Marta Włodarczyk.
Porównaj argumentację
za istnieniem Boga u Anzelma z Canterbury i Tomasza z Akwinu
To, że Bóg — stwórca wszechświata — istnieje, dla chrześcijan nie ulega wątpliwości; wiedzą o nim wszak z Pisma świętego — Objawienia. Bóg — można, by tak powiedzieć — przedstawił się im poprzez Pismo sam. Mimo to, uznawszy rolę filozofii jako służebnicę teologii , średniowieczni filozofowie uznali, że tego oczywistego dla nich faktu da się także dowieść, posługując się przyrodzonymi władzami umysłu. Można jednak zapytać: po co dowodzić czegoś, o czego prawdziwości i tak jest się głęboko przekonanym? O wartości tychże dowodów decydowało przede wszystkim to, że nie wszyscy ludzie wierzyli w Boga; chodziło zatem między innymi o przekonanie do wiary pogan. Jednakże i dla tych, którzy wierzyli w Boga, zrozumienie prawd wiary było wartościowe. Takie stanowisko zajmował np. twórca scholastyki, św. Anzelm z Canterbury. Zakładał on, że zrozumienie jest kolejnym po wierze stopniem poznania Boga; pierwszym etapem w drodze do Niego jest wiara. Ostatnim — wizja uszczęśliwiająca, jakiej dostąpią zbawieni w niebie. Ale między tymi etapami jest etap pośredni: właśnie zrozumienie prawd wiary. Chrześcijanin powinien zatem starać się zrozumieć prawdy wiary, wiara i wiedza nie mogą się wykluczać, gdyż jedna i druga pochodzi od Boga. I tak jak próba zrozumienia prawd Boskich bez wiary byłaby zarozumiałością, tak też ograniczanie się do samej wiary, bez próby zrozumienia — jest niedbalstwem. Stąd też, mimo tego, iż chrześcijanie znają prawdę o Bogu z objawienia, i dla nich wartościowe jest dążenie do Niego na drogach, jakie oferuje przyrodzony umysł.
Z wielu średniowiecznych myślicieli, którzy przedstawili swoje dowody na istnienie Boga byli Anzelm z Canterbury i Tomasz z Akwinu .
Anzelm swoje analizy na dowody istnienia Boga przedstawił w dziele filozoficznym „Proslogionie”- oczywiście nie będę tutaj zwracać uwagi na to, czy dowody przedstawione przez Anzelma są poprawne czy nie , ponieważ takie ujecie wymagałoby szerszego przeanalizowania zagadnienia . Istotą mojej pracy jest przedstawienie argumentów na istnienie Wszechmogącego , które przedstawił Anzelm z Canterbury.
Anzelm dążył do udowodnienia racjonalnego charakteru Boga. Zakonnik benedyktyński uważał, że Bóg jest w naszym intelekcie, bo o nim myślimy, wierzymy, przez co staje się rzeczywistością , w której żyje człowiek „ zatem coś, ponad co nic większego nie może być pomyślane , istnieje bez wątpienia i w intelekcie, i w rzeczywistości” innym argumentem na istnienie Boga wg Anzelma jest to, że Bóg posiada byt najbardziej prawdziwy ze wszystkich rzeczy, bo wszystko inne ma mniej bytu od Boga - Bóg jest bytem największym. Wszystko przez Niego stworzone jest dobrem , dlatego On jest również dobrem. Bóg istnieje, według rozumowania Anzelma, przez swoją niemoc - Jego niemoc jest tak wielka, że przeistacza się w moc.
Bóg zbawia dobrych i złych, w tym przejawia się Jego wielkość , dobroć, sprawiedliwość, gdyż dobroć Boga jest niepojęta - człowiek nie jest wstanie zrozumieć światłości, którą zamieszkuje Wszechmogący, dlatego nie jest wstanie zrozumieć Jego wielkości i sprawiedliwości, która On się kieruje - to również argument na istnienie Boga i Jego wielkości oraz miłosierdzia dla wszystkich. Bezwzględna dobroć Boga objawia się poprzez równe traktowanie wszystkich ludzi : „ i lepszy jest ten , kto jest dobry dla dobrych i złych „ - bycie dobrym dla dobrych niczego nie dowodzi , ale bycie dobrym dla złych i dobrych wymaga wielkości i to takiej jaką posiada Bóg.
Arcybiskup Canterbury zauważa, że istnieje Bóg i dlatego mamy pojęcie Boga , zauważamy także w tekście, że na istnienie Boga jest cecha istnienia Boga - brakuje mu tej cechy, ale właśnie ona daje mu istnienie. Analizując tekst odnosi się wrażenie, że Anzelm z Canterbury celem udowodnienia istnienia Boga posługuje się negacją, która ma zwrócić nasza uwagę na istnienie Wszechmogącego w swoim dziele „Proslogion” mówi o tym, że logiczna niemożliwością jest nieistnienie Boga - istnieje Bóg i dlatego istnieje pojecie Boga.
Interpretacja powyższych argumentów dowodzi ,że Anzelm chciał zrozumieć prawdę, w którą wierzył, odnosi się także wrażenie, że starał się zrozumieć, aby wierzyć, a wierzył, by zrozumieć.
Argumentacja w „Prosligionie” ma charakter przedmiotu, którym intelekt zajmuje się zgodnie ze swoimi prawami poznania. Bóg jest czymś ponad co nic większego nie daje się pomyśleć , nie może to być w umyśle tylko tego, który to pojmuje.
Tomasz z Akwinu jako jeszcze jeden z myślicieli sformułował również argumenty na istnienie Boga. Dla Tomasza na świecie wszystko wprawione jest w ruch , jeżeli jest w ruchu to w ruch zostało wprawione przez coś innego - poruszyciel wprawia w ruch, więc sam jest rzeczywistością, czyli cokolwiek jest poruszane musi otrzymać ruch od kogoś innego , który nie jest w ruch wprawiany przez nikogo - jest nim Bóg.
Innym argumentem przemawiającym za istnieniem Boga wg Tomasza jest podporządkowanie przyczyn sprawczych, ponieważ nigdzie nie spotykamy, by coś było przyczyna sprawczą siebie samego, bo wówczas istniałoby przecież wcześniej od siebie samego, a to jest niemożliwe.- dlatego musimy przyjąć , idąc za sposobem myślenia Tomasza z Akwinu, istnienie jakiejś przyczyny pierwszej przyczyny sprawczej, która nazywa się Bóg. Dla Tomasza byt przygodny i konieczny jest jeszcze jednym dowodem na istnienie Boga - widzimy na świecie rzeczy, które mogą być i nie być . widzimy jak jedne powstają a inne znikają, co świadczy o tym, że mogą być i nie być. Nie wszystko zatem jest , musza zatem istnieć byty przygodne, ale miedzy nimi musi istnieć byt konieczny, dlatego wg Tomasza musimy uznać istnienie czegoś, co jest konieczne samo w sobie, nie ma przyczyny konieczności , gdzie indziej, a jest przyczyna konieczności dla innych - to Bóg.
Następnym argumentem na istnienie Boga , o którym mówi Tomasz jest doskonałości rzeczy - stwierdza bowiem, że w rzeczach jest coś więcej lub mniej dobrego, prawdziwego, szlachetnego. Czyli - więcej -i - mniej - orzekać będzie o różnych rzeczach zależnie od stopnia ich zbliżenia się do tego co jest najwięcej: np. tym więcej jest coś ciepłe , im bliżej znajduje się tego , co jest
najwięcej ciepłe, czyli istnieje więc coś, co jest najwięcej prawdziwe, dobre, szlachetne - istnieje wiec coś , co dla wszystkich bytów jest przyczyną: istnienia dobra , wszelkiej pomyślności, doskonałości i zwie się Bóg.
Tomasz z Akwinu wskazuje na fakt kierownictwa rzeczami na świecie. Wg niego rzeczy pozbawione poznania, ciała naturalne działają celowo. Przejawia się to w tym, ze zawsze lub często działają jednakowo , a działają po to , by dopiąć tego, co dla nich najlepsze . oczywiste jest, że nie dochodzą do celu mocą przypadku , ale w sposób zamierzony. Czyli rzeczy pozbawione poznania o tyle dążą do celu, o ile są kierowane ku niemu przez kogoś obdarzonego zdolnością poznania i myślenia, tak jak kula przez miotacza. A więc istnieje ktoś myślący, kto kieruje wszystkimi naturalnymi rzeczami ku celowi - nazywamy go Bogiem.
Warto zauważyć, że wszystkie dowody sformułowane przez św. Tomasza mają jedną cechę, wyraźnie odróżniającą je od dowodu św. Anzelma; dowód biskupa Canterbury wychodzi od pojęcia, jest zatem przeprowadzany w porządku logicznym. Tymczasem punktem wyjścia dowodów św. Tomasza jest obserwacja istniejącego świata; to pewne tkwiące w przyrodzie, we wszechświecie prawidłowości wskazują, jak twierdzi Akwinata, na to, że istnieje Bóg — sprawca przyrody.
Św. Anzelm podejmuje problem istnienia Boga i autorytetem, który skłania filozofa do przyjęcia istnienia Boga, jest rozum; ani razu nie powołuje się on na autorytet Pisma Świętego.