reprodukcja ludności- plan

podstawy wyodrębniania terytorium:

1. kryterium geograficzne

2. kryterium administracyjne

3. kryterium społeczno- ekonomiczne

model ludności ustabilizowanej:

populacja zamknięta w dowolnej w momencie początkowym strukturze wg wieku w której rozrodczośc i umieralność ( wg wieku) Są stałe , zmierza do stanu - możliwej do ustalenia- struktury stabilnej zależnej wyłącznie od parametrów rozrodczości i umieralności ( niezależnie od struktury początkowej)

typy populacji:

• populacja zamknięta- ludnośc świata traktowana jest całościowo: zmiany demograficzne zachodzą wyłącznie pod wpływem urodzeń i zgonów

• populacja otwarta- liczba ludności na końcu badanego okresu jest równa liczbie ludności na początku badanego okresu powiększonego o przyrost naturalny oraz przyrost wędrówkowy

reprodukcja ludności:

1. przypadek populacji zamkniętej

reprodukcja jest to odtwarzanie stanu i struktury ludności według wieku w wyniku strumienia urodzeń i zgonów

2. przypadek populacji otwartej

jest to odtwarzanie ( w czasie) liczby i struktury ludności pod wpływem ruchu naturalnego i migracji

paradoksy badań empirycznych:

1. populacja zamknięta

( byt abstrakcyjny, uzywany do rozważań modelowych) roprodukcja ludności kształtuje się wyłącznie pod wpływem rozrodczości i umieralności

2. populacja otwarta

( byt realny) oprócz ruchu naturalnego( urodzenia, zgony) uwzględnia się przepływy ludności między daną jednostką terytorialną a innymi jednostkami

Podstawowe mechanizmy reprodukcji ludności:

- adaptacyjność względem otoczenia ( przyroda, warunki ekonomiczne, porządek społeczny)

- dążenie do równowagi pomiędzy liczbą urodzeń a liczbą zgonów

Prawidłowości związane z dynamiką populacji:

• sezonowośc i cyklicznośc wzrostu ludnośći

• zmienność dynamiki pod wpływem kataklizmów i wojen

• falowanie liczebności generacji wyzowych i niżowych

• wydłużenie przeciętnego trwania życia

współczesne typy reprodukcji ludności:

1. reprodukcja tradycyjna ( rozrzutna)- wysoka rozrodczośc i umieralność; względnie duzy udział dzieci w populacji i względnie mały udział ludzi staych w całej populacji

2. reprodukcja nowoczesna ( oszczędna)- niska rozrodczość i umieralność; względnie mały udział dzieci w populacji i względnie duzyudział ludzi starych całej populacji

cechy populacji w zależności od typu reprodukcji:

1. tradycyjna ( rozszerzona i rozrzutna) - duża dzietność; krótkie przeciętne trwanie życia; młody przeciętny wiek

2. nowoczesna ( oszczędna, zastojowa)- mała dzietność; długie przeciętne trwanie życia; stary przeciętnie wiek

proces rozrodczości:

• rodność: natężenie urodzeń żywych w badanej populacji

• płodność: natężenie urodzeń żywych w badanej populacji kobiet będących w wieku rozrodczym (15-49 lat)

typy płodności kobiet:

• płodność fizjologiczna- zdolność rozrodcza jednostek

• płodność rzeczywista- rzeczywisty stan rozrodczości: zwykle jest niższy od płodności fizjologicznej- zależy od czynników kulturowych społecznych i ekonomicznych

poziom płodności kobiet:

niski- 1,7

średni- 2,1

wysoki- 2,5

wzorce rozrodczości:

• wzorzec tradycyjny: duże natężenie urodzeń w populacji; oparty na płodności naturalnej; kobiety zachodziły w ciąze i rodziły dzieci w ciągu całego okresu rozrodczego; dominacja wielodzietności

• wzorzec nowoczesny: małe natężenie urodzeń w populacji; upowszechnienie regulacji urodzeń; koncentracja urodzen w pierwszych latach trwania małżeństwa; dominacja małodzietności

płodność naturalna rezultat czynników fizjologicznych i postaw zgodnych z normami grupy społecznej

płodnośc regulowana kontrola urodzeń; sfera rozrodczośći powinna być poddana kontroli

płodność uwarunkowana biologicznie

1. może być naturalna ( będąca efektem fizjologicznej zdolności rozrodczej

2. regulowana ( jako efekt stosowania środków regulacji urodzeń)

płodność naturalna wyraża przez dzietność rzeczywistą wynosi od 5-7, płodnośc regulowana jest niższa nie przekracza 5, a nawet 2 żywych urodzeń na kobietę w wieku prokreacyjnym

współczynnik płodności rozrodczość rozumiana jako natężenie ( w jednostce czasu) i dynamika urodzeń w populacji kobiet będących w wieku fizjologicznej zdolności do prokreacji ( 15-49)

miary reprodukcji ludnośći:

• współczynnik przyrostu naturalnego

• współczynnik przyrostu rzeczywistego ( tempo wzrostu)

• współczynnik dynamiki demograficznej

• współczynnik rodności

• współczynnik płodności

• współczynnik dzietności

• współczynnik reprodukcji brutto

• współczynnik reprodukcji netto

współczynnik przyrostu naturalnego:

Wpn= Ut-Zt/Lt x C LUB Wpn= Wu- Wzt

- przyrost naturalny ludności to różnica między liczbą urodzeń i zgonów w danym roku kalendarzowym. Roczny Wpn wyrażony jest w promilach

Współczynnik przyrostu rzeczywistego ( tempo wzrostu)

• miara natężenia rzeczywistych zjawisk demograficznych

• przyrost rzeczywisty jest to przyrost naturalny pomniejszony lub powiększony o saldo migracji

współczynnik dynami demograficznej:

Wdd= Ut/Zt x C

Może przyjmować następujące wartości:

1. 0< Wdd< 1 - reprodukcja zawężona liczba ludności maleje; roczna liczba urodzeń nie kompensuje rocznej liczby zgonów

2. Wdd= 1 - reprodukcja zastojowa liczba ludności nie ulega zmianie; roczna liczba urodzeń równa jest liczbie zgonów w danej populacji

3. Wdd> 1- reprodukcja rozszerzona liczba ludności rośnie; roczna liczba urodzeń kompensuje liczbe zgonów i daje nadwyżkę liczby urodzeń

Współczynnik rodności : Wu= Ut/Lt x C

Współczynnik płodności: Wpł= Użt/ Kt15-49 x C

Współczynnik dzietnośći:

obliczane są na podstawie badań ankietowych- retrospektywnych. Wyróżnić można następujące kategorie dzietności:

1. idealna

2. planowana

3. oczekiwana

Współczynnik reprodukcji brutto- charakteryzuje aktualna płodność wyrażająca średnią liczbę żywo urodzonych dziewczynek przypadających na jedną kobiete w wieku rozrodczym

Współczynnik reprodukcji netto przedstawia liczbę córek przypadających na kobitę , przy założeniu ze kobieta będąc w wieku rozrodczym ( 15-45) rodzić będzie z częstotliwością jaką charakteryzują się wszystkie kobiety rodzące w rokudla którego oblicza się współczynnik reproducki, z wyeliminowaniem córek,które - jak wynika z aktualnych tablictrwania życia nie dożywają wieku swoich matek

jest miarą hipotetyczną i wyraża średnią liczbę żywo urodzonych córek, które dożyły wieku , w jakim były ich matki jak je urodziły

Charakteryzuje aktualną płodność i umieralność kobiet

mowi w jakim stopniu obecna generacja matekzostanie w przyszłość zastąpiona przez nową generacje matek w warunkach niezmiennej płodności i umieralności

wartośc 1 oznacza oznacza ze pokolenie córek będzie potencjalnie tak samo liczne jak pokolenie matek ( reprodukcja prosta)

większa od 1- reprodukcja rozszerzona ( pokolenie corek będzie bardziej liczne niż pokolenie ich matek)

mniejsza od 1 - mamy doczynienia z reprodukcją zawężoną

Czynniki wpływające na obniżenie rozrodczości:

• obniżenie skłonności do zawierania małżeństw

• przesunięcie rozrodczości poza sferę usankcjonowanego prawa małżeństwa

• wzrost średniego wieku wstępowania w związki małżeńskie kobiet

• wzrost stosowania środków wczesnoporonnych i antykoncepcyjnych

• pogoń za kariera i pieniądzem

• Spadek liczebności dzieci w rodzinie

Przejście:

• Od jednego stanu do drugiego ( od dzieciństwa do dorosłości)

• Ukierunkowany proces zmiany

• Typy przejść: epidemiologiczne, demograficzne, mobilności przestrzennej

Przejście demograficzne:

• Koncepcja dotycząca reprodukcji ludności

• Historyczny proces zmiany reprodukcji ludności związany z modernizacją społeczeństw

• Czas i intensywność zmiany

Przejście demograficzne:

1. Urodzenia zgony radykalne obniżenie współczynnika urodzeń i zgonów

2. Przyrost naturalny ludności początkowo systematyczny wzrost współczynnika przyrostu naturalnego a potem systematyczny jego spadek

Cechy reprodukcji ludności:

1. tradycyjna….

• Duże ryzyko zgonu w każdej fazie życia

• Szybkie wymieranie ludności- nie liczni uczestniczą w prokreacji

• Aby zapewnić dodatnie lub zerowe tempo wzrostu populacji wymagana wysoka rozrodczość

nowoczesne….??

• Niewielkie ryzyko zgonu, zwłaszcza w wieku młodym i średnim

• Możliwość uczestnictwa przez większość we wszystkich etapach życia

• Trwanie populacji można zapewnić nawet przy niskiej rozrodczości

Reprodukcja ludności:

• W warunkach tradycyjnej reprodukcji odtwarzana jest ludność młoda

• W warunkach reprodukcji nowoczesnej odtwarzana jest ludność stara

Przejście a typy regulatorów reprodukcji ludności:

1. Uwarunkowania przyrodnicze niewielka kontrola stanu środowiska; niestabilność środowiska; katastrofy umieralności

2. Uwarunkowania społeczne wysoki stopień kontroli środowiska; regulacja urodzeń; brak katastrof umieralności

Co się zmienia??

- zmienia się dzietność przed i po przejściu:5< TFR<8 do 2,0< TFR< 2,3

- wydłuża się przeciętne trwanie życia: z 25-30 do 70-80

- zmniejsza się udział dzieci w całej populacji z ok. 40-45 do 25-30 %

- zwiększa się udział starszych do 20-25%

Przyczyny przejścia:

- Modernizacja społeczeństwa, unowocześnienie, idustralizacja, urbanizacja

- dyfuzja kultury: formy życia rodzinnego

- zmiana sytuacji kobiet

- regulacja urodzeń ( poczęć)

Pionierzy przejścia:

- kraje europejskie: „ model i matecznik przejścia” ( XVIII- XIX w) Anglia, Francja, Dania, Szwecja ( czas przejścia do 150 lat)

- emigranci pochodzący z w/w krajów ( dyfuzja wzorów kulturowych na temat życia rodzinnego)

- ze względu na wyznanie

Wzory życia rodzinnego:

Model wschodni wczesne małżeństwa, powszechność małżeństw

Model zachodni późne małżeństwa i popularność celibatu ( ok. 15-30 % kobiet w wieku 50+ to panny

Koncepcje teoretyczne:

Thompson populacje ujęte są w kategoriach statystycznych; każda populacja może być zaliczona do jednego z trzech typów:a, b, c

1. Populacje o wysokiej stopie urodzeń i zgonów oraz niskiej stopie przyrostu naturalnego

2. Populacje o spadającej stopie zgonów rosnącej stopie przyrostu naturalnego

3. Populacje o spadającej stopie urodzeń oraz o spadającej stopie przyrostu naturalnego

Landry wskazuje na ukierunkowanezmiany reprodukcjikażdej populacji: typy reprodukcji ludności:

1. pierwotny: wysoka ( niekontrolowana) płodność oraz wysoka ( zależna od warunków przyrodniczych) umieralność

2. typ przejściowy: trwale spadkowa umieralność i względnie stabilna wysoka rozrodczość, której zmiany są warunkowane sytuacją ekonomiczną

3. typ współczesny: niewielkie zmiany umieralności oraz stale spadkowa płodność wynikająca z ograniczania liczby potomstwa ( cz. Psychologiczno- kulturowe)

teoria przejscia demograficznego:

- opisuje procesy przejścia ze społeczeństwa tradycyjnego do nowoczesnego

- od reprodukcji typu rozrzutnego do reprodukcji typu oszczędnego

- proces przejścia cechuje: ciągły wzrost e(0) i ciągły spadek TFR

Siatka demograficzna:

Graficzny instrument analizy zjawisk demograficznych, obserwowany w określonej populacji w danym przedziale czasu oraz zjawisk obserwowanych w danej kohorcie

Przykład: absolwenci różnych kierunków jako emigranci roku 2008

Analiza przekrojowa ( zdarzenia III rodzaju) - dla czasu kalendarzowego

Współczynniki przekrojowe są jednorodne ze względu na czas obserwacji, ale różnorodne ze względu na przynależność do kohorty

Przykład: absolwenci socjologii jako emigranci z roku 2008

Analiza wzdłużna ( zdarzenia I rodzaju) dla czasu trwania kohorty

Współczynnik wzdłużny ( kohortowy) ma charakter „ jednorodny” ze względu na historie życia jednostek ale różnorodny ze względu na czas obserwacji ( cza kalendarzowy)

Linie i siatki demograficzne:

• źycia

• wieku

• obserwacji

• za pomocą tych linii konstruowane są, czworoboki, które odzwierciedlają zbiorowości zdarzeń demograficznych w jednostce czasu kalendarzowego Lub jednostce czasu trwania kohorty ( trzy rodzaje zbiorowości zdarzeń demograficznych: wzdłużne, przekrojowe, mieszane)

Współczynniki demograficzne:

• Służą do oceny i analiz porównawczych natężenia zjawisk demograficznych

• Rodzaje:

Współczynnik ogólny ( surowy): W= Z/P

Współczynniki cząstkowe odnoszące się do subpopulacji

Współczynniki przekrojowe ( jednorodne ze względu na czas obserwacji)

Współczynniki wzdłużne ( jednorodne ze względu na historie życia)

Współczynniki mieszane ( niejednorodność zdarzeń, ale zachowana jest jednorodność ze względu na czas obserwacji i przynależność do kohorty)

Wspólna cecha:

Współczynnik przekrojowy i wzdłużony odnosi się do określonego ( tego samego) przedziału wieku jednostki która doznała zdarzenia demograficznego

Tablice wymierności lub tablice dalszego trwania życia

Jest to przykład tablic eliminacji, konstrukcja modelowa przedstawiająca nierosnący ciąg liczb osób niedożywiających i niemalejący ciąg liczb osób zmarłych, pochodzących z jednorodnej populacji lub kohorty początkowej

Przykład tablic eliminacji:

• tablice trwania życia zawodowego

• tablice trwania życia małżeńskiego

• tablice płodności

• w ekonomii- tablice eliminacji środków trwałych

twórcy pierwszych tablic:

• E. Halley ( 1693)- do opracowania tablicy wykorzystał rejestry zgonów z lat 1687- 1691 we Wrocławiu

• C.L. Chiang ( 1968) - jest autorem współczesnej techniki budowy tablic wymieralności

• S. Fogelson zwrócił uwagę, że konstrukcja tablic wymieralności zakłada generacje zamkniętą o niezmiennej umieralności

Co jest potrzebne do budowy tablic wymieralności?

• Struktura ludności według płci i roczników urodzenia

• Liczba zgonów według tychże cech

• Informacje te służą do obliczenia prawdopodobieństwa zgonów

Frakcja zmarłych i współczynnik zgonów:

• Prawdopodobieństwo zgonu- przedstawia rzeczywistą umieralność jednostek badanej populacji w ściśle określonym czasie i warunkach społeczno- gospodarczych

• Pz= liczba zgonów/ liczebność populacji na początku tego okresu

• Współczynnik zgonów

• Wz= liczba zgonów/ stan liczebny danej populacji ( średni lub w połowie okresu)

Dodatkowe założenia:

• W badanej populacji nie występuje migracja

• Roczna liczba urodzeń jest stała w czasie

• Współczynnik zgonów według płci i wieku są stałe w czasie

Interpretacja:

• Interpretacja parametrów tablic wymieralności związana jest z koncepcją ludności zastojowej

• 1. struktura według wieku jest stała i wynika z funkcji biometrycznych tablicy wymieralności

• 2. współczynniki urodzeń i zgonów są identyczne i równe odwrotności e(0) pomnożonej prze z1000

• 1.0>1.1>1.2>1.3….> 1w-2> 1w-1>1w

• 1x-1(x+1)=dx - liczba osób zmarłych w wieku x ukończonych lat

Rodzaje tablic wymieralności:

Kohortowa ( wzdłużna) przedstawia rzeczywisty proces wymierania wybranej generacji

Przekrojowa przedstawia hipotetyczny proces wymierania populacji ( tzw. kohorty hipotetycznej), złożonej z różnej generacji na podstawie ich umieralności w określonym czasie ( rok kalendarzowy, kilka kolejnych lat)

Istotne skróty:

E(0) - jest to średnia liczba lat na 1 osobę, które przeżyłaby kohorta 100 tys. osób od momentu narodzin do momentu zgonu , najdłużej żyjącego osobnika. Prawdopodobieństwo trwania życia

Tx- łączna liczba lat, jaką mają do przeżycia do końca trwania jej generacji osoby w wieku x ukończonych lat

lx- liczba osób dożywających wieku x ukończonych lat

cechy krajów o najniższej umieralności:

1. kraje arabskie

2. małe

3. młode

4. bogate

prognozowanie demograficzne

analiza przebiegu zjawiska w przyszłości zgodna z regułami badania naukowego

Co obejmuje taka analiza:

Jest to konstrukcja modelu badanego zjawiska ludnościowego zawierającego m. In. Opis mechanizmów owego zjawiska i hipotezy dotyczące zmian tego mechanizmu i reguły weryfikacji poprawności tego rodzaju analizy

Polityka ludnościowa:

• celowe oddziaływanie państwa za pomocą odpowiednich bodźców na kształtowanie procesów demograficznych w celu osiągnięcia założonej liczby ludności oraz ( lub) jej struktury wg. Płci i wieku, a także ( lub) założonego tempa przyrostu i rozmieszczenia terytorialnego

polityka ludnościowa:

dawniej- uważano że potęga państwa i jego dobrobyt zależy od zasobów demograficznych: im więcej ludności tym lepiej, tym silniejsza armia, tym łatwiej się bronić

współcześnie- dąży się do zrównoważenia zasobów ludnościowych poszczególnych państw z ich potencjałem materialnym, finansowym i technologicznym

Ramy polityki ludnościowej:

• polityka społeczno- ekonomiczna odpowiadająca zapotrzebowaniu ludności( ramy tej polityki związane są z systemem szkolnictwa - liczba miejsc, nauczycieli-z zatrudnieniem, budownictwem mieszkaniowym, systemem emerytalnym

• polityka demograficzna- zmierzająca do kształtowania poziomu dzietności, umieralności i ruchów migracyjnych

polityka ludnościowa według sposobu jej realizacji:

• polityka pasywna- celowy brak oddziaływania państwa na zasoby, struktury lub procesy demograficzne ( nie są podejmowane nowe działania ani nie są stosowane nowe instrumenty p.l.)

• polityka aktywna- celowe oddziaływanie państwa na zasoby , struktury lub procesy demograficzne

sfery polityki ludnościowej

1. rozrodczość ( zachęcać czy zniechęcać)

2. umieralność ( wzmocnić czy osłabić)

3. migracje ( przyciągnąć czy wypychać)

typy polityki ludnościowej według zamierzonych celów:

1. polityka pronatalistyczna zmierzająca do zachowania lub podniesienia istniejącego poziomu dzietności

2. polityka antynatalistyczna zmierzająca do ograniczenia dzietności

instrumenty polityki ludnościowej:

1. bezpośrednie- najczęściej są to normy prawne nakazujące określone zachowanie lub je zakazujące

2. pośrednie- bodźce finansowe, rzeczowe lub symboliczne zachęcające jednostki do określonego zachowania

---