14. R. Descartes (Kartezjusz)

Metoda, poszukiwanie wiedzy jasnej i wyraźnej, sceptycyzm metodyczny, znaczenie cogito, ergo sum; wyniki: istnienie Boga i ciał; dualizm Boga i stworzenia, substancji myślącej i rozciągłej - myśli i materii; idee wrodzone, nabyte i skonstruowane, natywizm, mechanistyczne pojmowanie materii.

15. *B. Pascal - „porządek rozumu i porządek serca”, bezradność rozumu, zakład Pascala, sytuacja człowieka jako „trzciny myślącej”.

16. G. W. Leibniz

Pluralizm metafizyczny - (nieskończenie wiele substancji - monad, charakterystyka monady); zasady logiczne: prawdy pierwotne i pochodne, pojęcie racji dostatecznej związane z prawdami faktycznymi, wnioski metafizyczne, pojęcie harmonii przedustawnej, idea „świata najlepszego z możliwych”

17. J. Locke

Empiryczne pochodzenie wiedzy, rola epistemologii - namysł nad poznaniem, stanowisko w sprawie idei wrodzonych, umysł jako niezapisana tablica (tabula rasa), własności pierwotne i wtórne, krytyka pojęcia substancji.

- D. Hume

Przedmiot poznania: wrażenia i pochodzące z wrażeń idee; Prawa kojarzenia idei: 1. podobieństwo, 2. styczność czasowa i przestrzenna, 3. związek przyczynowy;

Refleksja nad pojęciem doświadczenia: co zawiera doświadczenie poza stwierdzeniem faktów? - Krytyka pojęć: przyczynowości, siły, substancji. Destrukcyjne wyniki krytyki, obraz świata i umysłu po krytyce Hume'a, pytanie o tożsamość.

18. *J. J. Rousseau

Antagonizm moralności i cywilizacji, afirmacja natury i „uczucia”, odnowienie stanowiska moralistycznego

20. I. Kant

Badania transcendentalne - pytanie o przedstawienia, które przekraczają (transcendere - przekraczać) granice podmiotu: jak na podstawie przedstawień możemy wiedzieć cokolwiek o rzeczach? Podziały sądów: sądy zależne od doświadczenia (empiryczne - a posteriori) i sądy niezależne od doświadczenia - a priori - konieczne i powszechne; sądy analityczne i syntetyczne. Pytanie o sądy syntetyczne a priori; ( jak jest możliwa matematyka? Jak jest możliwe czyste przyrodoznawstwo?); Rozum i zmysły jako „dwa pnie poznania” - synteza racjonalizmu i empiryzmu - kryterium pewności poznania - wzajemna kontrola władz umysłu; podział krytyki poznania: estetyka, analityka, dialektyka transcendentalna, teoria poznania: formy zmysłowości (przestrzeń i czas jako wyobrażenia a priori), formy rozsądku - kategorie, rola form rozsądku, wyniki: podmiot jako warunek przedmiotu, pojęcia jako warunek doświadczenia; aprioryczne zasady rozsądku, np. zasada trwałości substancji, zasada przyczynowości - jako warunek poznania; „Przewrót kopernikański” - podmiot jako warunek przedmiotu, przedmiotem filozofii są nie rzeczy, lecz ich poznanie - „krytycyzm”; etyka (imperatyw kategoryczny).

21. * G. W. F. Hegel

“Idealizm ewolucyjny” - rzeczy jako wytwory myśli; całość bytu, dialektyka Hegla

22. * A. Schopenhauer

Fenomenalizm - “świat jest moim wyobrażeniem”, uproszczenie Kanta: “umysł nie kopiuje rzeczy, lecz zabarwia je własną naturą” - przyczynowość, czas i przestrzeń jako aprioryczne formy umysłu; „zjawiska” są przedmiotem poznania, „maja”, „my” jesteśmy rzeczami „samymi w sobie” - jako wola, wola jako osnowa przyrody, świat jako „wola i wyobrażenie” - irracjonalna natura świata: pesymizm.

23. * Marksizm

24. Pragmatyzm

25. * H. Bergson

26. * Fenomenologia (Husserl, Ingarden)

Redukcja fenomenologiczna, epoche, metody fenomenologiczne, natura strumienia świadomości, egologia.

27. * Filozofia analityczna

28. Egzystencjalizm

„Egzystencja poprzedza esencję”, „troska, trwoga, śmierć”, „byt ludzki i pozaludzki”, kruchość etc.

29. * Hermeneutyka (H. G. Gadamer)

Kategoria „przedsądów”, koło hermeneutyczne, pytanie o warunki poznania i o prawdę, interpretacja doświadczenia

30. * Neopragmatyzm (R. Rorty)

31. „Ponowoczesność” (antyreprezentacjonizm, antykartezjanizm, subiektywizm, antydemarkacjonizm etc.).

---