IV. POPYT NA PIENIĄDZ I PODAŻ PIENIĄDZA (materiały dodatkowe do ćwiczeń)

Zadania i testy - zostały zaprezentowane na zajęciach - poniższe informacje jedynie stanowią uzupełnienie tej wiedzy - Przyjemnej Nauki !!!

Nowoczesna gospodarka nie może oczywiście istnieć bez pieniądza.

PIENIĄDZ jest to pewien powszechnie akceptowany towar, za pomocą, którego dokonujemy płatności za dostarczone dobra lub wywiązujemy się ze zobowiązań (np. spłata długu).

Podstawowe funkcje pieniądza:

• Miernik wartości wszystkich towarów i usług

• Środek wymiany - obsługuje on transakcje zawierane na rynku między kupującymi

a sprzedającymi (w odróżnieniu od wymiany barterowej, czyli towar za towar)

• Środek płatniczy - zdolność do regulowania różnych zobowiązań z tytułu zaciągniętego kredytu, płacenia należnego podatku lub kary pieniężnej itp.

• Zdolność tezauryzacji - czyli gromadzenia zasobu pieniądza jako skarbu

Pieniądz może także pełnić funkcję pieniądza światowego, pod warunkiem, że państwo prawnie gwarantuje jego wymienialność zewnętrzną po kursie ustalonym na głównych giełdach światowych.

POPYT NA PIENIĄDZ zgłaszają podmioty gospodarcze funkcjonujące na rynku: gospodarstwa domowe, producenci, banki (poprawa płynności), instytucje finansowe, państwo i instytucje publiczne, operatorów giełdowych.

Przyczyny skłonności do przechowywania pieniędzy/ MOTYWY wynikają z następujących przesłanek:

• ludzie chcą mieć pieniądze "pod ręką" w celu dokonywania wszelkich bieżących transakcji handlowych i wydatków (taki popyt nazywany jest popytem/motyw transakcyjnym),

• ludzie dążą do zabezpieczenia się na wypadek nieprzewidzianych transakcji (nagłych) lub dokonywania zaplanowanych zakupów w przyszłości (popyt/motyw przezornościowy),

• ludzie trzymają pieniądze również ze względów spekulacyjnych, analizując ewentualne zmiany ceny innych aktywów majątku i możliwości osiągnięcia w przyszłości większego zysku w wyniku trafnej transakcji (popyt/motyw spekulacyjny).

Do czynników decydujących o popycie na pieniądz zaliczamy:

• dochód OSOBISTY i posiadany majątek - jeżeli rośnie dochód, to zazwyczaj wzrasta popyt transakcyjny; wysokość dochodu i posiadany majątek wpływa również na popyt przezornościowy (przy wyższym dochodzie rośnie popyt), wraz ze spadkiem dochodu ludzie zmniejszają potrzebę trzymania pieniędzy dla celów przezornościowych,

• stopy procentowe od depozytów (gdy stopa oprocentowania depozytów maleje, popyt na pieniądz wzrasta i odwrotnie),

• poziom cen na dobra i usługi (wzrost cen powoduje mniejsze zainteresowanie przetrzymywaniem zasobów pieniężnych i odwrotnie - spadek cen wywołuje większą skłonność do posiadania pieniędzy),

• przewidywana stopa inflacji (wpływa podobnie jak poziom cen - przewidywana tendencja wzrostu stopy inflacji będzie powodować zmniejszony popyt na pieniądz i odwrotnie - przewidywany spadek stopy inflacji wiąże się z popytem spekulacyjnym i wywołuje większą skłonność do przetrzymania pieniędzy, aby w przyszłości wydać mniej),

• czynniki zewnętrzne (instytucjonalne) - np. cykliczność w wypłacaniu wynagrodzeń wymusza konieczność przetrzymywania pieniędzy, brak stabilności gospodarczej lub politycznej zmniejsza popyt na pieniądz).

Ilościowa teoria pieniądza utrzymuje, że zmiany nominalnej podaży pieniądza powodują identyczne zmiany poziomu cen (a także płac), lecz nie wpływają na produkcję i zatrudnienie. W praktyce ceny nie są w stanie natychmiast dostosować się do zmian nominalnej ilości pieniądza, w związku z czym stopa procentowa lub dochód muszą się zmienić tak, aby zmianie uległ popyt na pieniądz. W długim okresie zmiany dochodu realnego i stopy procentowej mogą znacząco wpłynąć na realny popyt na pieniądz, zakłócając prosty związek między nominalną podażą pieniądza a cenami.

Ilościowa teoria pieniądza (Fisher)

Pieniądz uważa się tylko za środek wymiany, używany do doskonalenia transakcji rynkowych (wysoka płynność), wobec czego globalne wydatki muszą się równać zagregowanej wartości transakcji (równanie wymiany Fishera):

,

gdzie:
M - ilość pieniądza;
V_T - prędkość, z jaką pieniądz jest wydawany na wszystkie transakcje pieniężne (transakcyjna szybkość pieniądza);
P_T - cena transakcji;
T - ogólna liczba transakcji (realnych i finansowych).

Jeżeli założy się, że podaż pieniądza jest stała (ustala ją bank centralny) oraz że V_T i T są od niej niezależne, to równanie wymiany można przekształcić w funkcję popytu na pieniądz:

.

Z powyższego wynika, że popyt na wydawanie pieniądza zależy od trzech czynników:

a) transakcyjnej szybkości pieniądza, którą określają: stopień rozwoju systemu bankowego, częstotliwość wpłat i wypłat, długość okresu płatności, szybkość komunikacji (transakcyjna szybkość pieniądza zmienia się wolno, więc można przyjąć, że jest stała);

b) liczby transakcji, którą określa stopień wykorzystania zasobów (to również zmienia się powoli, więc jest w przybliżeniu stałe);

c) cen (jedyna zmienna wpływająca na popyt na pieniądz: procentowy wzrost cen powoduje taki sam procentowy wzrost popytu na pieniądz).

*Płynność pieniądza - dotyczy szybkości i pewności, z jaką dany rodzaj aktywów możemy z powrotem zamienić na pieniądz w dowolnym momencie, w którym zażyczą sobie tego posiadacze tego aktywu.

Popyt na pieniądz a stopa procentowa

Stopa procentowa, wielkość mierzona procentowo wyrażonym stosunkiem kwoty, którą płaci się za użytkowanie kapitału pieniężnego do wielkości tego kapitału, najczęściej ustalana na okres roku.

Stopa procentowa i wielkość popytu na pieniądz są ujemnie skorelowane. Obniżenie stopy procentowej powoduje wzrost popytu na pieniądz, bo zmniejsza się koszt alternatywny trzymania pieniędzy.

Koszt alternatywny - w przypadku utrzymywania pieniędzy są to utracone odsetki w wyniku trzymania aktywów finansowych w postaci gotówki, a nie w formie oprocentowanych obligacji.

Stopę procentową ustalają banki i określa ona, jaką sumę należy zapłacić za udzieloną przez niego pożyczkę lub jaką kwotę płaci bank klientowi za to, że przechowuje on swoje oszczędności w tym banku. Stopa procentowa w  bankach komercyjnych oscyluje wokół poziomu ustalonego przez bank centralny. Jeżeli stopa procentowa wzrasta, to maleje popyt na kredyty, a wzrasta skłonność do oszczędzania i odwrotnie. Ustalanie przez bank centralny stopy procentowej jest jednym ze sposobów realizacji polityki monetarnej kraju. Wzrost stopy procentowej powoduje, że pieniądz odpływa z rynku do banków, co oznacza, że podaż pieniądza maleje i zmniejsza się ryzyko inflacji.

PODAŻ PIENIĄDZA jest to całkowita wartość znajdujących się w obiegu zasobów pieniądza, występującego w roli środka wymiany.

Mechanizm kreacji pieniądza:

Banki kreują pieniądz przez udzielanie pożyczek. Udzielając pożyczek banki kreują nowe depozyty transakcyjne, które stają się częścią zasobów (podaży pieniądza). Zdolność banków do kreowania pieniądza (udzielania pożyczek) zależy od ich rezerw. Tylko bank, który posiada rezerwy nadwyżkowe (rezerwy wyższe od poziomu rezerw obowiązkowych), może udzielać pożyczek. Indywidualny bank nie może pożyczyć lub zainwestować więcej niż wynoszą jego rezerwy nadwyżkowe. System bankowy może natomiast kilkakrotnie zwiększyć wielkość depozytów bankowych ponad istniejące rezerwy bankowe. Potencjalne możliwości kreacji depozytów przez system bankowy są ograniczone z jedne strony przez regulacje banku centralnego, a z drugiej strony przez uczestników gry rynkowej, którzy utrzymuje depozyty lub pożyczają pieniądze.

Mnożnik kreacji pieniądza

Obrazuje wielkość zmiany w ilości pieniądza wywołanej zmianą bazy monetarnej o jednostkę:

Najprostszy mnożnik	Mnożnik uwzględniający fakt utrzymywania części gotówki poza bankami	Wielkość podaży pieniądza
m=1/ro	m =(cu+1)/(cu+r)	M1 =(cu+1)/(cu+r)H

gdzie:

H (czasem określana jako M₀) - baza monetarna

m - mnożnik

M1 - agregat pieniężny określający podaż pieniądza

cu - zamierzona stopa gotówkowa - wkłady na żądanie sektora prywatnego

r - stopa procentowa

Mnożnik pokazuje ile maksymalnie system bankowy może wykreować pieniądza z rezerw nadwyżkowych. Najprostszy mnożnik nie uwzględnia faktu, że część pożyczek bankowych nie trafia z powrotem do systemu bankowego, a jest w gotówce przetrzymywana przez pożyczkobiorców.

Mnożnik kreacji pieniądza jest tym wyższy im:

• niższa jest planowana stopa rezerw gotówkowych banków

• niższy jest zamierzony stosunek gotówki w obiegu do wkładów na żądanie sektora prywatnego.

Od mnożnika kreacji pieniądza i bazy monetarnej zależy wielkość podaży pieniądza M1.

Wzrost realnej podaży pieniądza prowadzi do spadku stopy procentowej w punkcie równowagi. Niższa stopa procentowa powoduje zmniejszenie atrakcyjności lokowania majątku w obligacjach i skłania ludzi do zamiany obligacji w gotówkę. Konieczne jest przy tym nakłonienie ludzi do utrzymywania większych zasobów pieniądza w wyrażeniu realnym. Wzrost dochodu realnego prowadzi do podwyżki stopy procentowej zapewniającej równowagę. Wyższa stopa procentowa neutralizuje wpływ wzrostu dochodu realnego na zwiększenie rozmiarów zapotrzebowania na realne zasoby pieniądza i, tym samym, zapewnia równowagę między popytem na realne zasoby pieniądza i nie zmienioną jego podażą.

Agregaty -Mierniki podaży pieniądza:

H = Gotówka w obiegu + rezerwy bankowe

Baza monetarna (M0;H; zasób pieniądza o podwyższonej sile) jest to łączna ilość banknotów i bilonu, znajdująca się w obiegu poza bankowym oraz będąca w posiadaniu banków.

M₁ = Gotówka + czeki podróżne + depozyty czekowe

M₁ podkreśla rolę pieniądza jako środka wymiany (cyrkulacji).

M₂ = M₁ + małe depozyty na rachunkach oszczędnościowych, terminowe których wysokość określa Bank Centralny + jednodniowe umowy odkupu + udziały w spółkach, funduszach powierniczych itp.+ krótkoterminowe depozyty w walutach obcych

M₂ mierzy wielkość zasobów pieniądza jako rezerwuaru siły nabywczej.

M₃ = M₂ + depozyty terminowe o dużych nominałach + terminowe umowy odkupu + długoterminowe depozyty w walutach obcych

M₃ symbolizuje (poza częścią zawierającą M₂) pieniądze w znacznym stopniu „zamrożone”. Większość pieniędzy z tego agregatu również może, w stosunkowo krótkim czasie (około roku), znaleźć się w obiegu.

L = M₃ + weksle bankowe + bony skarbowe + obligacje bankowe + akcepty bankowe

Wg ekonomistów stosunek M3/M1 powinien być jak 4/1 a, L/M1 powinien być jak 6/1.

Rezerwy bankowe:

• Rezerwa obowiązkowa - jest to część wkładów depozytowych, jaką na mocy decyzji banku centralnego każdy bank komercyjny musi utrzymywać w postaci gotówkowej w skarbcu lub na rachunku w banku centralnym.

• Rezerwy nadwyżkowe - są to zasoby gotówkowe banku komercyjnego, stanowiące nadwyżkę nad rezerwami obowiązkowymi.

Zagrożeniem dla wartości pieniądza, a więc możliwości jego wymiany na towary i usługi, jest inflacja. Inflacja to zjawisko powszechnego wzrostu cen. W takiej sytuacji za taką samą kwotę możemy kupić coraz mniej, ponieważ spada wartość pieniądza. Przyczyny inflacji w gospodarce są bardzo złożone. Zazwyczaj wyróżnia się dwa rodzaje inflacji: popytową oraz kosztową. Ale jest to przedmiot innych rozważań.

Opracowane na podstawie literatury podanej w Syllabusie na stronie:-)

1

---