Gorczański Park Narodowy
Gorczański Park Narodowy, utworzony w 1981 roku, jest jednym z 23 parków narodowych na terenie Polski. Obejmuje centralne pasmo Gorców, m.in. masywy Turbacza i Gorca. Dyrekcja Gorczańskiego Parku Narodowego znajduje się w Porębie Wielkiej.
Znajduje się na terenie 5 gmin: Mszana Dolna (1161 ha), Niedźwiedź (2995 ha), Kamienica (1313 ha), Nowy Targ (598 ha), Ochotnica Dolna (963 ha). Większość obszaru stanowi własność Skarbu Państwa (6567 ha), pozostałe to własność prywatna (382 ha) lub gminna (81 ha). Na obszarze parku znajdują się poza Turbaczem wszystkie najwyższe szczyty Gorców: Jaworzyna Kamienicka (1288 m), Kiczora (1282 m), Kudłoń (1279 m), Gorc (1228 m) i Czoło Turbacza (1258 m). Symbolem parku jest salamandra plamista.
Park obejmuje środkową i północno-wschodnią część Gorców.
Wznoszące się dość wysoko n.p.m szczyty Gorców są łagodne, kopulaste, niewiele wznoszące się ponad grzbiet. Gorce zbudowane są z fliszu karpackiego, który powstał na dnie morza, a potem uległ wypiętrzeniu. Spływające z gór wody wyrzeźbiły głębokie V-kształtne doliny z licznymi wodospadami, progami i gruzowiskiem dużych i mniejszych głazów. Proces ten trwa nieustannie od momentu powstania gór, również obecnie. Na stromych zboczach znajdują się liczne osuwiska, głębokie wąwozy, wychodnie i liczne źródła.
Występuje kilka jaskiń, powstałych głównie w wyniku przesunięć skalnych. Największa z nich to Zbójnicka Jama. W piętrze regla dolnego występują głównie gleby brunatne, w reglu górnym głównie gleby bielicowe.
Klimat jest typowo górski. W najwyższym piętrze klimatycznym, znajdującym się powyżej 1100 m n.p.m. jest to klimat chłodny. Średnia temperatura roczna wynosi tu +3 °C, roczna suma opadów 1200 mm, a okres wegetacyjny trwa zaledwie 160 dni. Grubość pokrywy śnieżnej w niektórych miejscach sięga 1,5 m, w głębokich dolinach potoków w wyższych partiach utrzymuje się ona bardzo długo, szczególnie na północnych zboczach.
Charakterystyczne dla Gorców są duże kompleksy leśne, występujące w dwóch piętrach roślinności: reglu dolnym (650-1100 m n.p.m.) i górnym (powyżej 1100 m n.p.m.). Lasy stanowią aż 95% powierzchni parku, liczne w nich są drzewa w wieku powyżej 100 lat. W drzewostanie występują głównie świerk, buk, jodła, domieszkę stanowią modrzew, jesion, jawor, olsza szara. Wyróżniono tu wiele zespołów leśnych, a wśród nich buczynę karpacką, żyzną jedlinę, bór świerkowo-jodłowy, olszynę karpacką i bagienną. W runie leśnym tych lasów występują charakterystyczne dla tych zespołów roślinnych gatunki, jak: bodziszek leśny, urdzik karpacki, wietlica alpejska, żywokost sercowaty, pospolita borówka brusznica, liczne mchy i paprocie.
Pieniński Park Narodowy
Pieniński Park Narodowy, utworzony w 1932 roku.
PPN zajmuje najcenniejsze pod względem krajobrazowym i przyrodniczym obszary Pienin Właściwych: Masyw Trzech Koron, Pieniny Czorsztyńskie, Pieninki, Przełom Dunajca. Z Pienin Spiskich włączone zostały w obszar parku tylko Zielone Skałki. Ma najwyższy wśród wszystkich polskich parków narodowych wskaźnik nasilenia ruchu turystycznego w przeliczeniu na 1 ha powierzchni. Dla turystów udostępniono 35 km szlaków. Zalicza się do nich również stanowiący atrakcję na skalę europejską spływ tratwami przełomem Dunajca. Dla turystów przygotowano galerie widokowe na Trzech Koronach i Sokolicy. Atrakcją turystyczną jest również Zamek w Czorsztynie.
Urozmaicona rzeźba terenu, różnorodność siedlisk i mikroklimatów, długa historia rozwoju tutejszej flory, spowodowały, że mimo niewielkiej powierzchni parku jego flora jest bardzo ciekawa i zróżnicowana. Najciekawsza roślinność występuje w Masywie Trzech Koron z Wąwozem Szopczańskim i na niedostępnej północnej ścianie Smolegowej Skały.
Występuje tutaj zaskakująco dużo, bo aż 167 gatunków roślin górskich, mimo że Pieniny mają niedużą wysokość. Opisano także ponad 400 gat. glonów, 230 gat. mchów, 550 gat. grzybów kapeluszowych, ponad 400 gat. porostów i ciągle opisywane są nowe gat. Osobliwościami, które na terenie Polski występują wyłącznie w Pieninach są także: pienińska odmiana bylicy piołunu, chaber pieniński, złocień Zawadzkiego, jałowiec sabiński (poza Pieninami nie występuje nigdzie indziej w Karpatach Zachodnich). Tawuła średnia oprócz Pienin występuje jeszcze tylko w Bieszczadach. W lasach i na ich obrzeżach zakwitają : śnieżyczka przebiśnieg, pierwiosnek lekarski i pierwiosnek wyniosły, lepiężniki, żywiec gruczołowaty, miesiącznica trwała. Bardzo ciekawe i bogate gatunkowo są powstałe w wyniku wielowiekowej działalności człowieka łąki pienińskie. Z rzadszych roślin warto wymienić liczne tutaj gatunki storczyków: m.in. dwulistnik muszy, storczyk szerokolistny, storczyk bzowy, storczyk męski, a także rzadkiego i imponującego ostrożenia głowacza czy ciemiężycę zieloną. Na murawach naskalnych dominuje sesleria skalna, występuje także smagliczka skalna, kostrzewa blada, chryzantema Zawadzkiego, na wapiennych piargach cienistka Roberta.
Urozmaicony teren i różnorodność warunków środowiskowych sprawia, że również świat zwierząt jest ciekawy. W Pieninach naliczono ponad 7 tys. gat. zwierząt, w tym kręgowców ok. 300. Z większych ssaków występują: borsuk, dzik, jeleń, ryś, żbik, kuna leśna, sarna. Dzięki występowaniu jaskiń, w których mogą zimować, bogata jest fauna nietoperzy - aż 15 gatunków. Najliczniejszy wśród nich jest rzadki już w Europie podkasaniec mały. Z rzadkich gryzoni warto wymienić mysz małooką. Bogata jest awifauna - w latach 1955-59 doliczono się ok. 160 gatunków ptaków, w tym ok. 100 gniazdujących tutaj. Z gatunków naskalnych warto wymienić nagórnika, pomurnika, kopciuszka i gniazdującego również w skałach bociana czarnego, z rzadszych drapieżników puchacza. W Dunajcu żyje głowacica.
Tatrzański Park Narodowy
Tatrzański Park Narodowy, utworzony w 1954; jest jednym z 23 parków narodowych na terenie Polski.
Duże różnice wzniesień, piętrowość klimatu i niezwykły skład gatunkowy fauny i flory sprawiają, że Tatry mają charakter wysokogórski. Powierzchnia Tatr wynosi ok. 750 km², z czego 150 km² przypada na Tatry Polskie, reszta to Tatry Słowackie. Rzeki zaczynające swój bieg w Tatrach Polskich należą do zlewiska Bałtyku, zaś rzeki biorące początek w Tatrach Słowackich wpadają częściowo do Morza Czarnego (Orawa, Wag), część do Morza Bałtyckiego (Poprad).
Podział Tatr na Zachodnie, Wysokie i Bielskie (te ostatnie tylko na Słowacji) jest uzasadniony budową geologiczną. Tatry zaliczane są do gór orogenezy alpejskiej. Ich trzon stanowią skały krystaliczne z granitem, który w niektórych miejscach np. w Tatrach Zachodnich i Bielskich jest pokryty dolomitem i wapieniem, z licznymi jaskiniami i innymi zjawiskami krasowymi atrakcyjnymi dla grotołazów. Doliny otaczające szczyty zbudowane są z warstwowej skały osadowej zwanej fliszem. Klimat Tatr, a co za tym idzie ich roślinność, charakteryzuje się piętrowością.
Bogactwu roślinności odpowiada bogactwo krajobrazowe, choć aby to docenić turysta powinien wykazać się dość dobrą kondycją, zwłaszcza, że różnice wzniesień są stosunkowo duże. Na zmęczonych turystów czeka wiele górskich schronisk, do których jednak zwykle trzeba sporo podejść. U podnóża Tatr Polskich rozłożyła się "polska stolica zimowych sportów", Zakopane; u podnóża Tatr Słowackich istnieje kilka miejscowości z zapleczem turystycznym, jak np. Łomnica Tatrzańska i Poprad. To właśnie w miejscowościach podgórskich zaczynają się najważniejsze szlaki turystyczne. W Tatrach wolno się bowiem poruszać tylko po oznakowanych ścieżkach, które zwykle są w dobrym stanie, a w bardziej eksponowanych miejscach są często zaopatrzone w klamry i łańcuchy umożliwiające turystom bezpieczne dotarcie do celu nawet w razie załamania się pogody. Jednym z najczęściej odwiedzanych schronisk tatrzańskich jest schronisko PTTK nad Morskim Okiem, położone nad jeziorem o tej samej nazwie. Innym ciekawym schroniskiem, ulubioną bazą wypadową turystów, jest schronisko w Dolinie Pięciu Stawów Polskich, położone w samym sercu polskiej części Tatr Wysokich. Jeziora tatrzańskie cechuje znaczna przejrzystość wody; spotykany w opracowaniach popularnych i naukowych termin "staw" wywodzi się z nazewnictwa gwarowego i na tyle się upowszechnił, że mianem tym zaczęto nazywać wszystkie polodowcowe jeziora tatrzańskie. Słowacka część Tatr również ma dobre zaplecze turystyczne, ale z racji większej powierzchni słowackiego parku tamtejsze schroniska i hotele są rozmieszczone nieco rzadziej, choć niejednokrotnie również na dużych wysokościach.
Beskid Sądecki
Beskid Sądecki - pasmo górskie w Karpatach Zachodnich, należące do Beskidów Zachodnich. Rozciągające się na powierzchni ok. 670 km², pomiędzy Dunajcem na zachodzie a dolinami Kamienicy, Mochnaczki, Muszynki i Przełęczą Tylicką (688 m n.p.m.) na wschodzie. Najwyższym szczytem jest Radziejowa - 1262 m n.p.m. Góry zbudowane są z fliszu płaszczowiny magurskiej.
Beskid Sądecki od zachodu ograniczony jest doliną Dunajca, która oddziela go od Gorców, a na północnym zachodzie - od Beskidu Wyspowego. Od północy sąsiaduje z Kotliną Sądecką. Na południu pasmo poprzez granicę państwową, biegnącą rzeką Poprad i lądem, sąsiaduje ze słowackimi Górami Lubowelskimi, natomiast dalej na wschód - z Małymi Pieninami poprzez przełęcz Rozdziela oraz Grajcarek. Granicę pomiędzy Beskidem Sądeckim a Pieninami tworzy dolina Grajcarka i Białej Wody, jednakże wapienne skały po północnej stronie koryta Białej Wody mimo, że topograficznie znajdują się na terenie Beskidu Sądeckiego, strukturalnie i geologicznie przynależą do Małych Pienin.
Płynący przez Beskid Sądecki Poprad dzieli go swoją przełomową doliną na dwa pasma:
Pasmo Radziejowej
Pasmo Jaworzyny Krynickiej
Pasmo Radziejowej położone jest na zachód od Popradu. Znajduje się tu najwyższa Radziejowa oraz wszystkie pozostałe w regionie szczyty przekraczające 1200 m n.p.m. Pasmo Jaworzyny z najwyższą Jaworzyną Krynicką (1114 m n.p.m.) leży na wschód od pasma Radziejowej i przełomu Popradu. Tylko dwa wzniesienia - Jaworzyna oraz Wielka Bukowa (1104 m n.p.m.) mają wysokość większą niż 1100 m n.p.m.
Region jest bardzo atrakcyjny pod względem turystycznym, głównie ze względu na piękne krajobrazy, (przełom rzeczny Popradu), liczne uzdrowiska (wody mineralne), bogate dziedzictwo kulturowe regionu (np. szlak architektury drewnianej), folklor.
Największymi ośrodkami turystycznymi są powstałe w pobliżu źródeł i ujęć wód mineralnych miasta i wsie uzdrowiskowe, takie jak: Krynica-Zdrój, Muszyna, Piwniczna-Zdrój, Rytro, Żegiestów-Zdrój, a także położona na granicy Pasma Radziejowej i Małych Pienin Szczawnica. W Krynicy, Muszynie, Wierchomli Małej oraz należącej do Piwnicznej Suchej Dolinie znajdują się kompleksy wyciągów i stoków narciarskich. Jednym z najpopularniejszych jest Jaworzyna Krynicka, na którą z doliny Czarnego Potoku w Krynicy wjeżdża linowa kolej gondolowa. Działa ona również latem, wwożąc turystów na bezleśny, widokowy wierzchołek. W górach poprowadzono wiele szlaków turystyki pieszej, z których najważniejszy i najdłuższy jest przebiegający głównymi grzbietami Pasm Radziejowej i Jaworzyny Główny Szlak Beskidzki, znakowany na czerwono. Wytyczone są także szlaki rowerowe, a nawet przebiega tędy Transbeskidzki Szlak Konny. W porównaniu z sąsiednimi pasmami górskimi, jest tu niewiele punktów widokowych. Najważniejsze i najbardziej znane to: Przehyba, wieża na Radziejowej, Wielki Rogacz oraz Jaworzyna Krynicka. Są to zarazem najbardziej popularne wśród turystów szczyty w regionie. Przemierzający szlaki turyści mogą nocować w pięciu schroniskach PTTK.
Są to:
Bacówka PTTK pod Bereśnikiem
Schronisko PTTK na Przehybie
Schronisko PTTK na Hali Łabowskiej
Bacówka PTTK nad Wierchomlą
Schronisko PTTK na Jaworzynie Krynickiej
Przeważającą część obszaru Beskidu Sądeckiego obejmuje Popradzki Park Krajobrazowy. W jego obrębie utworzono też wiele rezerwatów przyrody:
Pasmo Radziejowej
rezerwat przyrody Baniska
rezerwat przyrody Kłodne nad Dunajcem
rezerwat przyrody Nad Kotelniczym Potokiem
rezerwat przyrody Pusta Wielka
Pasmo Jaworzyny Krynickiej
rezerwat przyrody Barnowiec
rezerwat przyrody Lembarczek
rezerwat przyrody Łabowiec
rezerwat przyrody w Łosiach im. prof. Mieczysława Czai
rezerwat przyrody Uhryń
rezerwat przyrody Wierchomla
rezerwat przyrody Żebracze