Stosunki międzynarodowe (31 stron)


WSM - po zakończeniu zimnej wojny (10-12 lat temu), ale tyczy się też korzeni- między zakończeniem II w. św. a zakończeniem zimnej wojny.

Stosunki międzynarodowe opierały się na grze odrębnych interesów, mających porównywalną siłę państw (era nowożytna). Zawsze była I liga państw, II- występowały jako sojusznicy państw silniejszych i III liga.

I liga- początkowo były to państwa europejskie - Francja, Hiszpania, Anglia, Szwecja, Cesarstwo Niemieckie, z czasem pojawiła się Rosja, Polska, w II poł. XVIII w. Awansowały Prusy, z kolei wypadła Polska itd. Pojawili się nowi- USA, Japonia, w XX w. Chiny.

Przez 3 stulecia trwała gra interesów państwowych, potem z punktu widzenia interesów narodowych państwa. Państwa wchodzą w koalicję. Interes państwa pochodzi od położenia geopolitycznego (poł. geograficznego i politycznego), czyli geografia + to co się dzieje wokół państwa. Do XVII w. Położenie geopolityczne wyznaczały 2 fakty: rozbicie Niemiec (na zach. od Polski nie było silnego państwa) i słabość Rosji (wyzwolona spod panowania tatarskiego), czyli polska w korzystnej sytuacji geopolitycznej. Po I w. św. sytuacja się zmienia- 2 silne państwa w otoczeniu. Sytuacja geopolityczna zmienia się, gdy zmienia się coś wewnątrz państwa. I w. św. zamknęła pewien etap stosunków międzynarodowych, II w. św. nadała stosunkom radykalnie inny charakter- starcia przeciwstawnych problemów ideologicznych i politycznych. Szło o panowanie nad światem, które miało dokonać się w imię określonych ideologii. Starcie 3 ładów ideologicznych: 1- stworzony w Niemczech hitlerowskich- panowanie rasy germańskiej w Europie i sprzymierzonej rasy japońskiej; 2- demokracje zachodnie- wizja świata demokratycznego; 3- Związek Sowiecki- odchodzi od kapitalizmu na rzecz socjalistycznego, komunistycznego społeczeństwa. Zwycięzcami były 2 ideologie: Zachód i Rosja- kontynuacja II w. św. to rywalizacja tych państw. Powstał układ 2-biegunowy. Wyrażał się w 3 właściwościach: 1- dwa mocarstwa były nieproporcjonalnie silniejsze niż jakiekolwiek inne państwa, wszyscy inni wyszli z wojny osłabieni i nie mogli uzyskać nawet suwerenności. Została wynaleziona broń nuklearna potem wodorowa, w latach 60-tych pociski międzykontynentalne; 2- każdy z biegunów był otoczony państwami sojuszniczymi, uzależnionymi. ZSRR narzucił hegemonię Europie Środ-Wsch, Chiny to sojusz bez narzucania, sojusznicy USA robili to dobrowolnie przed strachem przed ZSRR; 3- oba bieguny były zdefiniowane ideologicznie- nie trzeba było być Rosjaninem by popierać ZSRR.

Cecha zimnej wojny- był to konflikt między dwoma blokami. Zimna wojna skończyła się załamaniem ZSRR. W miejsce układu 2- biegunowego pojawił się układ wielobiegunowy- USA, Chiny, Rosja, Indie, Japonia, Unia (nowy element) itd. Świat wrócił do stanu z przed I w. św., ale z dominacją USA (wcześniej nie było dominacji jednego państwa). USA oprócz dbania o swoje interesy potrafi wychodzić na przeciw interesów innych państw.

Przyszłość stosunków międzynarodowych:

WYKŁAD 2

26.02.2001

Wojna secesyjna.

Koniec XIX wieku przyniósł dominację USA w obu Amerykach.

Od lat 20-tych XX wieku dążenie USA do usunięcia z zachodniej półkuli wpływów krajów Europy. Po wygranej wojnie z Hiszpanią USA pozostawały państwem regionalnym.

Partnerem gospodarczym USA w Europie była Wielka Brytania. Niemcy w swej wojnie przeciw Wielkiej Brytanii rozumiały że odcięcie dostaw od USA ma bardzo duże znaczenie. Rozpoczęły działania za pomocą łodzi podwodnych, co uniemożliwiłoby handel. To sprowokowało USA do włączenia się do wojny w 1917 roku, gdy Niemcy zatopili jeden ze statków USA. Spowodowało to pojawienie się USA na polach bitewnych Francji. W czasie wojny Willson sprecyzował zasady ładu powojennego po okropieństwach Wojny Światowej, Stany Zjednoczone powinny być jednym z podstawowych składników ładu pokojowego Liga Narodów (projekt Willsona).

W 1932 ??? wygrywa Roosevelt (4 razy wybierany). Zmarł na początku 4 kadencji. Roosevelt był zwolennikiem zaangażowania się USA w wojnę.

Niemcy solidaryzując się z Japonią wypowiedziały wojnę USA, licząc, że Japonia to samo zrobi wypowiadając wojnę Rosji. W konsekwencji Stany Zjednoczone znalazły się w stanie wojny wbrew wcześniejszym zapewnieniom dawanym społeczeństwu. Stany Zjednoczone urosły w siłę, gdyż od tej pory nie byli uwikłani w działania wojenne, a inni sojusznicy byli wycieńczeni działaniami wojennymi, utracili swe kolonie. W tej sytuacji Stany Zjednoczone były mocarstwem.

USA nie mogły się wycofać już z polityki międzynarodowej, gdyż pojawił się nowy mocarz - Rosja.

W 1946 roku, pan X .....? ogłosił artykuł z wizją paktu amerykańskiego na następne 10 lat (jeśli amerykanie nie powstrzymają komunizmu to będzie się on rozszerzał lawinowo, bez wojny, co może powodować powstanie tak wielkiej potęgi, że stanowiłaby ona zagrożenie dla USA należy stworzyć doktrynę powstrzymywania. Podjął te działania Truman Doktryna Trumana.

Pierwsze dwa państwa, gdzie doktryna Trumana została użyta to Grecja i Turcja pomoc gospodarcza, finansowa i wojskowa, co umożliwiło Turcji przeciwstawienie się upaństwowienia cieśnin Bosfor i Dardanele, a Grecji powstrzymanie partyzantki komunistycznej.

W marcu 1949 roku w Waszyngtonie następuje podpisanie paktu Północnoatlantyckiego (NATO). Pierwotni członkowie to 12 państw z czego 2 znajdowały się po zachodniej części Atlantyki (USA, Kanada), pozostali 10 to : Wielka Brytania, Francja, Belgia, Holandia, Luksemburg, Norwegia, Dania, Islandia, Włochy, Portugalia). Te 12 państw zobowiązało się do wspólnej obrony w momencie zagrożenia jednego z nich. W Traktacie Waszyngtońskim najważniejszy jest artykuł 5 w razie ataku na któregokolwiek członka NATO, inni pomogą mu wszystkimi swoimi środkami dostępnymi.

NATO w polityce amerykańskiej stanowi istotny element strategiczny w czasie zimnej wojny element stabilizacyjny, ale nie jedyny bo istniał też plan Marshalla - przekazywanie pomocy gospodarczej, ale kraje biorące udział w tej pomocy musiały płacić za nią swoją walutą, ale pieniądze te szły nie dla USA, ale szły dla uzgodnioną pomoc (np. inwestycje) w kraju który brał ta pomoc (pochodzenia).

Doktryna powstrzymywania była globalna. W Europie działała dobrze, ale w Azji działała źle, bo nie pasowała do ich realiów kulturowych i społecznych (oto naród. Który w większości nie chce komunizmu, mniejszość przy pomocy ZSRR i sprzyjających warunkach przejmie władzę). Było to błędne. W Azji (Chiny), rewolucja chińska była tego przykładem. Mimo pomocy USA, władzę przejeli komuniści.

W latach 50-tych to się udało (Korea). Odrzucenie wojsk K. Północnej i komunistycznych sił. Ale już w Indochinach doktryna powstrzymania przegrała Konsekwencją tego wieloletnia wojna (przegrana, w 1973 wycofali się). Globalnie jednak ta doktryna sprawdziła się.

Po Zimnej wojnie celem USA jest:

Po prezydenturze Clintona (8 lat) demokrata. Te lata określiły odpowiedź jaka linia strategiczna ma być zachowana. USA odrzuciły pokusę nowego izolacjonizmu. Można było oczekiwać, że gdy znikło zagrożenie z ZSRR wraz z blokiem wschodnim, USA wrócą do polityki trzymania się na uboczu.

USA nie podjęły próby zniszczenia Rosji.

Partnerska współpraca- uznanie interesów innych państw ( np. Rosja, Białoruś ), ale gdy Rosja przeciwstawiła się rozszerzeniu NATO w latach 90-tych, by Polska, Węgry i Czechy nie przyłączyły się, to jest to złamanie partnerskiej współpracy. USA przeciwstawiły się by Rosja dyktowała co maja inne państwa robić. 13 marca 1999 Polska, Węgry i Czechy weszły do NATO (50 - ta rocznica utworzenia NATO).

Dwojakie interesy: interes gospodarczy narodu amerykańskiego (nie można bogactw USA przeznaczać na pomoc krajom słabo rozwiniętym), a potrzeba utrzymania ładu światowego.

JUGOSŁAWIA

Gdy rozpoczęły się zmiany co do wychodzenia z komunizmu nastąpiły walki między narodowościami: Bośni i Hercegowinie oraz Kosowie. USA wraz z innymi członkami NATO zaangażowały się na Bałkanach. Najpierw udzielając pomoce na przerwanie działań wojennych, a następnie nalotów na wyjście Serbów z Kosowa. Wywołało to krytykę, nawet w krajach NATO. Niemniej jednak warto zastanowić się nad logiką tej nowej doktryny użycia siły. USA naruszyły tu prawo międzynarodowe, bo nie dawało ono do dziś prawa ingerowania, gdy interesy kraju nie zostały bezpośrednio zagrożone. Pojawiła się tu nowa strategia: ze względu na rozmiar działań, zbrodnie przeciwko ludzkości w kraju działań zbrojnych. Ta nowa doktryna jest bardzo kontrowersyjna, bo istnieje tu możliwość ingerencji państwa mocnego w politykę kraju słabszego. W sytuacjach skrajnych, państwa obce mogą użyć siły w obronie ludności maltretowanej, to znaczy gdy suma zbrodni przeciw ludzkości jest bardzo duża, to np. NATO może interweniować.

Ważnym partnerem dla USA jest jednocząca się Europa. Procesy integracyjne (od 1992 zwłaszcza) powodują, że USA maja do czynienia z potężnym partnerem, który staje się zjednoczoną siłą. Mamy tu 2 tendencje USA odrębne stosunki z poszczególnymi państwami Europy rozwijać.

Wykład 3

Rosja- zwyciężyła w wojnie z Napoleonem- 1812r upadek jazdy Napoleona I. 1814r wojska rosyjskie wkroczyły do Paryża. Była mocarstwem. Potęgowała się przez pare stuleci. Punkt zwrotny to XVII w. - początek upadku Rzeczpospolitej Polskiej Litewskiej. Słabość Turcji.

W poł. XIX w. jedno z największych mocarstw- potęga na lądzie. Koniec XIX-pocz. XXw. Rosja traci na potędze. 1904r. przegrywa wojnę z Japonią. I w. św. - seria klęsk.

Dokonywała się industrializacja w opóźnieniu do zachodu. U źródeł było to, że jej rozwój był opóźniony i anachroniczny system polityczny oparty na absolutyzmie cesarskim (stawał się coraz bardziej oczywisty).

Na pocz. XX w. Była jedynym państwem, w którym monarcha rządził absolutnie- wszędzie indziej demokracja robiła postępy. Rozbita została gospodarka, rozbity system imperium, w którym Rosja kontrolowała parędziesiąt narodów nierosyjskich.

ZSRR zbudował ogromny potencjał gospodarczy, który był w stanie przeciwstawić się Niemcom. Za cenę ogromnych strat ludzkich w ciągu 20 lat komunistyczna Rosja wróciła do grupy mocarstw (ale nie do pozycji za Aleksandra I 100 lat wcześniej).

II wojna św.- przyrost potęgi ZSRR. Zdobyła kontrolę nad połową Europy. O wojnie rewolucja komunistyczna w Chinach- silny sojusznik. Dlaczego zatem Rosja przegrała zimną wojnę? Richard Pipes- komunizm jest systemem skazanym na klęskę? Dlaczego o tym nie było wiadomo 30 lat temu i dlaczego komunistyczne Chiny nie podzieliły losu Rosji? Przyczyny klęski tkwiły w 2 płaszczyznach:

Gorbaczow - duża rola. Doprowadził do upadku systemu. Nastąpiło wielostronne pogorszenie sytuacji. Sytuacja państw postkomunistycznych nie była tak tragiczna jak sytuacja ZSRR. Rosja straciła to, co było zdobyczą 3 stuleci budowania mocarstwa. Przestała się liczyć w stosunkach międzynarodowych, ale jest brana pod uwagę:

Cele polityki rosyjskiej:

Polityka innych wobec Rosji:

USA- polityka określona, konsekwentna - Rosja państwo silne, stabilne, demokratyczne, ale nie odzyska potęgi hegemonistycznej. Dominujący region w WNP - poparcie USA, bo wpływ Rosji na Islam. USA chciałyby opanować tendencję Rosji do odbudowania wpływów w państwach niezadowolonych z USA.

WYKŁAD 4

11.03.2001

JAPONIA I CHINY

Po II Wojnie Światowej, Japonia jest przykładem narodu, który utracił wolę wielkości. Jest to bardzo ciekawe zjawisko, bo pokazuje że o pozycji państwa, narodu w stosunkach międzynarodowych nie decydują wyłącznie elementy materialnej siły, aczkolwiek są one niezbędne, bo bez nich odegranie istotniej roli w stosunkach międzynarodowych nie jest możliwe. Natomiast przykład Japonii pokazuje, że elementy owej materialnej siły, same w sobie nie wystarczają jeszcze do odegrania wielkiej roli. Japonia ma te materialne siły: gospodarka, duża liczebność ludności, wykształconej, zamożnej materiał dla aktywnej polityki światowej.

Klęska poniesiona w II WŚ wywarła na mentalność japończyków znacznie głębszy wpływ niż klęski normalnie powodują. Ta klęska, a potem odbudowa powojenna w warunkach narzuconej przez amerykanów, ale dobrze funkcjonującej liberalnej demokracji, spowodowała głęboką zmianę w psychice narodu wartości wojskowych, które zeszły na plan dalszy. W miejsce tego powstała nowa Japonia, nastawiona na sukces gospodarczy, bogacenie się często zresztą nie zawsze uczciwymi metodami. Japonia stała się najbardziej skorumpowanym a zarazem najbardziej rozwijającym się państwem. W miejsce tej surowej kultury pojawia się klasa biznesmenów polityków, który łączą stanowiska państwowe z lukratywnymi interesami, często wspieranymi w tej czy innej formie publicznie akceptowanym łapownictwem. Tak skorumpowana i zarazem tak rozwijająca się Japonia nie jest w stanie (jak dotąd) gotowa wrócić do roli wielkiego mocarstwa. Jest gospodarczym gigantem, a politycznym karłem. Jest im w pewnym sensie z wyboru (zmiana mentalności społeczeństwa). Dlatego nie Japonia, a Chiny liczą się jako podstawowe mocarstwo Dalekiego Wschodu.

W istocie największe w tej chwili i mające największy potencjał rozwojowy, mocarstwo współczesnego świata, poza USA. Chiny są ty mocarstwem, które w największym stopniu wygrało swój wiek XX.

100 lat temu Chiny, były na skraju upadku, nie były wolnym państwem. Miały na początku wieku bardzo niską pozycję. Chiny przeżyły upadek niespotykany dlatego, że upadek nie nastąpił na skutek jakiejś pojedynczej katastrofy, a w wyniku stagnacji, rozkładu, który trwał przez panowanie całej ostatniej dynastii Chin - dynastii Mandżurskiej, która został w istocie zaproszona na tron Chin na początku 18 wieku w czasie wielkiej rebelii chłopskiej, która zmiotła poprzednią dynastię, pogrążył Chiny w chaosie. Panowanie dynastii Mandżurskiej spowodowało wiele negatywnych konsekwencji: - dynastia ta nie miała silnie zaznaczonej identyfikacji z Chinami. Była to paradoksalna sytuacja.

W wieku XIX nastąpiła systematyczna penetracja terenu Chin przez obce mocarstwa. Był to bowiem dla mocarstw układ idealny. Wielkie mające duże zasoby państwo o słabej, skorumpowanej, nie mającej poczucia państwowego elicie. Na przykład sprzedawali przedstawicielom państw obcych tzw. koncesje, tzn. całe obszary (kanton). Te koncesje to było coś znacznie większego niż prawo prowadzenia handlu - formalnie było to prawo prowadzenia handlu, ale równocześnie, ci co otrzymywali koncesję, wprowadzali własną policje, ściągali własne opłaty, podatki, wprowadzali własne wojsko. Powstały enklawy: rosyjskie, japońskie, brytyjskie itd. Wszyscy, którzy mieli okazję i odrobinę siły w tym regionie świata. Jedną z metod penetracji Chin było wprowadzenie przez mocarstwa eksportu opium odo Chin. Słaby, nie dający sobie rady rząd usiłował tę klęskę społeczna zahamować, dlatego też 3-krotnie narzucono Chinom tzw. wojny opiumowe. Za każdym razem rząd chiński akceptował i rozszerzał uprawniane państw obcych do prowadzenia na terenie Chin handlu opium. Częścią polityki penetracji, ale nie najważniejszą było przekazywanie na kilkuletnie dzierżawy całych obszarów, tak np. w 1898 roku Chiny podpisały umowę przekazującą Wielkie Brytanii Hongkong na 99 lat. (w 1997 nastąpiło przekazanie z powrotem tej ziemi do Chin). Przeciwko temu stanowi rzeczy. Na początku wieku XX wystąpiła narodowo zorientowana inteligencja chińska tworząc partie narodową Kuomintang z pieszym przywódcą su jang_tsen. W 1911 partia narodowa pokierowała rewolucją, która obaliła ostatniego cesarza, i proklamowała rewolucje. Jednakże od samego początku republika chińska chorowała na niedowład władzy.

Pierwsza wojna domowa trwała od 1922-27 roku. Końcem tej wojny i zarazem początkiem następnej było zerwanie w 1927 roku sojuszu między Kuomintangiem a komunistami. Odwrócenie się Kuomintangu przeciwko komunistom, którzy w pierwszej fazie wojny ponieśli wielkie straty, ratując podstawowe swoje kadry poprzez przejście z południa na północ Chin. Od 1927 trwa 10 letnia tzw. druga wojna domowa między Kuomintangiem a komunistami, przerwana uderzeniem japońskim w 1937 roku. W istocie inwazja japońska rozpoczęła się wcześniej bo w 1931 roku, japończycy wkraczają do Mandżurii, na północ od Chin i w 1932 po opanowaniu Mandżurii, proklamowali tam cesarstwo zależne od Japonii.

Gdy Japonia zaatakowała Stany Zjednoczone, Chiny otrzymują pomoc amerykańską i brytyjską, ale aż do końca wojny wojska japońskie pozostawały na terenie centralnych Chin kontrolując najważniejsze ośrodki. Klęska Japonii stworzyła nową sytuację. W końcowej fazie wojny Związek Radziecki, dosłownie na parę dni przed końcem wojny wypowiedział wojnę Japonii i uderzył na armię japońską. Były dwie militarne konsekwencje tego uderzenia: japończycy w Korei Północnej kapitulowali na ręce wkraczających wojsk radzieckich, podczas gdy w południowej Korei na ręce wkraczających wojsk amerykańskich. Był to początek trwającego do dnia dzisiejszego podziału Korei na komunistyczną północ i antykomunistyczne południe.

W 1946 roku rozpoczęła się trzecia wojna rewolucyjna, trzecia wojna domowa, między komunistami i Kuomintangiem. Tym razem wojna ta trwała krótko i w 1949 roku wojska Kuomintangu poniosły całkowitą klęskę. 1 X 1949 Mao Tse-tung proklamował w Pekinie powstanie Chińskiej Republiki Ludowej, natomiast rząd Kuomintangu, reszta wojska wraz z prezydentem, wodzem naczelnym, schroniła się na Tajwanie i po dzień dzisiejszy Tajwan pozostaje pod kontrolą sił politycznych wyrastających pośrednio z tamtego stany rzeczy.

Przyczyną zwycięstwa komunistów w wojnie domowej w Chinach jest prosta, ale dla wielu zwłaszcza nastawionych antykomunistycznie historyków rudna do zaakceptowania: komuniści mieli poparcie narodu, czego nie miał Kuomintang. Obciążony klęskami, nieudolny w czasie wojny z Japonią, skorumpowany, nie był partnerem dla fanatycznie ideowej komunistycznej armii Mao Tse-tunga.

Ustanowienie reżimu komunistycznego w Chinach stanowiło punkt zwrotny w historii Chin. Po pierwsze, po raz pierwszy u władzy znalazła się partia komunistyczna, nastawiona na gruntowne przebudowanie społeczeństwa chińskiego. Po drucie (jest to znacznie ważniejsze), po raz pierwszy całość terytorium Chin, z wyjątkiem Tajwany znalazło się pod jednolitym kierownictwem. W tym kontekście trzeba rozważyć sprawę Tybetu W konsekwencji ustanowienie władzy chińskiej w Tybecie miało znacznie represyjny charakter niż w innych częściach Chin, tu bowiem komuniści wytoczyli najpotężniejsze działa przeciwko religijnej tradycji buddyjskiej, przeciwko panowaniu klasztorów buddyjskich (były tam tylko dwie warstwy społeczne: mnisi w klasztorach i poddani chłopi). Po raz pierwszy Chiny zostały zjednoczone.

Po raz pierwszy Chiny pojawiły się na arenie międzynarodowej jako państwo gotowe odgrywać samoistną politykę. Okazja pojawiła się bardzo szybko. W czerwcu 1950 roku Korea Północna zaatakowała Korę Południową. Wierzyli naiwnie, że amerykanie którzy dopiero co wycofali swoje wojska z południa będą się przyglądali biernie na to co się dzieje w Korei. Stany Zjednoczone uzyskały mandat ONZ na interwencję w obronie Korei Południowej, zadały szybko klęskę wojskom północnokoreańskim i zbliżyły się do północnej granicy Korei północnej koreańsko-chińskiej (już w listopadzie). W tym momencie w Pekinie ogłoszono, że ochotnicy chińscy idą na pomoc braciom koreańskim (w rzeczywistości wydzielone dywizje chińskiej armii). Chiny zaangażowały się w ten zbrojny konflikt. Gdy zaś wbrew nadziejom strategów, amerykanie ruszyli z pomocą to Rosja umyła ręce i była gotowa północnych Koreańczyków poświęcić. I tak by się stało, gdyby Chiny nie pokazały, że samodzielnie, bez ZSRR są w stanie przeciwstawić się zbrojnie Stanom Zjednoczonym. Ostatecznie wojna koreańska została przerwana zawieszeniem broni w 1953 roku w wyniku którego podział półwyspu przebiega mniej więcej tak jak przed rozpoczęciem wojny.

Można w tejże polityce chińskiej wyodrębnić 4 fazy polityki zagranicznej:

Faza 1: do 1960. Chiny manifestacyjnie podkreślały swoją rolę jako wiernego, ale też bardzo ważnego członka bloku państw komunistycznych. Podkreślały solidarność ze ZSRR, aczkolwiek już w tym okresie był jeden incydent, który świadczył o tym, że choć Chiny gotowe były występować jako sojusznik ZSRR, to jednak

Faza II: od roku 1960. Chińczycy zrywają ze ZSRR. Oskarżają go o pojednawczość wobec Zachodu i przyjmują na siebie najbardziej antyzachodniego, najbardziej antyimperialistycznego państwa na świecie.

Faza III; od 1972 roku. Następuje faza zbliżenia kontaktów chińsko-amerykańskich. To jest okres wojny w Wietnamie, w 1972 Ryszard Nixon usiłując uzyskać pomoc Chin w wynegocjowaniu pokoju w Wietnamie złożył wizytę w Pekinie. Później doszło do odblokowania udziału Chin w ONZ, do uznania dyplomatycznego Chin przez USA. Ten etap trwa mniej więcej do końca zimnej wojny. Jest to etap silniejszych i lepszych stosunków Chin ze Stanami Zjednoczonymi, niż ze ZSRR.

Faza IV: zaczyna się od zakończenia zimnej wojny i charakteryzuje się tym, ze po upadku bloku ZSRR, Chiny znalazły się w sytuacji jedynego mocarstwa komunistycznego w świecie. Podejmują politykę oryginalną, inną.

Kierunki polityki Chińskiej Republiki Ludowej po zakończeniu zimnej wojny.

Trzeba zadać sobie podstawowe pytanie, dlaczego kryzys komunizmu, który przyczynił się do upadku systemów komunistycznych w ZSRR i Europie Środkowo-Wschodniej, a w Rosji do rozpadu całego państwa. Dlaczego kryzys ten nie objął Chin, wręcz przeciwnie, pod koniec XX wieku Chiny są na znacznie lepszej pozycji niż na początku tego wieku. Przede wszystkim trzeba zwrócić uwagę na to, że komunizm chiński od samego początku był przede wszystkim ruchem na rzecz odrodzenia narodowego i unowocześnienia Chin, niż ruchem na rzecz realizacji komunistycznej utopii. To prawda, że Komunistyczna Partia Chin używała tej samej komunistycznej terminologii jak inne partie komunistyczne, ale dość szybko zaczęła tą terminologię modyfikować i wprowadzać do niej nowe terminy „chińskiego marksizmu”, z akcentem na chińskie warunki:

  1. różnica między Chinami a krajami europejskimi była tak wielka, więc proklamując swoisty chiński marksizm komuniści chiński musieli wcielić na znacznie większą odmienność od wzorów radzieckich

  2. działając w ramach mocarstwa nie musieli obawiać się radzieckiej interwencji.

  3. wreszcie punkt wyjścia jakim była głęboka zależność Chin od „obcych” od tych panoszących się mocarstw europejskich, Japonii, USA powodowała Ze w pewnym sensie zadania odrodzenia narodowego wysuwały się na plan pierwszy. Takim symbolicznym faktem jest to, że wdowa po Sun Jang Tsenie do końca swojego życia piastowała stanowisko wice przewodniczącej Chińskiej Republiki Ludowej,

Bardziej bezpośrednią przyczyną tego, że komunizm chiński nie podzielił losu komunizmu radzieckiego, czy wschodnioeuropejskiego jest to, że kierownictwo Komunistycznej Partii Chin podjęło w odpowiedniej porze, a nie w ostatniej chwili, politykę reform i potrafili ją w umiejętny sposób wprowadzać. Zaczęło się to po śmierci Mao-Tse Tunga, który zmarł w 1976 roku. Ostatnie 10 lat jego rządów były dla Chin fatalne. W 1966 roku Mao Tse Tung rzucił hasło rewolucji kulturalnej. Zwrócił się do młodzieży by wystąpiła przeciwko skostniałym wpływom, demokracji. O co w gruncie rzeczy chodziło, trudno jest zrozumieć. Było to pomieszanie jakiejś utopijnej wizji społeczeństwa egalitarnego, gdzie wszyscy będą pracowali fizycznie (zamknięto uniwersytety).uprawa ryży będzie podstawą wielkości Chin. Inteligencję tępiono, zsyłając do obozów reedukacyjnych.

Gdy tylko Mao Tst Tung umarł, po paru dniach ogłoszono o aresztowaniu „bandy czworga”. Zostali natychmiast, gdy Mao zamknął oczy zaaresztowani i skazani na wieloletnie więzienie. Za tym przewrotem stało wojsko, które od dawna miało dość fanaberii Mao i czekało tylko na okazję. Wojsko zwróciło się do najwybitniejszego przywódcy komunistycznego Deng Sao Kunga, który miał za sobą długą i zawiła historię. Był konsekwentnym reformatorem gospodarczym, opowiadał się za zmianami. Był wice premierem, gdy zaczynała się rewolucja. Został oskarżony o politykę prokapitalistyczną, poniewierany itd. Deng nigdy nie wyparł się swoich przekonań, ale też nie został zgładzony, ponieważ w pewnym momencie zdołał udać się do Szanghaju i tam znajdował się pod ochroną lokalnego dowództwa wojska. Gdy tylko Mao Tse Tung umarł, a banda czworga została uwięziona, Deng wrócił do władzy, obejmując stanowisko Przewodniczący Komisji Wojskowej. W odróżnieniu od wielu reformatorów europejskich, Deng nie zaczynał od jakiejś wyobrażonej wizji najlepszego systemu, ale od pytania: Jakie rozwiązania trzeba zastosować, by Chiny się rozwijały? Między innymi rozwiązania rynkowe (Chiny zastosowały rozwiązania rynkowe, gdy w ZSRR było to jeszcze całkowicie nie dopuszczalne, a w najbardziej reformatorskich krajach europejskich dokonywało się to na ćwierć gwizdka. Reformy chińskie podjęte 25 lat temu dały bardzo dobre rezultaty, bo Chiny dzisiaj są jednym z najszybciej rozwijających się państw współczesnego świata. O ile ZSRR jeszcze przed swoim upadkiem znajdował się w stanie systematycznego spadku swojej produkcji i później zmiany ustrojowe spowodowały przyspieszenie procesów spadków, które w Chinach znajdowały się o wiele wcześniej bo jeszcze przed 1989 rokiem, na ścierce wzrostu. W parze z reformami gospodarczymi szło otwarcie na świat. Pojawia się nowa inteligencja chińska (ludzie kształceni za granicą). Inwestowanie w przyszłość. Inwestowanie w kapitał ludzki na skalę niespotykana. W parze z tym nie idzie rozszerzanie sfery wolności. 4 VI 1990r. W Chinach na rozkaz Deo usunęło studentów protestujących na palcu centralnym placu Pekinu. Dokonano aresztowań, byli zabici. Nie da się zaprzeczyć temu, że reformy chińskie nie obejmują swobód obywatelskich. W tym zakresie Chiny pozostały państwem dyktatorskim. Ole nie należy popadać w przesadę. Przeciętny obywatel Chin nie żyje w stanie sterroryzowania. Tylko ci co działają w podziemiu są narażeni na działania represyjne lub zostać storturowanym, uwięzionym. I dlatego Chiny są krytykowane za nieprzestrzeganie praw człowieka. Ale Chińczycy odpowiadają tak: najpierw trzeba stworzyć silne społeczeństwo, zamożne i zadowolone, a potem będzie czas na demokrację.

Trudno nie zauważyć, że ta polityka rządu chińskiego przynosi efekty. Chiny stają się coraz mocniejszym państwem. Rośnie pozycja Chin w świecie. Chiny prowadzą politykę zagraniczną nadzwyczaj umiejętnie. Potrafią połączyć współprace z mocarstwami z zachowaniem samodzielności i w konsekwencji roli mocarstwa regionalnego. Chiny nie są w konflikcie totalnym ze USA, ale potrafią Stanom Zjednoczonym powiedzieć nie w jakiejś konkretnej kwestii. Chińczycy odgrywają tu umiejętnie oś co można nazwać do „tańca na linie”, bo ani nie chce stać się totalnie antyamerykańskimi, ale też nie chce zostać postrzegane jako klient USA, tak jak jest postrzegana Japonia. Chcą by ludzie w świecie, narody widziały, że oto jest państwo, które chce być traktowane jak równy z USA. Chiny umieją, czego nigdy nie umiał ZSRR umiarkować swoje aspiracje (ZSRR angażował się wszędzie, gdzie były nastroje antyamerykańskie). Chińczycy inaczej, budują swoją pozycje jako mocarstwa regionalnego co jest częścią dobrych stosunków z innymi państwami tego regionu. Doszło do pojednania z Japonią, porozumienia z Wietnamem. W umiejętny sposób doszło ustanowienia stosunków z Indiami, Pakistanem dwoma zwaśnionymi państwami półwyspu. Prowadzą politykę zagraniczną w skali regionalnej, a nie światowej, uzyskały pozycję najbardziej liczącego się państwa.

Władimir Putin, nowy prezydent Rosji prowadzi politykę prowadzącą do odbudowania stosunków z Chinami. Ta polityka jest możliwa dlatego, że Chiny wyciągnęły rękę do zgody z Rosją. To z chińskiego punktu jest logiczne. Póki istniał ZSRR, mający w sferze swojej hegemonii inne państwa, mający ambicje do pozycji mocarstwa światowego, póty Chiny obawiały się o swoją niezależność. Starały się trzymać z dala od ZSRR.

Chiny a Stany Zjednoczone.

Długofalowy plan strategiczny Chin, nigdy wprawdzie nie wyjaśniony w szczegółach, ale dający się odczytać, z charakteru prowadzonej polityki opiera się na założeniu, że dzisiejsza hegemonia amerykańska na świecie nie będzie trwała wiecznie. Chińczycy, którzy mają ponad 2000 lat historii patrzą inaczej na czas, jak „nowe narody”, patrzą w perspektywie długofalowej, kilku pokoleń, a nie kilku lat.

Współpraca przede wszystkim gospodarcza, po to by dzielić w tej współpracy, przyspieszać rozwój gospodarczy Chin. USA z kolei rozumieją (rozumiały za czasów prezydenta Clintona, teraz z Bushem nie wiadomo jaj będzie), że w ich interesie leży modernizacja Chin i dobre stosunki z nimi. Dlatego dość wstrzemięźliwie krytykują wewnętrzną politykę Chin. Współpracując z USA Chiny wysyłając sygnały, że to oni w przeciwieństwie do innych wielkich państw są autentycznie samodzielne w stosunkach ze Stanami Zjednoczonymi. Jest to polityka narodowego egoizmu budowanie pozycji Chin jako mocarstwa, jako drugiego w tej chwili pod względem potencjału i znaczenia mocarstwa w świecie po Stanach Zjednoczonych, a w perspektywie może nawet pierwszego mocarstwa na świecie.

WYKŁAD 5

Element zimnej wojny- związek coraz silniej integrujących się państw. Europa- główny obszar na którym odbywały się stosunki międzynarodowe. Wiek XX spadek znaczenia mocarstw europejskich, już I wojna św. Doprowadziła do upadku niektórych z nich. Ostateczny upadek Europy przyniosła II wojna. Dzień przed o stosunkach w Europie rozstrzygały 4 mocarstwa: WB, Fr,N,Wł.- podzielone na 2 sojusze: brytyjsko-francuski i niemiecko-włoski. Włochy i Niemcy wyszły pokonane. Niemcy szczególnie- podział na 3 strefy okupacyjne, poddane władzy ZSRR, WB,Fr. Na lata pozbawione prawa tworzenia własnych sił zbrojnych. Utraciły znaczną część przedwojennego terytorium na rzecz Polski. Niektórzy zwycięscy wyszli z niej słabi. Znaczenie FR i WB wyraźnie zmalało. W 44r Fr gdy zaprzestała walki i nie uczestniczyła w decyzjach wielkich mocarstw o losie powojennego świata, z trudem została zaliczona do grupy 5 największych mocarstw. Na kolejnych konferencjach w Teheranie, Jałcie, Poczdamie widać było, że głos WB słabł. W sojuszu zachodnim WB została zepchnięta do mocarstwa numer 2 ustępując USA. Inne państwa europejskie jak Holandia, Belgia, Włochy uległy dalszemu osłabieniu w wyniku dekolonizacji po II wojnie. Rozciągała się mniej więcej na 20 lat. W I fazie w końcu lat 40-tych zlikwidowane zostało panowanie, w którym dążenia niepodległościowe były najsilniejsze, czyli Indie, Indonezja, zależnych od WB i Fr państw Bliskiego Wschodu. Kolejne w latach 70-tych- Afryka→ konieczność dostosowania się do nowych warunków. Wreszcie o sytuacji w Europie zach. Po II wojnie decydowała obecność ZSRR u bram Europy zach. ( w 1814r wojska Aleksandra I doszły dalej na zachód aż do Paryża, ale po abdykacji Napoleona I wycofały się). Opanowanie przez ZSRR Europy środ-wsch oznaczało dla Europy bezpośrednie zagrożenie. ZSRR jest nastawiona na ekspansję- ich ekspansja była inna niż Niemców, nie nastawiona na wywołanie wojny, ale metoda małych kroków, wykorzystywanie możliwości lokalnych. Kluczowe dla ochrony zachodu było czy zachód zdoła się połączyć, czy zdoła porzucić antagonizmy narodowe i przeciwstawić wspólny front. ZSRR nie zdawał sobie sprawę że wyzwala na zachodzie właśnie poczucie jedności a nie konfliktów. Ta jedność miała 2 główne aspekty:

Ale ten pakt sam w sobie nie rozwiązywał problemu długofalowego połączenia sił dla Europy w silniejszą całość, przezwyciężenie rozdrobnienia narodowego. Idea stworzenia tej Europy pojawiła się w XIX wieku, potem w XX zwłaszcza w kręgach socjalistycznych gdzie stawiano na ambicję mocarstw poszczególnych państw. Jednak pokazano że ta idea nie miała wówczas głębszych korzeni. Odrodził się po II wojnie w kręgach demokratycznych idei francuskich (Jean Monet). Dużą rolę odegrali politycy francuscy- Szuman i niemieccy Kondrat Adhenauer. W myśleniu tych polityków pojawiło się w końcu lat 40-tych rozumienie potrzeby wyjścia poza sam sojusz wojskowy→ integracja europejska. Zaczęło się skromnie 28.04.51r - EWWiS skierowana na zintegrowanie potencjału gospodarczego. Od tej decyzji do dziś proces integracji poszedł dalej. Kolejne etapy to dwa przebiegające równolegle procesy: pogłębianie samej integracji (obejmowanie coraz to nowych obszarów życia państw) i proces rozszerzania tej integracji (włączanie się do klubu nowych podmiotów). Nie zawsze było to powodzenie. W 54r napotkano na istotną barierę. Zrodziła się wówczas idea stworzenia Europejskiej wspólnoty obronnej ze wspólną europejską armią→ wykorzystanie potencjału niemieckiego dla wzmocnienia struktur wojskowych bez odrodzenia niemieckich sił zbrojnych. Armia niemiecka, w której służyły by też Niemcy, ale jak to zrobić, bo ciągle się ich bano. Ale odmowa Francji i koniec idei. W jej miejsce w 57r powstała Unia zach-eur. → luźne stowarzyszenie, koordynacja polityki wojskowej i zagranicznej. Skoro jej członkowie, byli członkami NATO (od 55r też Niemcy), to po co im jeszcze odrębna struktura wojskowa. Różnica, że do Unii nie należą państwa nieeuropejskie jak USA Kanada. I oni znacznie przez to nie liczą się. Nie potrzebny substytut, bo funkcje ochronne skuteczniej realizuje NATO. W 57r podpisano 2 inne umowy posuwające dalej integrację: EWG i Europejska Wspólnota Energii Atomowej (na podstawie traktatów rzymskich. W 65r połączono je w traktat fuzyjny o nazwie Wspólnota Europejska. → objęcie całej gospodarki zach-eorop. W 65r powołano Komisję Europejską jako namiastkę rządu europejskiego. Składała się z przedstawicieli poszczególnych rządów. Później nieco bardziej odrębny charakter- komisarze UE. W 73r do EWG: WB, Dania i Irlandia. Kandydowała też Norwegia, ale referendum w tym kraju (porażka zwolenników przystąpienia do Europy). Grecja w 81r, Hiszpania i portugalia w 86r, Finlandia, Austria i Szwecja w 95r. Rozszerzenie objęło 15 państw, proces jest nie zakończony: najpierw postkomunistyczne państwa środkowo-wsch. Europy, z drugiej strony Turcja, Cypr, Malta i Szwajcaria. W 94r przyjęty został Układ Stowarzyszeniowy- klasa wstępna dla przyszłych uczniów UE. Państwo takie np. Polska przyjmuje na siebie pewne zobowiązania, choć nie posiada jeszcze praw. Ma spełniać 2 funkcje:

Termin Unia Europejska pojawił się w 92r w wyniku podpisania traktatu z Maastricht. Ratyfikowany 1 list. 93r ustanawiał powstanie UE w miejsce dotychczasowych wspólnot europejskich. UE- struktura ponad państwowa, na którą państwa członkowskie przelewają część swojej suwerenności. Współpraca nie tylko gospodarcza i strikte polityczna, też przestrzeganie praw człowieka. Członkostwo w Unii to akces do wspólnoty państw kierujących się zasadami liberalno- demokratycznymi. Ale nie wszystko zgodne np. kara śmierci - ok. 70% w Polsce za przywróceniem. Nowi członkowie muszą się dostosować.

Jeszcze głębiej poszła idea integracji w traktacie Amsterdamskim podpisanym w 97r- sankcje jakie Unia może nakładać na członków w wyniku nie dostosowania się do zasad.

Jak w obrębie procesu tworzenie zintegrowanej Europy ewoluowała polityka WB, Fr, Republiki Federalnej Niemiec i jak na nią wpłynął koniec zimnej wojny i jak rozwijała się współcześnie? Od samego początku można zauważyć różnice akcentów, gdy chodzi o cele i środki realizacji integracji. WB nie należała do pionierów integracji, początek integracji był bez niej. Gdy ostatecznie przystąpiła do Wspólnot Europejskiej to nadal zachowywała dystans do procesów integracji. To ona nie zaakceptowała zastąpienia walut EURO. Po II wojnie oparła swoją politykę zagraniczną na zasadzie szczególnych stosunków (special relationship) z USA. Będąc obok USA głównym uczestnikiem wojny i zwycięzcą na zachodzie, WB strzegła by nie zostać zepchniętą do znacznie większej kategorii państw europejskich. Churchil bił na alarm- WB zdawała sobie sprawę z zagrożenia ZSRR. Jej zdaniem powinien być sojusz amer-bryt. (Waszyngton-Londyn). Po ponad 20 latach włączyła się do integracji z mniejszym entuzjazmem. WB - najsłabsze ogniwo UE, najsilniej patrząca w stronę alternatywnej możliwości bezpieczeństwa w postaci silnych związków z USA. Taka polityka uzyskała dodatkowy impuls po zwycięstwie w Europie zach. Musi się liczyć ze wspólnymi siłami obronnymi w Europie i jednocześnie WB i USA dostrzegają korzyści. Bo USA w WB ma najbliżej rozumiejącego partnera. Umacnianie bezpośrednich stosunków z USA (podobieństwo języków, wspólne korzenie historyczne).

Inaczej wygląda sytuacja 2 największych kontynentalnie mocarstw: Fr i Niemcy. Francja inicjator integracji, polityka nadawała impakt całemu przedsięwzięciu. Ona widziała na początku odpowiedzi na 3 problemy:

Niemcy- kanclerz Adhenauer (największy polityk w historii Niemiec- mierząc stopniem w jaki on zmienia oblicze narodu, którym kieruje). Potrafił pchnąć Niemcy na nowe tory. Był zwolennikiem stworzenia nowych możliwości - nie ekspansją lecz integracją europejską. Oni jako część zjednoczonej Europy nastawieni pokojowo. Adhenauer pozostawał enigmatyczny w sprawie granicy- największa słabość jego polityki. Jego najwięksi obrońcy → cóż miał zrobić gdy większość społeczeństwa niemieckiego nie akceptowało granicy. Nie mógł przeżyć tak wielkiego uszczuplenia terytoriów Niemiec. Ta granica przestanie mieć znaczenie w zintegrowanej Europie. Koniec zimnej wojny- Niemcy wyszły najlepiej. Został rozwiązany problem zjednoczenia. 280 mln. mieszkańców, najsilniejsza gospodarka w Europie- najsilniejszy element zintegrowanej Europy. Promotor interesów państw środ-wsch. Europy. Pojednanie polsko- niemieckie (lata 90-te) dobudowało drugi wschodni wymiar czyniąc Niemcy państwem, które potrafiło się wyzwolić z dawnych uprzedzeń. Europa zaniepokojona Niemcami. Teraz pytanie o przyszłość UE- jaka to będzie Europa? Tu są 2 punkty:

WYKŁAD 6

25.03.2001

POLSKA

Polska wiek XX ogromnie wygrała. Poprawiły swoją pozycję w świecie, ale też wiek XX był ogromnym cierpieniem.

Kiedy wiek XX się zaczynał, państwa polskiego na mapie nie był, a perspektywa odbudowy wydawała się nierealna na wiele pokoleń. Najbardziej przenikliwi politycy i analitycy sytuacji międzynarodowej np. Roman Dmowski kreślili program dla Polski, na pokolenia, zakładający powstawanie Polski w zależności od któregoś z zaborców. W przypadku Dmowskiego - Rosja. Uważał Niemcy za groźniejszego zaborcę. Nie sądzono, że możliwe było tak szybko pojawienie się państwa polskiego. Nie wszyscy wiązali z Rosją inni wiązali nadzieje z mocarstwem Habsburgów.

Wiek 18 ukazał z zaskoczeniem ten układ wydarzeń który nastąpił w czasie I WŚ w wyniku czego i Dmowski i Rosja i Austro-Węgry wyszły z wojny pokonanie, był jakby poza zasięgiem najśmielszych marzeń. Polska odzyskała niepodległość, ochroniła ją w zwycięskiej wojnie z Rosją w 1920 roku. To państwo istniało 21 lat. Jego podstawowym obciążeniem było wciśnięcie między dwa,, wprawdzie pokonane państwa - Rosja i Niemcy, ale potencjalnie znacznie od Polski silniejsze i ładu powojennego nie zadowolone mocarstwa. Polityka polska w okresie międzywojennym usiłowała znaleźć jakieś gwarancje bezpieczeństwa, w sytuacji nieuchronnej, zbliżającej się klęski.

Druga wojna światowa zakończyła się inaczej, zakończyła się zwycięstwem i w konsekwencji długotrwałą hegemonią dwóch supermocarstw: USA i ZSRR. W tym układzie Polska znalazła się w radzieckiej strefie wpływów. Pod radziecką hegemonią. To co określało międzynarodową sytuację Polski na następne prawie pół wieku to były dwie okoliczności:

    1. skoczywszy do środka Europy, armia radziecka i aparat polityczny ZSRR pozostawały podstawowymi, dominującymi czynnikami, aż do momentu kiedy to sam ZSRR z tej hegemonii się wycofał.

    2. polityka USA i innych państw związanych z USA, polegająca na powstrzymywaniu dalszej ekspansji komunizmu.

Oznaczało to z jednej strony że USA i ich sojusznicy nie dopuszczą do dalszego rozpowszechniania się wpływów radzieckich, a z drugiej strony oznaczało że nie podejmą oni żadnej inicjatywy, aby wpływy te zredukować tam, gdzie już zostały ustanowione. Trumanowska doktryna powstrzymania oznaczała, że Polacy nie mają co liczyć na zachód, ponieważ w planach mocarstw zachodnich nie leżała zmiana istniejącego stanu rzeczy. Patrząc z odległej ponad pół wiecznej perspektywy widać, że jeśli ten układ się zmieni to nie w wyniku działań mocarstw zachodnich, ale w wyniku procesów, które zachodziły w obrębie bloku sowieckiego. Państwa uzależnione od Moskwy, ale przede wszystkim sam ZSRR.

Czy będąc państwem uzależnionym od ZSRR Polska prowadziła politykę zagraniczną? Czy miała swoją własną wolę? Miała. Trzeba pamiętać, że była to wola odgrywana w warunkach uzależnienia, w warunkach ograniczonej suwerenności.

Cele i ich realizacja po 1956 roku w polityce zagranicznej Polski:

    1. ustabilizowanie nowych granic. Polska bardzo zmieniała granice po II WŚ, najbardziej z krajów europejskich. Polska utraciła na rzecz ZSRR ok. 40% swojego terytorium, a uzyskała kosztem Niemiec terytorium 30 paro% swego przedwojennego państwa. Nastąpiło przesunięcie państwa ze wschodu na zachód. Warszawa, która na przedwojennych mapach sytuuje się wyraźnie w centrum państwa, jest miastem wschodniej części Polski. To przesunięcie połączone z transferem ludności, przesiedleniem znacznej części ludności zjednoczonych do ZSRR, z wysiedleniem ludności niemieckiej na podstawie umowy poczdamskiej. Wszystko to stwarzało nowy stan. Konferencja poczdamska w lipcu 1945, pierwsza konferencja szefów trzech zwycięskich mocarstw po wojnie, a zarazem ostatnia konferencja trzech zwycięskich mocarstw w tym układzie. W sprawie granic Polski, zachodnich granic podjęła decyzję historyczną. Mocarstwa zwycięskie przekazywały ziemie na wschód od linii Odry i Nysy pod polską administrację do czasu zawarcia ostatecznego pokoju z Niemcami.

Polska zmierzała do stabilizacji tej granicy trzema kanałami