Demografia społeczna - wykłady - dr M. Plich

Literatura:

1. J. Holzer „Demografia”

2. M. Okolski „Demografia. Podstawowe pojęcia w encyklopedycznym zarysie”

Demografia (demos - lud, graphia - opis). Nauka o prawidłowościach rozwoju ludności. Podstawowa jednostka badanych zbiorowości jest człowiek rodzina lub gospodarstwo domowe.

Podstawowe cechy demograficzne:

• Płeć

• Wiek

• Miejsce zamieszkania

• Cechy społeczno - zawodowe (zawód, wykształcenie, przynależność do grupy społecznej, pozycja w społeczeństwie)

Zmiany stanu i struktury ludności powstają w wyniku ruchu ludności.

1. Ruch naturalny (urodzenia, zgony, małżeństwa, rozwody)

2. Ruch wędrówkowy (zmiany miejsca zamieszkania, imigracja, emigracja, repatriacja)

Subdyscypliny demografii:

• Ogólna - przedmiotem jej jest rozwiązywanie problemów teoretycznych dotyczących pomiaru i opisu struktur i procesów demograficznych.

• Demometria - nauka zajmująca się metodami pomiaru i predykcji (prognozowania) procesów demograficznych za pomocą aparatu statystyczno - matematycznego.

• Opisowa - zajmuje się opisem istniejących struktur i procesów demograficznych.

• Historyczna - zajmuje się opracowaniem metod oraz opisem struktur i procesów w minionych okresach.

• Potencjalna - tworzy system pomiaru i oceny procesów demograficznych nadając każdemu człowiekowi wagę zależną od jego płci, wieku itp.

• Społeczna - zajmuje się społecznymi uwarunkowaniami i konsekwencjami procesów demograficznych.

• Ekonomiczna - zajmuje się ekonomicznymi uwarunkowaniami i konsekwencjami procesów demograficznych.

• Doktryny demograficzne - zajmują się formułowaniem teorii rozwoju ludzkości.

Powiązania demografii z innymi dziedzinami nauki:

• Statystyka i matematyka

• Socjologia

• Ekonomia

• Geografia

• Historia

• Psychologia

• Polityka społeczno - ekonomiczna

• Medycyna

Prawidłowości demograficzne - przykłady:

1. Proporcje urodzeń wg płci

2. Wyższe natężenie zgonów mężczyzn we wszystkich przedziałach wiekowych (w Polsce liczba kobiet i mężczyzn zrównuje się dla generacji 39 - latków)

3. Przedłużenie przeciętnego dalszego trwania życia

4. Zmiana natężenia urodzeń

5. Urbanizacja procesu integracji w miastach

6. Przystosowanie się do kultury miejskiej

Źródła danych demograficznych:

• Spisy ludności

• Ewidencja ludności - dostarcza danych o ludności w okresach międzyspisowych. Rejestracja odbywa się w urzędach stanu cywilnego w celach prawnych oraz w książkach meldunkowych w celach administracyjnych.

• Inne źródła: metody szacunkowe, badania monograficzne i reprezentacyjne, dane ZUS, dane z systemu PESEL

Spisy ludności - znane od 2 tysięcy lat (IV w p.n.e. Egipt), Chiny, Rzym - cenzus. W Polsce - 1789, 1921, 1931, 1946, 1950, 1960, 1970, 1978, 1988, 2002.

Najważniejsze cechy podlegające badaniu, zalecone przez ONZ - do spisu ludności:

1. Geograficzne - miejsce 1789, 1921, 1931,pobytu, stałego zamieszkania i jego charakter (wieś - miasto)

2. Dane o gospodarstwie domowym - stosunek do głowy gospodarstwa, rodzaj gospodarstwa (rodzinne, samotne, zbiorowe), wielkość gospodarstwa.

3. Osobiste - płeć, wiek, stan cywilny, obywatelstwo, narodowość

4. Ekonomiczne - zawód wykonywany, źródło utrzymania (zarobkowe, niezarobkowe, rolnictwo, gałąź gospodarki, stanowisko społeczne, stosunek do pracy i miejsce pracy)

5. Wykształcenie - poziom i rodzaj.

Obszary badawcze w narodowym spisie powszechnym 2011:

• Ludność

• Rynek pracy

• Gospodarstwo domowe i rodzina

• Migracje ludności

• Narodowości i wyznania

• Mieszkania i budynki

Tematy badawcze w spisie 2011

1. Stan ludności - charakterystyka geograficzna i demograficzna.

2. Charakterystyka społeczno - ekonomiczna ludności (źródła utrzymania, biorcy świadczeń)

3. Osoby niepełnosprawne.

4. Aktywność ekonomiczna ludności

5. Dojazdy do pracy

6. Stan i struktury gospodarstw domowych

7. Rodzina i charakterystyka

8. Gospodarstwo powiązane z rolnictwem

9. Imigracja do polski. Zasoby imigracyjne.

10. Emigracja Polaków za granicę. (Zarobkowa)

11. Migracje wewnętrzne

12. Narodowość i język

13. Przynależność do kościołów i związków wyznaniowych.

14. Zasoby mieszkaniowe (rodzaj zamieszkanych pomieszczeń, charakter)

15. Warunki mieszkaniowe gospodarstw domowych i ich rodzin.

Badania komplementarne do spisu:

• Działalność kobiet

• Cudzoziemcy w Polsce

• Warunki mieszkaniowe

• Religijność (??)

Struktura ludności wg wieku.

Grupa wiekowa	Rok
		1980	1990	2000	2007
0 - 4 W tym 0 5 - 9 10 - 14 15 - 19 20 - 24 25 - 29 30 - 34 35 - 39 40 - 44 45 - 49 50 - 54 55 - 59 60 - 64 65 - 69 70 - 74 75 i więcej	9,1 1,9 8,1 7,1 7,8 9,4 9,4 7,8 5,2 5,9 6,1 5,9 5,0 3,1 3,6 3,1 3,4	7,9 1,4 8,6 8,2 7,3 6,8 7,5 8,5 8,1 6,4 5,2 5,5 5,2 4,7 3,7 2,3 4,2	5,3 1,0 6,5 7,7 7,7 8,1 7,1 6,3 6,7 8,2 8,0 6,5 4,2 4,5 4,2 3,6 4,4	4,7 1,0 5,0 5,9 7,9 8,5 8,2 7,6 6,4 6,3 7,4 7,9 6,9 4,4 3,9 3,6 5,9

Jednostka demograficzna - podstawową jednostka obserwacji w analizie demograficznej jest osoba. Demografia bada również pary małżeńskie, rodziny, gospodarstwa domowe.

Jednostki demograficzne dzielimy na:

• Proste - osoby

• Złożone - kilka osób, między którymi występują więzi.

Cechy demograficzne dzieli się na:

• Cechy absolutne - Cechy, które posiada każdy człowiek niezależnie od istnienia innych osób - płeć, wiek.

• Cechy relatywne - to własności wynikające z określonej sytuacji, w jakiej znajduje się człowiek względem innych osób - stan cywilny, stosunek do głowy rodziny, wykształcenie - podlegają zmianom w różnych stadiach życia.

Minimum demograficzne - trzy podstawowe cechy: wiek, płeć, stan cywilny.

Stan cywilny:

• Pozamałżeński (wolny) - panna, kawaler, rozwódka, rozwodnik, wdowa, wdowiec.

• Małżeński - mężatki, żonaci, osoby pozostające w separacji.

Zdarzenie demograficzne:

• Powtarzalne (małżeństwa, rozwody, urodzenia dzieci, migracje) ich realizacja w pewnej mierze zależy od wieku człowieka.

• Niepowtarzalne - zgony.

Klasyfikacja zdarzeń demograficznych:

Lp.	Nazwa zjawiska	Zdarzenie	Symbol
1	Zawarcie małżeństwa	Bez wyróżnienia kolejności	M
				Małżeństwo k - tej kolejności	M(k)
		2	Rozwiązanie małżeństwa	Świadoma decyzja bez kolejności	Rd
				Świadoma decyzja k - tej kolejności	Rd(k)
				Owdowienie bez kolejności	Ow
				Owdowienie k - tej kolejności	Ow(k)
		3	Rozrodczość Rodność Płodność	Urodzenie bez kolejności	U
				Urodzenie k - tej kolejności	U(k)
4	Umieralność	Zgon	Z
5	Migracje wewnętrzne	Napływ - przyjazd bez kolejność	N
				Napływ - przyjazd k - tej kolejności	N(k)
				Wyjazd bez kolejności	O
				Wyjazd k - tej kolejności	O(k)
		6	Emigracja	Emigracja bez kolejności	E
				Emigracja k - tej kolejności	Ek
		7	Imigracja	Imigracja bez kolejności	I
				Imigracja k - tej kolejności	Ik

Cechy jednostek demograficznych:

1. pary małżeńskie

• staż małżeński

• dzietność

1. rodzina - osoby spokrewnione, które wspólnie zamieszkują. W zbiorowościach rodzin wyróżniamy:

• rodziny biologiczne pełne - małżeństwa posiadające dzieci lub bezdzietne.

• Rodziny biologiczne niepełne - rodzeństwo pozbawione rodziców

• Zespoły rodzinne - utworzone przez rodziny biologiczne mieszkające z dalszymi krewnymi, a także inne grupy osób spokrewnionych mieszkających razem.

1. gospodarstwa domowe - jednostki o charakterze społeczno - ekonomicznym. Tworzą je osoby wspólnie zamieszkujące z reguły w jednym mieszkaniu i tworzące wspólnotę gospodarczą. Celem funkcjonowania gospodarstw domowych jest wspólne zaspokajanie potrzeb tworzących je ludzi. Typy gospodarstw domowych:

• rodzinne - zespoły dwóch lub więcej osób spokrewnionych, mieszkających razem, wspólnie się utrzymujących

• osób samotnych

• gospodarstwa domowe zbiorowe - domy studenckie, domy dziecka

1. głowa gospodarstwa domowego - osoba, która dostarcza całkowicie lub w przeważającej części środki utrzymania dla danego gospodarstwa domowego.

Populacja - zbiorowość jednostek demograficznych wyodrębniona na podstawie wspólnoty przestrzennej i czasowej.

Kohorta - populacja związana z jakimś zdarzeniem wspólnym wszystkim członkom tej podzbiorowości w określonym czasie i miejscu np. kohorty małżeńskie.

Generacja - kohorta wyodrębniona na podstawie wspólnej daty urodzenia.

Zbiorowość obserwowana na danym terytorium w danym roku składa się z podzbiorowości, które powstają w różnych okresach. W związku z tym zachodzi potrzeba analizy obserwacji w dniach wymiarach :

• w czasie merytorycznym mierzenia...

• w czasie trwania mierzonym na podstawie okresów, które minęły od chwili realizacji zdarzenia dającego początek kohorcie.

Metody analizy demograficznej:

W demografii wykorzystuje się wszystkie rodzaje analizy statystycznej tzn.:

* analizę struktury

* analizę zależności

* analizę dynamiki

Współczynniki demograficzne badają natężenie procesów demograficznych tj. urodzenia, zgony, zawieranie związków małżeńskich, migracje, urbanizacja itp.

Dzieli się je na:

1. ogólne dotyczące całej badanej zbiorowości

2. cząstkowe dotyczące podzbiorowości np. ludność wg wieku, miejsce zamieszkania itp.

Współczynniki demograficzne to miary statystyczne określane w statystyce jako wskaźniki natężenia.

W = F/L * C

W - współczynnik demograficzny

F - liczba badanych zdarzeń, faktów

L - ogólna liczba ludności w badanej zbiorowości statystycznej

C - stała (zazwyczaj potęga liczby 10)

Przykłady:

1. Wsp. zgonów

F = 359,5 tys. osób w Polsce w 2002 roku

L = 38425,5 tys. osób

C = 1000

Wz = 9,36 osoby - w roku 2002 z każdego 1000 osób umierało średnio 9,36 osoby (936 osób na 100 tys.)

2. prawdopodobieństwo zgonów

Pz = F/Lpr = 0,009306

0 ≤ p ≤ 1

3. Wsp. urodzeń

Wur = U/L *C

4. wskaźnik udziału kobiet

Wk = Lk/L

Zasoby - badane zbiorowości Np. liczba ludności liczba kobiet, mężczyzn.

Strumienie - pewne zdarzenia zachodzące w zbiorowościach przyczyniające się do zmiany stanu zasobów (zmniejszania, zwiększania) Np. urodzenia, zgony, rozwody.










ZASÓB I ZASÓB II



ZASÓB III

Współczynniki demograficzne mogą przyjmować formę:

- zasób do zasobu - mierzy natężenie jednego zasobu względem drugiego - współczynnik struktury

- strumień do strumienia - np. współczynniki dynamiki demograficznej

- strumień do zasobu - mierzy natężenia zdarzenia w zbiorowości - typowy współczynnik demograficzny.

Analiza dynamiki:

Analiza dynamiki dotyczy szeregów czasowych.

Wyróżnia się szeregi czasowe:

• momentów - jeżeli pojedyncza obserwacja w szeregu dotyczy poziomu zjawiska w określonym momencie np. w konkretnym dniu w roku. Związane z zasobami.

• Okresów - jeżeli pojedyncza obserwacja w szeregu dotyczy poziomu zjawiska na przestrzeni pewnego okresu np. roku. Związane ze strumieniami.

Jednostki czasu użyte do pomiaru powinny być równe. W szeregach czasowych można stosować metody znane z analizy struktury tj. średnie zróżnicowanie traktując je jako wyniki badania zbiorowości.

Oznaczenia w szeregu czasowym.

Nr obserwacji	Wielkość zjawiska
1 2 3 . . . i T	y1 y2 y3 . . . yi yT

Aby ocenić przebieg zjawiska w czasie wykorzystuje się następujące miary:

• przyrosty (bezwzględne)

• tempa (przyrosty względne)

• indeksy

1. indeksy łańcuchowe

indeksy jednopodstawowe

2. indeksy proste (indywidualne)

indeksy agregatowe (zespołowe)

• analiza trendu i sezonowości

Przyrosty:

⌂y_t = y_t - y_t-1 → ogólniej ⌂Yt = Yt - Yo

• przyrosty bezwzględne pokazują o ile jednostek zmieniła się (wzrosła, zmalała) wielkość badanego zjawiska w okresie t w porównaniu z okresem b, gdzie t tj. badany okres, natomiast b okresem porównań.

Tempa: - przyrost względny czegoś

Yt = ⌂Yt/Yb

• tempa zazwyczaj wyraża się w ujęciu procentowym, pokazują o ile procent (wzrosło lub zmalało) wielkość badanego zjawiska w okresie t w porównaniu z okresem będącym podstawą porównań (b)

Indeksy:

i_t - indeks w okresie t

i_t = Yt/Yb

• między tempami a indeksami istnieje związek: Yt = i_t - 1 bo Y = Yt - Yb/Yb = Yt/Yb - 1 = i_t - 1. indeks pokazuje krotność wielkości zjawiska z okresie t w stosunku do wielkości z okresu losowego. Obserwacja bazowa nie powinna być wyjątkowa w analizowanym szeregu.

Indeksy jednopodstawowe	Indeksy łańcuchowe
Porównują zjawiska w kolejnych okresach z wielkością dla jednego wybranego okresu przyjętego za bazę porównań. it/b = Yt + 1/Yb przeliczanie indeksów jednopodstawowych na łańcuchowe it = Yt/Yo * Yo/Yt - 1 zmiana podstawy szeregu indeksów jednopodstawowych z Yb na Yk. t/k = Yt/Yb *Yb/Yk = Yt/Yb : Yk/Yb = it/b : ik/b	Porównują wielkości zjawiska w kolejnych okresach z jego wielkością w okresie poprzednim. it = Yt/Yt - 1 przeliczanie indeksów łańcuchowych na jednopodstawowe it = Y1/Yo * Y2/Y1 * Y3/Y2… Yt/Yt-1

Średni indeks zmian dla kolejnych t obserwacji wyznacza się jako pierwiastek stopnia t z indeksu jednopodstawowego i_t/o co jest równoznaczne ze średnią geometryczną odpowiednich indeksów łańcuchowych.

i_t/o = ^t√Yt/Yo

Średnie tempo: Yt/o = i_t/o - 1

Przykład:

	ROK
		2000	2001	2003
Ogółem	388,0	383,2	359,5
M	195,4	193,0	191,7
K	172,6	170,2	167,8

Obliczyć: indeksy łańcuchowe, jednopodstawowe o podstawie 2000, średnie tempo

11

Formularz elektroniczny

Samopis internetowy.

S P I S

Konwersja danych

Udostępnianie

Rejestry źródła administracyjne.

Spis tradycyjny, terminale, rachmistrz

Moduł zarządzania rachmistrzami

Geoadresy

Poczta, telefon.

---