ANTYKONCEPCJA HORMONALNA - KORZYŚCI I ZAGROŻENIA.

Monika Balcerkiewicz

Metoda jaką w latach trzydziestych ubiegłego wieku pozyskiwano estrogeny i progesteron, wymagała poświęcenia życia tysięcy zwierząt. Odkrycie w roku 1941, w korzeniach słodkiego ziemniaka meksykańskiego diosgeniny, z której możliwe było uzyskanie progesteronu, stało się przełomem w dalszych badaniach nad hormonami płciowymi. Produkcja na skalę przemysłową stała się jednak realna po dokonaniu w latach pięćdziesiątych, chemicznej syntezy estrogenów i gestagenów, głównych składników hormonalnych preparatów antykoncepcyjnych.

Głównym zadaniem estrogenów jest stymulowanie rozwoju żeńskich cech płciowych. Ponadto estrogeny powodują wzrost błony śluzowej macicy i wpływają na stan strzępek jajowodów „wychwytujących” komórkę jajową. Powodują również kurczenie się mięśniówki jajowodu, co ułatwia jaju dostanie się do jamy macicy. W połowie cyklu wywołują wzrost libido, jak również zmieniają charakter śluzu szyjkowego, dzięki czemu plemniki mogą swobodnie przemieszczać się do kanału szyjki macicy.

Progesteron, jest głownie odpowiedzialny za przygotowanie organizmu kobiety do ciąży. W drugiej fazie cyklu miesiączkowego przygotowuje błonę śluzową macicy do przyjęcia komórki jajowej. W połączeniu z prolaktyną, stymuluje gruczoły sutkowe do produkcji mleka. W przeciwieństwie do estrogenów, powoduje zagęszczenie śluzu szyjkowego, który staje się nieprzenikliwy dla plemników. Ponieważ naturalny progesteron jest rozkładany w żołądku, w skład tabletek dwuskładnikowych wchodzą syntetyczne pochodne, zwane gestagenami.

Bezsprzecznie, główną korzyścią wynikającą ze stosowania tabletek antykoncepcyjnych jest zapobieganie ciąży. Tymczasem większość lekarzy jest również zgodna co do tego, że tabletki antykoncepcyjne w sposób znaczący przyczyniły się do zmniejszenia występowania niektórych dolegliwości.

Ochrona przed ciążą pozamaciczną

Tabletki antykoncepcyjne poprzez hamowanie owulacji chronią przed ciążą ektopową, która rozwijając się w jajowodzie może stać się powodem jego pęknięcia i w konsekwencji groźnego krwawienia do jamy brzusznej.

Ochrona przed rakiem trzonu macicy

Stosowanie pigułek ogranicza nawet do 50% ryzyko rozwoju raka endometrium. Działanie ochronne rozpoczyna się mniej więcej po roku stosowania, a efekt ochronny trwa około 15 lat po zaprzestaniu brania tabletek. Zarówno rak trzonu macicy, jak i rak jajnika mają podobne czynniki ryzyka. Zaliczane są do nich: wczesna pierwsza miesiączka, bezdzietność, unikanie hormonalnej antykoncepcji. Wspólnym mianownikiem tych cech jest ilość owulacji w ciągu życia kobiety.

Ochrona przed rakiem jajnika

Nowotwór jajników najczęściej ujawnia się u kobiet po 50. i 60. roku życia. Uważa się, że tabletka może zmniejszać ryzyko rozwoju raka jajnika o około 40%. Działanie ochronne występuje już po roku stosowania tabletek, i to zarówno starszej generacji z wysokimi dawkami hormonów, jak i nowej generacji o niskiej zawartości hormonów.
Ochrona przed łagodnymi chorobami piersi

U kobiet, które stosują antykoncepcję hormonalną obserwuje się 50 do 75% mniej łagodnych patologii sutka, czyli tzw. mastitis, zgrubień, guzków i wrażliwości piersi. Działanie tabletek hormonalnych polega na ustaleniu poziomu równowagi hormonalnej, która zmniejszy aktywność tkanki gruczołu sutkowego. W ten sposób ograniczeniu ulega liczba kobiet, u których konieczna jest biopsja piersi. Uniknięcie tego zabiegu to kolejna korzyść ze stosowania antykoncepcji hormonalnej.

Ochrona przed chorobami zapalnymi miednicy mniejszej

Termin ten stosowany jest do opisania infekcji rozwijającej się w jajowodzie. Niekiedy stan taki może rozwijać się bezobjawowo, jednak bardzo często towarzyszą mu ból i podwyższenie temperatury ciała. Stan zapalny może doprowadzić do powstania zrostów w świetle jajowodów stając się w ten sposób przyczyną ciąż ekotopowych czy też bezpłodności. U kobiet stosujących antykoncepcję hormonalną zagrożenie zapaleniem przydatków jest znacznie mniejsze. Prawdopodobnie powodem jest zagęszczony śluz szyjkowy, który chroni przed dostaniem się plemników do macicy, ale również przed ewentualnymi bakteriami.

Zapobieganie powstawaniu torbieli jajnika

Łagodne torbiele jajnika nie są niebezpieczne. Mogą jednak pękać, powodując ból i konieczność hospitalizacji. Ze względu na hamowanie owulacji tabletki zapobiegają powstawaniu około 90% torbieli jajników.

Zmniejszenie prawdopodobieństwa rozwoju mięśniaków macicy

Mięśniaki rozwijają się z mięśniówki gładkiej i zazwyczaj nie złośliwiej. Rosnąc mogą osiągać bardzo duże rozmiary. Powiększa się wówczas cała macica, a rozrastający się mięśniak wywołuje bóle i krwotoczne miesiączki. Z mięśniakami związane jest również większe prawdopodobieństwo poronień. U kobiet stosujących antykoncepcję hormonalną ryzyko rozwoju mięśniaków jest mniejsze o ok. 30%.

Rzadsze kłopoty z miesiączką

Antykoncepcja hormonalna może sprawić, że nawet u 90% kobiet, miesiączki będą mniej bolesne. Tabletka antykoncepcyjna pomaga zapobiegać niedokrwistości, gdyż kobiety stosujące ten rodzaj antykoncepcji tracą o połowę żelaza mniej ze względu na łagodniejszy przebieg krwawienia. Kolejną korzyścią płynącą ze stosowania tabletek antykoncepcyjnych jest uregulowanie cyklu miesiączkowego.

Zespół napięcia przedmiesiączkowego (ang. PMS - Premenstrual Syndrome)
Antykoncepcja hormonalna, może w znacznym stopniu złagodzić objawy PMS u kobiet stosujących preparaty jednofazowe. W tym wypadku preparaty trójfazowe są zazwyczaj mniej skuteczne.

Ze stosowaniem hormonalnych środków antykoncepcyjnych pomimo wielu bezsprzecznych korzyści, wiąże się również wiele obaw. W okresie adaptacji, w czasie gdy organizm dostosowuje się do działania preparatu, mogą wystąpić niepokojące objawy. Niektóre z nich można łatwo wyeliminować zmieniając rodzaj środka, inne mogą stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia kobiety.

Choroby układu sercowo-naczyniowego

Na wzrost ryzyka pojawienia się chorób serca i naczyń podczas przyjmowania hormonalnej antykoncepcji składa się kilka mechanizmów. Choroby serca i naczyń rozwijają się przez połączenie dwóch elementów. Z jednej strony są to właściwości samej krwi, jej nadkrzepliwość i tendencja do tworzenia zakrzepów. Drugą komponentą jest zesztywnienie i przez to zwężenie samego naczynia. Oba czynniki zmniejszają dopływ krwi do określonych partii organizmu, ułatwiając maleńkim skrzeplinom zablokowanie naczyń. Najbardziej niebezpieczną lokalizacją są naczynia serca i mózgu. Estrogeny i gestageny mogą wpływać na naczynia krwionośne w różny sposób. Pod wpływem estrogenów wzrasta skłonność do tworzenia się zakrzepów, zwłaszcza w żyłach. Dzieje się tak za sprawą pobudzania przez estrogeny wielu czynników aktywujących krzepnięcie. Równocześnie estrogeny wpływają na syntezę kilku czynników rozkładających zakrzepy, zapewniając w ten sposób dość chwiejną równowagę. Zakrzep tkwiący w naczyniu nie jest niebezpieczny. Prawdziwe niebezpieczeństwo związane jest z możliwością oderwania się i przemieszczenia się fragmentu skrzepliny. Objawem sugerującym wystąpienie zakrzepicy żył głębokich, jest ból i obrzmienie podudzia. Faktycznie ryzyko u kobiet stosujących preparaty o obniżonej zawartości estrogenów jest o połowę mniejsze od zagrożenia powodowanego przez ciążę. Ryzyko pojawienia się zakrzepów i zatorów tętniczych jest oczywiście znacznie większe w grupie kobiet palących.

Choroby wątroby

Pewne rzadkie formy żółtaczki wiążą się z ciążą i tabletkami antykoncepcyjnymi. Żółtaczka indukowana przez doustną antykoncepcję rozwija się zazwyczaj w ciągu dwóch, trzech tygodni od rozpoczęcia brania tabletek. Przerwa w przyjmowaniu tabletek powoduje ustąpienie żółtaczki. Istnieją przypuszczenia, że tabletka może również zwiększać zagrożenie wystąpienia wyjątkowo rzadkiego, pierwotnego raka wątroby.

Rak szyjki macicy

Stwierdzono, że niektóre typy wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV) sprzyjają rozwojowi raka szyjki macicy. Główną drogą nabywania zakażeń HPV są kontakty seksualne. Czynnikami zwiększającymi więc ryzyko zakażenia HPV są: wczesne rozpoczynanie współżycia seksualnego, duża liczba partnerów oraz seks bez prezerwatywy, z którymi w związku przyczynowo - skutkowym znajduje się stosowanie antykoncepcji hormonalnej.

Rak sutka

Zaobserwowano wyraźny związek między wczesną pierwszą miesiączką, późną menopauzą i bezdzietnością a częstością występowania raka sutka. Wiadomo również, ze pojawia się on znacznie rzadziej u kobiet, które karmiły piersią. Wyniki badań sugerują, że im więcej owulacji w życiu kobiety, tym większe prawdopodobieństwo rozwoju raka sutka, jajnika i endometrium. Badania wykazały niewielki wzrost zagrożenia rakiem piersi u 24% kobiet aktualnie biorących tabletki i stopniowy spadek w ciągu dziesięciu lat po odstawieniu tabletek. Możliwe, że tabletki przyspieszają nieco rozwój guza, który już istniał, dlatego może on ujawnić się wcześniej. Kolejną przyczyną jest lepszy nadzór kobiet stosujących tabletki, które częściej są kontrolowane przez lekarzy, co pozwala na wcześniejsze rozpoznanie nowotworu, a tym samym stwarza możliwości skuteczniejszego leczenia.

Liczne badania wskazują, że bilans zysków i strat wypada korzystnie dla antykoncepcji hormonalnej. Ponadto pokrzepiający wydaje się fakt, iż wiele z nich rozpoczęto w latach 60., gdy większość badanych kobiet przyjmowała preparaty o wysokiej zawartości hormonów, obecnie już niestosowanych.

Piśmiennictwo u autora.

---