Wczesna dorosłość (18/20 - 30/35 r.ż.)

WCZESNA DOROSŁOŚĆ TO OKRES:

• ogromnych możliwości poznawczych i olbrzymiej gotowości do uczenia się,

• dużej energii życiowej,

• wysokiej sprawności mózgu,

• niezwykłej ostrości zmysłów,

• bardzo dobrej wydolności mięśni, organów i układów wewnętrznych,

• wysokiej odporności immunologicznej, szczególnie na choroby chroniczne.

• dużej sprawności intelektualnej,

• dobrze funkcjonującej pamięci,

• szybkiej i trafnej orientacji w warunkach działania,

• dużej sprawności uczenia się, zwłaszcza treści związanych z własnymi zainteresowaniami;

• łatwości radzenia sobie z problemami praktycznymi.

Młodzi dorośli są zdolni nie tylko rozwiązywać problemy, ale również je dostrzegać i nazywać. Są zdolni do wykorzystywania:

• możliwości myślenia formalnego;

• możliwości myślenia postformalnego, m.in. dialektycznego.

MYŚLENIE FORMALNE to myślenie kładące nacisk na czystą logikę, odkrywające podstawowe i niezmienne prawa, pozwalające na systematyczne, metodyczne rozwiązywanie problemów, np. jak wypełnić zeznanie podatkowe.

MYŚLENIE POSTFORMALNE to myślenie charakteryzujące się wyszukiwaniem problemów, związane z kreatywnością, efektywne w radzeniu sobie z problemami, które nie mają wyraźnego rozwiązania lub mają wiele rozwiązań, np. jak zrobić karierę? Istnieje kilka koncepcji dotyczących tego nowego dorosłego typu myślenia, a wśród nich koncepcja myślenia dialektycznego.

MYŚLENIE DIALEKTYCZNE to myślenie pozwalające na zaakceptowanie sprzeczności oraz na znajdowanie ich syntezy; konkrety zostają w nim zastąpione przez mity, metafory, paradoksy.

Powołaniem młodych dorosłych jest kreatywność (twórczość)

Ta szansa nie zawsze jest wykorzystana. Podobnie jak nie zawsze korzysta się z rozwojowo wcześniejszego myślenia formalnego. Logikę formalną stosują najczęściej tylko ci, którzy są do tego zmuszeni, m. in. studenci, ale i oni potrzebują intensywnego w tym zakresie treningu (Bee, 2004).

Tworzyć to potrafić:

• wyszukiwać problemy;

• znajdować wiele rozwiązań tego samego problemu;

• postrzegać stare problemy w nowym świetle.

TWÓRCZOŚĆ to procesy umysłowe prowadzące do wytworów (rozwiązań, idei, dzieł artystycznych, wynalazków, teorii itd.), których nieodzownymi cechami są nowość
i wartość społeczna.

DWIE DROGI ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW:

• ALGORYTMY - systematyczne, dobrze przemyślane strategie rozwiązywania problemów. Algorytmy są skuteczne, czyli gwarantują rozwiązanie problemu, pod warunkiem ścisłego ich przestrzegania. Nie wszystkie problemy można rozwiązać za ich pomocą.

• HEURYSTYKI - nieformalne, intuicyjne strategie rozwiązywania problemów, które czasem są skuteczne, a czasem nie. To podstawowe narzędzie twórczego formułowania myśli (Reber, 2000).

IDEAŁ, do którego dążymy to POSTAWA TWÓRCZA

Twórcy są: otwarci, dociekliwi, niezależni, wrażliwi, odważni, odpowiedzialni, pełni sprzeczności, mają dodatni stosunek do samych siebie, mają szerokie, ale wybiórcze zainteresowania, wykazują poczucie przeznaczenia. E. Nęcka, autor powyższej syntezy wyników badań nad cechami osobowości twórczej, stwierdza, że: „(…) nasza wiedza o typowych cechach osobowości twórczej obciążona jest wątpliwościami co do regularności występowania, a także co do zakresu specyficzności wyróżnionych przez badaczy cech” (Nęcka, 1997, s. 49).

ZADANIA ROZWOJOWE WCZESNEJ DOROSŁOŚCI

Dla studentów pomyślne ukończenie studiów jest ważnym, choć nie jedynym zadaniem tego okresu życia.

Zadania rozwojowe okresu wczesnej dorosłości wg R. J. Havighursta

• wybór partnera/partnerki życiowej;

• uczenie się współżycia z nim/z nią;

• założenie własnej rodziny;

• wychowywanie dzieci;

• prowadzenie domu;

• rozpoczęcie pracy zawodowej, start w karierze zawodowej;

• podjęcie obowiązków obywatelskich;

• znalezienie pokrewnej grupy społecznej (grupy wsparcia) (Havighurst, za: Ziółkowska, 2005).

To czas podejmowania nowych, niezwykle trudnych ról społecznych: małżeńskich, rodzicielskich, pracowniczych i obywatelskich.

Przeciążenie obowiązkami, konflikty ról, nieustanny „wyścig szczurów”

Efekt: zwiększone ryzyko wystąpienia zaburzeń emocjonalnych.

Bardzo ważne jest wyrobienie w tym wieku właściwych nawyków zdrowotnych

• przestrzegania właściwej liczby godzin snu,

• codziennego spożywania śniadań,

• nie pojadania między posiłkami,

• utrzymywania prawidłowej wagi ciała,

• stałego uprawiania dwóch - trzech rodzajów aktywności fizycznej,

• niepalenia tytoniu i nie nadużywania alkoholu (za: Bee, 2004).

DOJRZAŁOŚĆ

• wgląd w motywy własnego działania; wysoka samowiedza; silna samokontrola;

• zdolność do realizowania własnej wizji życia.

WYGRAĆ ŻYCIE W UJĘCIU ANALIZY TRANSAKCYJNEJ

• to umieć nawiązać autentyczny kontakt
  z rzeczywistością i skupić na tym, co jest tu i teraz;

• to umieć podejmować decyzje samodzielnie
  i odpowiedzialnie, z wykorzystaniem całej gamy posiadanych możliwości;

• to być zdolnym do wyrażania bliskości i intymności
  w relacjach z innymi ludźmi (James, Jongeward 1994).

WYGRAĆ ŻYCIE to pamiętać, że:

• Jest czas na agresywność i czas na bierność,

• Czas na bycie razem i czas na samotność,

• Czas walki i czas miłości,

• Czas pracy i czas zabawy,

• Czas płaczu i czas radości,

• Czas obecności i czas wycofania,

• Czas słów i czas milczenia,

• Czas pośpiechu i czas czekania (James, Jongeward 1994, s. 25).

Cytowana literatura:

• Bee, H. (2004). Psychologia rozwoju człowieka. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo.

• Dobrołowicz, W. (1993). Psychika i bariery. Warszawa: WSiP.

• James, M., Jongerward, D. (1994). Narodzić się, by wygrać. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.

• Nęcka, E. (1997). Psychologiczne koncepcje procesu twórczego. [W:] Porządek i przygoda. Antologia tekstów do psychopedagogiki twórczości (s. 31 - 40). Wybór
  i opracowanie: K. J.Szmidt. Warszawa: WSiP.

• Nęcka, E. (1997). Czego nie wiemy o twórczości. [W:] Porządek i przygoda. Antologia tekstów do psychopedagogiki twórczości (s. 41 - 58). Wybór i opracowanie: K. J.Szmidt. Warszawa: WSiP.

• Reber, A. S. (2000). Słownik psychologii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.

• Ziółkowska, B. (2005). Okres wczesnej dorosłości. Jak rozpoznać potencjał młodych dorosłych? [W:] A. Brzezińska (red.). Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa (s. 423 - 468). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

O potencjale i ryzyku rozwojowym w okresie dorosłości warto poczytać:

• Bee, H. (2004). Psychologia rozwoju człowieka. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo.

• Brzezińska, A. (red.)(2005). Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

• Gurba, E. (2002). Wczesna dorosłość. [W:] B. Harwas-Napierała, J. Trempała (red.). Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN.

ŚREDNIA DOROSŁOŚĆ

35/40 - 55/60 LAT

ŚREDNIA DOROSŁOŚĆ

Jestem tym, komu zapewniam opiekę, jestem tym, co przekazuję innym.

GENERATYWNOŚĆ

• zdolność do prokreacji, czyli zdolność do powoływania do życia nowych istot;

• produktywność i twórczość, czyli zdolność do powoływania do życia nowych wytworów i nowych idei, a także tworzenia samego siebie;

• powiązana z dalszym rozwojem tożsamości psychospołecznej.

7 komponentów generatywności
w ujęciu McAdamsa

• Indywidualne poczucie tożsamości;

• Troska o następna generację;

• Wiara w wartość ludzkich doświadczeń;

• Zobowiązanie do wzięcia odpowiedzialności za innych;

• Wewnętrzna potrzeba inwestowania;

• Społeczne oczekiwania, że dojrzali dorośli to ci, którzy zachowują i przekazują wartości;

• Zachowania związane z troską i zaangażowaniem.

To okres indywidualizacji ścieżek rozwoju, coraz większego znaczenia własnej aktywności, potrzeby zachowania równowagi między dawaniem z siebie a troską o siebie (za: Appelt, 2005)

GENERATYWNOŚĆ

to swoista życiodajność

Ciało staje się słabsze, ale…..

” Wiek to sprawa wyższości umysłu nad materią, jeśli o niej nie myślisz, to nie ma ona znaczenia”.

ZADANIA
w ujęciu A. Brzezińskiej

• Zaakceptowanie i przystosowanie się do zmian zachodzących w funkcjonowaniu i wyglądzie własnego ciała;

• zmiana nawyków żywieniowych w związku ze zmianami stanu zdrowia w końcowym okresie tej fazy;

• zmiana form aktywności i sposobów spędzania wolnego czasu;

• opanowanie nowych sposobów dbania o swój stan zdrowia, kondycję fizyczną i komfort.

CO SIĘ DZIEJE W SFERZE BIOLOGICZNEJ?

U kobiet:

• klimakterium (przekwitanie) (średni wiek: 50 - 52).

• menopauza przedwczesna - przed 40 r. ż.;

• większość - 40 - 60 lat.

U mężczyzn:

• spada średnia liczba produkowanych plemników,

• zmniejsza się objętość jąder,

• ilość płynu nasiennego maleje począwszy od 60 r. ż.

• Spada testosteron.

Funkcjonowanie poznawcze

• specjalizacja (i związana z nią automatyzacja). Rozwój systemów wiedzy eksperckiej.

• efektywność spada w warunkach działań na czas,

• maksimum produktywności - około 40 r. ż.,

• stabilizuje się do 60 r. ż.

MĄDROŚĆ ŻYCIOWA

Selektywna optymalizacja i kompensacja

Praca zawodowa

• wypalenie (burnout) (Maslach);

• okres osiągnięcia pozycji;

• pogodzenie się z myślą, że dalej się nie dojdzie;

• osiąganie mistrzostwa.

Małżeństwo

• okres miłości towarzyskiej(przyjacielskiej);

• wsparcie w obie strony;

• sandwich generation (pokolenie okresu ściśnięcia);

• w fazie porodzicielskiej wyrównaniu ulega udział obu małżonków w pracach domowych;

• hipoteza „pustego gniazda”;

• gniazdo zagracone.

Dziadkowanie

• związki zdystansowane - 29% - rzadki kontakt, prawie bez wpływu;

• związek towarzyski - 55% - ciepło, zabawa;

• związek zaangażowanyny - 16% - aktywne 3-pokoleniowe układy.

Osobowość

• spada wytrwałość w dążeniu do celu, ale wzrasta elastyczność;

• mechanizmy obronne stają się coraz dojrzalsze;

• krzyżowanie ról męskich i żeńskich;

• pojawia się zainteresowanie własnym wnętrzem;

• troska o przekazanie pałeczki;

• przyjaźń - mniej, ale bardziej intensywnie.

KRYZYS ŚRODKA ŻYCIA

• Granica 2 epok biologicznych;

• Zmiana perspektywy życiowej;

• Ubytek siły;

• Uświadomienie sobie zbliżania się własnej śmierci.

• Appelt, K. (2005). Środkowy okres dorosłości. Jak rozpoznać ryzyko i jak pomagać? [W:] A. Brzezińska (red.). Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa. Gdańsk: GWP.

• Bee, H. (2004). Psychologia rozwoju człowieka. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo.

• Olejnik, M. (2002). Średnia dorosłość. Wiek średni. [W:] B. Harwas-Napierała, J. Trempała (red.). Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN.

PÓŹNA DOROSŁOŚĆ

GERONTOLOGIA

Nauka o starzeniu się organizmu, zajmująca się badaniem zmian wstecznych, procesów starzenia się komórek, tkanek i narządów, zaburzeń korelacji czynnościowej między nimi, jak też ustalaniem sposobów leczenia chorób wieku podeszłego.

GERIATRIA

Dział gerontologii, zajmujący się profilaktyką i leczeniem chorób występujących u osób w podeszłym wieku, m.in. miażdżycy tętnic, raka, cukrzycy, choroby nadcisnieniowej, rozedmy płuc itp..

PSYCHOGERIATRIA

• Dziedzina psychologii, badająca psychiczne

i biologiczne procesy towarzyszące starzeniu się.

• Psychologia starości ma z zadanie rozpoznać obszary potencjałów i zagrożeń dla ludzi starszych, szukać możliwości terapeutycznego wpływania na proces starzenia, kształtować odpowiednie otoczenie przez edukację, profilaktykę , programy społeczne.

Gerontolodzy wyróżniają:

• młodszych starszych - 60 - 75 lat;

• starszych starszych - 75 - 85 lat;

• najstarszych starszych - pow. 85 lat.

AGEIZM

• Negatywne postawy wobec starszych oparte na negatywnych stereotypach starości.

• Starszym przypisuje się: brzydotę, aseksualność, bezsilność, choroby itp.. W efekcie osoby po 30-tce traktuje się jako te majace „ z górki”.

• Starszym nie wypada już wielu rzeczy robić.

STARSI W ROLI AUTORYTETÓW?

• Kultura postfiguratywna- dziadkowie to autorytety, rodzice podążają za wartościami przekazanymi przez starszych, dzieci nie mają głosu;

• Kultura kofiguratywna - dziadkowie strzegą tradycji, ale raczej przez wyznaczanie dopuszczalnych granic, schodzą na dalszy plan, rodzice zachowują tylko zewnętrzną formę tradycji, wytyczają swoje normy, nie są dla dzieci autorytetem; dzieci wychowywane przed telewizorem, mają niejasność norm i wartości;

• Kultura prefiguratywna - starsi uczą się od młodszych, którym najlepiej udaje się przystosować do nowej rzeczywistości, ale którzy gubią się w świecie norm i wartości.

Specyfika starzenia się:

• Dla różnych kategorii zachowań przebieg rozwoju jest różny;

• Bardzo ważna jest rola osobistego wpływu jednostki.

• Obserwuje się trend sekularny polegający na opóźnieniu procesu starzenia o około 10 lat w XX wieku.

Czasem wyróżnia się w przypadku człowieka starego trzy kategorie wieku:

wiek biologiczny, wiek chronologiczny, wiek psychologiczny.

Teorie starzenia się

Naprawa materiału genetycznego

Codziennie powstają nowe ubytki w DNA, a organizm nie jest zdolny do ich naprawy.

Łączenie krzyżowe

Między proteinami lub tłuszczami osób starszych pojawiają się niepotrzebne łączniki. Powstałe w ten sposób molekuły nie mogą przyjąć poprawnego kształtu potrzebnego do prawidłowego funkcjonowania

Wolne rodniki
Rodniki to cząsteczki lub atomy posiadające jeden „niesparowany” elektron. Produkt uboczny metabolizmu i środowiska. Wchodzą w wiele szkodliwych reakcji pozostawiając po sobie szkody molekularne.

Granice genetyczne -biolog Leonard Hayflick.
Telomer - fragment chromosomu, który zabezpiecza go przed uszkodzeniem podczas kopiowania. Telomer skraca się podczas każdego podziału komórki odliczając czas do jej śmierci. Skracanie telomerów będące "licznikiem podziałów" chroni komórki przed nowotworzeniem, ale za to przekłada się na proces starzenia się.

Teoria tempa życia

Ilość energii na 1 gram ciała produkowany przez żywy organizm pomnożona przez długość życia daje stałą wartość (ok.. 840 kJ/g). Inaczej mówiąc długość życia jest zdeterminowana przez tempo zużywania energii.

Układ nerwowy

• redukcja masy mózgu;

• utrata istoty szarej;

• Utrata plastyczności synaptycznej (przerzedzenie sieci dendrytów obejmujący najważniejsze połączenia, czego efektem jest spowolnienie przewodzenia synaptycznego);

• traci się plastyczność procesów nerwowych.

INNE ZMIANY

• Wzrok

• Słuch

• Smak

• Węch

• Sen

• Upośledzenie w zakresie samoobsługi

• Aktywność seksualna

• Funkcjonowanie poznawcze

Otępienie starcze (demencja)

• Choroba Alzheimera (gen ApoE4);

• Porażenia (zawały mózgu);

• Depresja;

• Zaburzenia metaboliczne;

• Parkinson;

• Niedoczynność tarczycy;

• Wielokrotne urazy głowy;

• Nowotwory;

• Niedobory witaminy B12;

• Anemia;

• Choroba alkoholowa.

MNOGA PATOLOGIA

• Po 65 roku życia wzrasta prawdopdobieństwo występowania wielu chorób naraz

terminal drop spadek ostateczny wyników testowych (5 lat przed śmiercią)

PSYCHOSPOŁECZNY WYMIAR STAROŚCI. Straty, koszty starzenia

Teorie adaptacji do starości.

• Teoria aktywności

• Teoria wycofania. Styl życia wynikający z tej potrzeby nazwano stylem bujanego fotela (rocking chair style).

• Teoria stresu starości.

Teoria selektywności społeczno-emocjonalnej. Czas uczy nas pogody

• Poczucie ograniczenia czasu powoduje, że starsi ludzie skupiają się na doświadczaniu pozytywnych emocji.

• Istota mechanizmu pozytywnej regulacji: po prostu o tym nie myślę”.Zmniejsza się jedynie częstość odczuwania ekscytacji.

4 ŚCIEŻKI ROZWOJU (Helson, Srivastava, 2001)

TYP OSIĄGAJĄCY

• wzrastanie samokontroli z wiekiem, podkreślanie emocji pozytywnych, minimalizowania negatywnych;

• Tożsamość osiągnięta;

• Osiągnięcie generatywności i w dużym stopniu mądrości;

• Integralność celów osobistych i prospołecznych.

TYP ZACHOWAWCZY

• samokontrola skrajna nieprzystosowawcza, bladość afektu, brak silnych emocji niezależnie od znaku;

• Tożsamość przejęta (nadana);

• Realizacja ról steretypowych; sztywność;

• Osiągnięcie generatywności;

• Integralność wartości i drogi własnego życia z powszechnie uznawanymi normami.

TYP POSZUKUJĄCY

• zmniejszanie samokontroli z wiekiem, doświadczanie silnych emocji;

• tożsamość moratoryjna;

• poszukiwanie nowych wrażeń i doznań, nastawienie na poznawanie siebie;

• Osiągnięcie mądrości, czyli spójności pozytywnych i negatywnych aspektów ego;

• Integralność intrapsychiczna.

TYP ZUBOŻONY

• nieznaczne wzrastanie samokontroli z wiekiem, dominacja emocji negatywnych;

• tożsamość rozproszona;

• brak celów, życie z dnia na dzień;

• Nieprzewidywalność zachowań.

SAMOOCENA. ZMIANY ROZWOJOWE

• Dzieciństwo i adolescencja - mało stabilna;

• Wczesna dorosłość - stabilizacja;

• Średnia i późna dorosłość - utrata stabilności

EGO

• Erikson - integracja ego - rozpacz. Poczucie harmonii i sensu.

• Robert Butler - wspomnienia i bilans życia (przegląd życia).

• Buhler - dwa etapy:

Pierwszy etap (od 65 - 80 r. ż.) - samospełnienie,

Drugi etap - regres i koncentracja na zaspokojeniu podstawowych potrzeb życiowych.

Integralność - spójność

• Integralność to zdolność umysłu do doświadczania ładu, harmonii i sensu otaczającego świata, ludzi i siebie samego.

• Rozpacz to niemożność pogodzenia się z faktem, że na tym jednym życiu, już przeżytym, kończy się cała egzystncja.

Integralność - umiłowanie życia

• Wyzwolenie od zależności od doraźnych emocji, żądz, ambicji, obsesji. Dzięki temu odkrywa się nowy wymiar życia.

• Rozpacz to żal za straconymi szansami, lęk, że zostało tak mało czasu, że na wszystko jest za późno.

Bibliografia

• Bee, H. (2004). Psychologia rozwoju człowieka. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo.

• Janiszewska-Rain, J. (2005). Okres późnej dorosłości. Jak rozpoznać ryzyko i jak pomagać? [W:] A. Brzezińska (red.). Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa. Gdańsk: GWP.

• Straś-Romanowska, M. (2002). Późna dorosłość. Wiek starzenia się. [W:] B. Harwas-Napierała, J. Trempała (red.). Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN.

3

---