Szkoły pisma neogotyckiego na Śląsku
Na powstawanie szkół pisma neogotyckiego na Śląsku trzeba patrzeć w kontekście szkół, które powstały w Niemczech i zostały uznane za główne wzorcowe. To właśnie za przyczyną ich absolwentów mogły się pojawić szkoły pisarskie na Śląsku, które nie tylko wypracowały swój własny styl, ale również w znacznym stopniu przyczyniły się do ewolucji pisma w Europie. Powstające najpierw w Niemczech prywatne szkoły pisarskie opierały się na wzorcach szkół pisarskich powstałych w XIV wieku we Włoszech.
Jednym z najbardziej wpływowych nauczycieli był norymberski kaligraf i nauczyciel pisma Jan Neudőrffer Starszy. Do jego uczniów należeli między innymi Albrecht Dűrer i sekretarz cesarza Maksymiliana I, Wincenty Rockner. Neudőrffer był autorem jednolitych form liter dla XVI - wiecznych typów pisma neogotyckiego i łacińskiego. Przypisuje się jemu, jego uczniom i następcom wydanie do końca XIX wieku ponad 250 kompendiów do nauki pisania. W jednym z podręczników Neudőrffera znalazły się określone przez niego wskazówki odnośnie nauki pisania. Określił też zasadnicze kierunki rozwoju pisma w Niemczech. Jeden z jego uczniów, Wolfgang Fugger, w swoim podręczniku przedstawił zasady przycinania i trzymania pióra, modele poszczególnych liter i połączeń między nimi. Jako pierwszy wskazał też możliwości odmienności indywidualnych w znakach. W 1601 do form stworzonych przez Jana Neudőrffera Starszego i jego syna, Antoni Neudőrffer, wnuk wielkiego nauczyciela, dołożył wypracowane przez siebie blisko dwadzieścia dziewięć form barokowych. Neudőrfferowie wytworzyli w Norymberdze ośrodek o skali europejskiej. Działalność szkoły Neudőrfferów i ich następców w Norymberdze i innych miastach niemieckich przyczyniła się do szybkiego rozwoju kurrenty i nowych form fraktury, których używały wszystkie znaczące niemieckojęzyczne drukarnie. W drugim dziesięcioleciu XVI wieku fraktury te, zajęły miejsce powszechnie używanej do tej pory szwabachy.
Śląsk powinien być niewiele znaczącą prowincją w dziedzinie formowania się nowych stylów pisarskich. Jednak stał się niezależnym od Norymbergii i innych miast niemieckich miejscem ewolucji dla szkół pisarskich. Wzory, które wypracował i opublikował w 1519 Neudőrffer, nie były zbyt wiernie powielane na Śląsku, co doprowadziło do nieznacznych modyfikacji. Dukt Śląski kształtujący się przez wspólne istnienie na tym obszarze wiary katolickiej i protestanckiej, stał się bardziej ekspresyjny. Wzory pisma zalecane przez Śląskich Mistrzów wykazywały tendencje do swobodniejszego stylu graficznego niż nakazywały to formy wypracowane przez Neudőrfferów. Śląskie kanony pisarskie uwzględniały również bardzo rozwinięte cechy indywidualne zależne od temperamentu piszącego. Według wrocławskiego mistrza, Wilhelma Schwartza, zamaszyste wykończenia dużych liter wyraźnie się różnią od wykończeń sugerowanych przez norymberskich mistrzów. Śląscy mistrzowie pisarscy, mimo zmian, które przekazywali swoim uczniom, sami wywodzili się głównie z norymberskiej szkoły Neudőrfferów. Wzorując się na swoich mistrzach, potrafili dostrzec i wykorzystać czynniki wpływające na charakter pisma na Śląsku. Duże znaczenie w formowaniu się neogotyku na Śląsku miał fakt wspólnego istnienia na tym terenie języka polskiego posługującego się okrągłym pismem humanistycznym i języka niemieckiego używającego twardych czcionek gotyckich. W całym zaborze pruskim polskie pismo humanistyczne stosowano aż do początków XIX wieku. Dzięki różnym ośrodkom prywatnym wydawnictwom wydawano elementarze i pomoce dydaktyczne zawierające alfabet polski. Eliminacja języka polskiego z oświaty i administracji nastąpiła dopiero w początkach XIX wieku. Dzięki współżyciu po lewej stronie Odry Niemców i Polaków, twarde czcionki niemieckie uległy zaokrągleniom, tworząc kolejną wersję śląskiego pisma. Zmuszało to Śląskich nauczycieli pisma do szukania własnych rozwiązań graficznych, innych niż te, które propagowały szkoły w miastach typowo niemieckich. Śląsk dzięki swej różnorodności coraz bardziej odsuwał się od wersji skrajnej prowincji przyjmującej gotowe wzorce z centrum kraju, a stawał się jednym z głównych ośrodków formowania i ewoluowania pisma neogotyckiego. Pierwsze wzory żywej fraktury pokazał w śpiewniku głogowskim w XVI wieku Wehner. Wyjątkowa jest szkoła pisarska wytworzona przez Wilhelma Schwartza, mistrza pisarskiego cenionego w liczących się szkołach niemieckich nauczyciela, który w 1658 w wydanym we Wrocławiu podręczniku zaprezentował oryginalne formy inicjałów w kurrencie i innych pismach neogotyckich i łacińskich. Przedstawił też wiele wzorów kurrenty francuskiej i bastardy włoskiej. Dukt Schwartza będąc bardzo ekspresyjnym, pozwolił wprowadzić do neogotyku śląskiego formy barokowe. Cechy śląskiego pisma neogotyckiego prezentowały przykłady ozdobnej neogotyckiej fraktury, kurrenty, kursywy kancelaryjnej. Kompendium wydane w 1740 przez Samuela Trautmana, brzeskiego kaligrafa, artysty i nauczyciela dostarcza nie tylko refleksji na temat etapów rozwoju pisma neogotyckiego, ale też ukazuje liczne wzory poprawnego pisania frakturą, neogotycką kursywą kancelaryjną i kurrentą. Znalazły się w nim też próbki pisma kupieckiego. Od drugiej połowy XVIII wieku władze Pruskie nakazały wydawanie ujednoliconych wzorów pisma dla szkół. Nakaz ten, tylko umocnił regionalne odchylenia od narzuconych standardów. Wydany w 1772 w Głogowie podręcznik Ulriciego przekazywał dokładne instrukcje odnośnie postawy piszącego, trzymania, przygotowania i prowadzenia pióra, oraz przedstawił liczne wzory tekstów i szczegółowych form inicjałów, ligatur, abrewiacji i elementów zdobniczych. Ulrici skupił się też na przedstawieniu kunsztownej fraktury używanej do pisania uroczystych dokumentów. Tytuł drugiej pracy Ulriciego, Calligraphia Silesiaca, wydanej w 1774, oddaje dokładnie różnorodność typów pisma neogotyckiego na Śląsku.
Dzieła Śląskich mistrzów pisma stanowią doskonałą dokumentację dla ewolucji śląskiego stylu pisma neogotyckiego. Śląscy nauczyciele potrafili wyłapać wszystkie elementy charakterystyczne dla śląskiej kultury i wykorzystać je w tworzonych formach pisma, na co wskazuje znaczna odmienność form śląskich od form ogólnie przyjętych w Niemczech. Dzięki tym zabiegom pismo neogotyckie na Śląsku zawarło w sobie odmienność kulturową i społeczną tego regionu.