ZNACZENIE GOSPODARCZE BYDŁA
Europa-hodowla gł dla prod. mleka,
Polska-3%pogłowia mięsnego to krowy.
Ameryka Płd, Australia-90% mięsnych (krowy);
USA-80% mięsnych,
Europa Zach-50%.
W chowie bydła wykorz można trwałe użytki zielone (TUZ), które często są optymalnym lub jedynym możliwym zagospodarowaniem ziemi.
PRODUKCJA MLEKA to bardzo efektywny sposób przekształcania białka roślin w wartość biał zwierz(ze100g b. roślin wysokodajna krowa może wyprodukować ok. 50g b. zwierz; zwykle ok. 30g)
MLEKO: białko ok. 32g (3,2%); tluszcz-40g (4%); Ca- 1200mg; Mg-120 mg (Ca i Mg w dużym stopniu przyswajalne); źródło witamin (zwł B2); posiada działanie antybakteryjne, przeciwmiażdżycowe i antynowotworowe (białka serwatkowe i koniugowany kwas linolowy CLA); utrzymuje właśc..stos frakcji cholesterolu LDL i HDL (mleko pełne i masło)
MIĘSO Prod mięsa wołowego jest kilkakrotnie mniej efekt sposobem przetwarzania biał roślin w biał zwierz (ze100g - 30g) Przodkiem bydła domowego jest tur (również zebu- indyjskie bydło garbate)
UDOMOWIENIE:
Azja(Irak, Syrja, Turkiestann) 8-10 tys lat temu, Afryka Płn (Egipt)- 5-6 tys lat, Europa (rejon M. Półn.) 4 tys lat; po udomowieniu wykorzystywane gł do pracy
BYDŁO-NAJWIĘKSZA POPULACJA
1,4 mld sztuk bydła na świecie (ok. 1/3 w Azji); ok. 650 mln ton mleka (105kg/osobę); prod mięsa ok. 10 razy mniejsza.
POLSKA ok. 5,5 mln sztuk pogłowia, 30 lat temu 2,5 raza więcej; ok. połowa to krowy; najwięcej- Podlaskie, Maz, War-Maz, Kuj-Pom, Łódzkie.
PROD MLEKA ok. 12 mln ton (mimo, że pogłowie spada, utrzymuje się, a nawet delikatnie rośnie) PROD WOŁOWINY- ok. 400 tys ton (systematyczny wzrost).
Co raz więcej krów w większych stadach 10-19 26,5%; 20-49 17,2 %; >50 3,6%. Ok. 55 tys gosp. utrzymuje krowy, ale tylko 200 tys do mleczarni.
Na osobę produkujemy >300 l mleka; spożywamy ok. 180l/os.
KIERUNKI ZMIAN W HODOWLI BYDŁA MLECZNEGO:
zmniejszenie pogłowia krów,
zmniej liczby stad,
wzrost wydajności mlecznej krów,
wzrost liczby krow w stadzie,
stabilny poziom prod mleka,
poprawa jakości (gł higienicznej) mleka.
10 lat temu—4 klasy mleka, ok 2000r przestało się skupować mleko klasy III i II, od 2007r tylko klasa E. Produkujemy 2 mln ton, eksportujemy 1/6 tego. Ponad połowa wołowiny na eksport; spożycie 4kg/os/rok - 5-6 razy mniej niż inne kraje.
INNE KORZYŚCI:
skóry;
obornik;
kości,
racice,
krew,
łój,
żołądki;
utylizacja odpadów rolniczych (liście buraczane i słoma) i przem rolno-spoż (wytłoki, makuchy, wysłoki, melasa, wywar, śruta poekstrak., młóto browarniane, otręby, serwatka);
rozrywka (korrida, rodeo);
kształtowanie krajobrazu i ochrona środowiska.
TYPY UZYTKOWE:
mleczny (6-8-10 tys kg mleka/ laktacja);
podwójnej użytkowości (mięsno-mleczny, kombinowany);
mięsny - krowy nie są dojone, mleko wypijają zwierzęta.
TYP MLECZNY:
sprawia wrażenie lekkiego;
słabe umięśnienie- widać żebra;
długa szyja (wąska);
duże wymiona, ukrwione.
TYP MIĘSNY:
małe wymię,
doskonałe umięśnienie.
RASY MLECZNE
jersey,
Ayrshire,
Holsztyńsko-Fryzyjska (HF, Holsztyńska)
JERSEY znana, ale mala populacja; na wyspie Jersey (kanał La Manche); mała- ok. 400kg; jednolite umaszczenie (zwykle płowe); doskonała budowa (rozwinięte wymiona); b. słaba mięsność (nie opłaca się buhajów na wołowinę); mleko o b. bogatym składzie (ok. 6% tłuszczu- za tłuste na pitne, ale doskonałe na ser, masło; ok. 4% białka); kiedyś zabierane na statki- mleko zapobiegało szkorbutowi; wydajność mleczna: 5 tys kg od krowy w ciągu laktacji; spokojne, kontaktowe; niewielkie wymagania pokarmowe; idealna do przydomowego chowu; w Polsce ok. 1 tys sztuk.
AYRSHIRE rasa szkocka; ciemnoceglaste łaty na białym tel; ok. 550 kg; mleko nie odbiega od standardu; doskonała budowa wymion; bardzo mocen kończyzny- racice; w Polsce praktycznie nie występuje.
HOLSTEIN najważniejsza mleczna; amerykanie wyspecjalizowali je na mleczne (były dwukier); czrno-biała; najbardziej wydajna; najbardziej liczna w krajach wys rozwiniętych (Europ Zach); delikatna, dużo dobrej paszy; 600-650 kg; 140-150 cm; doskonale zbudowane wymiona, wysoko zawieszone, słabo umięśnione, 6-8 tys kg mleka (nawet pow 10 tys); typowy skład mleka; w Polsce - polska Holsztyńsko-Fryzyjska ok. 90% pogłowia; ok. 40 lat temu- import; dosyć dobre do opasania.
RASY MLECZNE I MIĘSNO MLECZNE WYSTEPUJĄCE W POLSCE:
Polska Holsztyńsko- Fryzyjska: czarno-biała i czerwono-biała;
Polska Czerwona (PC);
Jersey;
Simental;
Montbeliarde;
Białogrzbieta;
Brown Swiss.
SIMENTAL najbardziej typowy dla dwukierunkowego; dobra mleczność i mięsność; duża (ok. 600-650kg); łaciata (na białym tle czerwone/ płowe łaty, biała głowa, wole, podbrzusze, doły kończyn); wydajność mleka w dobrych warunkach: 5000 kg mleka o typowym składzie; dosyć powszechna w europie (2 m-ce); pochodzenia alpejskiego (Austria)- najwięcej w górach Alpy, Bałkany, Karpaty; w Polsce w rejonie Bieszczad (Sanok, Ustrzyki Dolne) ok. 1% pogłowia; na 2 m-cu po Holsztyńskiej; wartościowa.
BROWN SWISS brunatne, ciemne umaszczenie; pochodzenie górskie; wydajność ok. 5 tys kg mleka o standardowym składzie; w Polsce od kilku lat (kilkaset sztuk); odporna na trudne warunki środowiskowe.
MONTBEILARDE pochodzenie górskie; wywodzą się od Simentala; dużo mleka, dobra budowa wymion; dosyć mleczna- 7 tys kg mleka; użytkowość dwukierunkowa; korzystny skład mleka- 3,5% białka, mało tłuszczu; do Polski kilkanaście lat temu, popularność rośnie (ok. 1 tys sztuk); umaszczenie podobne do Simentala.
POLSKA CZERWONA (PC) jedna z 2 rodzimych ras polskich; dobre nawet w gorszych war środ; umaszczenie jednolite czerwone; średnie (500-550kg); słabo umięśnione (budowa charakterystyczna dla typu mlecznego); wydajność- 4000 kg (niska); dobry skad mleka; słaba mięsność; kilkadziesiąt lat temu- 30% pogłowia; obecnie 1%, groziła zagłada- dotacje dla hodowców; Polska- Podhale, Pd-wsch (tradycja +małe gosp), świętokrzyskie, Małopolska.
BIAŁOGRZBIETA rodzima polska, ciemne plamki na białym tle na czole; uważana była za już nie istniejącą; obecnie kilkaset w Polsce; rasa prymitywna, do trudnych war środ; czarno-biała (sporadycznie czerwono- biała); 3-4 tys kg mleka; do małych gosp.
RASY MIESNE
Hereford (Br),
Aberdeen Angus (Br),
Shorthorn (Br),
Charolaise (Fr),
Limousine,
Blonde d'Aquitaine,
Salers,
Piemontese (Wł),
Marchigiana,
Simental (mięsny),
Belgijska biało-błękitna (Belgian Blue),
Highland (Szkockie bydło górskie).
W rasach mięsnych krowy nie są dojone! Cielęta ssą. Cielęta razem z krowami (matkami) do 6-9 m-cy. Chów zbliżony do naturalnego; wszyscy razem na pastwisku, krycie naturalne.
HEREFORD średniej wielkości (ok. 600 kg); biała głowa, podbrzusze, doły kończyn; grzbiet jednolity czerwony; bardzo dobra odporność na trudne war środ.; zimą może przetrwac na pastwisku; prowizoryczne budynki; rasa „ranczerska”; w Ameryce Płd i Płn i Australii; ekstensywnie; najliczniejsza na świecie; mocne otłuszczenie tusz (przetłuszczenie)
ANGUS jednolite umaszczenie kruczoczarne; cechy uzytkowe podobne do Hereforda; razem są najliczniejszymi rasami świata; mało w Europie (tłuste); na pograniczu małej i średniej; idealna budowa mięsna- krótkie kończyny, mała głowa (odpady dla przemysłu); rasa bezrożna od zawsze; łatwe porody; całe lato na pastwisku- mały nadzór. Rasy francuskie różnią się od Br.
CHARDAISE 700-800 kg (do 900); umaszczenie jednolite białe; później dojrzewa; gruba kość, duża głowa; chude mięso; wymaga dobrego żywienia; częściej problemy z ocieleniem; głównie we Francji i Europie, również w Polsce
LIMOUSINE umaszczenie jednolite czerwone; na pograniczu średnich i dużych; ok. 600-650 kg; b. popularna, zwłaszcza w Europie; w Polsce najliczniejsza z mięsnych; bardzo dobre umięśnienie; b. chude mięso; cienka kość; hipertrofia- bdb umięśnienie zadu, podudzia i pasa barkowego (nie wszystkie mają, przerost mięśni); nerwowe, pobudliwe.
BLONDE D'AQUITAINE zbliżona do Charolaise; chude mięso; umaszczenie jednolite, zwykle płowe; b. mało w Polsce.
SALERS umaszczenie czerwone, długie, kędzierzawe włosy; duża rasa, prymitywna (dobrze w trudniejszych war); mięso umiark chude; nie odgrywa znaczącej roli
PIEMONTESE pierwotnie była rasą mleczno-roboczą; ceniona rasa mięsna, ale część krów nadal dojona; ok. 3 tys kg mleka- parmezan; umaszczenie jednolite białe; bdb umięśnienie- hipertrofia; chude kości; ok 550-600 kg; cielęta rodzą się płowe (ok. 3-4 m-ce zmiana umaszczenia na białe); występuje w Polsce
SIMENTAL MIĘSNY średnio otłuszczone mięso; duże krowy- ok. 700kg, buhaje- 1000-1200 kg.
BELGIJSKA BIAŁO-BŁĘKITNA lekko niebieskie plamy na białym tle; imponujące umięśnienie- hipertrofia; przerasowana- osłabienie organizmu umięśnieniem; porody przez cesarkę- umięśnione cielę nie może się przebić; b. chude mięso; zainteresowanie wzrasta.
HIGHLANDY „kudłate”- w gosp. agroturystycznych; małe- ok. 400kg; włosy do 20cm- wytrzymuje kilkunastostopniowe mrozy; „bydło parkowe”
UŻYTKOWANIE MLECZNE BYDŁA
użytkowanie mleczne krów rozpoczyna się wraz z pierwszym ocieleniem jałówki i powtarza się w kilku (3-5-10) cyklach laktacyjnych.
LAKTACJA- okres wydzielania mleka od porodu do zasuszenia
WYDAJNOŚĆ LAKTACYJNA - ilość mleka uzyskana od porodu do zasuszenia
WYD. STANDARDOWA - od porodu przez 305 dni laktacji
WYD. ROCZNA (MLECZNOŚĆ) ilość wyprodukowanego w roku kalendarzowym mleka dzielona przez liczbę krów.
KRZYWA LAKTACJI Największa wydajność dzienna pod koniec pierwszego- drugi miesiąc. Jak mleka najwięcej- zaw. białka i tł. najmniejsza i odwrotnie.
CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA UŻYTKOWOŚĆ MLECZNĄ:
1/ genetyczne (rasa, odmiana, cechy osobnicze)
2/ środowiskowe /pozagenetyczne/ (żywienie i pojenie, warunki utrzymania, stan zdrowia, płodność, wiek, wiek pierwszego ocielenia, okres zasuszenia, dojenie/ dokładność i poprawność, częstotliwość, punktualność/, profilaktyka, pielęgnacja, obchodzenie się ze zwierzętami, dobrostan ).
Duża wydajność PHFCb, Montbelliarde (7 tys kg), Jersey, Simental (5,2 tys kg). Zawartośc tł- Jersey 5,3%.
PARAMETRY GENETYCZNE CECH UŻYTKOWOŚCI MLECZNEJ:
h2 wydajność mleka- 0,2-0,3, h2 zaw. tł i białka- ok. 0,5, h2 śr udoju/min - ok. 0,7, h2 indeksu wymienia- ok. 0,5 h2=1 - 100%
DOBRA DZIENNA DAWKA POKARMOWA
1. Zapewnia stosowną do potrzeb bytowych i wydajności mleka ilość: energii, białka, skład min, witamin,
2. Nie wpływa ujemnie na; zdrowie krów, jakość mleka
PODST PASZE STOS. W ŻYWIENIU BYDŁA:
pastwisko (podst, a nawet wyłączna);
kiszonka z kukurydzy;
sianokiszonki z traw i lucerny;
siano;
słoma;
pasze treściwe;
mieszanki mineralno- witaminowe;
buraki półcukrowe.
W 1L KROWA WYDALA 1,3g Ca. Dużo mleka- dużo pasz treściwych (ze zbóż) o lepszej jakości. Powinno kilka rodz. pasz na dawkę. Sianokiszonka, w miarę równomiernie białko. Kiszonka z kukurydzy + sianokiszonka z traw i z lucerny- b. dobry zestaw (ok. 50kg). Ok. 0,2 kg paszy treściwej na każdy kg mleka pow. 20; 200- 300g mieszanek min. Stosunek suchej masy objętościowej do paszy treściwej nie powinien być niższy 60: 40. 90: 10- krowa b. dobrze się czuje ale niższa wydajność.
Dawka TMR- Total mixed ratio- całkowita dawka wymieszana. Cała pasza- jedna całość, wszystko zmieszane. Najtrudniej żywić krowę wysokomleczną w pierwszych 100 dniach laktacji.
OCENA KONDYCJI BYDŁA MLECZNEGO
chuda,
3-optimum,
5- tłusta.
ŻYWIENIE KRÓW ZASUSZONYCH
bez paszy treściwej, tylko gospodarskie (siano, sianokiszonka, pastwisko); małe potrzeby pokarmowe. Zasuszamy 6-8 tyg przed wycieleniem.
ŻYWIENIE JAŁÓWEK
umiarkowane, oparte na paszach gospodarskich; pasze treściwe (ok. 2kg/dzień) do 1 roku. W wieku 15 m-cy powinna mieć masę ok. 60% dorosłej krowy. Wtedy pierwsze zacielenie (15-18 m-cy).
NAJCZĘŚCIEJ WYSTĘPUJĄCE PRZYCZYNY BRAKOWANIA KRÓW
zaburzenia w rozrodzie;
zapalenia wymion;
schorzenia i urazy kończyn;
choroby metaboliczne;
niska wydajność;
inne.
UŻYTKOWANIE
3-4 laktacje przy wys wydajności;
5-7 laktacji przy niższej (4000kg mleka).
OMO (okres międzyocieleniowy) 370-410 dni. Ideał- 1 raz w roku. Im wyższa wydajność tym dłuższy OMO.
WPŁYW MIESIĄCA OCIELENIA NA UZYTKOWOŚĆ MLECZNĄ KRÓW
Najlepiej jak się cielą od października do lutego- ok. 7200kg, najmniej w lecie- ok.6700kg. Lepiej znoszą mróz niż upał. Najwięcej mleka w III-V (dobry mikroklimat)- dobrze, żeby wtedy wypadł szczyt laktacji. Jak się ocieli w V to szczyt w VI- produkuje mniej mleka.
CZĘŚTOTLIWOŚĆ DOJU
2x lub 3x. Częściej dojona- więcej mleka o kilka % (do 20). Im wydajność większa, tym lepszy efekt przejścia.