)

2. o średniej zdolności konkurencyjnej( wyczyniec łąkowy, stokłosa bezostna konietlica łąkowa, lucerna nerkowata)

3. o słabej zdolności konkurencyjnej( tynotka łąkowa, kostrzewa łąkowa, mozga trzcinowata, mietlica biaława, wiechlina łąkowa, koniczyna biała i biało różowa)

WYKŁAD 5 22,03,2007

WŁAŚCIOWOŚCI CHEMICZNE ROŚLIN RUNI UZ

Elementy wartości paszowej runi użytków zielonych:

1. zawartość składników pokarmowych, zwłaszcza energii, związków azotowych, mineralnych

2. strawność

3. smakowitość

4. struktura

5. występowanie substancji swoistych

Pobranie paszy= a+ b+ c+ d+ e+ zwierzę

(efekt produkcyjny zależy od pobrania paszy)

SKŁAD CHEMICZNY TRAW

Woda	75-80%
Sucha masa	20-25%
( w s.m.)	Białko ogólne	5-20%
	Tłuszcz surowy	1-3%
	Bez azotowe zw. wyciągowe	30-50%
	( w bez azotowych)	Węglowodany rozpuszczalne w H2O	5-15%
	Popiół surowy	5-10%

PLON BIAŁKA Z RÓŻNYCH UPRAW ROLNICZYCH ( t/ ha)

Ruń pastwiskowa	2,1- 3,2
Zielonka:
Lolium perenne	3,0
Dactylis glomereta	1,5
Medicago sativa	1,5
Zboża chlebowe	0,8
Ziarna lub nasiona
Zboża chlebowe	0,4- 0,7
Zboża strączkowe	0,8- 1,4
kukurydza	0,7

( białko występuje w związkach azotowych są to formy azotowe białkowe i niebialkowe- azot azotanowy); próg bezpieczeństwa dla N-NO3 to 2%.

FUNKCJE WĘGLOWODANÓW ROZPUSZCZALNYCH W WODZIE

• stanowią podstawowe źródło energii

• zwiększają strawność paszy( przyswajalne w 100%)

• zwiększają przyswajalność innych składników pokarmowych np. białka

• zwiększają smakowitość paszy

• pełnią funkcje antidotum( jeśli chodzi o N-NO3)

• wpływają korzystnie na intensywność odrastania

• stanowią pożywkę dla bakterii kwasu mlekowego( wtedy trawa lepiej się kisi powstaje lepsza kiszonka)

WPŁYW ZAWARTOŚCI CUKRÓW W DOLNYCH CZĘŚCIACH ROŚLIN ZA 1 ODROST

	Ilość cukru	Plon
Kostrzewa trzcinowata	17,85	7,38
	24,02	8,08
Tymotka łąkowa	23,92	11,9
	37,42	14,51

KOMPLEKS WĘGLOWODANOWO - LIPIDOWY

Metoda van Soesta składu chemicznego ścian komórkowych

Ściana komórkowa	Zawartość w s.m. [%]	Strawność [%]
Ligniny	2-5	1
Celuloza	20-30	50
hemiceluloza	15-20	79

Celuloza i hemiceluloza jest wysoka strawna przez zwierzę.

Strawność danej rośliny jest uzależniona od obecności ligniny tzn. od jest procentowego udziału. Gdy przestrzenie są wypełnione ligniną( lignina zatyka przestrzenie między fibrylarne) enzymy celuloityczne nie mogą „przecinać” łańcuchów na części( na cukry proste) i nie mogą być strawione. Natomiast jeśli nie ma lignin lub jest ich mało to strawność jest większa.

Dobowy spadek strawności jest wywołany odkładaniem się lignin.

OPTYMALNE ZAWARTOŚCI SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W PASZY

Makroelementy( % s.m.)
Ca 0,7	P 0,3	K 1,7
Mg 0,2	Si 0,9	Na 0,2
Mikroelementy (mg/kg s.m.)
Cu 10	Zn 50	Mo 1- 1,5
Mn 50	Co 0,08	J 0,2-1
Fe 30-60	Se 0,1

Stosunki pomiędzy składnikami

K : ( Ca+ Mg)	< 2,2 (1,6 b.db pasza)
Ca : P	2 : 1
K : Na	5 : 1
Cu : Mo	2,4-4,5 : 1

CZYNNIKI DECYDUJĄCE O SMOKOWITOŚCI PASZY

• skład chemiczny roślin( + zawartość wody, + kwasów organicznych, + cukrów, + składników mineralnych, - alkaloidów bo są gorzkie, - olejków eterycznych, - kumaryny, - glukozydów, - węglowodanów strukturalnych i lignin) + korzystnie wpływają, - negatywnie

• właściwości fizyczne roślin( sztywność, owłosienie, udział części martwych)

• udział motylkowatych i ziół w runi trawiastej(+)

• obecność patogenów(-)

• podatność roślin na zerwanie (+)

• nawożenie mineralne i organiczne( + azot, + sód, - gnojowica)

• zwierzęta gospodarskie( gatunek, rasa, wrażliwość na zapach, odchody, przyzwyczajenia, sposób dokarmiania)

• wpływ motylkowatych na smakowitość jest pozytywna; ale po przekroczeniu ok. 20% smakowitość spada

• wpływ nawożenia azotowego na smak- zwiększa się ale od 300(kg/ha) smakowitość zmniejsza się

ZRÓŻNICOWANIESIŁY POTRZEBNEJ NA ZERWANIE KĘSA TRAWY PRZEZ KROWĘ

Gatunek	Siła ( kJ/ g s.m.)
Lolium perenne	74
Bromus imermis	97
Bromus umoloides	143
Dactylis glomerata	150

SUBSTANCJE SWOISTE WYSTĘPUJĄCE W ROŚLINACH ŁĄKOWYCH

• alkaloidy- substancje azotowe niebiałkowe( granina, pochodne tryptaminy i karboliny - Pha; perlolina- Fa)

• glukozydy cyjanogenne- siarkowodór( w stanie zielonym- motylkowe, sorgo)

• kumazyna- dwukumarol( nostrzyk, tomka wonna) powoduje mniejsze krzepnięcie

• saponina- pochodne mydeł( Ae, Tf, motylkowate)

• garbiniki- taniny( motylkowate, Bu)

• estrogeny- kumestrol( motylkowate, Ae)

• patogeny saprofityczne- Acremonium coenophialum( Fa- „fescue foot” jest to gangrena stóp przejawia się pojawianiem pęcherzów u wypasających zwierząt)

ILOŚĆ ZIELONKI POBRANEJ PRZEZ KROWY W ZALEŻNOŚCI OD RASY W CZASIE

Gatunek
Czerwona polska	40,6
Jersey	42,9
Nizinna czarno- biała	58,2
Nizinna czerwono- biała	57,7
Charolaise	80,5

PRATOTECHNICZNE UWARUNKOWANIA PRODUKCJI PASZ NA UZ

• nawożenie

poziom i rozkład nawożenia zwłaszcza N

forma nawozów

• pielęgnacja

• gospodarka wodna

• renowacja

• renowacja

• organizmy gospodarskie pastwiskowe

• technologia zbioru i konserwacji

termin zbioru i pierwszy odrost

częstotliwość zbioru

NAWOŻENIE UZ

ŹRÓDŁA POKRYCIA ZAPOTREZBOWANIA NA SKŁADNIKI POKARMOWE NA UZ:

• nawożenie

• naturalna żyzność gleby

• ścieki i namuły rzeczne

• odchody zwierzęce

• procesy biologiczne zachodzące w glebie

• masa roślinna niewykorzystana pod względem paszowym

• opady atmosferyczne

ZAPAS AZOTU W GLEBIE TORFOWEJ W WARSTWIE 0- 20 CM ( t/ha)

Gęstość objętościowa gleby	2% N	3% N	4% N
100	4	6	8
200	8	12	16
300	12	18	24

OCENA ZASOBNOŚCI GLEB TORFOWYCH W AZOT I POTRZEB ICH NAWOŻENIA

Zasobność N-NO3 w mg/ dm3 gleby	Wycena zasobności	Nawożenie
0-5	b. mała	Intensywne
5-10	mała	Niezbyt intensywne
10-20	średnia	Umiarkowane
20-40	duża	Nieznaczne
>40	b. duża	Zbędne

WARTOŚCI NAWOZOWE NAMUŁÓW RZECZNYCH

Składnik	kg/ ha
N	100
P	33
K	183
Ca	250

ILOŚĆ SKŁADNIKÓWPOZOSTAJĄCYCH W ODCHODACH

wypas	N	P2O5	K20
Cała doba	31	11	31
12 godz.	16	5,5	16
8 godz.	11	4	11

EFEKT SYMBIOZY RHIZOBIUM Z ROŚLINAMI MOTYLKOWYMI W RUNI

1% udziału motylkowych w runi pozwala na oszczędność 3-5 kg azotu podawanego w nawozach w przeliczeniu na ha.

1%  3-5 kg N/ha

WYKŁAD 6 29,03,2007

KRYTERIA USTALANIE POTRZEB NAWOŻENIA NA UZ

• zasobność gleby jako odzwierciedlenie plonotwórczego potencjału siedliska

• oczekiwana wydajności runi

• sposób użytkowania

• przyswajalność składników pokarmowych przez ruń

• termin stosowania w okresie wegetacji

• skład florystyczny runi

ZASADY NAWOZENIA AZOTEM UZ

(składnik plonotwórczy, zwiększa ilość białka, zwiększa plonotwórczość)

• zmniejszenie dawki na glebach torfowych

• maksymalny poziom nawożenia 1 kg azotu nie mnie niż 1o kg s.m.( 2-3 krotny zysk emisji w plonie)

• zmniejszenie nawożenia w przypadku obecności motylkowatych w runi( 1% udziału 3-5 kg/ha N)

• dzielenie dawki azotu( pod odrost max 60-70 kg/ha)

• kryterium nawożenia jest obecność azotu poniżej 0,2% s.m.

FORMY NAWOZÓW AZOTOWYCH NA UZ

• mineralne: saletrzane( saletra wapniowa); saletrzano- amonowe( saletra amonowa, saletrzak, salmag); mocznik; RSM; agramid ; dicyjanoamid

• organiczne: gnojowica; gnojówka; obornik; wermikompost

ZASADY NAWOŻENIA FOSOFREM UZ

• zwiększenie dawki na glebach torfowych

• bez fosforu- krzywica u zwierząt

• zwiększenie nawożenia w przypadku obecności motylkowatych w runi

• stosuje jednorazowo w okresie wegetacji jesienią lub wczesną wiosną

• uwzględnienie niskiej przyswajalności fosforu 40-60%

FORMY NAWOZÓW FOSFOROWYCH NA UZ

• mineralne: granulowane superfosfaty prosty i potrójny; magnezowy( na gleby o odczynie obojętnym lub lekko kwaśnym); mączka fosforytowa( na gleby kwaśne torfowe- bo są rozpuszczalne w kwasach)

• organiczne: obornik; komposty;

ZASADY NAWOŻENIA POTASEM UZ

• ma wpływ na szybkość transpiracji

• zmniejsza stężenie N- NO3 w roślinie

• zwiększanie dawki w glebach torfowych

• zwiększenie nawożenia w przypadku obecności motylkowatych w runi

• dzielenie dawki potasu( pod odrost max 50kg/ ha); kryterium nawożenie jest obecność K na optymalnym poziomie 1,7%

• uwzględnić luksusową przyswajalność K 90-100%

• ograniczyć dawkę na pastwiskach o 20 kg/ ha rocznie w przeliczeniu na DJD ze względu na odchody

FORMY NAWOZÓW POTASOWYCH NA UZ

• mineralne: potasowe( 60%), siarczan potasu, kalimagnezja, kainit magnezowy, kamex

• organiczne: gnojowica, gnojówka, obornik, komposty

NAWOŻENIE MG NA UZ

• składnik chlorofilu

• gdy jest go mało- roślina ma większe zdolności do wymarzania

• ważny wiosną, zwłaszcza na pastwiskach

• głównym źródłem Mg jest wapno potasowe( stosuje się ok. 50 kg/ ha, nawożenie wystarcza na 2-3 lata)

• najskuteczniej likwiduje niedobory Mg nawożenie siarczanem magnezu

• stosowanie Mg w nawozach wieloskładnikowych

ZASADY NAWOŻENIA MIKROELEMENTAMI NA UZ

• na pastwiska z niedoborem kobaltu( 0,08-0,1 mg/kg s.m.)

• aplikować siarczan kobaltu oraz chelat- Ca jako domieszkę do superfosfatu

• gdy w runi jest poniżej 0,1-0,5 mg selenu w kg s.m. należy nawozić pastwiska selenianem sodu( niedobór- zaburzenia pracy mięśni)

• na zagospodarowanych pomelioracyjnie użytków zielonych w glebach torfowych stosować siarczan miedzi ( rośliny produkują białka zawartość chlorofilu redukuje reduktazę azotanową zwierzęta niedobór- niedokrwistość)

ILOŚĆ WAPNIA WYNOSZONEGO Z PLONEM RUNI UZ W SKALI KRAJU

• rola- aktywuje reduktazę azotanową

• jeśli jest go za mało łamliwość kości

Zawartość Ca w 1 kg s.m. runi	5,4 g
Plon s.m. runi TUZ	3,53 t/ha
Ilość Ca wynoszona z plonem	19,1 kg/ha
Powierzchnia TUZ w Polsce	3,4 mln/ha
Ilość wapnia wynoszona z plonem	65000 t

ILOŚĆ WAPNIA WYMYWANA Z GLEB UZ

• średnia 200 kg/ ha rocznie

• wymywanie uzależnione od lokalizacji UZ

• skutki wymywania niwelowane wapniem przemieszczającym się z wyżej położonych gruntów ornych

• struktura zakwaszenia gleb pod UZ w Polsce w latach 2001-2005: gleby lekko kwaśne , obojętne- 41,5 %, natomiast gleby kwaśne i bardzo kwaśne- 58,5 %

OPTYMALNY POZIOM pH GLEB POZ UZ

• gleby mineralne 5,5- 6,5

• gleby organiczne- 4,5- 5,0

OPTYMLANY POZIOM PH GLEB POD UZ Z DOMINACJĄ ROŚLIN MOTYLKOWYCH

• gleby mineralne 6,0

• gleby organiczne 5,3

ZASADY WAPNOWANIA GLEB UZ ODPOWIEDNIA DAWKA UZALEŻNIONA OD PH I ZAWARTOŚCI PRÓCHNICY( 1-1,5 t/ha CaO co 6 lat)

• częstotliwość wapnowania uzależniona od składu granulometrycznego gleby

• najlepszą formą jest węglan wapniowy lub węglan magnezowy

• termin aplikacji- poza wegetacyjny

PRODUKCYJNE KORZYŚCI WAPNOWANIA GLEB POD UZ

• uzyskanie optymalnego dla roślin pH gleby

• wstrzymanie procesu zakwaszenia gleby

• zwiększanie przyswajalności składników pokarmowych

• zmniejszenie zawartości w glebie szkodliwych dla roślin anionów glinu i manganu

• sprzyjanie poprawie żyzności i właściwości fizycznych gleby

WPŁYW WAPNOWANIA GLEB POD UZ NA JAKOŚĆ PASZY

Pozytywny

• optymalizacja zawartości Ca w runi

• sprzyjanie gromadzeniu Mg i P w paszy

• poprawa wartości stosunków K : ( Ca+ Mg) w paszy

• zwiększenie poziomu strawności paszy( hemicelulozy)

• wzrost pobrania s.m. przez zwierzęta

Negatywny

• ograniczenie pobierania niektórych mikroelementów przez rośliny( Co, Cu)

• nadmiar wapnia w paszy wywołuje hiperkalcemie.

EKOLOGICZNE KORZYŚCI WAPNOWANIA GLEB UZ

• przeciwdziałanie zakwaszeniu wód gruntowych i powierzchniowych

• wzrost liczebności i aktywizacja mikroflory i fauny glebowej

• utrzymanie równowagi wapniowej w środowisku

ZASADY STOSOWANIA GNOJOWICY NA UZ

• termin- najlepszym jest okres wiosenny, na przełomie marca i kwietnia( wykorzystanie azotu dochodzi wówczas do 60%, a potasu do 100%, podczas gdy latem wykorzystanie azotu wynosi 25-40 %, a potasu 60-80%)

• zgodnie z KDPR( kodeks dobrej praktyki rolnej) nie należy stosować gnojowicy od 1,12 do 28,2 oraz od 1,7 do ostatniego pokosu (łąki) i od 1,5 do ostatniego wypasu ( pastwisko)- duże straty składników pokarmowych, szkodliwy wpływ dla środowiska)

• wysokość dawki wg pobrania składników pokarmowych i intensywność użytkowania oraz warunków pogodowych( w latach wilgotnych- wyższe dawki)

• dla zachowania właściwego składu florystycznego runi, roczne dawki odpowiednio rozcieńczonej gnojowicy( 5-6% s.m.) na łąki nie powinny przekraczać 100 m3/ ha pod każdy odrost; na pastwiskach dawka roczna musi być mniejsza 50-70 m3/ ha( ujemny wpływ na smakowitość)

ZASADY STOSOWANIA GNOJOWICY NA UZ

• w okresie wegetacji stosować bezpośrednio po wypasie lub skoszeniu runi

• wymieszanie gnojowicy w zbiorniku przed nawożeniem

• nie gnojować UZ położonych na terenach narażonych na powodzie lub podmokłych

ZASADY STOSOWANIA GNOJOWICY NA UZ

• stosować uzupełniające nawożenie fosforem

• właściwe warunki pogodowe

• wprowadzać gnojowicę możliwie jak najniżej gleby w postaci dużej kropli lub do gleby przez iniekcję

• dostatecznie duży zbiornik ( 2-2,5 m3/ SD/ miesiąc)

• duże możliwości dawkowe jednorazowo 15-30 m2/ ha

• dokładność rozprowadzenia nawozu( dopuszczalne odchylenie 10%)

SPOSOBY OGRANICZENIA EMISJI AMONIAKUI PODCZAS STOSOWANIA GNOJOWICY NA UZ( w porównaniu do aplikacji tradycyjnej)

• iniekcja wgłębna lub płytka przy zamkniętej darni >95%

• iniekcja płytka przyz otwartej darni >80%

• pasowe rozlewanie na powierzchniach darni 50-80%

• rozcieńczanie wodą( 1:3)

• deszczowanie w czasie i po stosowaniu tradycyjnym 25-75%

• zakwaszenie gnojowicy ( pH <5) 70-95%

• zakwaszenie gnojowicy( pH 5-6) 30-80%

PLONOWANIE MINIMALNE UZ W ZALEŻNOŚCI OD RODZAJU NAWOZU dt s.m./ ha

Poziom nawożenia azotem(kg/ha)	gnojowica	Saletrzak
40	76,6	75,1
80	89,2	88,8
120	107,2	98,9
160	119,2	108,5

zamkniętej darni>>>>>>>>>>>...kihuiohuihhhhhkjjhi;

Warunki klimatyczne

Zabiegi pratotechniczne

Ruń u.z.

gleba

Festuco- Cynosuretum

pH 5,4; MO n10%; LWU 4,2

Triseterum

pH 4,5; MO 9%; LWU 3,8

Poziom gospodarowania

Nawożenie użytkowe

Nawożenie użytkowe

Criso- Polygonetum

pH 7,0; MO 7%; LWU 3,6

Brometeo- Senecionetum

pH 5,5; MO8%; LWU 3,5

Molinietum

pH 7,2; MO 7%; LWU 2,8

Junoco- Molinietum

pH 5; MO 11%; LWU 3

Lolio- Cynosuretum

pH 6,7; MO 6%; LWU 7,2

Arrhenathereturn

pH 6,2; MO 6%; LWU 5,2

wiosna lato jesień zima

I

II

III

IV

STREFA OLIGOTROFICZNA

STREFA MEZOTROFICZNA

STREFA EUTROFICZNA

I

II

III

IV

STREFA POSUSZNA

STREFA MOKRA

STREFA ZMIENNIE LUB OPTYMALNIE WILGOTNA

I

II

III

IV

GLEBY NAMULONE

GLEBY NIENAMULONE

I

II

III

IV

GLEBY

ORGANICZNE

GLEBY MINERALNE

GRĄDY

ŁĘGI

MURSZE

BIEŁAWY

SUKCESJA

d

o

b

r

a

e

k

o

n

o

m

i

c

z

n

e

dobra ekologiczne

D

A

C

B

500

1500

wilgotność

⁰C

20

25

pustynie

Tundry, stepy,

łąki

sawanny

I

II

III

IV

GLEBY ZASOBNE

GLEBY NIEDOBOROWE

I

II

III

IV

STREFA OKRESOWO NIEDOTLENIONA

STREFA STALE NIEDOTLENIONA

STREFA NATLENIONA

Przyrost s.m. w kg/ha/dzień

33

---